Heb de voorbije week de maandag, de dinsdag en de woensdag, de 3 eerste dagen van de week, doorgebracht met van dag tot dag, ja zelfs binan van uur tot uur, het intensief beleven van slechts één enkel luisterboek. Namelijk de Europese Wordingsgeschiedenis van 1789 tot 1914. Dat waren nog eens tijden! Met Volkeren Bonden, Ententes Cordiales, Sissi’s, Metternichen en Einzel- oder Bis Marcken.

**

Otto von Bismarck

*

En ja, ik moet het toegeven: dat was, achteraf gezien, iet of wat teveel van het goede. Wel vond ik er, zeer tot mijn grote spijt, heel veel feiten over de (uitdagende) suprematie van onze verdomd zeer hoogbegaafde Oosterburen. Ware daar niet die eeuwige ‘Sehnsucht’ naar Das Militär, waar de rest van de wereld dan telkens weer het slachtoffer van werd.

Eerlijk gezegd, en buiten alle kortzichtigheid: hun stam-verwantheid met sommige omringende kleinere buurvolkeren kan alleen maar positief uitdraaien. Op voorwaarde natuurlijk dat ze stoppen met zich te gedragen als een rotbende Julius Césaren boven op een zoveelste zwerm van deze zoals de soort hieronder….

**

Agha Kahn

*

Mag het aldus vanaf doe dagen wat gezelliger worden voor ons Oude Vermoeiode Avondland. Door bijvoorbeeld de kromzwaard-invasie van uit het brandend hete woestijnzand terug te draaien in een soort moderne versie van de vroegere Spaanse Reconquista.

Vanzelfsprekend onder de hoede van de Almachtige, die we dan wel dringend terug uit de kast zouden moeten halen.

**

*

Algemeen Besluit.

Gezegde Oosterburen, geleerd door een tweevoudige ervaring, gaan thans heel wat bedachtzamer tewerk om hun megalomane dromen te verwezenlijken. Vervang als OKW ‘Berlijn’ door ‘Brussel’ en het wordt U duidelijk. Wij Vlamingen hebben daar zelfs een spreekwoord voor: zij laten a.k.w. de kooltjes door anderen uit het vuur halen.

Met zijn allen, de Verlichte Grote Verstaden op kop, doen wij daar dapper aan mee. We (zij) worden dar zelfs koninklijk voor betaald. Zij het met eigen geld, en niet in Marken. Deze al al te doorzichtige bedotterij heeft zelfs een naam: de Europese Gemeenschap. Met Broeksèl als vroeg of laat plat te bombarderen … Hoofdstad. Waarvan de Hoogste Führer in functie (ad interim maar vooral als circusclown en wiebelende banaan) de persoon van onze bloedeigen Sjarel Premier is, die heen en weer danst tussen Broeksèl en Straatsburg.

**

*

PS

In heel dat Euro-circus zijn echter wel de Hongaren, samen met de hen omringende buutlanden de rots in de branding. Sjarel Premier, gewoonlijk toch minder ‘onder invloed’ dan Zaan Cloot JU, zijn voorganger, zal dat varkentje wel even wassen. Gewoon uit dankbaarheid voor M&M, de voorzangers van de Unue.

**

*

Wereldoorlog

https://doorbraak.be/hongarije-of-de-totale-vernedering-1918-1921/?utm_medium=push&utm_source=meldingen

*

*

Admiraal-zonder-vloot MIklos Horthy, vader des vaderlands van de 'rompstaat' Hongarije.

**

*

Hongarije of de totale vernedering, 1918-1921

De eindeloze Eerste Wereldoorlog: omwentelingen in Oost-Europa, 1918-1923

*

Na de wapenstilstand van 11 november 1918, was er aan het oostfront in Midden- en Oost-Europa voorlopig van vrede nog geen sprake. De strijd woedde verder. Veel perspectieven waren er niet. De toekomst was onbestemd en angstaanjagend. Bij deze kriskras door elkaar lopende oorlogen kwamen, in de periode 1918-1923, nog eens vier miljoen mensen om het leven. Dat is meer dan het totale aantal gesneuvelden van Groot-Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten samen tijdens de Eerste Wereldoorlog.

In deze zomerreeks willen we de onmiddellijke naoorlogse situatie beschrijven in achtereenvolgens de Baltische landen, Finland, Polen en – tot slot – Hongarije.

Asterrevolutie

De dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije kwam niet alleen zwaar gehavend uit de Eerste Wereldoorlog maar behoorde ook tot de verliezers van de oorlog. Het was immers vanuit Wenen dat in juli 1914 een ultimatum vertrok naar Belgrado, hoofdstad van het toenmalige koninkrijk Servië. Hierdoor kwam een hele carrousel van geheime afspraken en steunbetuigingen in beweging. Wat uiteindelijk leidde tot de kanonschoten van augustus 1914.

De oorlog liep catastrofaal uit voor Hongarije dat sinds 1867 door een personele unie met het Habsburgse keizerrijk verbonden was. Lezers die liefhebbers zijn van een lichtere vorm van geschiedenis kunnen hiervoor naar de Sissi-films kijken. Tevens goed om een idee te krijgen van de strenge regels aan het Habsburgse hof.

