Een Oude Belg (Rinnebô) aan het woord

Waarvan zelf onze jongste spruit (OBI) het hoofd afwendt…

----------------------------------.

De Schandaard, de ooit christelijk-gedegen Vlaamsvoelende gazet is al een tijdje bezig te verbroederen/verzusteren met Madam Béatrice Saccoche van Le Soir, de Vlaams-hatende Franstalige boulevard-gazet. Met het oog, hebben ze zelf gezegd, nader tot elkaar te komen, maar men vindt waarschijnlijk bij hen die de touwtjes trekken, dat het allemaal te traag gaat. Het water staat hen inderdaad ondertussen aan de lippen, dus moet er een tandje worden bij gestoken. Dat tandje, dat is de samenwerking tussen de twee Vrije Bruxselse Universiteiten. Dat die geboren zijn in een totaal verschillend land, en helemaal een totaal tegengesteld leven achter de rug hebben, deert niet. Als de centjes maar blijven vloeien! Wie weet draait de Vlaamse openbare opinie dan niet bij….

Vanaf welk punt van bijdraaien zou er een lintje inzitten?

Al zou ik, voortgaande op wat Rinnebô in zijn artikel hieronder schrift, eerder aanraden, om dat ‘samen in dezelfde boot te zitten’, op zichzelf toe te passen. Door bijvoorbeeld tot tweetaligheid ook langs Franstalige kant te komen. Dan zou één enkele Vrije Universiteit in Btuxsel volstaan.

Dat beide geleerde bollen ondertussen in hun eigen Linx achtertuintje blijven spitten, valt weer eens niet op. Er wordt uitleg gegeven, tot hun eigen stelling (in hun ogen) bewezen wordt geacht, al de rest is larie. Ik noem dat in de publieke sfeer rond de pot draaien tegen beter weten in.

Voor mij hoort Rinnebô eerder thuis in de sub-categorie lobroeken. In ieder geval : ik heb mij kostelijk geamuseerd met zijn kronkelingen Net twee cobra’s in een paringdans. Gelukkig : achter glas, veilig en reukloos.

----------------------------------------

Samen in een boot

19-03-2011 - Marc reynebeau itv. Jostein Gripsrud –

de standaard in Iskander

--------------------------------------

Zowel Amerikaanse zangeresjes als lokale schrijvers mogen erbij. Daarmee bouwen de media een publieke sfeer, waarin het natiegevoel kan gedijen. Maar wie erbij wil horen, moet er ook zijn steentje toe bijdragen. Belastingen betalen, bijvoorbeeld. De Noorse hoogleraar Jostein Gripsrud onderzoekt wat gemeenschappen maakt en breekt. Het is niet een gemeenschappelijk enthousiasme voor crosscountryskiën dat Noren onderling solidair maakt, maar wel het gemeenschappelijke culturele repertoire dat door de massamedia wordt uitgedragen. Zo vat de Noorse hoogleraar Jostein Gripsrud, die aan de universiteit van Bergen doceert, zijn idee van het 'nationale gevoel' samen. Als het zich tot skiën zou beperken, dan hoorde hij er niet bij. Het is maar een onderdeeltje van een veel bredere publieke sfeer.

Vanaf deze week komt Gripsrud gedurende enkele maanden in Brussel doceren over de publieke sfeer. Op uitnodiging van de beide Brusselse universiteiten VUB en ULB, en van de Gentse universiteit, bekleedt hij dit jaar de prestigieuze internationale Francqui-leerstoel. En het onderwerp is uitermate relevant voor België, want bestaat daar nog een publieke sfeer? Niet echt, nee.

'De publieke sfeer is immaterieel', zegt Gripsrud, 'maar hij wordt gedragen door erg materiële middelen, in de eerste plaats de massamedia. In de publieke sfeer ontmoeten de burgers, de leden van een natie elkaar. Het is het geheel van gezamenlijke ideeën, referenties, connotaties, symbolen en betekenissen, waarmee zij zich kunnen voorstellen dat ze tot eenzelfde gemeenschap behoren. Ik noem dat geheel een semiotisch web.'

'Ik heb een tijdje Noors gedoceerd aan Zweden in Stockholm. Noors en Zweeds lijken wel dialecten van elkaar, zodat ik geen moeite had om mijn Zweedse collega's te begrijpen. Behalve wanneer het laat werd in het café.'

Omdat ze door de drank met een dubbele tong begonnen te praten?

'Omdat ze over dingen begonnen waarmee ik niet vertrouwd was: jeugdherinneringen, liedjes die ze op school hadden geleerd, lokale sporthelden over wie ik nog nooit had gehoord. Je kunt niet volgen omdat je die kennis mist, feiten en feitjes die ze kennen uit hun gezamenlijke verleden en van de massamedia.'

Is een publieke sfeer hetzelfde als de publieke opinie?

