.xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Machelen a/d Leie

De Oude Leie…

Van mijn brave Moeder heb ik geleerd, dat kleine mensjes moeten zwijgen als de groten spreken. Omdat die Meneer Lemm zo indringend de waarheid sprak, ben ik na gedane lectuur eerst gaan snuffelen op Wikipedia. Zie helemaal onderaan. En weer moet ik toegeven : ons Ma had gelijk. Die man IS een grote meneer…. Maar om nu via hem bij Reve en bij Mulisch uit te komen, wind ik maar niks. Zal ik dan NOOIT van die kwibussen verlost geraken?

Vroeger kwamen wij dolgraag in Machelen-aan-de-Leie, niet voor Reve (we zagen slechts van ver een zieke oude man) en zeker niet voor Roger Raveel die wij een exorbitant dure ophoog gevallen kwakschilder vonden. Onze vaste stek was dat kleine eethuisje aan de dode arm van de Leie, die gelukkig zo goed als onbekend gebleven was voor massatoerisme. Dat Raveel als een eenzame nukkige oude man, rug,aan rug met ons, zijn ‘stoempt’ zat uit te lepelen, liet ons ijskoud. De figuur had evengoed de kippenboer om de hoek kunnen zijn, vandaar het kippengaas in sommige van zijn ‘meesterwerken’….

01-11-2010 - Robert Lemm (*) - Catholica

Democratie is de loterij van de stembus. Het is het lot van een volk overlaten aan het toeval. Democratie is de macht van het getal, van de grootste hoeveelheid. Het denkbeeld achter de democratie is de gelijkheid, en achter gelijkheid steekt de afgunst. Niemand mag meer zijn dan iemand. Dus in een democratie wordt iedereen door iedereen gecontroleerd. Je zou democratie het geïnstitutionaliseerde of gesystematiseerde wantrouwen kunnen noemen. En omdat iedereen gelijk moet zijn, draagt niemand verantwoordelijkheid. Elke zogenaamde gezagsdrager kan zich altijd verschuilen achter de vergadering. Indien het waar is wat alle grote denkers hebben gezegd dat een of andere vorm van corruptie inherent is aan regeren of gezag uitoefenen, dan mogen we aannemen dat in een democratie de corruptie het grootst is, want het wijdst verbreid. In landen die de laatste vijftig jaar overgingen tot een democratisch bestuur, is de algemene klacht dat de corruptie er toenam. Of men nou de Kongo neemt, India of Pakistan, of Brazilië, sinds er verkiezingen worden gehouden, sinds de boel er aan het toeval van de stembus is overgelaten, rijst de corruptie er de pan uit. Ondertussen blijft de toonaangevende staat van ons tijdsbestek, de Verenigde Staten van Amerika, alom de vrijheid met de democratie adverteren, en zelfs militair afdwingen. Ook in landen die daar helemaal niet aan toe zijn, of in landen waar de voorgeschiedenis en volksaard strijdig zijn met het gelijkheidsbeginsel. Om maar te zwijgen van de “vrijheid”, die een fictie is, een propagandamiddel. Vrijheid bestaat net zo min als gelijkheid.

Het enige verschil is dat men dat in rijke landen beter weet te maskeren dan in arme landen. En nu we het toch over arm en rijk hebben, democratieën die min of meer functioneren heb je alleen in rijke landen, en rijke landen zijn rijk omdat andere landen arm zijn. De een zijn brood is altijd de ander zijn dood. Mensenrechten zijn een zoethouder voor rijke democratische landen. Waar men in rijke landen roept dat men de armoe de wereld uit wil hebben, bedoelt men de armen. Die wil men de wereld uit hebben. Men wil geen bedelaars en hongerlijders zien. Daarvoor schaamt men zich, en het is uit sociale wroeging over de eigen roofzucht – wat anders is handel? – dat men z’n geweten sust met luidruchtige van regeringswege gesubsidieerde programma’s voor ontwikkelingshulp.