Door het Verdrag van Trianon van 1920 verloor het land twee derde van zijn grondgebied en kwamen drie miljoen Hongaren buiten de grenzen te wonen. Hongarije werd zonder meer het hardst getroffen door de naoorlogse vredesverdragen. Hieronder schetsen we een beeld van de onmiddellijke en bewogen naoorlogse jaren in Hongarije en zijn hoofdstad Boedapest.

Op 31 oktober 1918 vond in Hongarije de zogenaamde Asterrevolutie plaats. Deze werd gepleegd door de links-liberale graaf Mihaly Karolyi en de mee door hem opgerichte sociaaldemocratische Hongaarse Nationale Raad. De coup verliep grotendeels geweldloos. De aanhangers van de nieuwe premier

**

Mihaly Karolyi

waren hoofdzakelijk burgers en gedemobiliseerde soldaten, die op hun hoeden en petten een aster, de populaire herfstbloem, spelden. Zij stichtten de Democratische Republiek Hongarije. De Hongaarse koning, tevens keizer van Oostenrijk, Karl IV (zoon van Sissi…) kon niet anders dan de nieuwe republiek erkennen. Hij werd meteen afgezet en diende het land te verlaten. Een van Karolyis eerste beleidsdaden was op 16 november de personele unie met Oostenrijk op te zeggen. Hij brak volledig met de monarchale banden van weleer. Tegelijk schreef hij parlementaire verkiezingen uit, en kondigde een grondhervorming aan. Hierdoor hoopte hij dat de geallieerden zijn breuk met het verleden zouden erkennen, en aan zijn land mildere vredesvoorwaarden zouden opleggen. Rekening die evenwel niet opging.

**

Béla Kun

De Democratische Republiek Hongarije was maar een kort leven beschoren. Zij zwalpte van de ene naar de volgende crisis. Zo slaagde de regering-Karolyi er maar niet in het voedseltekort in zijn land op te lossen. De economische en sociale problemen waren in het land gigantisch te noemen.

Midden maart 1919 kon de communistische leider Béla Kun (1886-1938) vanuit zijn cel in Boedapest de sociaaldemocraten ervan overtuigen uit de regering te stappen, en samen met de Hongaarse communistische partij een regering te vormen. Wat uiteindelijk niet nodig bleek te zijn. Immers op 21 maart bood Karolyi zelf zijn ontslag aan. Vanuit Parijs hadden de ‘vredestichters’ de Roemenen toestemming gegeven om een flinke strook Hongaars gebied in te palmen. Tegelijkertijd beval Parijs dat de Hongaren hun troepen uit dat gebied dienden terug te trekken. Uit protest hiertegen nam Karolyi ontslag. Trouwens Hongarije zag zich al in de maanden november en december 1918 beroofd van heel wat terrein.

Béla Kun was de zoon van een joodse notaris uit een dorp in Siebenbürgen (Transsylvanië); tegenwoordig behoort dit gebied van oorspronkelijk Duitse (‘Saksische’) kolonisten tot Roemenië. Als journalist en links-radicaal publicist maakte hij al voor de oorlog naam. Vanaf 1914 streed hij in de rangen van het Habsburgse leger tot hij krijgsgevangen werd gemaakt. In Russische gevangenschap evolueerde Kun tot een overtuigd bolsjewist. Na de Oktoberrevolutie kwam hij terug op vrije voeten te staan. In december werd hij door Lenin naar Boedapest gezonden en richtte Het Rode Nieuwsop. In het roerige Boedapest agiteerde hij tegen de Habsburgers en de regering. Gevolg was dat hij al enkele weken na zijn aankomst, aangehouden werd en de binnenzijde van een gevangeniscel te zien kreeg. Het deerde hem niet. Door ‘contacten’ en steekpenningen kon hij zijn cel ombouwen tot een communistische partijcentrale, van waaruit hij de touwtjes strak in handen hield.

De coalitie met de socialisten ontaardde in korte tijd in een bloedige rode dictatuur

Uit angst voor een burgeroorlog gingen de Hongaarse sociaaldemocraten in op het voorstel van Béla Kun. Op diezelfde 21 maart kwam een nieuwe regering met de communisten tot stand. Algauw domineerde Kun als minister van Buitenlandse Zaken de regering. De coalitie met de socialisten ontaardde in korte tijd in een bloedige rode dictatuur. De Hongaarse Radenrepubliek, die 133 dagen zou duren, werd uitgeroepen.

