Het is al weer jaren geleden dat de Nederlandse beroepsopleiding voor leraren basisonderwijs (Pabo) de PA werd genoemd oftewel de Pedagogische Academie. Nog weer veel jaren dáárvoor heette de PA simpelweg de kweekschool. Wat er precies gekweekt werd, weet ik niet, maar meisjes en jongens van zo tussen 16 en 20 jaar gingen naar een kweekschool om schooljuffrouw of schoolmeester te worden.

In de tijd dat ik een kweekschool bezocht, zag je enkele keren per jaar een troepje oudere leerlingen – het waren toen nog geen studenten - de grote toneelzaal annex gymnastiekzaal veranderen in een heuse concertzaal. Uit de kelder kwamen grote rollen kokosmat tevoorschijn die over de glimmende parketvloer werden uitgerold. Daarop werden rijen stoelen neergezet zodat iedereen, alle docenten en leerlingen, een plekje had om te zitten en aandachtig te luisteren naar vooraanstaande muzikanten die een zogenoemd schoolconcert kwamen geven. Als er een pianist kwam spelen, rolden we de zware piano uit het muzieklokaal naar het podium waar hij achter fluwelen gordijnen wachtte op het moment dat hij zijn klankkunsten moest vertonen.

Tijdens een schoolconcert was het doodstil in de zaal. Op praten met je buurman en schuifelen met je stoel stonden zware straffen. Kuchen en hoesten tijdens het concert was ten strengste verboden. (Op straffe van twintig dagen op water en brood.) Veel aankomende meesters en juffen hadden een hekel aan deze ceremonieën, vooral omdat ze niet van klassieke muziek hielden. Maar je aanwezigheid was verplicht en spijbelen was er niet bij, zeiden ook de  surveillerende docenten. Daardoor was een schoolconcert van een uur zonder pauze voor velen kommer en kwel. Niet voor mij overigens.

Op deze woensdagmiddag luisterden wij naar een wat oudere dame die een zelf meegebrachte klavecimbel bespeelde, een meneer met een grote cello en een nog jonge muzikant die blokfluit speelde. Ik was zo onder de indruk dat ik de namen van de musici nu nog feilloos weet op te noemen. De klavier spelende dame was mevrouw Janny van Wering, de cellist heette Carel van Leeuwen Boomkamp die overigens in zijn overige vrije tijd in het beroemde Concertgebouworkest speelde. De jonge blokfluitist was niemand minder dan Frans Brüggen, toentertijd ongeveer 25 jaar en algemeen beschouwd als de beste blokfluitspeler uit Nederland en verre omstreken.

De directeur van de school – ik noem zijn naam met eerbied: F. Roosjen – had de goede gewoonte de uitvoerende musici na afloop van een schoolconcert uit te nodigen voor een kopje thee en een gezellig napraatje in de directeurskamer. Enkele muziekdocenten waren daar meestal ook bij aanwezig evenals een redacteur van het driemaandelijks te verschijnen schoolblaadje, een leerling dus. Omdat ik zowel van klassieke muziek hield én redacteur van het leerlingenblad was, heb ik op uitnodiging van de directeur diverse napraatsessies bijgewoond. Zo ook deze.

Links van mij zat de directeur en rechts meneer van Leeuwen Boomkamp. Tegenover zat Frans Brüggen mij aandachtig, een beetje argwanend, maar toch ook wel weer vriendelijk aan te kijken. Het gesprek ging over muzikale koetjes en kalfjes. Waarover precies weet ik niet meer. Wel weet ik dat Frans Brüggen er zich over verwonderde dat het geachte (jonge) publiek tijdens het hele concert zich zo voorbeeldig had gedragen. Toen de gasten aanstalten maakten naar de verre Randstad terug te keren zei de directeur tegen mij: maak er maar een mooi verhaaltje van voor het schoolblad.

Gisteren, de dertiende van de achtste, werd bekend dat Frans Brüggen is overleden. Hij werd bijna tachtig. Na die ene keer tijdens het schoolconcert heb ik hem nooit meer in levenden lijve gezien of met hem gesproken. Zijn lp’s met blokfluitmuziek heb ik nog en ook enkele cd’s met het Orkest van de Achttiende Eeuw waarvan hij oprichter en dirigent was. Op het laatst van zijn leven dirigeerde hij – een breekbare man, zittend op een stoel, met afgemeten handgebaren – zijn orkest dat muziek speelde van Beethoven en andere beroemde componisten op een manier die diezelfde componisten aangenaam in de oren moet hebben geklonken.

14-08-2014, 11:53 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Voor zeer velen onder ons is 7 een geluksgetal. Ook in de psychologische wetenschappen is de notie doorgedrongen dat er iets aan de hand is met het getal 7. De Wet van Jost bijvoorbeeld leert ons dat zeven keer drie beter en meer is dan drie keer zeven ( 7x3 ˃ 3x7 ). Die wet gaat over het onthouden van iets, maar is ook op andere gevallen van toepassing. Zo is het verstandiger kleine porties te eten, maar dan wel vaak, dan grotere porties minder vaak. En een zekere Georg Miller is erin geslaagd aan te tonen dat wij, in onze pogingen zaken te onthouden, maximaal 7 van die zaken toelaten tot ons korte-termijn-geheugen, plus of minus 2, dat wel. Hij spreekt van het magische getal 7 ± 2.

In de systematiek van het cijfers geven aan schoolprestaties betekent de 7 een ruime voldoende. Wat voldoende is, weten we wel. We krijgen een voldoende van de meester wanneer we naar diens oordeel voldoende hebben geleerd. Of voldoende vraagstukken goed hebben beantwoord. Maar wat is ruim voldoende, hoe ruim is ruim? Joost mag het weten.

Ik wil niet zeuren, er niet meewarig over doen, want er zijn per slot van rekening ergere dingen die je kunnen overkomen, maar ik werd gedurende mijn gehele schoolleven hinderlijk achtervolgd door het cijfer zeven. Ik werd er zogezegd door gestalkt. Wanneer de tijd aanbrak dat er cijfers op rapporten verschenen, stonden drommen zevens klaar om op mijn lijst te komen. Dat was op zich al erg, maar zij belemmerden andere cijfers om hetzelfde te doen.

Het gevolg is dus dat het wemelt van de 7’s op mijn rapporten en getuigschriften. Als illustratie laat ik u hieronder een wasechte imaginaire kopie zien van mijn MULO-rapport (Klas IIIa).

Heb ik gelijk of niet? Het is toch om dol van te worden! En voor andere klassen, scholen, vakken en leraren gold hetzelfde. Overal waar ik verscheen, was de 7 niet ver weg. En het ongerijmde verschijnsel woekert voort. Stel dat mijn cursus ‘Trekzak leren spelen in één winter’ die ik straks via de Open Universiteit volg, wordt  afgesloten met een diploma met cijferlijst, dan hoef ik u niet te vertellen welk cijfer daarop zal prijken. 

‘Te weinig variatie’ schrijft iemand op mijn rapport en dat is een afschuwelijke, maar ware constatering. Alles aan mij is van een eenvormigheid en eentonigheid waar de mensen die het weten kunnen geen brood van lusten. Ken je die Terra, ja die van de Memories? Is dat niet degene die alles kan, maar alles met mate? Is dat niet die saaie man, zo voorspelbaar en onkreukbaar dat je bijna medelijden met hem krijgt? Iemand zonder ultieme gelukservaringen en nooit eens lekker zum Tode betrübt. Geen uitbundige uit-de-band-sprong, maar altijd en schijnbaar noodgedwongen vertoevend in de mazen van het alledaagse, van het evenwichtige, van het gewone. Koning van de ruime voldoende, nooit eens een volwassen zware onvoldoende, nooit eens een grandioze 10 voor een unieke prestatie.

Natuurlijk overdrijf ik schromelijk. En even natuurlijk lijd ik niet onder mijn tamelijk gematigd temperament. Maar het is waar dat ik soms wel eens een beetje jaloers ben op mensen die iets heel speciaals heel goed kunnen. Daar moet je overigens wel behoorlijk kieskeurig in zijn. Vijf en twintig meter figuurzagen in 5 mm triplex en dat in 4 minuten wil ik helemaal niet kunnen. Maar een bestseller schrijven bijvoorbeeld, dat lijkt me wel iets.

 Tenslotte laat ik aan het eind van dit lied nog even mijn oude lagere-school-juf verschijnen. Zij geeft mij een dik verdiende zoen plus een lei. Daarop kan ik een 10 met een griffel schrijven. Ik doe het met een krijtje, want de griffels zijn langzamerhand uit de tijd.

08-08-2014, 17:50 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Enkele tv-meteorologen hebben in hun onmetelijke wijsheid voorspeld dat het komend weekend (19-20 juli 2014) knap warm wordt. Een maximum temperatuur van dik boven de dertig graden wordt niet onmogelijk geacht. Voor zonaanbidders op de stranden en voor bbquende campinggasten een aantrekkelijk vooruitzicht dat nauwelijks getemperd wordt door de eveneens weerkundige dooddoener dat deze hittegolf door enkele pittige onweersbuien  wordt afgelost.