Wij zijn sinds 1945 door de democratie gegijzeld. De gruwel van de holocaust gedoogt geen vraagtekens bij het stemrecht. Wie dat toch doet, wordt al snel voor fascist uitgemaakt. Het fascisme is verslagen; en daarmee is iedere bestuursvorm die niet democratisch is, automatisch verdacht. Met het communisme heeft men minder een probleem, want de Sovjet Unie hoorde in 1945 tot de overwinnaars. Dus de democraten deelden met de communisten de Publieke Opinie. Pas na 1956 (Hongaarse opstand) en 1968 (Praagse lente) begon het geloof in het Westen ten aanzien van het communisme te tanen, hetgeen uiteindelijk leidde tot de Val van de Muur in 1989. Sindsdien heersen het neoliberalisme en de vrijemarkteconomie en de globalisering. Dat neemt niet weg dat men voormalige communisten verontschuldigt, terwijl men fascisten voor eeuwig aan de schandpaal nagelt. Fidel Castro (Cuba) mag, Augusto Pinochet (Chili) is verwerpelijk. Democratie is van alle kwaden het minst kwade, luidt de veelgehoorde dooddoener.

Vóór de oorlog van 1940-45, in de jaren dertig bijvoorbeeld, waren er heel wat invloedrijke, en nog steeds bewonderde!, schrijvers en denkers die de democratie openlijk de slechtste bestuursvorm noemden. Daar was ook alle reden toe. Het partijenstelsel ging (en gaat nog steeds) gepaard met een gigantische hoeveelheid middelmatige “politici”, kleine strebers die alleen in hun eigen carrière geïnteresseerd zijn en op de korte termijn denken, ofwel propageren wat binnen een gegeven situatie haalbaar is, zonder zich te bekommeren om wat op den langen duur het beste is voor een gemeenschap. Plannen voor de langen termijn zijn moeilijk te verkopen, dus schadelijk voor het geluk van politici. Echte leiding is dus ver te zoeken. Het was dan ook geen wonder dat toen Benito Mussolini in Italië de macht greep in de jaren twintig, hij heel wat denkers en schrijvers in Europa achter zich kreeg. Hij maakte immers een eind aan een bestuurlijke chaos van elkaar in rap tempo afwisselende regeringen. Het buiten werking stellen van kibbelende partijen en kortzichtige parlementariërs werd door velen binnen en buiten Italië als een weldaad gevoeld. Eindelijk iemand die aan het roer ging staan zonder zijn bestuur op verkiezingen binnen twee of vier jaar te hoeven afstellen. In Portugal, Duitsland en Spanje deden zich vergelijkbare staatsgrepen voor, die niet gericht waren tegen het volk, maar tegen de elite. Als Hitler zich niet aan de joden had vergrepen, maar met hen had samengewerkt en van hun know how had geprofiteerd, had het lot van Europa wel eens anders kunnen uitpakken. Want het gevaar kwam uit het oosten. Het fascisme – mag men niet vergeten – ontstond als antwoord op, of reactie tegen het communisme. Zonder communisme was er geen fascisme geweest.

Maar is er dan niets positiefs over democratie te zeggen? Zeker wel. Het principe van gelijkheid heeft een grond in het feit dat we allemaal dood gaan en dat we allemaal naakt en huilend ter wereld komen. Koning of dienaar, rijkaard en armoedzaaier, het leven is voor allen betrekkelijk en moeilijk en we worden allemaal op onze handel en wandel beoordeeld. Dus niemand hoeft zich tegenover iemand ook maar iets te verbeelden. Dat de talenten en de verantwoordelijkheden niet gelijk verdeeld zijn, betekent nog niet dat de een zich boven de ander verheven hoeft te voelen. De lagergeplaatste mag beseffen dat de hogergeplaatste grondiger aan de tand zal worden gevoeld bij de eindafrekening. Wie meer heeft, of over meer is aangesteld, heeft meer verantwoording af te leggen. Dat is niet iets om jaloers op te zijn. Echte democratie heb je wanneer meerderen bescheidenheid in acht nemen ten opzichte van minderen, en wanneer minderen meerderen kunnen respecteren, waardoor ze ook kunnen gehoorzamen. Maar zoals de klassieke filosofen al wisten, zijn afgunst en wrok, eerzucht en arrogantie onuitroeibaar. Dus je krijgt lieden met een slavenmentaliteit die zich als meesters opwerpen, en mensen met bestuurlijke kwaliteiten die zich om wat voor reden dan ook afzijdig houden, of zich als ondergeschikten gedragen. Zo slaat democratie al gauw om in hetzij tirannie, hetzij anarchie.