Revolutionaire terreur

In de loop van zijn kortstondige regeerperiode kondigde Béla Kun steeds maar weer nieuwe drastische hervormingen aan, die grotendeels gebakken lucht bleken te zijn want niet door te voeren. Een losse greep: het grootgrondbezit werd afgeschaft en de gronden werden onder de boeren verdeeld, ondernemingen met meer dan 25 werknemers werden staatseigendom, eigendommen van de Kerk werden in beslag genomen, het schoolonderwijs werd grondig aangepakt en natuurwetenschappen en de principes van de socialistische ‘heilstaat’ kwamen op de eerste plaats, het gemeenschappelijk baden tijdens de schooluren diende aangemoedigd te worden samen met seksuele voorlichting, alcohol werd verboden, adellijke titels verdwenen en voedselvoorraden bij boeren werden in beslag genomen en naar de hongerende hoofdstad gebracht. Op 1 mei 1919 werden alle ‘burgerlijke’ monumenten met (dure) rode lakens aan het zicht onttrokken. De eigen rode soldaten bezaten op dat moment een tekort aan laarzen en geweren.

Om in de steden en op het platteland de orde met harde hand te handhaven, werden de zogenaamde ‘Leninjongens’ opgericht. Een troep van zowat vijfhonderd fanatieke rode jongeren. Ze reden in kolonnes rond of maakten gebruik van gepantserde treinen. Als uniform droegen deze terroristen in staatsdienst zwarte lederen jassen en dito broeken. Overal ontwaardden ze contrarevolutionaire opstanden en maakten maar al te graag gebruik van zinloos geweld. Voor martelingen en veemmoorden schrokken ze niet terug. Zo’n zeshonderd moorden staan op hun conto.

**

*

Op buitenlands gebied werd de Radenrepubliek dadelijk met omvangrijke gebiedsvorderingen geconfronteerd. De bezetting van grote delen van het voormalige koninkrijk door Roemeense, Joegoslavische, Franse en Tsjechoslowaakse troepen leidde tot grote verbittering. Deze gebiedsroof riep onder Hongaarse burgers, patriotten, studenten en voormalige soldaten van het keizerlijk en koninklijke leger wraakgevoelens op. Heel wat vrijwilligers, ook officieren, sloten zich aan bij het nieuwe Rode Leger van Béla Kun.

Onder leiding van de volkscommissaris voor Militaire Zaken Tibor Szamuely ging het leger in de tegenaanval, en slaagde erin de invasietroepen te blokkeren. Meer zelfs, in het noorden van Hongarije slaagden Szamuelys troepen erin om heel wat verloren gebied ter heroveren. Grote delen van Slowakije konden bezet/bevrijd worden. Op hun beurt sloegen Tsjechoslowaakse brigades op de vlucht voor het rode wraaklustige geweld. Kun kon met trots aan Lenin melden dat hij een Slowaakse Radenrepubliek opgericht had — ze bestond echter nauwelijks drie weken van 16 juni tot 7 juli 1919.

Deze plotse wending van de oorlog deed in Parijs alle alarmklokken afgaan. De Hongaren vernamen dat ze onmiddellijk alle vijandelijkheden dienden te staken, en zich moesten terugtrekken tot achter de afgesproken demarcatielijn van november 1918. Ten slotte werd een akkoord bereikt. De Hongaren zouden zich terugtrekken uit Slowakije waardoor een einde kwam aan de aldaar heersende Radenrepubliek, en de Roemenen zouden hun verdere opmars staken.

Inmiddels nam na een mislukte socialistische coup de rode terreur in Boedapest toe. Hierdoor nam het verzet tegen het terreurregime van Béla Kun overhand toe; dat was in de eerste plaats te merken op het platteland waar de gelovige boeren niets moesten hebben van de atheïstische communisten. Vooral toen bleek dat de Roemenen — Roemenië was in 1917 totaal verslagen en bezet door de Centrale Mogendheden — geenszins van plan waren om hun opmars richting Boedapest te stoppen.

Tevergeefs deed de bolsjewiek Kun beroep op de aanbeden Lenin om militaire hulp te verlenen. De reactie was negatief. Het overbelaste Rode Leger zat verwikkeld in een burgeroorlog en voerde strijd met Polen. Een nieuw front konden ze er niet nog eens bij nemen. Bovendien voerden ze al oorlog met Roemenië omwille van het bezit van Bessarabië. Deze Moldavische landstrook werd in 1920 definitief bij Roemenië gevoegd. Ten einde raad probeerde Kun in de zomer van 1919 in Oostenrijk een radenrepubliek te installeren om toch minstens één bondgenoot te hebben. Ook bevonden er zich in het Alpenland nog aanzienlijke wapendepots. Tevergeefs! De Oostenrijkse socialisten haalden hun neus op voor de Hongaarse bolsjewisten. Een communistische machtsgreep in Wenen werd bloedig neergeslagen.

Op 3 augustus 1919 capituleerde de zuidelijke Hongaarse legergroep en konden de Roemenen de Hongaarse hoofdstad bezetten. Roemeense soldateska gingen zich hierbij te buiten aan moorden, verkrachtingen en massale plunderingen. Van het eens bruisende Boedapest bleef niets meer over. Voor de Hongaarse bevolking des te vernederend daar zij tijdens de Eerste Wereldoorlog mee Roemenië letterlijk van de kaart hadden geveegd.

Béla Kun vluchtte na de Roemeense bezetting met enkele vertrouwelingen naar Oostenrijk en vandaar naar Moskou. Hij werkte er onder meer voor de Komintern. Op 29 augustus 1938 werd Kun op bevel van Stalin tijdens de zuiveringsprocessen terechtgesteld.