Over het weer gesproken, het lijkt erop – of vergis ik mij en is mijn feitelijke kennis van zaken door de warmte vertroebeld – dat de weersveranderingen zich meer en meer tussen extremen bewegen. Als het regent, regent het harder met meer watertoevoer per vierkante meter dan vroeger. De winters zijn gemiddeld niet meer zo koud als destijds, maar áls het vriest, dan kraakt het ook. Vraag het aan de weerdames en  dito heren uit De Bilt en Ukkel: weerrecords worden bij de vleet gebroken.

Dat je, ondanks de hitte, nooit te oud bent om te leren, leert het volgende verhaal. Jarenlang, vanaf mijn vroegste jeugd tot heden, heb ik genoten van de uitspraak: “Het was zó warm: de mussen vielen dood van het dak.” En in mijn barre fantasieën zag ik de mussen die onze boerderij bevolken op een bloedhete dag in scharen van het pannendak vallen. Net als lemmingen die zich in panische angst vanaf de klippen in zee storten.

Totdat een illustere schrijver van dagkalenderspreuken mij het volgende voorhield. Je ziet het helemaal verkeerd. De uitspraak moet luiden: “Het was zó warm: de mossen vielen van het dak.” Waarop ik terstond naar buiten liep om te kunnen constateren dat de geachte kalenderschrijver gelijk had. Door de hitte en de aanhoudende droogte liet het mos op onze schuurdaken los. En op een gegeven ogenblik schoof een deel van het mostapijt naar beneden en viel op de begane grond te pletter.

Weer een illusie armer en een beetje kennis rijker bezie ik nu de weersontwikkelingen op korte en lange termijn. Komt er een tijd dat wij op onze zonnepanelen zonder probleem spiegeleieren kunnen bakken? En ’s winters sneeuwmassa’s inkuilen om die koude-energie later weer te gebruiken voor koeling en airco?

Hoe het ook zij, wist u wel dat mosjes op het dak in een vochtige toestand prachtig zijn om naar te kijken? Daar kunnen natte mussen niet tegenop.

17-07-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Wat denkt u, kunt u zonder de computer? Kunt u zich een leven voorstellen zonder hard- en software, zonder internet en email, zonder sms, getwitter, gechat en gehyves, een bestaan zonder ipod, usb-stick, monitor, smartphone, ipad, externe harde schijf en powerpoint? Ik vraag maar. Kunt u nog een vulpen hanteren en daar een brief (in inkt op papier) mee schrijven, of bent u helemaal overgeleverd aan uw Worddocumentje dat u – net als ik - met twee vingers typt en zodoende laat verschijnen op uw schermpje en dat u straks gaat printen en versturen? Of meteen als bijlage in een mail meesturen, dat is natuurlijk nog veel handiger. (Om uw vraag vóór te zijn: zelf ben ik langzamerhand overgeleverd aan de digitaliteit. Behalve als het om het lezen van teksten gaat, dat doe ik nog steeds het liefst van écht papier.)

De eerste keer dat ik persoonlijk met een computer van doen kreeg, was eind jaren 70 van de vorige eeuw. Ik was tweedejaarsstudent aan de universiteit van Nijmegen en zat af en toe in de computerzaal van het Erasmusgebouw. De computer zélf (een bakbeest van een apparaat) stond in een aparte zaal op dezelfde verdieping. Wij hadden alleen maar een toetsenbord onder onze vingers en een monitor voor onze ogen. We hadden ook al een paar programma’s: een ingewikkeld mathematisch programma om  nog ingewikkelder rekensommetjes te kunnen maken. En een tekstverwerkingsprogramma waarmee je een onderzoeksverslagje kon schrijven. Het besturingsprogramma was te vatten in drie letters: DOS.  Printers waren er niet. Als je wat te printen had, gaf je het main-frame een mysterieus printcommando en na een paar uur kon je in het grote universitair rekencentrum (vijf minuten fietsen) uit een bak zo’n kettingformulier halen waar je tekst op stond. Alsof het gedrukt was.

Niet veel later had iedereen de beschikking over een personal computer, waardoor je onafhankelijk werd van de grote universiteitscomputer. De ontwikkeling verliep zo snel dat je moeite had om alle vernieuwingen bij te houden. Maar nog steeds herinner ik mij de Dell-laptop die ik op zeker moment op mijn bureau had staan. Met een spreadsheat-programma CALC, een tekstverwerker WordPerfect (versie 4.1) en Powerpoint versie Nul waarmee je mooie presentaties kon maken. Bijzonder was dat de kleine laptop een ingebouwde printer had met een rol thermisch papier.

In diezelfde 80-er jaren viel mijn oudste zoon voor de Commodore 64 en mijn jongste zoon voor diens opvolger: de Amiga. Fantastische apparaten waarmee je uren, nee dagen zoet was. Zelf speelde ik er biatlon mee, een onderdeel van de spelletjesreeks Olympic Winter Games. (Ik kan virtuele kasten vullen met gouden medailles die ik daarmee heb gewonnen.) Je kon de Commodore ook aansluiten op je tv-scherm beneden en daar getweeën met joysticks goed zichtbaar op het tv-scherm ijshockey spelen.

Toen al bleek dat de zonen computerdeskundigen in de dop waren. Binnen de kortste keren wisten ze alles tien keer beter dan hun vader. Zo gaat dat meestal met vaders en zonen.

Momenteel barst het bij ons thuis van harde en softe waren. Veel te veel. Veel zaken die helemaal niet zo onmisbaar zijn als ze lijken. En daar bovenop komt het gevoel dat we, gezien de onophoudelijke snelle ontwikkeling, ergens toch de boot missen. Misschien wordt het tijd voor een periodieke onthouding. Of een retraite. Een digitale ramadan? Of schiet je daar ook niets mee op?

06-07-2014, 20:40 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië is nu twee weken oud en langzamerhand stijgt de stemming. Dat die stemming er überhaupt in zit komt ook, en niet in de laatste plaats, door het feit dat zowel de Rode Duivels als de Oranje Leeuwen de tweede ronde hebben bereikt. Met een beetje optimisme en veel goede wil zit het erin dat we binnenkort bij de finale kunnen spreken van een ouderwetse Holland-België (of omgekeerd). En reken maar dat wij dan de leeuw niet in zijn hempie zullen laten staan. Nee, zolang er gewonnen wordt straalt de spelvreugde behalve op de spelers en de trainer (de onovertroffen Louis van Gaal: verguisd tot op het bot en nu opgehemeld tot en met) ook op ons allen neer.  

Toch is er ook hier sprake van een toenemende onzekerheid. Ik bedoel wat betreft het uitleggen en toepassen van de regels van het edele voetbalspel. Hebt u geteld hoeveel scheidsrechters er bij iedere wedstrijd langs de kant staan? Het is een soort existentiële onzekerheid die bezit van ons heeft genomen. Wij kunnen zelfs niet meer vaststellen of de bal de doellijn wél heeft gepasseerd of net niet.

Vroeger, als kleine jongens, speelden wij een potje voetbal op een zandveldje tussen de nieuwbouwhuizen en we deden dat zonder één scheidsrechter. Probleemloos. En nu? Ondanks de tientallen extra camera’s, de video-scheidsrechter bij hockey en rugby, de challenge in het Wimbledon-tennis en nu weer de doellijntechnologie bij de voetballers is onze onzekerheid alleen maar toegenomen. Heeft de als zeer vredelievend bekend staande Uruguayaan Suarez in een schouder gebeten of was het een appel die hij stiekem uit de kleedkamer had meegesmokkeld? Wie zal het zeggen? Het is die knagende onzekerheid die ons parten speelt.

Intussen zijn de fundamentele basisregels van het voetbal niet veranderd. Twee teams met ieder elf spelers spelen twee keer 45 minuten tegen elkaar. De rust (inclusief een kopje thee) duurt 15 minuten. Het elftal dat aan het eind de meeste doelpunten heeft gescoord heeft gewonnen. En aan het eind van de partij zal blijken dat dat Duitsland is.

Voor de liefhebbers onder ons nog even een beeld van een Nederlandse speler, spits van professie. Het is, velen kennen en bewonderen hem, Klaas-Jan Huntelaar. Het poppetje stamt uit het jaar 2010, van de vorige wereldkampioenschappen in ZA toen Klaas-Jan net als nu op de reservebank zat. Mijn voetbalverstand zegt mij dat wij nog van hem zullen horen. Maar ook hier ben ik er niet zeker van.