'Nee. Je kunt bijvoorbeeld mensen proberen te winnen voor een antimigratiebeweging door in te spelen op het idee van een zuivere nationale identiteit. Maar je kunt op grond van hetzelfde nationale argument voor het tegendeel mobiliseren, door te stellen dat openheid en tolerantie precies een onderdeel zijn van die identiteit.'

'Maar een publiek debat daarover veronderstelt wel dat er al een gevoel van gemeenschappelijkheid bestaat: het gevoel dat we in dezelfde boot zitten. De vraag is natuurlijk wat op termijn van die boot zal overblijven als gevolg van de ontwikkeling van de internationale communicatie. Hoewel, als je ziet hoe vaak bij de revoluties in Noord-Afrika met de nationale vlag wordt gezwaaid, blijkt de natie wel degelijk een voorwaarde om mensen politiek te mobiliseren.'

Dreigt in discussies over bijvoorbeeld migratie het politieke argument soms niet te worden verhuld door het nationale argument?

'Dat gebeurt. Maar in Noorwegen wordt de nationale identiteit niet vaak ingeroepen in het migratiedebat. Wat de rechts-populistische zogeheten Vooruitgangspartij probeerde te mobiliseren, was een gevoel van onrechtvaardigheid bij de Noorse arbeidersklasse: die immigranten krijgen geld om niets te doen, ze poetsen de traphallen niet in appartementsblokken, enzovoort. Ze putten niet uit nationale gevoelens, maar uit onze egalitaire tradities.'

'En fairness past ook in de publieke sfeer. De welvaartsstaat berust op de bereidheid van mensen om mee te betalen aan de collectieve voorzieningen. En daarvoor is vertrouwen nodig. Er moet een gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid bestaan, en dus dat iedereen zijn deel betaalt.'

Hoe belangrijk is emotie daarin?

'Zeer groot. Veel politieke theorieën over burgerschap zien dat over het hoofd. Mensen moeten geïnteresseerd zijn in de democratie en om het algemene belang geven. Daarvoor is zeker gevoel van trots nuttig, de trots om erbij te horen. Het komt ook door de gewoonten die mensen zich eigen maken. Al is het door institutionele inertie of omdat je het op school hebt geleerd: je kent de rituelen, je herkent de iconen op straat, je weet welke feestdagen eraan komen. Het wordt een routine. En knoeien met gewoonten, dat doe je niet zonder mensen op de zenuwen te werken.'

'Mensen hebben ook behoefte aan een gevoel van gemeenschappelijkheid; daar komt ook dat gevoel van trots vandaan wanneer een landgenoot een sportief succes boekt. We leven in een snel veranderende samenleving, die ook nog eens erg competitief is, waarin iedereen voortdurend in beweging is, met veel onzekerheid, met een mondialisering die almaar dichterbij komt. Gevoelens van herkenning en gemeenschappelijkheid zijn dan geruststellend.'

Speelt ook de toenemende sociale ongelijkheid daarin een rol: het nationale gevoel als een alternatieve vorm van integratie?

'Dat lijkt me zeer waarschijnlijk, en het zou een goed onderzoeksonderwerp zijn. Het is een manier om er weer bij te horen, als je economisch bent uitgesloten. Je kunt het ook als een wapen gebruiken tegen wie volgens jou beter wordt behandeld, maar hier niet thuishoort. En zo kan het weleens een lelijke kant te krijgen.'

Hoe nationaal kan een publieke sfeer nog zijn als ook de massacultuur steeds mondialer is, zeker bij jongeren? Iedereen op de hele wereld wil Britney Spears horen en zien.

'Het is nu Rihanna. Ik heb een dochter van elf die mij op de hoogte houdt.'

'De populaire cultuur krijgt inderdaad steeds meer impulsen vanuit een mondiale, Angelsaksische cultuurindustrie. Maar die komt terecht in een culturele mix die verschilt van land tot land. Want de lokale culturele tradities blijven voortleven, ook vanuit een gevoel van patriottisme. De Noorse openbare omroep heeft, met zijn drie tv-kanalen en 16 radiostations, de commerciële concurrentie ver achter zich gelaten.'

'Het eerste tv-net haalt bijzonder veel kijkers met een programmering die erg aansluit bij nationale gevoeligheden en bij dat semiotische web. Het populairste programma is een satirisch nieuwsmagazine, waarin comedians de actualiteit becommentariëren. Het toont aan dat bij de bevolking een brede, gezamenlijke interesse bestaat voor het openbare leven, de politiek inbegrepen.'

Zitten jongeren niet vaker op het internet dan voor het tv-toestel?

'Jongeren hebben nooit veel tv gekeken. Dan doen ze pas als ze een baan en een gezin hebben en gesetteld zijn. Ik doe nu onderzoek naar wat er zou gebeuren als jongeren hun mediagewoonten zouden doortrekken in hun volwassenheid. Daarvoor heb ik alle studenten van het hoger onderwijs in Bergen bevraagd, eerst in 1998 en in 2008 nog eens.'