*

Miklos Horthy

**

Op 30 mei 1919 hadden Hongaarse anticommunisten in de door de Fransen bezette stad Szeged een contrarevolutionaire of Wit-Hongaarse regering gevormd. Hun volksleger stond onder commando van voornoemde Horthy, telg uit een familie van aristocraten en kleinere grootgrondbezitters. Hij was de oorlogsheld van de Hongaren en de eerste en enige admiraal van de Oostenrijks-Hongaarse zeemacht. De Dalmatische kust aan de Adriatische Zee maakte tot 1918 deel uit van de Donaumonarchie. Na de capitulatie lag Hongarije op ongeveer vierhonderd kilometer van de zee verwijderd. De ijdele Horthy, monarch in hart en nieren, was een tijdlang vleugeladjudant van keizer Franz Josef geweest, en stond op goede voet met diens opvolger Karl. Toen hij in november 1918 afscheid van de keizer nam bezwoer hij: ‘Ik zal niet rusten voordat Uwe Majesteit weer op uw rechtmatige troon in Wenen en Boedapest zit.’

Horthy’s leger telde in het begin 6568 vrijwilligers waarvan drieduizend officieren uit het voormalige keizerlijk-koninklijke leger. Daarbij kwamen nog eens achthonderd officieren uit de koninklijke Hongaarse gendarmerie. Na het einde van de Radenrepubliek breidde het officierenleger zich vlug uit. Horthy werd minister van Defensie van de kortstondige Republiek Hongarije (1919-1920), die het machtsvacuüm na de val van de 133 dagen durende Radenrepubliek diende op te vullen.

Witte terreur

Onder druk van de Entente, vooral dan Frankrijk, ontruimden in november 1919 de Roemenen de Hongaarse hoofdstad. Op 16/11/1919 reed admiraal-zonder-vloot Horthy, gezeten op een witte schimmel, aan het hoofd van zijn volksleger triomfantelijk Boedapest binnen. Na de parade raasde een ‘witte’ vloedgolf over de hoofdstad. Eenieder die ook maar verdacht werd van linkse sympathieën werd opgepakt en in de gevangenis geworpen. Anderen werden zonder vorm van proces geëxecuteerd. Slachtoffers waren vooral joden, linkse intellectuelen, Leninjongens en wie verdacht werd van collaboratie met de Roemenen. Het aantal dodelijke slachtoffers van de witte terreur wordt op vijfduizend geschat, en 75.000 mannen en vrouwen verdwenen voor korte of langere periodes in de gevangenissen waar ze blootstonden aan folteringen en harde ondervragingen. Nog eens 100.000 mensen, vooral intellectuelen, communisten, socialisten en joden, vluchtten het land uit en zochten vooral in Wenen en Praag een nieuwe toekomst. De witte terreur maakte meer slachtoffers dan de rode, die hij moest vergelden. De communisten hadden ‘slechts’ zeshonderd doden op hun geweten.

Horthy zou later ten stelligste ontkennen dat hij dergelijke ‘bloeddorstige’ orders gegeven had. Wel verdedigde hij de witte terreur als ‘uitingen van patriottisch enthousiasme’.

Een anticommunistische en rechtse regering nam het bewind in handen en stond voor schier onoplosbare moeilijkheden. Werkloosheid, inflatie en prijsstijgingen raasden door het land. Toch groeide Horthys populariteit razendsnel, vooral dan op het platteland waar men toch al niets moest hebben van communisten en joden. Horthy werd aanzien als de nieuwe redder des vaderlands. In korte tijd groeide het volksleger of ‘witte’ leger uit tot 30.000 manschappen. Heel wat oudgedienden uit het Rode Leger traden toe. Allen dienden ze vooraf aan Horthy persoonlijk trouw te zweren, waarna ze amnestie kregen.

Trianon

De verdeling van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie na het verdrag van Trianon.

Schandvrede

In januari 1920 werden er in een sfeer van intimidatie parlementsverkiezingen gehouden. De twee rechtse partijen behaalden de meerderheid. Op 29 februari 1920 werd het koninkrijk hersteld en kwam er meteen een einde aan de republiek Hongarije. Een koninkrijk evenwel zonder koning. In afwachting van zijn terugkomst werd er een regent aangesteld die in zijn plaats regeerde: admiraal Horthy. Hij was de enige geschikte kandidaat. Voor alle betrokken partijen, met uitzondering van de linkse oppositie in het buitenland, was hij de ideale compromisfiguur. In korte tijd veranderde Hongarije in een militaire dictatuur. Er kwam een einde aan de witte terreur en recht en orde werden hersteld. Zijn grote doel als regent kon hij evenwel niet verwezenlijken: Karl IV terug op de koningstroon plaatsen.