28-06-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

een verhaal voor kinderen en iedereen die graag kind had willen blijven

passend bij de langste dag van het jaar

Hieronder – daar waar de plaatjes staan – zie je Frits, koning Frits,

koning Frits die vorig jaar zijn kroontje kwijt was,

ja die, wij kennen hem wel.

hij heeft vandaag een oranje kroontje op

omdat er voetballen is

op de televisie:

de oranje leeuwen tegen de rode duivels (grapje)

wie zal er winnen?

koning Frits is winterkoning;

koning als de r in de maand zit,

’s winters als het koud is

roept hij zijn naam:

Frits, Frits,

koning-ben-ik, koning-ben-ik

wat doet onze koning Frits ’s zomers?

’s zomers rust hij uit,

hij is met vakantie,

zomervakantie,

in september komt hij terug,

uitgerust en wel.

hij maakt iedere dag een wandeling,

elke dag een rondje door de tuin.

gisteren de bloementuin,

vandaag de groentetuin,

hij staat stil bij een aardbei.

zo, zegt koning Frits,

jij noemt jezelf ook koning,

kleine zomerkoning, zomerkoninkje,

verbeeld je maar niks,

je bent maar een aardbei,

een doodgewone aardbei.

zal ik je eens wat zeggen?

je komt nog eens slecht terecht:

in een aardbeientaart,

onder de slagroom,

je wordt opgegeten,

eigen schuld,

dikke bult (slagroom).

20-06-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Als je de oude boerenwijsheden mag geloven horen er bij iedere boerderij tenminste drie bomen/boomsoorten te staan. Te weten: een vlierbes, een linde en een derde waarvan ik de naam vergeten ben. Maar als u het mij vraagt zou ik onmiddellijk voor de walnotenboom kiezen. In de eerste plaats om de heerlijke en gezonde vruchten en in de tweede plaats omdat het een boom is waaronder je genoeglijk van het omringende landschap kunt genieten zonder daarbij lastig gevallen te worden door hordes insecten. Blijkbaar verspreidt een notenboom een voor mensen onruikbare geur die wespen, muggen en ander gespuis de stuipen op het lijf jaagt.

De lindeboom hoort bij de boerderij vooral omdat het een mooie boom is met allure. Bovendien beschermen de leilinden aan de zonzijde van het huis datzelfde huis voor verstoring van het aangename koele klimaat binnen. Een vlierstruik hoort eveneens bij de boerderij. Van de bloesems kun je heerlijke thee zetten; van de bessen kun je allerlei lekkere, al of niet alcoholische, drankjes produceren die je helpen de winter door te komen. En wat het belangrijkste is: waar een vlierstruik staat, slaat de bliksem nooit in. Zegt de boer in al zijn wijsheid.

Nu in de afgelopen dagen tijdens de warme pinksterdagen talrijke onweersbuien over het land trokken is er aanleiding even terug te denken aan de onweders uit mijn jeugd. Uit mijn herinnering komt een aantal beelden tevoorschijn waarin donder en bliksem een centrale rol spelen. Ik zie meester K. voor me die vertelt hoe een zekere meneer Benjamin Franklin tijdens een onweersbui een vlieger oplaat, daarbij bijna verongelukt en en passant de bliksemafleider uitvindt. Diep onder de indruk loop ik later terug naar huis langs de kerk met zijn bliksemafleiders afdalend vanaf het hennetje op de toren naar beneden langs gotische muren om beneden aangekomen ergens in de aarde te verdwijnen.

Onvergetelijk gegrift in mijn geheugen staan de huiselijke rituelen tijdens nachtelijk onweer. Mijn moeder was, waarschijnlijk door ervaring wijs geworden, erg bang voor onweer. Als de weerlichten en het  somber gedonder in de verte aan de horizon opdook, werd iedereen vriendelijk doch dringend gevraagd op te staan en zich, al was het provisorisch, aan te kleden. We verzamelden ons in een kleine kamer waarin zo weinig mogelijk beelden en geluiden van de buitenwereld doordrongen. Toch zagen we de bliksemschichten buiten en we luisterden geschrokken naar de donderslagen die ons desondanks bereikten. We telden de ruimte tussen bliksemflits en donderslag: elke seconde telde voor 300 meter had de meester ons geleerd. Mijn moeder had zoals altijd in dergelijke situaties een map met belangrijke documenten bij de hand. Verzekeringspolissen, trouwboekje, spaarbankboekjes, dat soort paperassen, want je kon nooit weten. En bij ieder onweer kwamen de verhalen van hoe erg het onweer in haar eigen jeugd was geweest. Mijn vader vond het allemaal tamelijk overdreven. Hij stelde ook altijd als eerste voor, als het onweer aanstalten maakte te verdwijnen, om maar gauw weer naar bed te gaan.

Soms gingen we na een zwaar onweer nog even naar buiten. Om de typische ozonlucht in te snuiven en te zien hoe de rij bonenstaken door weer en wind helemaal opzij was gedrukt. Meestal viel de schade mee.

Nog altijd is een zwaar nachtelijk onweer geen pretje. Maar ik weet mij getroost door de vlierstruiken rond de boerderij. Want waar een vlier staat, slaat de bliksem nooit in. Zo simpel is dat.

Naschrift: Op de toren van onze dorpskerk staat een haan; op het achterste (koor)dakgedeelte staat een hennetje. Als u goed kijkt ziet u de draden van de bliksemafleider van heel boven langs de nok naar beneden lopen. In het hennetje zit een gat. De overlevering wil dat een politieagent daar na de oorlog met een karabijn doorheen geschoten heeft. Misschien een weddenschap?

11-06-2014, 12:07 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Onlangs hoor ik iemand terloops het woord neteldoek gebruiken en ik besef, na enig nadenken, dat ik niet precies weet wát neteldoek is. Het eerste waar ik aan denk, is een wafeldoekje, een wasseldoek zeggen we hier in de Achterhoek, zo’n bacterierijke tod waarmee Ma vroeger de broodkruimels van het tafelzeil afveegde. Waarschijnlijk is het doek van netels, zoals linnen lakens die van vlas zijn gemaakt. In ieder geval stof van plantaardige oorsprong en niet iets dierlijks, zoals wol van het netelschaap.

‘Vroeger werd er veel vaker neteldoek gemaakt van de vezels in de oudere stengels. De doeken die men hiermee maakte waren zeer sterk en duurzaam. De vezels uit de oudere netels werden verzameld en in mekaar geweven.’ Deze laatste drie zinnen zijn niet van mezelf, maar verkregen door te goechelen. Netels zijn, zo blijkt, brandnetels. Die blijken over brandharen te beschikken met weerhaakjes. Bij aanraking met de huid blijft het weerhaakje zitten en daardoor komt uit de plant mierenzuur vrij plus nog andere vreselijke stoffen die het typische brandnetelgevoel veroorzaken. Er bestaan ook netels waar je niets van krijgt: hun branderige werking staat op een wel zeer laag pitje. Als dat het geval is, spreek je over dove (= niet werkende) netels of dovenetels. Net zoiets als dove vulkanen.

Hieronder ziet u twee witte dovenetels. Je hebt ook gele en paarse, maar eerlijk gezegd vind ik witte nóg mooier. De bloemen zijn ware kunstwerken. Het lijkt wel of een capuchon de kostbare meeldraden en stamper beschermt tegen de regen. Vaak zie je een hommel landen op het platform, zich vervolgens naar voren en naar binnen bewegen teneinde zoete stoffen uit de bloem te peuren. Als hij even later weer opduikt, schudt hij even het overtollige stuifmeel van zich af, net als een hond de regen. En daarna meteen door naar de volgende.

Op de tweede foto heeft het wit een wat bruinige bijtoon gekregen. Ook het groen is niet zo sprankelend meer. U ziet hier een blad uit mijn herbarium. En voor iedereen die vergeten is wat ook al weer een herbarium was, zeg ik nog even dat het een album met losse bladen is waar gedroogde planten en bloemen in bewaard worden. Het is een heel apart fotoblad: uit het album gehaald en toen gescand.

Deze tweede dovenetel is bijna zestig en dat is voor een plant, zelfs voor een gedroogde,  buitengewoon oud. Maar hij houdt zich voortreffelijk in mijn herbarium. Kroon en kelk zijn weliswaar enigszins verfrommeld, maar de zaagtandjes aan de rand van  het blad zijn nog gemakkelijk te tellen. In opdracht van een kweekschoolleraar biologie is deze dovenetel verzameld, gedroogd, opgeplakt en bewaard: bijna een halve eeuw geleden. Behalve de datum is de eigen- en familienaam, zowel in de landstaal als in het Latijn, vermeld. Jammer is alleen, dat er niet méér bijgeschreven is. Maar niets let mij om dat alsnog te doen. De volgende gedeeltelijk uit-de-duim-gezogen extra- informatie wordt alsnog aan het doveneteldossier toegevoegd:  

* Gevonden langs de berm van de weg.

* Op 100 meter van het huis van de familie van der K.

* Wanneer? Op een vrije woensdagmiddag, om drie uur.

* Er stonden er twaalf. De mooiste heb ik uitgestoken. De overige laten staan.