Het idee van een samenleving van gelijken heeft altijd bestaan, maar kreeg in de achttiende eeuw concreet vorm in het denken van de nieuwlichters. Jean-Jacques Rousseau heet hun wegwijzer. Deze vader van de democratie, is tevens vader van de Romantiek en het totalitarisme, en vader ook van het ressentiment. Als buitenstaander met een moeilijke jeugd, als niet tot de adel behorend, maakte hij van de uitsluiting en de eenzaamheid een deugd, met beroep op de zogezegd nivellerende Moeder Natuur. Als ik zelf niet tot de geprivilegieerden kan behoren, moet niemand ertoe behoren. En omdat Jean-Jacques niet de enige ontevreden buitenbeen was, en omdat zijn beroep op de “natuur” aansloeg onder een gedenatureerde aristocratie, kreeg hij invloed. Volgens de oude zedenmeesters was ressentiment lelijk of zondig. Met Jean-Jacques wordt het nuttig, zoals met zijn tijdgenoot Adam Smith egoïsme nuttig wordt wanneer het nationaal wordt toegepast en men er de algemene welvaart mee stimuleert. Zo werkt collectief ressentiment de begeerde maatschappijverandering in de hand. En Jean-Jacques werkte stimulerend op de adel. Want ook in hogere kringen sluimert onblusbaar het verlangen naar nog hoger en meer, en onder de burgerij leeft de wens tot de adel op te klimmen. Gaat de klimdrang gepaard met collectieve afgunst, dan rijpt de tijd voor structurele verandering, voor een Revolutie die in luttele tijd de vloer zou aanvegen met meer dan duizend jaar monarchie gebaseerd op godsdienst en kerk en standen.

Werd de Revolutie vooral gevoed door onbehagen, onder de gevestigde orde van Monarchie en de Kerk was reeds het nodige loos. Vele hertogen, baronnen en graven vegeteerden aan en rond het hof in plaats van op hun land voor de goede orde te zorgen; vele prelaten waren allang van God los en besmet met de ideeën van de Verlichting. Ze hielden alleen nog de schijn op. De vrijmetselaarsloges tierden welig onder de eerste en tweede stand. De Revolutie slaagde dan ook veeleer doordat het “ancien régime” niet meer geloofwaardig was dan dat het door krachten van buitenaf onderuit werd gehaald. De slachtoffers waren de trouwe koningsgezinden en oprechte gelovigen voor wie de traditie heilig was, al werd die traditie – de goede uitzonderingen daargelaten – veelal gepersonifieerd door onwaardige en onoprechte hoogwaardigheidsbekleders.

De revolutionairen zijn nooit degenen voor wie zij zeggen op te komen, maar altijd verongelijkte afvalligen van hun eigen stand. Wie de revolutie maakt, is dus een deel van de elite. Deze is gevoed door een mix van dromen en rancune; dromen van filosofen over “terug naar de natuur” en “afkeer van beschaving”, alsmede boosheid niet tot de posities te kunnen doordringen die men ambieert. Het “volk” fungeert als springplank. Uit naam van het “volk” pretenderen de revolutionairen een wereld te scheppen van rechtvaardigheid, van eerlijk delen, van vrede en vrijheid. Er moet een eind komen aan uitbuiting en oorlog, zeggen ze. Dat daar nooit een eind aan kan komen zolang de wereld blijft bestaan, weten alleen de afzijdige wijzen, maar daar wil niemand naar luisteren. Want bezonnenheid in dezen gaat door voor pessimisme. En optimisme is verplicht.