Op 4 juni 1920 ondertekende een Hongaarse delegatie onder protest in het kasteel van Grand Trianon nabij Parijs het door de geallieerden opgelegde vredesverdrag. Hongarije verloor 70 procent van zijn grondgebied en twee derde van zijn bevolking. Aanzienlijke Hongaarse minderheden woonden in de nieuwe buurlanden Roemenië, Joegoslavië en Tsjechoslowakije. Nog steeds staat ‘Trianon’ in Hongarije bekend als de willekeur van de geallieerden. Aan alle openbare gebouwen in Hongarije hingen de vlaggen halfstok en werden er drie dagen van nationale rouw afgekondigd. Dat zou ieder jaar herhaald worden tot in 1940. Het land was gedemoraliseerd door de grote territoriale verliezen —het land kromp van 282.000 tot 93.000 vierkante kilometer— en getraumatiseerd door de Roemenen, de rode en witte terreur. Nog steeds staat ‘Trianon’ in Hongarije bekend als de willekeur van de geallieerden. Het buitenlands beleid van de Horthy-dictatuur stond in het interbellum volledig in het teken van het terugwinnen van de verloren gebieden. Hongarije werd zo in de armen van de As-mogendheden gedreven. In de eerste helft van de Tweede Wereldoorlog kreeg het land hierdoor heel wat verloren grondgebied terug maar in 1945 kreeg het een tweede maal de rekening gepresenteerd. Desalniettemin is het Groot-Hongaarse streven in bepaalde middens in 2019 nog steeds levendig aanwezig, vooral op economisch gebied al krijgen alle etnische Hongaren vandaag van Viktor Orbán het recht op een Hongaars paspoort…

Literatuur:

Borodziej en M. Gorny, Der vergessene Weltkrieg: Band II: Nationen 1917-1923. Darmstadt, 2018

Conze, Die grosse Illusion: Versailles 1919 und die Neuordnung der Welt. München, 2018

Gerwarth, Die Besiegten: das blutige Erbe des Ersten Weltkriegs. München, 2017

van de Wijdeven, De spoken van Visegrad: de onbekende geschiedenis van Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije. Houten, 2018

PIETER JAN VERSTRAETE

**

 In mijn jeugdjaren uit een o zo ver veleden, stonden de bladen op zeker moment vol van een zekere Hongaarse Aartsbisschop Midzenty, die in Budapest, om erger te voorkomen, jarenlang was gevlucht naar de Amerikaanse Ambassade. Dat was toen Vadertje Stalin letterlijk diens kop eiste.

Ja Ja Flavie, toen waren er nog Priesters in overvloed om de vuren brandende te houden. En geloof me: dat werkte inspirerend. Tenminste tot het Tweede Vaticaans Concilie er de bijl in zette. Midzsenty was vooral praktisch voor mij wat betreft het Vak Aardrijkunde…

**

*

Een Pan Europees Eenheidsleger kàn en mag, als ten minste de Führer ervan genen Duitse Oostenrijker is! En wat de Britten op datzelfde moment zouden doen, zullen we, als naar gewoonte, wel zien als het zover is.

**

*

Zaterdag 27 Juli 2019

27-07-2019 om 08:07 geschreven door digitalia  

 Het waren toen zeer dramatische tijden!!! Zo wat overal op de wereld sloeg het Noodlot toe. Daar was het knelehuis van Stalingrad: 23 augustus 1942 – 2 februari 1943). Op 6 Juni 1944 waren de Geallieerden geland op Normandië.

*

1943!!! het was in de vroege Lente, toen onze Pa, nauwelijks 39 jaar jong, stierf. Dag op dag de zaterdag, nadat hij de week daarvoor een banale verkoudheid had opgedaan in gedwongen dienst van de Bezetter die overal in de bezette landen alle boerenpaarden opeiste voor de frontdienst. Het was een zonnige dag, die 20^ste Maart, toen we daar, daar, tegen 5 uur in de namiddag, met ons Ma, kapot van verdriet, en wij allemaal, de 5 kinderen, rond dat sterfbed stonden, zaten of hingen. Grote Broer was toen net geen 16, de jongste amper 4.

Fleurus, had de Dokter gezegd. Na 7 dagen ‘moet het keren’. En dat was het dan. Wij hadden de maand, ervoor, bijna dag op dag, mijn 8^de verjaardag mogen vieren: met koekeboterhammen voor de hele familie. En dat na drie jaar oorlog!

Hoe ons Ma de rest van de oorlog, zowel als de overige 37 jaar va haar dagen zonder liefhebbende en toegewijde kostwinner heeft kunnen overleven, dat weten vooral Onze Live Heer en de talrijke Ooms en Tantes van toen, lang geleden.

Maar wij, de 3 jongsten, waren wel onze beste speelkameraad kwijt. We kregen er in de plaats, veel levenslang verdriet voor. En dat had niets te zien met in Duitsland en de rest van de wereld zou gebeuren.

**

*

‘De aanslag moet er komen, coûte que coûte’.

*

https://doorbraak.be/de-aanslag-moet-er-komen-coute-que-coute/?utm_source=newsletter-1321&utm_medium=email&utm_campaign=Wekelijkse+Doorbraak

*

Duitsland herdenkt de 75ste verjaardag van de aanslag op Adolf Hitler. De controverse is terug.