* Het was mooi weer. Droog. Zacht voor de tijd van het jaar.

* Opdracht van biologieleraar meneer de Vries. Inleverdatum van het herbarium (met minimaal 50 planten) 1 juni.

* Van het jaar 1957.

* Tenslotte het herbarium sluiten. De linten knopen en strikken. Het geheel goed bewaren tot de jongste dag.

03-06-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat met de aanslag op de Habsburgse aartshertog Frans-Ferdinand in Sarajevo een aanleiding gevonden werd de eerste wereldoorlog te beginnen. In landen buiten Nederland vooral bekend als de Grote Oorlog. Af en toe kijk ik naar een tv-uitzending waaraan aan dit feit aandacht wordt besteed: een film, een documentaire op Canvas, BBC of NOS, of ik lees er een artikel over in mijn favoriete ochtendblad. En steeds weer verbaas ik mij over twee zaken. Allereerst het feit dat ik er zo weinig van weet. Terwijl ik mij toch verbeeld over enige historische kennis te beschikken. In de tweede plaats constateer ik telkens weer hoeveel mensenlevens deze gruwelijke oorlog gekost heeft. Lange rijen kruisen in het Vlaanderenland rondom Yperen zeggen veel, net als de namen in opgerichte gedenktekens. Maar dat, om een voorbeeld van onwetendheid te noemen, zóveel Britten in de Belgische en Franse loopgraven hun leven verloren, wist ik niet.

Wát ik weet van WO-1 heb ik vooral uit boekjes. Vertelde verhalen zijn er echter ook. Zoals die van mijn oudoom Wilhelm. Deze diende aan het oostfront, terwijl zijn oudste broer, mijn opa, niet naar het front hoefde omdat hij met een Nederlandse boerin was getrouwd, naar haar land was geëmigreerd (hemelsbreed hooguit een kilometer van elkaar wonend in twee verschillende landen) en vervolgens genaturaliseerd tot een echte Hollander. Oom Wilhelm vertelde van zijn gruwelijke ervaringen en ziektes daar in het verre Polen en Roemenië. “Ik begrijp eigenlijk nu nog niet dat ik nog leef en je dit verhaal kan vertellen”, sprak hij als hij vertelde hoe zijn voeten bijna helemaal in zijn laarzen waren bevroren en hoe de ‘vliegende Schwindsucht’ (dysenterie) zijn lichaamsgewicht had teruggebracht tot een schamelijke tachtig pond.

Toch komt mijn WO-I kennis vooral uit boeken en documenten. Met als het kan veel plaatjes en foto’s, want die zeggen vaak meer dan woorden. Daarom ben ik blij dat mijn broer, ooit werkzaam bij een Amsterdamse uitgeverij, een aantal foto’s uit WO-1, die tijdens een verwoede opruimbeurt bijna in de vuilnis waren beland, heeft weten te redden. Twee daarvan wil ik U niet onthouden.

Op de eerste foto troost Rijkspresident Hindenburg, getooid met ridderkruis en nog veel meer blik, gewonde soldaten die het hebben overleefd. Een soldaat op de achtergrond met zijn hoofd in verband dat zijn oor vrijlaat, is blij tenminste nog iets van de maarschalk te kunnen horen. Een woord misschien, een excuus, een verontschuldiging?

Let u ook even op de helm van de rijksmaarschalk, Die, een zogenoemde pickelhaube, is gehuld in een bruin-grijs camouflage overtrekje. Opdat hij door zijn glans niet zou opvallen bij de vijand. Een bewuste poging van de legerleiding om zich solidair te tonen met de soldaten aan het front. Maar daar kijken wij natuurlijk doorheen.

De tweede foto toont iets van het absurde van deze oorlog. Op de achterkant staat het volgende geschreven: ”Bedrijvigheid aan de Yassyolda tusschen de Duitsche en Russische stellingen. Duitsch militair concert aan het punt van samenkomst tusschen stellingen.” Het is 15 december 1917 en de Russische en Duitse troepen hebben zojuist naast de verwoeste brug over de rivier de Yassyolda een wapenstilstand gesloten. Een Duits militair muziekkorps speelt vrolijke marsmuziek en iets verderop staan Russische militairen nog wat wantrouwend op het ijs toe te kijken. Straks vragen ze misschien nog om een verzoeknummer. ”Alle Menschen werden Brüder” waarschijnlijk.

21-05-2014, 22:14 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

“Je staat niet bepaald bekend om de diepgang in de inhoud van je schrijfsels, weet je dat?” vroeg mijn alter ego aan mij toen ik hem vanochtend in de spiegel zag. En met de woorden “Je bent ook een meester in het vinden van banale, alledaagse en zelfs onbenullige onderwerpen. Hebben ze je dat wel eens verteld?” wreef hij het zout nog dieper in de wonde. De climax werd bereikt toen hij besloot met: “Uit betrouwbare bron heb ik gehoord dat je zelfs een stukje kunt schrijven over het toppunt van onnozelheid: over de lucifer! Klopt dat?”

Ik deed net of ik niet gemerkt had hoe beledigend zijn opmerkingen en vragen waren en ging alleen op het laatste punt in. “Een stukje schrijven over een lucifer? Natuurlijk kan ik dat.” En ik voegde meteen de daad bij het woord. Hier komt het.

Van huis uit ben ik een semi-pyromaan. Ik hou ervan binnen de houtkachel aan te steken en buiten een stapeltje droog spul te verbranden. Misschien is het erfelijk. Van mijn vader gaat het verhaal dat hij op negenjarige leeftijd de schuur naast zijn ouderlijke boerderij in de fik heeft gezet. En van mijn nichtje, die op dezelfde boerderij geboren en getogen is, weet ik zeker dat zij op een kwade dag het huis in de gloed heeft gezet. Toen bleek het nut van dikke, zware betonnen brandmuren. Zelf heb ik ooit op onze kleine houtzolder samen met een buurvriendje een vuurtje gestookt en dat, omdat het niet vlug genoeg uit wilde gaan, aan het oog onttrokken door er een turf op te leggen. Gelukkig dat ons dienstmeisje ons kattenkwaad in de smiezen had, het vuur zag en de rook rook, en fluks met een emmer water het vuurtje doofde.

Om vuur te maken heb je lucifers nodig. Ik weet: het kan ook zonder, maar ik kan het niet. Ooit was ik bij welpen, de junior-padvinders. Oud en groot genoeg geworden ging je vervolgens naar de verkenners, de senior-padvinders zogezegd. Dáár, vertelde men mij, leerde je vuur maken zonder lucifers te gebruiken. Door, net als de neanderthalers, met een stokje tussen je vingers te wrijven en op droog gras te blazen. Die kunst heb ik nooit beheerst, want tegen de tijd dat ik verkenner had kunnen worden had ik de hele padvinderij al de rug toegekeerd. (Ik was beginnen te roken en liep daarom altijd met een doosje lucifers op zak.)

Nee, de lucifer was en is een geweldige uitvinding. En toch zo simpel in aanleg. Een stokje waarvan het eind gedoopt is in een stroperige bruine massa waar een beetje fosfor in zit. Een lucifer aansteken is ook een fascinerend ritueel. Allereerst de keuze van richting. Sommige strijken consequent van zich af; anderen zweren bij het afstrijken naar zich toe. Vaak moet je meerdere keren strijken voordat het stokje aanstalten maakt te gaan branden. En kijk ook eens naar het uitblazen! Sommige lieden, sigarenrokers met name, tuiten hun lippen tot een boogje en blazen dan voorzichtig tegen de brandende lucifer aan.

Wij kunnen van menig verschillen, en het is verre van mij om ergens reclame voor te maken, maar de zwaluw is verreweg de beste. Dat geldt voor de vogel, dat geldt ook voor de lucifer. Qua kwaliteit ongeëvenaard. Vroeger zag je dat lucifersdoosje met die prachtige zwarte zwaluw met zo’n rare slinger in z’n snavel. En je las de in hoofdletters geschreven woorden SÄKERHETS TÄNDSTICKOR waarvan je totaal niet wist wat die betekenden, maar die geweldig veel ontzag inboezemden.

Er bestaat een mooi, waar gebeurd, verhaal over een lucifer dat ik u tenslotte niet wil onthouden. Tijdens een visite thuis zag ik een al wat oudere oom met een lucifer een sigaar opsteken, de lucifer uitblazen, en die tot mijn verbazing terug in het doosje doen. “Waarom doe je dat nou? Zo’n afgebrande lucifer terug in het doosje!” “Nou,” zei die oom, “die laat ik verzolen!”

Kijk dat noem ik nou duurzaam handelen. Gerecyclede (ik bedoel: geriesaikelde) lucifers. “Waarom ook eigenlijk niet!” zei ik tegen mijn  alter ego, toen die vroeg of ik mijn verhaaltje over de lucifer al klaar had.

