Dit jaar is het honderd jaar geleden dat met de aanslag op de Habsburgse aartshertog Frans-Ferdinand in Sarajevo een aanleiding gevonden werd de eerste wereldoorlog te beginnen. In landen buiten Nederland vooral bekend als de Grote Oorlog. Af en toe kijk ik naar een tv-uitzending waaraan aan dit feit aandacht wordt besteed: een film, een documentaire op Canvas, BBC of NOS, of ik lees er een artikel over in mijn favoriete ochtendblad. En steeds weer verbaas ik mij over twee zaken. Allereerst het feit dat ik er zo weinig van weet. Terwijl ik mij toch verbeeld over enige historische kennis te beschikken. In de tweede plaats constateer ik telkens weer hoeveel mensenlevens deze gruwelijke oorlog gekost heeft. Lange rijen kruisen in het Vlaanderenland rondom Yperen zeggen veel, net als de namen in opgerichte gedenktekens. Maar dat, om een voorbeeld van onwetendheid te noemen, zóveel Britten in de Belgische en Franse loopgraven hun leven verloren, wist ik niet.

Wát ik weet van WO-1 heb ik vooral uit boekjes. Vertelde verhalen zijn er echter ook. Zoals die van mijn oudoom Wilhelm. Deze diende aan het oostfront, terwijl zijn oudste broer, mijn opa, niet naar het front hoefde omdat hij met een Nederlandse boerin was getrouwd, naar haar land was geëmigreerd (hemelsbreed hooguit een kilometer van elkaar wonend in twee verschillende landen) en vervolgens genaturaliseerd tot een echte Hollander. Oom Wilhelm vertelde van zijn gruwelijke ervaringen en ziektes daar in het verre Polen en Roemenië. “Ik begrijp eigenlijk nu nog niet dat ik nog leef en je dit verhaal kan vertellen”, sprak hij als hij vertelde hoe zijn voeten bijna helemaal in zijn laarzen waren bevroren en hoe de ‘vliegende Schwindsucht’ (dysenterie) zijn lichaamsgewicht had teruggebracht tot een schamelijke tachtig pond.

Toch komt mijn WO-I kennis vooral uit boeken en documenten. Met als het kan veel plaatjes en foto’s, want die zeggen vaak meer dan woorden. Daarom ben ik blij dat mijn broer, ooit werkzaam bij een Amsterdamse uitgeverij, een aantal foto’s uit WO-1, die tijdens een verwoede opruimbeurt bijna in de vuilnis waren beland, heeft weten te redden. Twee daarvan wil ik U niet onthouden.

Op de eerste foto troost Rijkspresident Hindenburg, getooid met ridderkruis en nog veel meer blik, gewonde soldaten die het hebben overleefd. Een soldaat op de achtergrond met zijn hoofd in verband dat zijn oor vrijlaat, is blij tenminste nog iets van de maarschalk te kunnen horen. Een woord misschien, een excuus, een verontschuldiging?

Let u ook even op de helm van de rijksmaarschalk, Die, een zogenoemde pickelhaube, is gehuld in een bruin-grijs camouflage overtrekje. Opdat hij door zijn glans niet zou opvallen bij de vijand. Een bewuste poging van de legerleiding om zich solidair te tonen met de soldaten aan het front. Maar daar kijken wij natuurlijk doorheen.

De tweede foto toont iets van het absurde van deze oorlog. Op de achterkant staat het volgende geschreven: ”Bedrijvigheid aan de Yassyolda tusschen de Duitsche en Russische stellingen. Duitsch militair concert aan het punt van samenkomst tusschen stellingen.” Het is 15 december 1917 en de Russische en Duitse troepen hebben zojuist naast de verwoeste brug over de rivier de Yassyolda een wapenstilstand gesloten. Een Duits militair muziekkorps speelt vrolijke marsmuziek en iets verderop staan Russische militairen nog wat wantrouwend op het ijs toe te kijken. Straks vragen ze misschien nog om een verzoeknummer. ”Alle Menschen werden Brüder” waarschijnlijk.