|
.
352 - DE DOORBRAAK WERELD TRIP NAAR DE WELDADEN VAN HET SOVJET IMPERIUM
**
*
ZATERDAG 5 SEPTEMBER 2020
**
COLLABORATIE UIT OVERTUIGING
EEN RUSSISCH ECHTPAAR TEGEN DE BOLSJEWIEKEN
*
Olympiada
Poljakova was een journaliste, literatuur-critica en activiste binnen
de Russische emigratie. Ze schreef onder het pseudoniem Lidija Osipova Dagboek van een collaborateur.
foto: ©Vladimir Batsjev
https://doorbraak.be/collaboratie-uit-overtuiging/?utm_source=newsletter-2651&utm_medium=email&utm_campaign=Dagelijkse+Dosis+Doorbraak+namiddag
-
Olympiada Poljakova
was een journaliste, literatuur-critica en activiste binnen de
Russische emigratie. Ze schreef onder het pseudoniem Lidija Osipova
Dagboek van een collaborateur. Poljakova werd in 1902 geboren in Novotsjerkassk in het zuiden van Europees Rusland. In 1919 trouwde ze met Nikolaj Poljakov,
een 13 jaar oudere hoogleraar geschiedenis. Het paar is fel gekant
tegen het bolsjewistische regime en verhuist voortdurend binnen de
immense Sovjet-Unie om aan denunciatie en arrestatie te ontkomen. De
Duitse inval in 1941 biedt hen kansen.
Op de vlucht binnen de Sovjet-Unie
Dissidentie
tijdens het interbellum betekende vooral de nek niet te veel uitsteken.
Nikolaj werkt onder andere als docent geschiedenis aan verschillende
onbeduidende instituten, maar ook als portier, nachtwacht en
administratief medewerker.
-
Ook Olympiada wisselt nogal eens van ambacht. Over haar tijd als boekhouder
van een Moskous ziekenhuis in de jaren dertig schrijft ze: De
leidinggevende arts, de magazijn-chef en alle andere hooggeplaatste
partijleden stolen als de raven. Alles wat ze maar
konden pakken, ging mee. Er was niemand die er ook maar iets van zei. Op
een keer nam een verpleegster een stuk witbrood mee dat een patiënt had
laten liggen. Ze wilde het aan haar kind geven. Ze werd betrapt en
kreeg vijf jaar werkkamp.
Interne emigranten
De
nog jonge communistische staat was voor velen een ramp gebleken. Aan
het begin van de jaren dertig was er in de Sovjet-Unie een hongersnood
die net zoveel slachtoffers eiste als het totale aantal doden dat viel
in de Eerste Wereldoorlog. In 1940 was de gemiddelde
levensverwachting van vrouwen 41 en die van mannen 38 jaar. Niet alleen
aristocraten en oud-gedienden uit het Witte Leger waren tegen de Sovjets, maar mensen van alle leeftijden en uit alle sociale lagen.
-
Zelfs
een groot aantal jongeren die waren opgevoed met Lenin, communistische
marsen en de rode vlag, hadden weinig op met de onbehouwen nieuwe
staatsmacht. Openlijk verzet was echter dodelijk. Er
ontstond een grote groep van zogenaamde interne emigranten. Voor het
oog van de samenleving waren ze grijze muizen die hun werk naar behoren
verrichten, alleen in vertrouwelijke kring konden ze hun gal spugen. En
wachten tot het moment daar was om eindelijk af te rekenen met de gehate
communisten. De komst van de Duitsers werd door hen als een enorme kans gezien.
-
Dit verdomde regime heeft alles van ons afgepakt, zelfs onze liefde voor het vaderland
In 1941 wonen Nikolaj en Olympiada in het stadje Poesjkin ten zuiden van Sint-Petersburg. Ze zagen de nazis als een tijdelijk kwaad dat duidelijk te verkiezen was boven het bolsjewisme dat veel gevaarlijker was. Op
22 juni 1941 noteert Olympiada in haar dagboek: Heel Rusland wacht op
de overwinning van de vijand. Om het even wie. Dit verdomde regime heeft
alles van ons afgepakt, zelfs onze liefde voor het vaderland. En op 19
september 1941: Eindelijk: DAAR ZIJN DE DUITSERS! Eerst was het
moeilijk te geloven. We kwamen uit de bunker en zagen ze gewoon over
straat lopen. Twee Duitse soldaten.