10-05-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Schrikt u niet: het is geen luguber verhaaltje dat nu volgt. Het is een gewone, simpele huis-tuin-en-keuken-story, dus u kunt met een gerust hart verder lezen.

Hebt u dat nu ook? U koopt of u krijgt een prachtige wandversiering. Een foto op groot formaat of een imposante zeefdruk. Het probleem is dan vaak dat u en ik moeten zoeken naar een geschikt stuk muur c.q. wand om die versiering een plek te geven die recht doet aan haar schoonheid. Een blanco stuk muur dat groot genoeg is om alle aandacht op dat ene olieverfschilderij te richten (Jacob Bruins: Koeien in IJssel-maanlicht, Neo-Haagse School, gesigneerd linksonder). Vaak is er geen ruimte voor nóg een schilderij, want er hangt al zo veel!

Het ligt aan de manier waarop wij, thuis en in musea, platte twee-dimensionele kunstvoorwerpen aan de muur een plaats geven. Wij doen dat in principe náást elkaar. In een vrij rechte lijn van links naar rechts, met voldoende tussenruimte naar beide zijden. Hoogst zelden hangen wij schilderijen bóven elkaar. Wij vinden: het staat niet en het past niet.

Hoe anders dachten de Russische czaren (en hun welvarende gevolgslieden) in St. Petersburg er over! Zij bedachten een alternatieve manier van schilderijen-ophangen. Naast elkaar én boven elkaar. Een muurstuk van, zeg, tien (breed) bij drie meter (hoog) werd van links naar rechts en van boven naar beneden volgehangen met platte kunstwerken. Omdat zowel kwaliteit en prijs als kwantiteit belangrijk zijn, hang je zoveel mogelijk mooie en dure schilderijen op, al was het maar om je gasten daarmee de ogen uit te steken.

Deze manier van exposeren noemen de Duitsers ’die Petersburger Aufhängung’. Wij zouden zeggen: ophangen op z’n Sint Petersburgs. Kijkt u maar eens rond in de Hermitage, dan weet u wat ik bedoel.

Bij mij thuis begint het ook op St. Petersburg te lijken. Er hangt langzamerhand zo veel aan de muur dat je het behang bijna niet meer kunt zien. Maar dat geldt alleen voor speciale wandversieringen en speciale kamers. Op de eerste foto hieronder ziet u een deel van mijn werkkamer. Hier hang ik alles op waarvan ik vind dat het verdient opgehangen te worden. Totdat de ruimte óp is, en dat is nu het geval: er kan niets meer bij. De tweede foto is een portrettengalerij van mijn (voor)ouders. Ook op z’n Petersburgs opgehangen.

Maar voor dat ene, speciale, prachtige kunstobject maken wij altijd een uitzondering. Dat krijgt een compleet muurstuk voor zich alleen. Het hoeft geen Petersburgse concurrentie te vrezen; het heeft het rijk alleen.

07-05-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Van alle regenboogkleuren is groen een van mijn favorieten. Vooral in het voorjaar, waar het afkeeropwekkend bruin plaats maakt voor diverse tinten fleurig groen. Heel mooi is dat te zien aan onze beukenheg. Overigens niet te verwarren met een haagbeuk: die laat in de herfst al zijn blad vallen, terwijl het bruine beukenblad aan onze heg de hele winter blijft zitten en zodoende beschutting en schuilplaats biedt voor talloos kruipend en vliegend gedierte.

Nu, eind april, begint ook onze beukenheg tekenen van leven te vertonen. De bladknoppen worden langer en dikker. En het lijkt er wel op of ze het bruine winterblad vriendelijk doch dringend vragen zich te verwijderen om plaats te maken voor nieuw leven. Mooi is ook te zien hoe een beukenheg bestaat uit een aantal geknotte en geschoren beukenboompjes, alle met een eigen groeitempo.

In den beginne is alles nog bruin wat de klok slaat. Maar onverwacht, op een dag waarop je je afvraagt of de beukenheg nog van plan is tot leven te komen, zie je plotseling groene tekenen van leven. Eén geknot en geknipt beukenboompje, individueel van aanleg en zich van de onderling vergroeide buren niets aantrekkend, vertoont de eerste zachtgroene blaadjes. Zacht, teer en van een buitenaardse groene schoonheid. Al spoedig volgt de rest. Na een week is onze beukenheg een geheel groene omheining. De wind verstrooit de bruine restafval.

Nu, in deze tijd van het jaar is de beukenheg op z’n mooist. Na de langste dag zie je hoe de verschillende groenvarianten versmelten tot een éénkleurig vaal groengrijs. Totdat het eerste beukje uit de heg besluit zijn groene blaadjes te verruilen voor winterharde bruine. Een voorbeeld dat weldra door de rest wordt gevolgd. Wachtend op een volgend voorjaar.

26-04-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Sommigen kunnen er niet genoeg van krijgen. Ze lusten er wel pap van. Ik heb het nu even over eieren. Niet over de legsels van, laten we zeggen, schildpadden en slangen, maar over de kakelfrisse producten, in bruin danwel wit, die onze gevederde vrienden, de kippen, ons in ruime mate aanbieden.

Ik wil de discussie over de manier waarop eieren gelegd worden niet uit de weg gaan. Maar nu even niet. Dus even geen argumenten pro of contra over het aantal vierkante centimeters dat een legbatterijkip wordt gegund. Of over het aantal minuten die een kip toegestaan worden  rond te dwalen in het buitengras tijdens de vrije uitloop. Nee, wij hebben het nu even over het ei-an-sich.

Vroeger thuis werden eieren met mate gegeten. Dat wil zeggen: voor zover onze eigen kippen, die wij in een hokje achter in de tuin hielden, bereid en in staat waren ons van eieren te voorzien. In tijden dat de kippen van de leg waren kwam er dus geen ei op tafel. Maar áls er eieren geserveerd werden, waren die van een buitengewoon goede kwaliteit. Dat kwam ook omdat mijn moeder haar kippen vertroetelde met allerlei lekkere etensrestjes.

Eieren werden gekookt – vijf minuten in kokend water als het tamelijk grote eieren waren – of gebakken. (Een vriendje had het eens over gebraden eieren, en dat vond ik een wel heel rare uitspraak.) De derde mogelijkheid voor consumptie was het geklopte ei. Een of twee rauwe eieren werden, samen met een schep suiker, in een kommetje gedaan en daar met een vork grondig geklopt oftewel door elkaar geroerd. Over smaak valt niet te twisten. Maar een feit is dat ik tot op de huidige dag zo'n geklopt ei verafschuw. Mijn moeder vond het een delicatesse (en een probaat middel tegen verkoudheid bovendien), maar ik vond het buitengewoon vies.

‘Af en toe’ is een goede uitdrukking om te vertellen hoe vaak wij een eitje aten. Zeker niet iedere dag en aan de mode om met Pasen heel veel eieren te eten deden wij slechts in beperkte mate mee. Op de Eerste Paasdag was de tafel extra mooi gedekt. En bij ieder bord stond een leeg eierdopje. Mijn moeder zette dan een pan met gekookte eieren op tafel. Twee eieren voor iedereen en dat was ook genoeg vond men. Met mijn broertje of mijn zus die bij mij in de buurt zaten speelde ik dan het beroemde spel: eiertje tikken.

Eieren verstoppen en die dan later gaan zoeken, deden wij in onze familie niet. Wij hebben ook nooit eieren beschilderd. Waarom niet? Ach, zei mijn moeder, laten we maar zuinig zijn met dingen die je kunt eten en er geen rare fratsen mee uithalen. Het waren de jaren na de oorlog; sommige levensmiddelen waren nog op de bon en de mensen waren de hongerjaren nog lang niet vergeten.

Tenslotte laat ik u zien hoe de opvatting over het beschilderen van paaseieren daarna veranderd is. Hieronder ziet u een serie van door mijn jongste broer beschilderde paaseieren. (Ze zijn niet uitgeblazen en als je de eieren voorzichtig schudt, kun je de versteende dooier zachtjes horen rammelen.) Ik schat dat ze ongeveer dertig jaar oud zijn. Mijn broer heeft er echte kunststukjes van gemaakt. Waard om bewaard te worden. Geschikt om u prettige paasdagen mee te wensen. Wat ik hierbij doe.

18-04-2014, 16:50 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Bij mij zijn het vaak de kleine dingen uit mijn vroege jeugd die blijven hangen. Zo zitten wij, vader en moeder met vijf kinderen waaronder uw dan 6-jarige verhalenverteller, kort na na de oorlog, rond de tafel om het avondeten tot ons te nemen. Plotseling vertelt mijn oudste zus Narda die dan naar het lyceum in Doetinchem gaat: “Ik mocht vanmiddag mijn boterhammen thuis bij mijn vriendin Ria Reinders opeten. En weet je wat ze daar doen? Daar bidden ze bij het eten maar één keer!”

