ZOVEEL IK DRAGEN KAN

De opstand van 1953 in Berlijn was spontaan gegroeid vanuit het protest van arbeiders tegen de communistische dictatuur. De Praagse Lente was merkwaardig genoeg begonnen aan de top van de partijhiërarchie.

In 1945 werd Tsjecho-Slowakije door het Rode Leger bezet, maar pas in 1948 pleegden de communisten met steun van de Sovjets een staatsgreep. Het land werd een stalinistische éénpartijstaat en een satelliet van de USSR. De destalinisering, die in de Sovjetunie al in 1956 begon, werd in Tsjecho-Slowakije pas in de jaren 60 ingezet, en dan nog zeer langzaam. De echte liberalisering begon pas in 1967, in de hoogste regionen van de communistische partij. De hervormer Alexander Dubček trachtte de oude stalinistische partijsecretaris Novotny tot een voorzichtige liberalisering te bewegen. Novotny riep de hulp in van de Sovjetunie, maar Breznjev, toen de sterke man in het Kremlin, verklaarde dat hij zich niet met interne partijtwisten wilde bemoeien. Het is nog steeds niet duidelijk waarom.

Novotny moest aftreden en Dubček voerde hervormingen door, die al snel de Praagse Lente genoemd werden. De communisten bleven aan de macht, Tsjecho-Slowakije bleef lid van de Comecon en het Warschaupact en Dubček bleef lippendienst bewijzen aan de marxistische ideologie. Hij was overigens nog steeds een echte marxist. Maar de censuur werd afgeschaft en oude gewoonten sterven slechts langzaam de media werden nu ingeschakeld om propaganda te maken voor de hervormingen. Er werd een nieuw socialistisch model voorgesteld, dat democratisch en nationaal moest worden. Daarmee nam men afstand van de internationalistische retoriek van het leninisme en van het extreme centralisme waarin het bestaan van Tsjechië en Slowakije als afzonderlijke entiteiten gewoon werd ontkend. Eerst was dit een interne omwenteling geweest binnen de communistische partij, maar nu kreeg de hervormingsbeweging in heel de maatschappij de wind in de zeilen.

De vrijheid van vereniging en de vrijheid van meningsuiting werden in de grondwet verankerd. Er kwam veel meer culturele vrijheid en de contacten met het westen werden soepeler. Het stalinisme werd veroordeeld en de regering kondigde een pragmatischer economisch beleid aan, al bleef men officieel heel voorzichtig binnen de marxistische krijtlijnen. Er werden wetten voorbereid om het land in federale zin te hervormen. Het land leefde in een euforie van vrijheid. Maar voor de Sovjets en de harde communisten in Tsjecho-Slowakije gingen zelfs deze voorzichtige veranderingen al veel te ver.

III SLOT

Met mijn goed hart en slecht karakter, vandaag een goede reden gevonden om het archief van de maand juli bij Golfbrekers te doorlopen. Om zeker niets van het verhaal verloren te laten gaan. En waarachtig : daar stond het; de gecondenseerde weergave van wat iedereen die oud genoeg is, toen dagelijks beleefd heeft. Namen uit een ver en toch zo dichtbij verleden. Ik heb het verhaal doorgenomen, met in het achterhoofd de ontbinding van het Euro-gedrocht. Hopelijk kan de Eu uit deze ervaringen veel bijleren. Behouden dus wat goed is, snoeien wat verkeerd gegroeid is. Enfin, net hetzelfde als U leert op de Tuinbouscool over het snoeien van fruitbomen

Pietje Precies als ik altijd al geweest ben, is een omschrijving als De Lente van 1968 is bijlange niet voldoende. Verjaardagen, concrete verjaardagen, haast met vermelding van het uur daarbij, daar zit ik op te azen! Echt waar. Maar dan ontgaat mij dikwijls de hele context. Een mens kan niet de twee hebben : veel boter en een mollig stalmeisje.