Sicherheitsdienst en badhuis
Tijdens
de eerste maanden van de bezetting woont het echtpaar in het voormalige
conservatorium, waar ze een kamer delen met twee anderen. Er heerst
hongersnood en de enige kans op broodwinning ligt in een samenwerking
met de Duitsers. Na kennismaking met een Wolga-duitser die als tolk
werkt, krijgt Nikolaj van de Sicherheitsdienst (SD) die zetelt in het
CatharinaPpaleis, de voormalige zomerresidentie van Catharina de Grote,
de opdracht een historisch onderzoek te schrijven over de geschiedenis
van het badhuis. De achterliggende gedachte moet volgens de SD zijn
dat de Germanen het badhuis in het oosten hebben geïntroduceerd. Het
eerste contact is gelegd en als vergoeding mag de uitgehongerde
professor een aantal keren soep komen eten in de kantine van de
beruchte staatsinlichtingendienst van Reinhard Heydrich.
Ook krijgt hij van de burgemeester toestemming boeken te redden uit de
bibliotheken van leegstaande landhuizen en appartementen.
-
Het
thema badhuis achtervolgt de Poljakovs. Via een kamergenote krijgt
Olympiada werk als ontsmettings-specialist in het plaatselijke
badhuis. In een ketel moet ze de kleren van de krijgsgevangenen koken,
terwijl de gevangenen zelf grondig worden gereinigd ter voorkoming van
tbc en andere ziekten. Hier komt aan haar aanvankelijke euforie over de
Duitsers langzamerhand een einde: Ik hoorde achteraf hoe een oudere
krijgsgevangene door een bewaker werd doodgeslagen en een van de
badhuisvrouwen de Duitser aanviel. Ik ben blij dat ik het niet heb mee
moeten aanzien. En iets verderop: De Duitsers zijn vreselijk
onbeschaafd. Tijdens het eten laten ze ongegeneerd winden en boeren.
Zelfs de grootste lomperd onder de Russische boeren zou zoiets nooit
doen. En dat zijn dan de zogenaamde Herrenmenschen, zonen van Goethe
en Schiller
Hongersnood
Het leven in Poesjkin, dat slechts 23 kilometer is verwijderd van het omsingelde Leningrad,
is door de voortdurende bombardementen en beschietingen zeer zwaar. Ook
de levensmiddelenschaarste laat zich voelen. Een groep invaliden uit
het tehuis voor gehandicapten stuurt een verzoekschrift aan de Duitse
commandant: Wij verzoeken om toestemming de lichamen van overleden
bewoners als voedsel te mogen nuttigen.
-
De
Duitser is hierover zo woedend dat hij het tehuis laat evacueren.
Olympiada Poljakova: Zoals we inmiddels weten, eindigt zon evacuatie
naar alle waarschijnlijkheid in een massagraf bij Gatsjina. Of het nu fascisten of communisten zijn, in wreedheid en onmenselijkheid doen ze in niets voor elkaar onder.
Een nieuw begin in Pavlovsk
In
de lente van 1942 raakt Olympiada besmet met vlektyfus. Door de
voortdurende honger is ze aan het einde van haar krachten. Ze heeft voor
zichzelf de hoop al opgegeven. Maar na een maand in het hospitaal komt
ze er weer bovenop. Het paar ontmoet bovendien een SDer
uit München met wie ze vriendschap sluiten. Hij voorziet ze van
levensmiddelen en biedt een nieuwe kans: Nikolaj wordt directeur van de
school in Pavlovsk. Drie kilometer ten zuidoosten van
Poesjkin en dus verder van het front. Ze krijgen een appartement
toegewezen met een keuken die ze delen met een ouder echtpaar.
-
Boven
hen wonen enkele jonge vrouwen die vaak Duitsers ontvangen. Op een
vroege morgen stormen enkelen, na een nachtelijk feestje bij de dames
boven, de kamer van de Poljakovs binnen op zoek naar partizanen.