Op mij, een nieuwsgierig kereltje tussen pa en ma gezeten, maakte die opmerking een verpletterende indruk. Zo sterk, dat ik na zoveel jaren het verhaal en zelfs de naam van de vriendin ben blijven onthouden.

Wat was er zo vreemd aan dat bidden bij het eten? Bij ons thuis werd er, net als in alle overige gezinnen waar ik wel eens kwam, gebeden bij het eten. Twee keer: ervóór en erná. Vóórdat je ging eten werd er gebeden; ná het eten werd er voor dat gegetene gedankt. Het bijzondere bij de familie Reinders uit Doetinchem was dat ze in plaats van twee, één keer blijkbaar voldoende vonden. Daarover heb ik in de dagen daarop veel nagedacht. Deden ze het uit tijdsgebrek? Of hebben ze bidden en danken gecombineerd tot één gebed? Vonden ze bidden wél en danken niet nodig, of omgekeerd? Een bevredigend antwoord kon niemand mij geven.

Thuis werd bij het eten altijd gebeden en gedankt. Twee keer dus. Mijn vader, aan het hoofd van de tafel, bad hardop een soort standaardgebed dat wij allemaal uit ons hoofd kenden en met spanning luisterden wij dan naar pa of hij ook van zijn standaardtekst afweek, wat bijna nooit het geval was. Nog hoor ik zijn murmelend stemgeluid. Flarden van zijn standaardgebed zitten nog steeds in mijn hoofd.

Wanneer mijn vader afwezig was, bad mijn moeder. Geen standaardgebed, maar meestal het Onze Vader of een tafelgedichtje. Het gedichtje bij het begin van de maaltijd ken ik nog uit mijn hoofd. Zonder te spieken kan ik het u nog steeds opzeggen:

O Vader, die al ’t leven voedt,

Kroon deze tafel met uw zegen.

En spijs en drenk ons met dit goed,

uit Uwe milde hand verkregen.

Leer ons voor overdaad ons wachten,

dat w’ons gedragen zo ’t behoort.

Doe ons het hemelse betrachten,

sterk onze zielen door Uw Woord.

Het bijzondere aan dit tafelvers is dat het, voor een zesjarig jongetje in ieder geval, volstrekt onbegrijpelijk is. Toen en wellicht nu voor een deel ook nog. Spijs en drenk met dit goed? Waarop wacht je als je op overdaad wacht? Wat is dat precies: het hemelse betrachten? Het geheim van dit vers zit niet in de betekenis van de woorden, maar in de herkenning en herhaling van vreemde klanken en woorden. Het wordt langzamerhand een soort gregoriaans dat je ook niet precies begrijpt maar dat je wel vertrouwd in de oren klinkt.

 Hoewel het gebed vóór en na het eten uit de mode is geraakt, doen we het thuis nog steeds. Niet in de vorm van een standaardgebed of een hardop uitgesproken verlanglijstje van wensen en verlangens. Wij zoeken het meer in een moment van stilte en bezinning. Persoonlijk denk ik ook dat het eten nóg beter smaakt wanneer je ervoor en erna gebeden en gedankt hebt. Maar daar heb ik geen wetenschappelijk bewijs voor.

En wat lees ik gisteren in mijn favoriete ochtendblad? Spirituele handelingen, zoals bidden, mediteren, vasten en dergelijke, bevorderen het lichamelijk welzijn. Bidden is goed voor je gezondheid! Ook al is het een eenvoudig rozenkransgebed of een gebed voor het eten. Dat beweert in ieder geval een mevrouw die er binnenkort op hoopt te promoveren. Het zou mij niets verbazen.

Hieronder: twee heerlijkheden waar je best voor kunt bidden: bruine bonen en dubbelvla.

10-04-2014, 11:26 Geschreven door terra38  
Reageren (1)

Waarschijnlijk kent u het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Dan weet u ook dat de winnaar meestal uit Vlaanderen komt. Wat daar de reden van is? Vermoedelijk besteden de Vlaamse scholen meer aandacht aan het correct spellen van onze onvolprezen Nederlandse moedertaal dan de onderwijsinstellingen van boven de Moerdijk. Het kan ook zijn dat de Vlamingen in het algemeen meer van een correct geschreven en gesproken Nederlands houden en daar meer moeite voor doen. Een feit is wel dat betrekkelijk veel Nederlandse scholen het belang van een correcte spelling langzamerhand loslaten. De gevolgen daarvan zijn dagelijks te bewonderen. Leest u maar eens een aantal willekeurige twitterberichten of facebookverhalen.

Hoe u ook denkt over het belang van een correcte schrijfwijze, het hoeft natuurlijk niet uitsluitend te gaan over het spellen van het zogenoemde Algemeen Beschaafd Nederlands. Zo dacht een aantal jaren geleden een clubje lieden uit Oost-Nederland dat zich bezig hield met het spreken en schrijven van het aldaar gesproken dialect. Waarom, was de vraag, organiseren we ook niet een streektaaldictee? Waarom zoeken we ook niet uit wie het beste is in het orthografisch correct, dat betekent met zo weinig mogelijk spelfouten, opschrijven van de streektaal?

Voor de correcte schrijfwijze van het ABN gaan we te rade bij de talloze woordenboeken en de groene en anderskleurige boekjes die ons leren hoe een goed Nederlands woord als ‘dictee’ geschreven moet worden. Maar hoe schrijf je het fraai klinkende dialectwoord ‘töwken’ (touwtje)?

Voor de streek waarin ik woon is er het WALD. Dat is de Woordenlijst van het Achterhoekse en Liemerse Dialect. (De Achterhoek en de Liemers zijn twee onderdelen van Oost-Gelderland en dat is weer een deel van de provincie Gelderland.) Het voert hier te ver om alle kenmerken van het WALD te noemen, maar neemt u van mij aan dat u uit de WALD-documenten te weten kunt komen hoe u de verschillende klanken en grammaticale vormen van het Oost-Gelderse dialect kunt schrijven. Ik schrijf met opzet ‘kunt’, want een spellingsvoorschrift is geen wet van meden en perzen. Het is een verzameling afspraken. Of u zich daaraan wenst te houden, moet u zelf weten, maar wij raden het u wel aan. Want als iedereen haar of zijn eigen spelling bedenkt, is het hek van de dam.  

Binnen de kortste keren kroep ie deur alle heuke van de kamer. En veurda’j ’t wet, loop ie as ’n kiefte. Ie stiefelt met grote passen deur 't laeven. At de bene neet meer wilt? Dan gebruuk ie de rollator oftewel  't geiselkeurken.

Bovenstaande zin stond in het streektaaldictee 2014. Het is een zin in het Achterhooks. Als u weet dat een kiefte een kievit is en dat laeven leven betekent, begrijpt u de hele zin. Vooral als u beseft dat geiselen hetzelfde is als hard lopen en een keurken een klein karretje is.

Op een mooie donderdagavond in maart hadden zich veel dialectliefhebbers in een zaal in Hummelo verzameld om hun kennis van de schrijfwijze van het Achterhoekse en Liemers dialect te toetsen. Een inwoner uit Tolkamer las op welluidende en fraaie toon het Liemerse deel van het dictee voor, gevolgd door een mevrouw uit het Noord-Achterhoekse Laren die even fraai, duidelijk en welluidend (en tevens op dictee-tempo) de Achterhoekse versie voor haar rekening nam.

Gelijktijdig braken de toehoorders/schrijvers zich het hoofd over de vraag of je het telwoord zeven nu zó schrijft: zeuven of toch zó: zöven?

Na een pauze en enkele muzikale intermezzo’s maakte de voorzitter van het organiserend comité de uitslag bekend. Een jonge dialectspreker uit Grolle was de beste met negen fouten. Tot aan de datum van het volgende streektaaldictee 2015 kunnen zijn dagen niet meer stuk. Maar het ging natuurlijk niet om de knikkers, maar om het spel. Om het plezier van het zelf spreken en schrijven van dialect. Aangevuld met het luisteren naar en lezen van dialectteksten die iemand anders bedacht heeft.

Meer weten? Ga even langs op het adres www.streektaaldictee.nl . Daar kunt u het gehele dictee nog eens even nalezen. Hopelijk begrijpt u ook wat u leest.

Op de foto’s hieronder ziet u de aankondiging voor het dictee van dit jaar, enkele in gespannen aandacht wachtende deelnemers van het 2013-dictee en de voorlezers van dit en verleden jaar.

30-03-2014, 21:32 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Voordat dit verhaal echt begint, moeten mij twee dingen van het hart. Het zijn contextgegevens, niet bijzonder belangrijk, maar nodig om het volgende verhaal te begrijpen: zure appels waar u even doorheen moet.

