Hoofdstuk 11. Het verval van Laus [1692-1712]

Bij de aanvang van deze lange periode van twintig jaar die M. Gaillard bestempelt als ‘eclips van Laus’ dient opgemerkt dat de Handschriften weinig uitweiden over de gebeurtenissen die de bedevaart weer op gang trekken en over het begin van de vervolging van Benoîte door de nieuwe directeurs van Laus. Maar zinspelingen in de verschillende geschriften van Gaillard, alsook burgerlijke documenten, dragen bij om het stramien van dit pijnlijk avontuur weer samen te stellen.

Overgangsjaren [1692-1696]

Laus zal stapsgewijze in de handen van een nieuwe ploeg kapelaans komen. M. Hermitte zal nog directeur zijn tot in de zomer van 1693 wanneer Magnin hem opvolgt als beheerder van de bezittingen van Laus. Vanaf de herfst 1696 zal deze in Saint-Etienne verblijven omdat de nieuwkomers hem uitwijzen na hun benoeming in september 1693 maar slechts drie jaar later het beleid zullen opnemen.

Eerst moest inderdaad de schade aan het Huis der Priesters hersteld worden, en dan de nodige stoffelijke voorwaarden voor het pelgrimonthaal hersteld zijn.

M. Hermitte vond zonder moeite in Théus het hout voor de dakgebinten van de gebouwen, maar hij werd weldra door vermoeidheid overmand. Zijn zwaar gehavende gezondheid door de vlucht naar Marseille begaf: hij overleed begin augustus 1693 zoals M. Gaillard het terloops meedeelt. Dit overlijden bedroefde de herderin diep, want ze verloor haar vertrouwde biechtvader en een kostbare en toegewijde steun bij de goede gang van de bedevaart. Gelukkig kwam M. Gaillard het jaar daarop op Laus wonen: door een hersenbloeding getroffen in mei 1694 voelde hij zich erg vermoeid en dacht zich terug te trekken. Hij droeg zijn aartsdiaconaat over aan zijn neef Joseph Espié, pastoor van Saint-André in Grenoble en kwam naar Laus met de bedoeling er te verblijven. Zo dacht hij de bedevaart te ondersteunen, de nieuwe ploeg kapelaans te bewaken en misschien te beginnen documenten en getuigenissen te verzamelen voor de geschiedenis van de bedevaart naar Laus.

Een notariële akte van 1 april 1695 geeft zijn besluit aan om op Laus begraven te worden: hij schenkt erin al zijn bezittingen opdat er een seminarie voor twaalf priesters gevestigd zou worden. Dit opzet werd bestudeerd door een commissie van Mgr. de Genlis die zelf kwam in de zomer, maar voor onbekende reden werd verwijderd.

Van oktober 1692 tot april 1696 verbleef Mgr. de Genlis langdurig in Parijs, eerst om hulp voor zijn aartsbisschoppelijke stad te vragen, dan voor netelige familiezaken. Vanaf maart 1692 had hij een nieuwkomer aangesteld, Gabriel Viala, als aartsdiaken van de kathedraal en in oktober vicaris generaal en officiaal. Deze geleerde en dynamische priester zal praktisch het bisdom besturen tijdens die vier jaar en hij zal tot in 1670 een onbuigzame vijand van de bedevaart op Laus zijn. Hij zal, bij de dood van M. Hermitte, de ploeg van twee jansenistische directeurs aanstellen: Michel Rostolland en De Kordelier uit Gap d’Archias van wie de voornamen Jean-Ange-Honoré verwarring zullen brengen met de latere pastoor van Avançon die met zijn achternaam Honoré heette.

In afwachting van de herstelling van de schade op Laus zullen ze maar kort verblijven bij grote volkstoeloop. Vanaf 1693 al kwamen talrijke minder valide mensen [door de oorlog?] naar Laus de Maagd smeken om genezing. Het is in 1695 dat de vloed pelgrims herneemt, maar het onthaal dat ze genieten vanwege de nieuwe kapelaans zal die beweging temperen, tot wanhoop van de vurige vrienden van Laus.

Activiteit van de herderin

De veelbewogen reis naar Marseille had Benoîte een vernieuwde spirituele kracht bezorgd. Maar nu verliest ze op het trieste en verlaten Laus haar laatste priesterlijke steun, M. Hermitte, en vreest ze de vijandige druk van de administratie in Embrun over de toekomst van de bedevaart. Prior Magnin en eremijt Aubin zijn wel daar, maar met weinig invloed voor de aankomende lastige taak. Een lasterlijke list tegen Laus tekent zich al af. De directeurs van Laus worden smadelijk beschuldigd van het verlies van het geld voor misstichtingen en dat slechts weergevonden wordt maanden na de dood van M. Hermitte. Het hoge bedrag dat zo bekend wordt doet afgunst tegen Laus opduiken in Embrun want die giften gingen vroeger naar O.L.V. van Réal in Embrun.

De nieuwe ploeg onder leiding van Viala tast het terrein af om de zwakke punten te ontdekken maar geeft haar doelstellingen niet vrij. Daarbij wendt de aanwezigheid van de gezagvolle M. Gaillard de rechtstreekse aanvallen af. Deze kan zich ter plaatse niet laten gelden na 1695, want zijn confraters van het kapittel in Gap laten niet toe dat hij afwijkt van zijn taak als kanunnik titularis onder voorwendsel dat zijn aanwezigheid op Laus nodig is. De nieuwe deken van het Kapittel, de vooraanstaande kanunnik de Pina zal onverbiddelijk zijn op dit vlak en Gaillard verplichten zijn verblijven op Laus in te korten wat onrechtstreeks zal leiden tot de homerische processen tegen zijn collega’s. Maar een pater dominicaan uit Gap en oude vriend van de aartsdiaken kwam hem helpen bij het biechten op dagen van grote volkstoeloop en dat liet Gaillard toe op de hoogte te blijven van de moeilijkheden van zijn vrienden op Laus: een val van zijn paard voor deze brave pater die onder het dier ongedeerd terecht kwam is een gelegenheid voor Gaillard om ons daarover in te lichten.