**

*

‘Ze zijn een voorbeeld voor mij’, zo roemde bondskanselier Angela Merkel de mannen van de ’20^ste Juli’, de officieren en burgers die 75 jaar geleden,

**

Kolonel Claus Schenk

*

Claus Schenk Graf von Stauffenberg erop uit stuurden om een aanslag te plegen op Adolf Hitler. De 36-jarige officier kwam als deelnemer aan de ‘Lagebesprechungen’ (besprekingen van de militaire toestand) in de zwaar bewaakte Wolfsschanze bij

**

Rastenburg

in Oost-Pruisen (vandaag het Poolse Kętrzyn) fysiek het dichtst bij Hitler.

**

*

Hij was dus de aangewezen persoon (oorlogsinvalide) om een aanslag uit te voeren op de ‘Führer’ en ‘Oberbefehlshaber’ van de ‘Wehrmacht’.

**

*

‘Kliek van ambitieuze officieren’

De bedoeling van de samenzweerders bestond erin om onmiddellijk na de dood van de dictator vanuit het Bendlerblock, zetel van het ‘Allgemeines Heeresamt’ in Berlijn, het ‘Ersatzleger’ (reserveleger) in beweging te zetten in wat

**

Operation Walküre

*

heette. Na de arrestatie van de kopstukken van de nazipartij en de SS zou een antinazistische regering uitgeroepen worden. De aanslag verwondde Hitler slechts licht, de eraan gekoppelde staatsgreep was bijgevolg gedoemd om te mislukken. Stauffenberg en andere officieren werden diezelfde avond geëxecuteerd op bevel van generaal Friedrich Fromm, de bevelhebber van het ‘Ersatzheer’, die daarmee zijn eigen betrokkenheid bij het complot wilde verdonkeremanen.

Zo klein was het ‘kliekje’ nu ook weer niet en het omvatte niet alleen officieren.

Hitler had het op de avond van 20 juli 1944 in een radiotoespraak tot het Duitse volk over ‘Eine ganze kleine Clique ehrgeiziger, gewissenloser und zugleich unvernünftiger, verbrecherisch-dummer Offiziere’ [Een zeer kleine kliek ambitieuze, gewetenloze en terzelfdertijd verstandeloze, misdadig domme officieren] . Zo klein was het ‘kliekje’ nu ook weer niet en het omvatte niet alleen officieren. Er waren grote namen uit het burgerlijke leven bij betrokken, zoals Carl Goerdeler, voormalig burgemeester van Leipzig.

Het regime zette 400 speurders aan het werk om het netwerk achter de aanslag en de plannen voor een staatsgreep te ontrafelen. Vele tientallen samenzweerders, officieren zowel als hooggeplaatste burgers, kwamen in het Volksgerichtshof te Berlijn oog in oog te staan met een schuimbekkende Roland Freisler, de ‘bloedrechter’ die de meesten onder hen tot de dood door ophanging veroordeelde.

Van verraders tot helden

Betekent dit dat de mannen van de ’20. Juli’ goede democraten waren?

Dit zijn in een notendop de belangrijkste feiten.

Wat waren de motieven, de beweegredenen van de samenzweerders? Heeft Merkel het bij het rechte eind door hen te bezweren als voorbeelden in een tijd waarin naar haar eigen zeggen ‘verzet tegen extreemrechts’ is geboden? Verplicht de herinnering aan de ’20. Juli’ ‘uns allen Tendenzen entgegenzustellen, die die Demokratie zerstören wollen.’ [ons tegen alle tendensen op te stellen, die de democratie willen vernietigen]? Betekent dit dat de mannen van de ’20. Juli’ goede democraten waren? Zou hun denken gepast hebben in de ‘freiheitlich-demokratische Grundordnung’ van de Bondsrepubliek Duitsland?

*

Over hun motieven, en in het bijzonder die van Stauffenberg als spilfiguur van de mislukte aanslag en staatsgreep, is weer een controverse ontstaan naar aanleiding van de recent verschenen biografie Stauffenberg. Porträt eines Attentäters van de hand van Thomas Karlauf. Ik zeg wel degelijk ‘weer’, want zelfs in de eerste jaren na de oorlog werden Stauffenberg en zijn medestanders nog gezien als verraders. In de ogen van vele gewone Duitsers vocht Duitsland voor zijn overleven in de zomer van 1944, toen de krijgskansen al geruime tijd in zijn nadeel gekeerd waren. Een eventueel gelukte aanslag op Hitler zou in die optiek een verdere verzwakking van het front hebben betekend.

Aan dat beeld hielden vele mensen ook na de capitulatie en de ondergang van het Duitse Rijk vast. Pas toen de Bondsrepubliek Duitsland zich begon te consolideren in de jaren 50 en de mannen van de ’20. Juli’ tot helden uitriep, stelden ze hun beeld over hen bij. Ook vele officieren, zelfs niet-Hitler-gezinde, vonden het niet kunnen, tot lang na de oorlog, dat collega’s hun eed van trouw aan de ‘Führer’ hadden gebroken en hun stempel op het oorlogsbeleid hadden willen drukken in plaats van bij hun militaire leest te blijven.