1)    Ik speel een klein beetje piano, met de nadruk op klein. Dat is geen onterechte over- of onderschatting van eigen talenten, maar de waarheid. Met mijn rechterhand kan ik een eenvoudig melodietje spelen, terwijl de linker de daarbij behorende begeleiding vindt. Ik heb geen pianoles gehad – wat mij spijt tot op de dag van vandaag – maar wanneer een vrolijk groepje Tulpen uit Amsterdam ten gehore brengt, kan ik dat op de piano begeleiden zonder dat het veel afbreuk doet aan het geheel. Het summum is de beroemde C-groot Preludium uit het Wohltemperierte Klavier van Bach die ik na lang oefenen uit het hoofd en zonder fouten speel.

2)    Een tiental jaren geleden had ik het genoegen beroepshalve twee keer per jaar Zuid-Afrika te bezoeken. Samen met drie Nederlandse collega’s gaf ik daar workshops aan mensen die op de provinciale Ministeries van Onderwijs werkten. De volgende historische gebeurtenis heeft zich afgespeeld in 1998, toen wij in Pietersburg (nu Polokwane geheten), de hoofdstad van de Noord-provincie (nu Limpopo), zo’n workshop gaven. De Amos uit het verhaal is de assistent-concierge van de school waar de workshop plaats vond. (Hij was de eerste zwarte leerling met een einddiploma en daarnaast een groot Ajax-supporter.) Tot zijn taak behoorde onder meer ons van hot naar her te vervoeren in het VW-schoolbusje.

Op dinsdagmiddag na afloop van de workshop kwam Amos langs met de mededeling dat ‘de chief’ ons de volgende middag verwachtte. Hij keek daarbij heel gewichtig en liet doorschemeren dat wij dat – een audiëntie bij de chief himself - als een buitengewoon grote eer dienden op te vatten. Waar hij, naar achteraf bleek, ook gelijk in had. Immers, niet iedereen wordt door het stamhoofd ontvangen. En de chief bleek in het Zuid-Afrikaanse locale maatschappelijke verkeer een zeer grote rol te spelen. Voor mij had Amos nog een speciaal verzoek, of liever gezegd een dringende, niet te ontlopen eis in petto. Of ik maar zo vriendelijk wilde zijn de chief te vergasten op mijn pianospel. (Het was maar goed dat ik dat verzoek per ongeluk opvatte als een grapje, anders had ik er ’s nachts niet van geslapen.)

Hoe het ook zij, de volgende middag reed Amos ons in zijn busje naar De Matoks, een streek zo’n 60 kilometer van Polokwane verwijderd, het gebied waar de chief de scepter zwaaide. Terwijl de weg aanmerkelijk in kwaliteit inboette, vertelde Amos iets meer over zijn stamhoofd. “Hij is oud en ziekelijk, maar wordt nog steeds bijna letterlijk op handen gedragen.” Dit gezegd hebbend parkeerde hij het busje achter een grote veekraal: ‘de rest gaan we te voet’. We liepen door de avondzon tussen de lemen huizen van het dorp door totdat we een wat afgelegen huis op een verhoging zagen: het huis van de chief. Amos en nog enkele andere vrouwen en mannen uit het dorp die zich zwijgend bij de stoet aansloten, gingen ons voor, de trap op naar boven. Daar verzocht een dienstdoende bewaker ons te wachten.

Het was een groot, kraakhelder huis en een grote ruimte waarin we uitgenodigd werden. De chief bleek inderdaad een oude, zieke man te zijn. Hij zat in wit ondergoed gehuld in een leunstoel en veegde af en toe met een witte doek langs zijn kin. Ik, die precies tegenover hem kwam te zitten, zag dat er kleine bloedspoortjes in zijn speeksel zaten. Zijn verzorgers hadden een oliegevulde radiator als bijverwarming bij zijn stoel gezet. Desondanks hing er om deze gebrekkige oude man een aureool van wijsheid en  soevereiniteit. De gasten namen plaats en werden getrakteerd op thee met koekjes. In een naburig vertrek waren enkele vrouwen bezig. Er werd zacht gesproken. De stemming was ietwat geheimzinnig, maar niet onaangenaam. De chief onderhield zich met ons in de taal van zijn stam; zijn woorden werden door behulpzame stamleden in het Engels vertaald. In een gesprekspauze keek ik de kamer door en zag hem staan.

Zwart gepolitoerd was hij, de piano, en van een onverwacht goede kwaliteit. Geen afgepeigerde tingel-tangel, maar een klasse-instrument. Alle toetsen en pedalen waren aanwezig en zaten op de goede plek. En nog belangrijker: de piano bleek gestemd en op toon. Niets stond een grandioze performance in de weg. Toen kwam de vraag van de chief of ik zo goed wilde zijn iets voor hem te spelen.

Door de opwinding en consternatie – het was dus geen grapje! – weet ik nauwelijks meer wat en hoe ik gespeeld heb. Ongetwijfeld heeft Bachs Preludium geklonken en dat moet in die kamer in het Zuid-Afrikaanse bushveld iets bijzonders zijn geweest. Ik weet ook niet goed of de chief het pianospel heeft gewaardeerd. Wel weet ik dat hij, aan het eind van het recital,  zich rechtstreeks tot mij wendend, mij in vlekkeloos Engels overviel met de vraag: ‘Kunt u ook een stukje jazz spelen?’ Dat genoegen kon ik hem niet doen. Ik kan immers maar een klein beetje piano spelen, met de nadruk op klein.

Op de foto’s hieronder ziet u om te beginnen een gezelschap te voet door het dorp lopen op weg naar het huis-op-de-heuvel. Daaronder een plaatje van Amos met zijn moeder. Zij is de directrice van de plaatselijke lagere school. Zij is ook degene die naast de chief zit en zijn woorden voor ons vertaalt.

15-03-2014, 15:29 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Wanneer voetbaltrainer Dick Advocaat – en hij is niet de enige – ziet dat een van zijn spelers zijn waarschuwingen in de wind slaat en dingen doet die hij beter kan laten, staat hij (Dick) op en blaast even op zijn vingers. Zelfs in overbevolkte stadions dringt dat snerpende fluitje tot ieders oor door. De betreffende speler hoort het, bedenkt zich op tijd en keert op zijn schreden terug.

Velen kunnen dat: op hun vingers fluiten. Je hebt er zelfs die hele opera-aria’s op hun vingers na kunnen fluiten. Kunstfluiters noemen ze zich en mijn ontzag voor hen is grenzenloos. Dat komt omdat ikzelf niet goed een deuntje, zelfs geen bekende meezinger, tussen mijn tanden, laat staan op mijn vingers, kan meefluiten.   

Wat ik wél kan, is blokfluiten. En dat komt zó. Op mijn veertiende kwam ik op aandringen van mijn vater in de dorpsfanfare terecht, waar ik bugel en saxofoon leerde spelen en een beetje leerde hoe dat rare notenschrift met al die kruisen en mollen in elkaar zat. Op mijn zestiende kreeg ik op de kweekschool – pedagogische academie zeggen ze tegenwoordig ten onrechte – een blokfluit in mijn handen geduwd. Want een beetje schoolmeester of schooljuffrouw werd in die tijd geacht een liedje te kunnen blokfluiten waarna de hele klas het zou kunnen nazingen. Zo’n simpele blokfluit zorgde ervoor dat er in de klas een absolute tweedeling ontstond.

Daar had je aan de ene kant een paar studenten voor wie het blokfluiten een fluitje van een cent was. Tot die groep behoorde ikzelf. Aan de andere kant bevond zich de grote groep jonge dames en heren voor wie het wekelijkse blokfluitlesuurtje op de zaterdagmorgen een kwelling, voor enkelen zelfs een drama was. Zij slaagden er -  ook na veelvuldig oefenen - niet in hun sierlijke vingers op de desbetreffende blokfluitgaatjes te zetten zodanig dat er bij het blazen een door de leraar gewenste toon te horen viel. Voor veel aankomende schooljuffrouwen en heren leraren, die later over uitmuntende pedagogische kwaliteiten bleken te bezitten, was de fluit een struikelblok. Zo niet voor mij. Op het examen speelde ik de sonatine in G-groot van als ik mij niet vergis een zekere Frantiszek Unglaublich (met de delen allegro, andante en allegro ma non troppo), daarbij op de piano begeleid door mijn muziekleraar. Met als beloning een cijfer 9. Een tien kon er niet af. Want, zei men, daar gaat ie van naast zijn schoenen lopen.

Hoewel ik tijdens en na mijn schoolmeestertijd de blokfluit nauwelijks meer heb aangeraakt, houdt het instrument tot op de dag van vandaag een bijzonder plekje in mijn fysieke en mentale, muzikale omgeving. Zo heb ik een blokfluitenplankje gemaakt waarop al mijn fluitjes (plus nog wat andere exotische muziekinstrumenten) kunnen worden tentoongesteld. Mijn eigen blokfluiten kunt u daar zien, een gewone sopraanblokfluit, maar ook een hogere, kleinere sopranino, en een groenmetalen Ierse folk-fluit. Er zijn ook wat buitensporige exemplaren bij die ik op een of andere buitenlandse reis als souvenir heb gekocht.