Olympiada herkent een Belgische Oostfronter. Ze dreigt
in het Frans hem bij de commandant aan te geven over het bezoek bij de
twee vrouwen boven. De Belg en zijn makkers verlaten het appartement
onverrichter zake. Later hoort ze op de Kommandantur dat twee Duitse
soldaten het huis noemen: Daar moeten we in ieder geval niet meer naar
toe. Onder die twee meiden woont een oude heks die in het buitenlands
vervloekingen uitspreekt.
-
Door haar mensenkennis en enkele toevals-treffers maakt ze naam als waarzegster
-
Al
dan niet gebruik makend van deze weinig vleiende woorden, legt
Olympiada zich toe op het voorspellen van de toekomst met tarot-kaarten.
Ze krijgt een vaste clientèle onder Russische vrouwen die omgaan met
Duitse soldaten en officieren en daardoor goed in de levensmiddelen
zitten. Door haar mensenkennis en enkele toevalstreffers maakt ze naam
als waarzegster. De vrouwen stoppen haar als dank voor haar gave
brood, margarine, kunsthoning, meel en zelfs worst toe. Samen met het
rantsoen van haar man begint het leven er weer rooskleuriger uit te
zien. Ook Duitse officieren komen naar haar seances.
De blauwe divisie
In de zomer van 1942 arriveert de Blauwe Divisie in Pavlovsk. Dit is een Spaanse eenheid
van vrijwilligers die aan Duitse zijde dient. Olympiada leert de tolk
van de Spanjaarden kennen, een Russische emigrant die in de Burgeroorlog
aan de zijde van Franco vocht. Hij helpt haar voor een steek-penning aan een baantje als opzichter van de wasserette voor de Spaanse vrijwilligers.
Op
25 augustus 1942 schrijft ze hierover: De Spanjaarden hebben onze
voorstelling over elegante en trotse mensen danig teleurgesteld. Het
zijn kleine, drukke draaikonten, net aapjes. Ze zijn altijd goed voor
oplichterijen en diefstalletjes. In dat opzicht doen ze ook een beetje
aan zigeuners denken. Aan de andere kant zijn ze goedgeefs en
openhartig. Alle meisjes die vroeger met de Duitsers heulden, zijn
direct naar de Spanjaarden overgestapt. De Spanjaarden zelf zijn ook gek
op de Russische meisjes.
Olympiada
Soldaten van de Blauwe Divisie, Spaanse vrijwilligers in het Duitse leger.
Tussen
de twee bezetters bestaat nu een voortdurende concurrentiestrijd. De
Spanjaarden krijgen twee rantsoenen, een van hun regering en een van het
Duitse leger. Wat ze te veel hebben gaat naar de bevolking. Die weet
dat naar waarde te schatten en staat op goede voet met de Spanjaarden,
iets dat de grimmige Duitsers nooit hebben kunnen bereiken. De kinderen
zijn ook dol op de Josés en Pepes. Als een Spanjaard over straat
loopt, wordt hij altijd omzwermd door een groep kinderen.
Volksaard
Op
5 oktober 1942 vervolgt ze haar analyse van de Spaanse en Duitse
volksaard: Het is interessant om parallellen te trekken tussen de
Duitsers en Spanjaarden zoals wij ze zien:
De Duitsers zijn meestal rustig van aard, maar ook zeer egoïstisch en
grof, vooral tegenover vrouwen. De Spanjaarden zijn luid en onrustig,
als jonge honden. Ze gedragen zich echter altijd hoffelijk tegenover
vrouwen.
De Duitsers voeren zonder weerwoord ieder bevel uit. De Spanjaarden
proberen met alle macht geen enkel bevel uit te voeren, waar het ook om
gaat. De Duitsers mogen de Spanjaarden niet beledigen of slaan en houden
zich daar ook aan. De Spanjaarden haten de Duitsers even erg als
omgekeerd en als ze kunnen, steken ze met hun dronken kop een Duitse
soldaat een mes in zijn rug op zaterdagavond.
De Duitsers zijn heel spaarzaam. Ze stoppen zelf hun sokken. Ook gaat
er geen kruimel van het rantsoen verloren. De Spaanse vrijwilligers
weten hun nieuwe uniformen binnen een week te ruïneren. Als ze appels
krijgen liggen die overal. Met citroenen, die nu nog zeldzamer zijn,
precies hetzelfde. Ze stoppen ze zelfs voor de grap in de uitlaat van de
vrachtwagens.