Revolutie wordt voorgesteld als romantisch. Opstaan tegen een dictator, of tegen een autoritaire vader doordrenkt de literatuur van eind achttiende, begin negentiende eeuw. Men verwerpt de Rede, die de godin van de rationalistische nieuwlichters was, en vervangt haar door het Gevoel. De romantische revolutionair of revolutionaire romanticus groeit uit tot een beweging die medio negentiende eeuw tot systeem wordt in het marxisme met als zijtak het anarchisme, Proudhon, Bakoenin. Het socialisme werpt zich op als het haalbare, en het socialisme keert zich uit naam van de kleine man en de arbeider tegen het liberalisme dat de linkse romantici van het eerste uur verkondigden en dat rond 1830 status had gekregen binnen de stand die uit de Revolutie was voortgekomen: de hoge burgerij.

Tegen zowel het socialisme als het liberalisme vormt zich in de tweede helft van de negentiende eeuw het conservatisme. De conservatief accepteert dat het ancien régime definitief tot het verleden behoort, maar hij ziet in monarchie en kerk nog steeds de voornaamste steunpilaren van de samenleving. Rechts van de conservatief staat de “reactionair”. Die beroept zich op gezag van bovenaf, van God via altaar en kroon. Joseph de Maistre is hiervan de belangrijkste vertegenwoordiger, met in zijn kielzog Juan Donoso Cortés, Louis de Bonald en nog anderen. Hun maatschappijbeeld steunt volledig op het christendom in zijn katholieke vorm, met leergezag en hiërarchie. Ze verwerpen het liberalisme en het socialisme, en ze zien in de democratie het grootste gevaar voor Europa.

In tegenstelling tot de conservatief, verwerpt de reactionair de scheiding van kerk en staat. De conservatief zit vast aan zijn liberale wortels, dus ook aan bepaalde kanten van de Verlichting. Hij zal de kerk, de geïnstitutionaliseerde godsdienst, het christendom meer status willen geven in de samenleving omdat zulks ten goede komt aan handhaving van de orde. Het is gemakkelijker om gezag uit te oefenen wanneer de burgers braaf zijn, en de kans daarop is groter als ze hebben geleerd dat ze niet mogen stelen, andermans geluk niet mogen benijden en geen valse getuigenis mogen afleggen. De godsdienst is dus nuttig. Voor de tegenhangers van de conservatieven, de liberalen, moet godsdienst een privé-aangelegenheid blijven. Wat dan het bindende moet zijn, het cement van de samenleving, daarover blijven de liberalen vaag en het onderling oneens.

Dat religie en regering een eenheid vormen, leert de geschiedenis. Bij alle natuurvolkeren was dat het geval. Daarin had Rousseau gelijk. Bijgevolg mogen we scheiding van kerk en staat, van religie en regering, van gelovige en burger onnatuurlijk of tegennatuurlijk noemen. De marxisten begrepen dat beter dan de liberalen, en vandaar dat zij de traditionele godsdienst vervingen door de ideologie, wat een soort geloof is. Ideologie is wat ze oudtijds ketterij noemden, zoals de katharen bijvoorbeeld. Maar nu was er geen kerk meer, geen met de kerk verweven staat om de ketters te bestrijden. Met als gevolg dat de marxistische ideologie zich over de planeet verbreidde. En alleen omdat die op den duur economisch niet bleek te werken, kwam daaraan in Europa een eind, althans in haar politieke vorm. Het daaropvolgende neoliberalisme, alsook het neoconservatisme zijn al evenzeer ketterijen. Maar wie bestrijdt ze nog? Uit naam van wat?