Geweten

 De laatste decennia waren de mannen van de ’20. Juli’ uitgegroeid tot symboolfiguren van een beter Duitsland. Ze hadden de eer van de Duitse natie gered door tot het uiterste te gaan. Dat denkbeeld spreekt ook uit de woorden van Merkel ‘dass sie ihrem Gewissen folgen, und damit haben sie einen Teil der Geschichte Deutschlands geprägt, der ansonsten durch die Dunkelheit des Nationalsozialismus bestimmt war.’ [dat ze hun geweten volgen, en dat ze daardoor een stempel hebben gedrukt op een deel van de geschiedenis van Duitsland dat anders door de duisternis van het nationaalsocialisme was bepaald]. De samenzweerders zou ook dank toekomen ‘denn unser Grundgesetz hätte ohne solche Taten vielleicht nicht so entstehen können’ [want onze grondwet had zonder zulke daden misschien niet zo kunnen ontstaan].

Zelfs de DDR, de Oost-Duitse communistische staat, was heel wat nuchterder in haar oordeel over Stauffenberg

Hadden de mannen van de ’20. Juli’ inderdaad een staat als de Bondsrepubliek met zo een grondwet voor ogen? Natuurlijk niet. Zelfs de DDR, de Oost-Duitse communistische staat, was heel wat nuchterder in haar oordeel over Stauffenberg en aanverwanten: ‘reactionaire geesten’ waren ze, behorend tot de klasse van de ‘Junker’ (adellijke grootgrondbezitters) of de hogere, nationaal-conservatieve burgerij. Pas in de jaren 80 heeft de DDR — met de herontdekking van Pruisen — Stauffenberg en de andere opstandige officieren leren waarderen als een deel van de ‘Widerstand’ die meer omvatte dan het heilig verklaarde communistische verzet.

Krijgspolitiek

**

Ludwig Beck

(1880-20 juli 1944)

*

die al in 1938 plannen maakte om Hitler af te zetten.

Over de motieven van Stauffenberg werd zelden gediscuteerd in de Bondsrepubliek. ‘Der 20. Juli’ was in zijn abstractie het symbool van een eervol Duitsland geworden. Nu heeft Karlauf (auteur) weer de knuppel in het hoenderhok gegooid door de achtergrond van Stauffenberg te belichten. De officier zou bevangen geweest zijn in een elitair denken dat nog versterkt was geworden door zijn behoren tot de Stefan-George-Kreis, de in geheimzinnigheid gehulde kring rond de dichter

**

Stefan George

(1868-1933)

die als een profeet en verkondiger van een groots Reich werd gezien. Stauffenberg had zich ook kunnen vinden in de nationale wederopstanding zoals die door Hitler beloofd en aanvankelijk met succes doorgevoerd werd.

Pas vanaf de zomer van 1942, toen duidelijk werd dat Duitsland de oorlog tegen de Sovjet-Unie niet meer zou kunnen winnen, begon Stauffenberg zich af te keren van Hitlers krijgspolitiek. Dat gold ook voor verschillende generaals en officieren die zich aansloten bij het militaire verzet. Uitzonderingen waren infanteriegeneraal Friedrich Olbricht, de overste van Stauffenberg, en kolonel-generaal Ludwig Beck. Olbricht was vanaf het begin tegen Hitler gekant, maar wordt in de Hollywood-productie Valkyrie (waarin Tom Cruise Stauffenberg speelt) weggezet als een idioot omdat hij op 20 juli teveel zou getalmd hebben. In waarheid wilde hij zeker zijn dat Hitler dood was vooraleer het ‘Ersatzheer’ opnieuw (na een eerdere ‘repetitie’) in te schakelen. Ludwig Beck smeedde al in de zomer van 1938 plannen om Hitler aan de dijk te zetten, ook al was de ‘Führer’ toen immens populair onder de bevolking. De ‘oplossing’ van de crisis rond de Sudetenduitse minderheid van Tsjechoslovakije verhinderde de uitvoering van die gewaagde plannen. Toch bewondert Karlauf de ‘Entschlossenheit’, de vastberadenheid, van Stauffenberg om ervoor te gaan, eens dat hij tot betere inzichten was gekomen.

Signaal

de militaire catastrofe afwenden

De groep rond Stauffenberg wilde met de uitschakeling van de dictator de militaire catastrofe afwenden en een betere onderhandelingspositie voor Duitsland bewerkstelligen. Generaal-majoor Henning von Tresckow, een kopstuk van de samenzwering, wilde ook een signaal geven aan de buitenwereld:

‘Das Attentat muss erfolgen, coûte que coûte (…) Denn es kommt nicht mehr auf den praktischen Zweck an, sondern darauf, dass die deutsche Widerstandsbewegung vor der Welt und vor der Geschichte unter Einsatz des Lebens den entscheidenden Wurf gewagt hat.’ [De aanslag moet gebeuren koste wat het kost … Want het komt niet meer op het praktische nut aan, maar daarop dat de Duitse verzetsbeweging voor de ogen van de wereld en voor de geschiedenis onder inzet van het eigen leven de beslissende worp heeft gewaagd].