-
De enige eigenschap die de Spanjaarden en de Duitsers delen, is hun wederzijdse haat
-
De
enige eigenschap die de Spanjaarden en de Duitsers delen, is hun
wederzijdse haat. Over de Spaans-Duitse verhouding schrijft Olympiada
op 6 januari 1943: Vandaag is er een heus schandaal
gebeurd in ons stadje. Een Duitse officier had een Russisch meisje bont
en blauw geslagen. Ze was woedend en liep naar haar Spaanse vrienden.
Die trokken er direct op uit en sloegen iedere Duitser neer die ze voor
de voeten liep. Het werd een echte veldslag. De Duitsers doen er
kennelijk alles aan om de bevolking tegen zich in het harnas te jagen.
Idioten!
Vrienden bij de Sicherheitsdienst
Eind
1942 sluit het paar vriendschap met de SDers Kurt en Paul: Ik zei
tegen Kurt dat we samen zullen werken tot het einde. Net zolang totdat
ze de bolsjewieken verslaan. En dan zullen we zien, wat de Duitsers ons
nog kunnen geven. Hij zei tegen me dat ik zoiets tegen hem wel mag
zeggen, maar niet tegen andere Duitsers. Ook sprak hij zijn waardering
voor ons uit als echte Russische mensen en dat hij ons wil redden. Wat
dat ook moge betekenen.
-
Het
paar hoort hier voor het eerst over de Vlasov-beweging: De geruchten
over de oprichting van het Russische Bevrijdingsleger (ROA) van generaal
Vlasov worden van alle kanten bevestigd. Maar zou het niet te laat
zijn? Een of ander Duits leger werd bij Stalingrad verslagen. Arm
Russische volk, wat zal er nu komen? In de handen van de bolsjewieken
zullen we niet vallen. We hebben genoeg morfine in huis.
Bij de propaganda
In mei 1943 wordt het echtpaar met tussenstops in Tosno en Gatsjina naar Riga geëvacueerd.
In Tosno worden ze voor het eerst ingezet bij de Duitse propaganda:
Wij schrijven artikelen voor niet nader genoemde kranten die nooit
gepubliceerd worden. Nikolaj wordt zo nu en dan opgehaald om ergens een
lezing te houden. Kennelijk zijn de Duitsers hier tevreden over. Ook
krijgen we nu een normaal Duits rantsoen. Nikolaj heeft zelfs een nieuw
pak mogen ontvangen.
-
De
levensomstandigheden in Tosno zijn een stuk beter dan in Pavlovsk en
Poesjkin. Er zijn moestuinen en er wordt vee gehouden. In de winkels is
alles te verkrijgen. Er is zelfs sprake van een cultureel leven. Bij de
propagandadienst zitten veel voormalige leden van de communistische
partij: Ik heb tijdens ons hele leven voor de oorlog nog nooit zoveel
partijmensen over de vloer gehad. Het is vreemd om thee te drinken met
de vijand. Om de verveling te verdrijven biedt Olympiada aan teksten te
redigeren. Vele inwoners van Tosno hebben kennelijk schrijfambities en
komen met artikelen en manuscripten voor de propaganda.
In Letland
Na
een kort oponthoud in Gatsjina komen beiden in november 1943 met de
trein aan in Riga. Ze worden gehuisvest op een datsja buiten de stad en
slapen de eerste dagen op de vloer. De Poljakovs gaan aan de slag als
journalisten voor de krant Za Rodinoe (voor het vaderland). Op 1
december 1943 schrijft Olympiada: De krant is een strijdlustig medium
tegen het bolsjewisme. Veel plek wordt ingeruimd voor themas rondom de
Russische cultuur. Het is een echte, serieuze krant en het is echt werk.
Eindelijk hebben we nuttige arbeid gevonden. Met dank aan onze vrienden
van de SD!
Op
27 april 1944 verhuizen ze van buiten de stad naar hartje Riga: We
zijn in Riga! Het bruist hier van het leven en we hebben direct een
heleboel nieuwe kennissen. Wij wonen in hetzelfde getto van waaruit de
Joden zijn gedeporteerd. Dat zet natuurlijk een demper op ons bestaan.