Niet uit naam van het christendom, want dat is verslagen. Het Westen heeft dus geen gemeenschappelijke basis meer van waaruit de volkeren bestuurd kunnen worden. Nadat kerk en monarchie zijn verdwenen, brokkelde de samenleving geleidelijk af. In de tweede helft van de negentiende eeuw was er nog het getrapt kiesrecht. Tegen het eind van de eeuw en het begin van de volgende kwam het algemeen kiesrecht. Onder invloed van de emancipatie mochten ook de vrouwen naar de stembus. Wilden ze dat, of werd het ze opgedrongen? De christenen organiseerden zich in christen-democratische partijen. Maar zijn christenen geroepen om binnen een seculiere maatschappij sociale en economische problemen op te lossen? In onze tijd zien we de toenemende zeggenschap van kinderen en dieren, alsook de groeiende gewoonte van volksraadplegingen. Achter de democratische chaos trekken onzichtbare krachten en machten aan de touwtjes. Wat via nieuws en actualiteit naar buiten komt, werkt verhullend. Niemand begrijpt wie of wat ons werkelijk regeert. En we blijven die wanorde doodleuk als democratie aanbevelen, en uit naam van die democratie invasies en oorlogen rechtvaardigen.

Politici zijn lieden die nooit zeggen wat zijzelf geloven, maar altijd wat anderen, liefst de meeste mensen, willen horen. Maar geloven zijzelf überhaupt nog wat? Een leuk gezicht, een vlotte babbel, een schijnbaar aardig plan en ze gaan de boer op om kiesvee te verzamelen. Weet dat vee veel! De kiezers die onderwijs hebben genoten en kranten (vooral zogenaamde kwaliteitsbladen) lezen, menen meer te begrijpen.

Medezeggenschap en inspraak zijn slogans waarmee democratie in het onderwijs als aantrekkelijk wordt voorgesteld. Maar de mondige, geëmancipeerde burgers van die onvolprezen rechtsstaat (een contradictio-in-terminis) zijn ook medeplichtig. Misschien is het beter om niet zoveel te weten, want als alles per slot anders uitpakt dan men in zijn slimheid had gewild en gedacht, vervalt men allicht in sarcasme en defaitisme.

Democratie is meer dan ooit een loze kreet. In Argentinië bieden mensen hun stembiljet te koop aan op het internet; in de Nederlandse stad Utrecht trekt minder dan tien procent van de bevolking naar de stembus als het om een nieuwe burgemeester gaat. In Pakistan werken verkiezingen bloedbaden in de hand.

Mensen hebben geen behoefte aan stembus en partijen en politici. Ze zoeken leiders die kunnen uitleggen hoe de dingen in elkaar zitten en die het lot van een volk op hun schouders nemen. Ze willen echt gezag op alle gebieden, niet alleen op het gebied van het landsbestuur, maar evenzeer in industrie en onderwijs, in kunst en religie. Ze trekken zich op aan voorbeeldfiguren, aan helden, aan heiligen. De democratie voldoet niet meer. Het veelgehoorde “minst kwade van alle kwaden” klinkt ongeloofwaardig, zelfs in de mond van wie het als een laatste strohalm aangrijpen.

Scheiding van kerk en staat is, zoals gezegd, iets tegennatuurlijks. Het christendom is in wezen een geloof, maar bovendien een cultuur, kunst, beschaving, maatschappijvormend. De aloude klacht dat de verheffing van het christendom tot staatsgodsdienst vanaf Constantijn een verraad van de leer van Jezus was, heeft de scheiding geforceerd. Anders gezegd: de Staat heeft de Kerk de scheiding opgedrongen, en vervolgens heeft de Kerk van de nood een deugd gemaakt. In het ontstane hiaat dringt zich een nieuw geloof op dat geen scheiding tussen kerk en staat kent: de islam. West Europa overkomt wat in de Middeleeuwen Spanje en Byzantium overkwam. De geschiedenis herhaalt zich. Met één groot verschil. In de Middeleeuwen was men christen, jood of moslim. In onze tijd zijn de meeste mensen ongelovig of bijgelovig. Men is atheïst, humanist, aanhanger van New Age of oosterse mystiek. Men is van alles, behalve gelovig christen. En de meeste mensen maken op grond van het democratische “de meeste stemmen gelden” de dienst uit. Dat betekent dat de traditionele godsdienst uit de openbare ruimte, uit de samenleving verdreven is. Is het wonder dat het, eens christelijke, Europa Eurabia wordt?