Democratie

De samenzweerders gingen er naïef van uit dat het ‘Reich’ zou kunnen voortbestaan

De verontwaardiging over de Jodenvervolging was één motief van de samenzweerders, maar niet het belangrijkste. Het was hen in de eerste plaats te doen om de redding van Duitsland. De samenzweerders gingen er naïef van uit dat het ‘Reich’ zou kunnen voortbestaan, ook al hadden de geallieerden op de Conferentie van Casablanca in januari 1943 de onvoorwaardelijke overgave (unconditional surrender) ervan gepostuleerd. Het Duitsland dat hen voor ogen stond, was een autoritair geleid land met een conservatief maatschappijmodel. Tekenend is een zinsnede uit aantekeningen waarin Stauffenberg het nationaalsocialistische regime als ‘Herrschaft der Minderwertigen’ [heerschappij van de minderwaardigen] verwerpt. Zou het toeval zijn dat deze woorden ontleend zijn aan de titel van het boek van Edgar Julius Jung, een aanhanger van de ‘Konservative Revolution’?

Deze rechts-nationalistische stroming vertoonde wel raakpunten met het nationaalsocialisme, maar verwierp het als ‘plebejisch’. De samenzweerders rond Stauffenberg behoorden weliswaar niet tot de ‘Konservative Revolution’, de gedachtestroming die in 1933 met de machtsovername door Hitler een stille dood was gestorven, maar conservatief en nationalistisch waren ze alleszins. De vraag is of hen dat kan verweten worden. Ze waren kinderen van hun tijd, ze waren opgegroeid in een tijd die gekenmerkt werd door een geloof in de traditionele machtsinstellingen van de monarchie en de Kerk en in het standenverschil; onze opvattingen over democratie en mensenrechten daarentegen zijn in een jarenlang proces gerijpt door de ervaringen van vorige generaties met de oorlog en het totalitarisme.

Identiteit

De kleindochter van Stauffenberg, de historica Sophie von Bechtolsheim, reageert op Karlauf met een eigen boek: Stauffenberg. Mein Grossvater war kein Attentäter. Haar kritiek is van drieërlei aard. Zo doet het begrip ‘Attentäter’ (iemand die een aanslag pleegt) denken aan terroristen. Stauffenberg wilde echter een ‘Tyrannenmord’ (moord op een tiran) plegen om een ‘Unrechtsstaat’ te vervangen door een ‘Rechtsstaat’ (over het democratische gehalte hiervan bestaan twijfels zoals hierboven aangegeven). Ook verzet ze zich tegen de fixering op de persoon van Stauffenberg. Die laat immers geen recht wedervaren aan de talloze mensen die betrokken waren bij de aanslag en de plannen voor de staatsgreep.

Stauffenberg had toch ietwat minder complexen dan zijn kleindochter wat betreft de Duitse identiteit

Inderdaad wordt Stauffenberg opgehemeld als de eenzame held, maar in feite was hij niet eens het brein achter de staatsgreep. Dat waren eerder mensen als een Olbricht die achter de schermen werkten. Von Bechtolsheim verwerpt ook de idee als zou het handelen van Stauffenberg ‘monocausaal’ vanuit zijn jeugdige gedweep met Stefan George te verklaren vallen. Wel vindt ze ‘als Europäerin, die gerne in Deutschland lebt’ [als Europese vrouw die graag in Duitsland leeft] het ‘patriotisme’ van haar grootvader bevreemdend. Stauffenberg had toch ietwat minder complexen dan zijn kleindochter wat betreft de Duitse identiteit. ‘Deutschland’ was dan ook het allerlaatste woord dat over zijn lippen vloeide toen hij voor het vuurpeloton stond. Over wat de laatste woorden van Stauffenberg waren, wordt nog altijd gediscuteerd: luidde de zin ‘Es lebe das geheime Deutschland‘ [Leve het verborgen Duitsland] — een verwijzing naar Stefan George —, of ‘Es lebe das geheiligte Deutschland’ [Leve het geheiligde Duitsland]?

*

Dirk Rochtus

19 juli 2019

PS

Dirk Rochtus werkt momenteel aan een boek over het (veelvormige) verzet tegen Hitler. Dat verschijnt in mei 2020.

*

verzet tegen extreemrechts’

Dat is de mening van Märkelover dee aanslag op Hitler. Rare gedachtenkronkel, als U het mij vraagt. Ze vereert Staiffenberg, omdat die het Nationaal Scialistisch Duitsland wilde vernietigen. Die was dus in feite rechts, zelfs tot in het extreme van de misdaad tegen het wettelijk gezag.

Anders gezegd: das Mädchen spint garen uit om het even welke hoek.

Dat zal zeker, naast de bibbrigheid die we op de TV zien , het begin zijn van dementie?

*

Maandag 22 Juli 2019

24-07-2019 om 07:57 geschreven door digitalia