Het appartement is zonder meer Joods te noemen. Op de lateien staan
teksten uit de Thora. Eigenlijk hadden we ook meubels uit de
nalatenschap moeten ophalen, maar Nikolaj heeft er een mouw aangepast en
bedden, tafels, kasten en stoelen uit een ziekenhuis op de kop getikt.
Onze woning maakt daardoor nogal een vreemde indruk. Maar het is wel
mooi wit en schoon.
Het leger van Vlasov
Nikolaj
houdt een aantal lezingen voor een school die Russische vrouwen opleidt
tot propagandisten in opdracht van het ROA van generaal Vlasov. Deze
school wordt geleid door de Nederlands-Duitse barones Maria de Smeth die
na de oorlog probeert een naam te maken als auteur van kinderboeken.
Olympiada over het relaas van haar man: De school wordt geleid door een
Nederlandse. En die verricht wonderen. Nikolaj was zeer enthousiast.
Hij kreeg direct nog een aantal opdrachten voor lezingen. Het leger van
Vlasov begint een concrete vorm te krijgen.
Via de NTS krijgt het echtpaar uiteindelijk de mogelijkheid om naar Duitsland te mogen reizen
Rond
deze tijd sluiten ze zich eveneens aan bij de emigrantenorganisatie
NTS, de Bond der Russische Solidaristen. Deze Russische organisatie in
ballingschap heeft de Duitsers zover gekregen dat ze toestemming
krijgen om haar leden als vertalers, tolken, arbeiders en docenten naar
het oosten te sturen. Via de NTS krijgt het echtpaar uiteindelijk de
mogelijkheid om naar Duitsland te mogen reizen. Op 25 juni 1944 schrijft
Olympiada: Nikolaj overnachtte niet thuis. Een van mijn vriendinnen
van de NTS was bij me. We hebben de hele nacht gepraat. Natuurlijk het
meeste over de bolsjewieken en de strijd tegen hen. Met de Duitsers is
het voorbij.
Naar Duitsland
Begin
juli vertrekken Nikolaj en Olympiada in het kader van het programma
ter redding van Russische bevolking van de Dienststelle Bobe naar
Duitsland. Wat hun verdere bezigheden zijn tot het einde van de oorlog
is helaas niet bekend. De laatste notitie in het dagboek dateert van 5
juli 1944.
Olympiada alias Lidija schrijft voor verschillende Russischtalige tijdschriften en kranten en verspreidt haar dagboek
Na
de oorlog leeft het echtpaar onder de namen Nikolaj Osipov en Lidija
Osipova om uitlevering aan de Sovjet-Unie te voorkomen. In het kamp voor
displaced persons in de Amerikaanse zone bij Wiesbaden staat Nikolaj
onder de Russen bekend als de opa die alles weet. Hij doceert er zelfs
geschiedenis. In tegenstelling tot vele andere vluchtelingen die naar
de VS uitwijken, besluit het echtpaar Poljakov-Osipov in Duitsland te
blijven. Van 1947 tot 1949 werkt Nikolaj als docent Russisch voor het
Amerikaanse leger in Oberammergau, Beieren. Olympiada alias Lidija
schrijft voor verschillende Russischtalige tijdschriften en kranten en
verspreidt haar dagboek onder geestverwanten in de emigratie. Een
getypte versie van het document wordt bewaard in de Universiteit van
Stanford,
Ardy Beld
*
NA GESCHRIJFSEL
*
U
las een Doorbraak artikel dat hier had moeten staan op 24/8/2020.
Voelde ik mij n tikkeltje gegeneerd? Waarom dat gevoel van herkenning?
Tja, in eigen land als tweederangsburgers behandeld worden door de eigen
Overheid: het kinkt bekend inde oren. Al is de ene onderdrukking nog
niet gelijk aan de andere. Maar Rusland is dan ook honderden keren
groter dan Coburgia
.
-
Daar
tegenover staat, dat daar de verdrukking gelukkig voor eeuwig en een
dag voorbij is. Terwijl bij ons, in de Lafge Landen, Noord en Zuid, het
uitzuigings-sysrteem der zakkenvullers nog altijd bij het publiek de
indruk blijft wekken n rotqs in de branding te zijn. Alhoewel de eigen
ingewijden achter half gesloten deuren moeten toegeven, dat het om een
rots gaat, die op drijfzand is gebouwd.
-
Wait and see.
|