Met het ouder worden worden de vingers strammer en de adem korter. Ik weet niet of ik het allegro uit de sonatine van Unglaublich nog enigszins hoorbaar en genietbaar kan spelen. Maar geef mij een week, en ik geef u op een briefje dat welluidende blokfluittonen mijn huiskamer zullen vullen. Jammer natuurlijk dat verder niemand het hoort.

01-03-2014, 15:14 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Wat handenarbeid en handvaardigheid betreft ben ik, al zeg ik het zelf, een redelijke prutser. Van sommige, écht handige mensen wordt wel eens gezegd dat zij, wat ze met hun ogen zien, met hun handen kunnen maken. Van mij zou je kunnen zeggen: wat hij met zijn ogen ziet, maakt hij met zijn handen kapot. Lichtelijk overdreven, maar een kern van waarheid steekt er wel in.

Geen enkel probleem heb ik met het uit elkaar halen van interessante voorwerpen. Maar het weer-in-elkaar-zetten levert de nodige hoofdbrekens op. Niet dat ik enkele moertjes en schroefjes over hou, dat natuurlijk ook, maar het simpel terugveranderen in de originele (werkende) staat, lukt vaak niet. Mijn nieuwsgierigheid wint het van de verstandige opvatting dat je met je vlerken moet afblijven van voorwerpen die precies doen waarvoor ze gemaakt zijn. Ik wil het naadje van de kous weten. En als ik die weet, past de kous niet meer.

Neem nou zoiets fascinerends als onze vaatwasser. Bestaande uit twee schuifladen, inclusief een bestekverzamelplaats, alles van geplastificeerd draad. Beneden twee opbergplaatsen voor respectievelijk glans- en spoelmiddel en een zoutvaatje. Daarboven een draaiende slurf die, naar gelang, heet of koud spoelwater over de vaat giet om zodoende enig vuil te verwijderen. Interessant! Op de schuifladen voor de bekers, glazen en andere kop-en-schotels zie je opklapbare plastic rekjes. Een soort beker-standaardje. Je klapt ze overeind om er koppen en bekers rechtop en op-kop tegen aan te zetten. Dan kan het water van beneden ook de moeilijkste plaatsen bereiken. Handig!

Zo'n flexibel rekje kun je verwijderen. Dat is geen kunst. Ergens zit een haakje dat achter een palletje valt dat precies past op een horizontaal lopende as. Aan de andere kant zit een klemmetje met een gat dat je ergens aan een vertikaal onderdeeltje kunt vastklikken. Simpel als wat: een kind kan de was doen.

Onlangs heb ik het flexibele rekje weggehaald. Ik wilde weten hoe dat nou precies bevestigd was in het oerwoud van plastic draden. Want je kunt het rekje door het vast te klikken rechtop zetten, maar je kunt het ook plat op zijn rug leggen. Maar hoe breng je zo'n rekje terug in de oorspronkelijke positie? Minstens een half uur heb ik nodig gehad om erachter te komen hoe alles werkte. Bijna had ik de moed opgegeven.

Daarom één goede raad. Nee, twee. (1) Werkt alles naar behoren, blijf er dan met je handen – tengels had ik bijna gezegd - van af. (2) Of maak even een foto-van-dichtbij van iets in de goed werkende situatie, dan kun je dáár later op terugvallen. Maar pas op dat je de foto's niet kwijtraakt! Want dan heb je een extra probleem.

25-02-2014, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Het moet in de zeventiger jaren van de vorige eeuw geweest zijn dat mijn vrouw zich op een koude winteravond in een hoekje van de huiskamer terugtrok met breiwol in de twee kleuren oranje en bruin benevens enkele breipennen. Zij was, zei ze, van plan voor onze zoon, die toentertijd ongeveer drie was, een echte ouderwetse, Hollands-warme ijsmuts te breien. Plus in dezelfde kleuren een even warme sjaal. (Een woord dat je in die dagen nog zó schreef: shawl.) Het patroontje voor muts en sjaal vond zij in het gerenommeerde damesvrijetijdsblad Ariadne.

Na enkele dagen waren zowel muts (compleet met een fraai wolbolletje boven-op) als sjaal klaar. Op een foto beneden ziet u hoe onze zoon, gewapend met zijn nieuwe kledingstukken, doende is het pad naar de straat sneeuwvrij te maken.

Anno 2014 bestaan ijsmuts en sjaal beide nog: de tand des tijds heeft hen nauwelijks of niet toegetakeld. Ze worden ook nog gedragen. Niet meer door mijn zoon, maar door mij hoogstpersoonlijk. De muts is nog even warm als vroeger. En dat is op koude dagen en rekening houdend met het feit dat het aantal haren op mijn hoofd drastisch is afgenomen, een niet te onderschatten genot. Vooral omdat je de muts ook nog half over je oren kunt trekken. De sjaal zorgt er nog steeds voor dat de koude bovenstromen niet via de ruggegraat naar beneden kunnen trekken.

Even iets totaal anders. Dezer dagen worden in het Russische Sochi de Olympische Winterspelen gehouden. De Nederlanders, vooral de langebaanschaatsers onder hen, stapelen succes op succes. Zo op 8 februari toen zegge en schrijve drie Nederlanders op de 5000 meter voor mannen de eremetalen goud, zilver en brons onder zich verdeelden. Maar het meest verbaasd was ik toen ik hen op het erepodium zag in hun outfit. Allen getooid met een traditionele Hollandse oranje ijsmuts en dito shawl! Sprekend gelijkend op die van ons!

Ik veronderstel dat het zó gekomen is. Tijdens de voorbereiding zat een vooraanstaand vrouwelijk lid van het Nederlandse Olympische Comité te bladeren in oude Ariadnes. Waar zij een breipatroontje zag voor een echte Hollandse ijsmuts. Toen was de keuze gauw gemaakt. Daarom lopen de Nederlandse sporters en officials daar in Sochi allemaal met ónze oranje/bruine ijsmuts rond. Hij brengt blijkbaar geluk en succes. Het is een muts met verborgen, magische krachten. President Poetin schijnt ook al om het patroontje gevraagd te hebben.

Naschrift: ik heb niets teveel gezegd. Na Kramer c.s en Wüst hebben we vandaag (10 februari) op de 500 meter sprint weer drie medailles gewonnen. Het kan niet op. En er komen er nog meer, wat ik je zeg. Het komt allemaal door die magische muts.

10-02-2014, 21:01 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Als u wilt zien hoe de kleur ‘groen’ er in het echt uitziet, nodig ik u uit met mij mee te gaan naar Staphorst. Dat de inwoners van dat dorp verstand hebben van kleuren blijkt ook uit het feit dat, toen de Schepper nadacht over een kleur die Hij van plan was ‘blauw’ te noemen, hij te rade ging bij de inwoners van Staphorst.

Staphorst, een dorp in de Nederlandse provincie Overijssel, in het veenachtige grensgebied met Friesland en Drente, is vooral bekend door het feit dat de inwoners tot voor enkele jaren in een prachtige, maar lichtelijk onhandige klederdracht gekleed gingen. Insiders wisten ook al wel langer dat je om te weten wat weidegroen is, naar de beschilderde boerderijdeuren in Staphorst moest kijken. De deskundigen op het gebied van het met kleurige bloempatronen bedrukken van stoffen kennen allen het Staphorster stipwerk. Anno 2014 mag dan de klederdracht in Staphorst zijn verdwenen, de kleuren zijn gebleven.

Het was nog in de zwart/wit periode van de fotografie, in de jaren zestig van de vorige eeuw, dat ik als een piepjonge schoolmeester met mijn klas een bezoek bracht aan Staphorst. We waren eigenlijk op weg naar Giethoorn om daar met een punter te gaan varen en zodoende de buurt onveilig te maken. Onderweg stapten we even uit omdat ik de kinderen de Staphorster kleuren en de dito klederdracht wilde laten zien.

Ergens, tussen boerderij en schuur, zag ik hen: moeder en dochter. Beiden in klederdracht. Ik pakte mijn camera om het prachtige beeld voor de eeuwigheid vast te leggen. Omdat ik wist dat veel Staphorsters het niet op prijs stellen ongevraagd gefotografeerd te worden vroeg ik de mevrouw: “Mag ik van u en uw dochtertje een foto maken?” Waarop de mevrouw het ongelooflijke antwoord gaf: “Dat moet ik binnen even vragen.” Waarschijnlijk moest haar vader toestemming geven, want een man, ik denk haar echtgenoot, stond opzij instemmend naar mij te knikken.

Toen is deze foto gemaakt. Ik kijk er nog vaak met plezier naar. Toentertijd was de kleurenfoto voor ons, simpele amateur-fotografen met een provisorische donkere kamer om foto’s te ontwikkelen, te duur en dus onbereikbaar. Daarom deze foto in zwart/wit. De kleuren moet u er zich maar bij denken.

02-02-2014, 13:42 Geschreven door terra38  
Reageren (0)