Sinds de “tegencultuur” van links na 1968 de Openbare Mening, de universiteiten en de media, de kunstsubsidie en nog veel meer heeft bepaald, is de tijd aangebroken waarin een nieuw conservatisme probeert baan te breken. Dat gebeurde al eerder in de Verenigde Staten. In Nederland was Pim Fortuyn het breekijzer. De moord op Fortuyn in 2002 was een gemeenschappelijke daad van de uit 1968 voortgekomen linkse elite die zogenaamd een gevaar voor de democratie meende te moeten bezweren, maar eigenlijk bang was voor het eigen hachje. Men begreep dondersgoed dat een doorzetten van de beweging die door Fortuyn op gang was gebracht, het einde zou kunnen inluiden van veel gevestigde belangen, posities en instituties. Na de moord viel Nederland terug in de vaag linkse gezapigheid. Het conservatisme wil niet van de grond komen bij gemis van leidende figuren, schrijvers, intellectuelen.

Maar als u geen democratie wil, wat dan?, luidt de stereotiepe vraag. Er valt niets te willen. De samenleving is niet maakbaar. De dingen komen vanzelf. Er komt op een gegeven moment een Mussolini, een Franco, een Pinochet, een Musharaf. Het opvallende is dan dat de ganse Publieke Opinie moord en brand schreeuwt. Die Opinie is de stem van de elite. Het volk is overwegend op de hand van de leider. Het is de strijd tussen die twee waar het steeds weer om gaat. Het is steeds weer de elite die het volk gebruikt om haar eigen wil door te drijven. Het is de elite die achter de democratische façade aan de touwtjes trekt en met een slogan als vrijheid het volk misleidt.

De burger is het meest gebaat bij een evenwicht tussen Kerk en Staat. Overheerst een van de twee, dan krimpt de vrijheid. Drukt de ene de andere weg, dan heb je onderdrukking. En onderdrukking hebben we nu van al het geestelijke. De democratische meerderheid zweert bij vlees en materie, spelen, koning voetbal, en die worden iedereen opgedrongen. Ook in de wereld van kunst en wetenschap, en zelfs in de kerk, triomfeert het stoffelijke, platvloerse, de mens in zijn dagelijkse behoeften. De werken van de geest moeten zich zien te handhaven in een ongesubsidieerde marge, weggedrukt door de keiharde kijk- en leescijfers. Men geniet nog van Bach en Mozart, Rembrandt en Velázquez, maar men is vergeten dat die hoge toppen ons alleen konden bereiken vanuit een samenleving die absoluut niet democratisch was. De samenleving van de toppen die de tijd doorstaan was autoritair en hiërarchisch. Godsdienst, kunst en wetenschap gingen toen samen. Wij democraten bewonderen de toppen, maar verwerpen wat die toppen mogelijk maakte. Over die inconsequentie zouden we eens meer moeten nadenken

(*)Robert Lemm

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Ga naar: navigatie, zoeken

Robert Lemm (Rotterdam, 1945) is een Nederlands vertaler en auteur.

Lemm is traditioneel katholiek en één van de grote voorstanders voor de verering van de Amsterdamse Mariaverschijningen als de Vrouwe van alle Volkeren. Na Reve werd hij in De Staatskrant "de laatste grote katholieke historicerende schrijver" genoemd. Naast zijn vertalingen uit het Spaans schreef hij meerdere werken waarin hij op polemische wijze het vooruitgangsgeloof, de Verlichting, de mensenrechten, het liberalisme, het socialisme en de democratie bekritiseert. Teksten en interviews van Robert Lemm verschenen geregeld in het wekelijks verschijnende Katholiek Nieuwsblad, het katholiek-conservatieve maandblad Catholica en in Bitter Lemon.