'Het opvallendste resultaat was dat in die tien jaar de belangstelling voor wat níét tot de mainstream cultuur behoort, opvallend is gezakt. Jazz, barokmuziek of opera, het interesseert ze niet meer. Zoals ze ook veel minder lezen en er geen idee meer van hebben wie Franz Kafka is. En de weinigen die het wel nog weten, komen uit kansrijke gezinnen en studeren iets prestigieus, rechten of geneeskunde. Er bestaat dus, duidelijker dan vroeger, een klassenverschil tussen wie kiest voor de mainstream en de minderheid van culturele omnivoren.'

'Je ziet het ook aan alle Europese universiteiten: die rekruteren geen extra studenten meer uit de onderste sociale lagen. Het systeem reproduceert zichzelf. Als je nog iemand uit de onderste lagen kunstgeschiedenis ziet studeren, blijkt dat diens vader indertijd een maoïst was, die er om politieke redenen voor koos om proletariër te worden, of wiens moeder erg actief was in de vakbond.'

Dus de culturele diversiteit versmalt?

'Ja, in termen van smaak en van kennis van de geschiedenis. En dat afgenomen historische besef is een probleem, want politiek gaat over het verbeelden van de toekomst, en daarvoor heb je dat besef wel nodig. De reden ligt voor mij voor de hand: commerciële televisie. De kern is: jongeren worden niet meer uitgedaagd of tegengesproken in hun culturele keuzen. Het staat ze vrij om alleen nog te kiezen voor wat hen bevestigt in wat ze al weten of denken.'

U maakt een verschil tussen patriottisme en nationalisme.

'Ja, patriottisme is de liefde voor het vaderland - het valt altijd op dat overal het onderscheid wordt gemaakt tussen het vaderland en de moedertaal. Als politieke ideologie kan nationalisme agressief en expansionistisch zijn, maar het kan ook inspireren in tijden van rebellie tegen autoritaire regimes. Het verschil met patriottisme ligt in de nadruk die je legt. Als de nadruk ligt op het verschil met anderen, kan dat leiden tot superioriteitsgevoelens, met alle onaangename gevolgen van dien.'

'Maar het hoeft niet zomaar om het vaderland te gaan. In Bergen, een Hanzestad waar ik al lang woon, bestaat een extreem lokaal patriottisme. Nationalisme is dat niet, al hebben ze wel de neiging om zeggen: ik ben niet van Noorwegen, ik ben van Bergen. Dat klinkt misschien bekrompen provinciaal, maar het zorgt er ook voor dat er interessante dingen gebeuren. Het motiveert mensen om dingen voor hun gemeenschap te doen. Er bestaat een gevoel van solidariteit, wat fijn is als het iedereen insluit.'

'Je kunt natuurlijk wel de hele wereld willen omhelzen, maar misschien is die toch wat te groot. Schaalverkleining versterkt de solidariteit. Televisiebeelden van hongerkindjes kunnen solidariteit met verre landen opwekken en dat is goed, maar om een samenleving te organiseren, heb je niet genoeg aan iets oppervlakkigs of pragmatischs, maar aan een attitude die dieper gaat en vanzelfsprekend is.'

Hoe zou u dit alles toepassen op België?

'Ik vreesde al dat die vraag zou komen (lacht). Als het klopt dat de publieke sfeer in België al zo goed als volledig is gesplitst, mist het een sterke, overkoepelende band. En ik hoor dat de Rode Duivels het niet meer zo goed doen en dat Eddy Merckx niet meer fietst. Wat blijft er dan nog over? Frieten? Dat betekent niet veel, hé. En als blijkt dat zoveel Franstaligen zo uitvoerig naar de Franse televisie kijken, betekent dat in mijn theorie ook niet veel goeds.'

'Een federale staatsorganisatie is al een hele stap opdat elke publieke sfeer zijn specificiteit kan bewaren. Want identiteiten zijn altijd complex. Behalve een patriot van Bergen, ben ik ook een Noorse, Scandinavische, Europese kosmopoliet. Iedereen identificeert zich met verschillende gemeenschappen tegelijk. Maar wie België wil handhaven,zal er toch moeten voor zorgen dat ook een emotioneel ondersteunde identificatie ermee in stand wordt gehouden en ondersteund.'

-------------------------------

Besluit

De Francofonen en de anderstaligen nemen als zuipliedje ‘Mie Katoen’ en ‘My Sarie Mareis’, en de Vlamingen leren paring-songs zowel uit het Rif-gebergte als uit de bergen van Anatolië, met daarnaast een paar top-hits uit het programma van Radio Mille Colines. Dat moet een warm gevoel geven. En op hun kot kijkt iedereen elke dag minstens een uur naar de video van Daniel Cohn-Bendit, fractieleider van de Groenen in  het Europees Parlement. Is bedoeld als bevordering van druggebruik en Griekse knapenliefde. Is, als Linx credo, goed voor ‘de menschen’ en de Multi-Culti.