Tijdens die belangrijke jaren hield Benoîte de stroom van bekering op Laus op gang door de pelgrims krachtige raad te geven opdat ze ernstige en volledige biecht zouden spreken en hen aan te zetten om lichamelijke versterving te doen om hun sensualiteit te bedwingen. De raad die ze in haar gebed geniet zijn gericht op geduld en vrijgevigheid en ook op de uitdieping van hun godsvrucht voor de mensen van Laus. Twee tussenkomsten van de Maagd om de gemoederen niet te ontmoedigen worden gemeld: O.L.V. vraagt aan haar vrienden een moedig onthaal van het voorspelbare lijden en legt de nadruk op de kwaliteit van hun verplichtingen. Voor het eerst moedigt ze het uitdelen van medailles aan die de herderin al een tijd gebruikte als steun voor de zuiverheid of standvastigheid van de pelgrims.

Een bijzondere raad aan Benoîte dient benadrukt: "Benoîte bad eerder Maria dan Jezus," zegt ons Gaillard, "en de goddelijke Moeder spoorde haar aan om eerder Jezus, haar geliefde zoon, in te roepen, en daarna zette ze haar aan Jezus voor haar te bidden om haar advocaat en goede Moeder te zijn en zij en de arme zondaars niet te vergeten. De andere gebeden naargelang God ze ingeeft, steeds met volle overgave om aanhoord te zijn."

Deze duidelijke wending van het gebed meer naar Christus dan op zijn moeder gericht is diep evangelisch en een essentieel kenmerk van de ware christelijke godsvrucht: ons gebed richt zich eerst en vooral op God. De mariale voorspraak komt maar op de tweede rij om ons aarzelende en onhandig gebed als zondaars moederlijk te steunen: een dubbele oproep tot Gods barmhartigheid eerst, en dat die van zijn heilige Moeder aan wie hij ons toevertrouwde. Deze raad was vooral op zijn plaats in een centrum van mariale bedevaart en op een tijd waarin Benoîte van dichtbij zou gadegeslagen worden door priesters met jansenistische strekkingen. M. Gaillard met een veel minder theologische gevoel dan M. Peytieu kon deze wijze raad niet aan de herderin geven. De uitdrukking zelf van ‘goddelijke Maria’ die hij in zijn tekst gebruikt tonen zijn buitensporig taalgebruik waarin het gevoel de juistheid benadeelt. Maria is niet ‘goddelijk’ maar de heilige ‘Moeder Gods’: tussen deze twee termen ligt een afgrond, deze die de schepper van het schepsel scheidt.

Twee vooraanstaande personaliteiten die in dit verhaal voorkomen kregen toen de raad van de herderin geëist. De volgende. "Een prelaat," schrijft Gaillard, "stuurde 2 lakeien naar Benoîte alvorens voor een dringende reis te vertrekken, opdat ze voor hem zou bidden en voor een goede reis. Benoîte zei hen dat ze het zou doen. Eens de lakeien weg stuurde ze hem een spoedbericht om hem mee te delen dat ze hem graag zou zien om hem iets te zeggen dat ze niet kon schrijven of vertellen aan iemand of naar zijn stad gaan. Als hij haar de eer betuigt een afspraak te maken waar zee naartoe kon zou ze erheen gaan op de aangeduide dag: wat hij deed. Hij vond Benoîte in gebed tot God in de kerk: ze sprak hem meer dan 2 uur en ontblootte heel zijn innerlijk leven, al wat hij gedaan had of hij ging doen, dat God wel en niet behaagde. Bij haar heengaan spoorde ze hem aan en smeekte hem, voor de grootste eer van God en zijn heilige Moeder, te doen wat ze had aangeraden, het niet te vergeten en het niet te verzuimen, dat hij God een groot plezier zou doen waarvoor hij beloond zou worden. En als hij het verzuimde zou hij het zich beklagen…"

"Dat was daarna te zien," merkt M. Gaillard op, "om haar niet geloofd te hebben, hoewel ze bij het zeggen wat hij moest doen hem waardeerde. Maar Benoîte houdt niet op voor hem te bidden ondanks dat hij haar raad verwaarloost. En ze zal het heel haar leven doen voor de eer en de waardering die ze voor hem koestert."

Vertaling: Broeder Jozef

Bijgewerkt tot en met 15 oktober 2012

Hoofdstuk 10. De inval van Savoye [1692]

De inval van de troepen van de jonge hertog van Savoye, Victor-Amadeus, vond plaats in juli 1692. Het waren Piëmontezen, Duitsers, Spanjaarden en de bekende Barbets [mannen uit Vaud en gevluchte calvinisten]: samen 250.000 man waartegen Catinat maar 8.000 man van het koninklijk leger kon opstellen.

Het gros van het invallende leger kwam over de col van Larche en vervoegde op 29 juli de eerste colonne die over de col van Lacroix was getrokken. Op 3 augustus staan ze voor Embrun dat zich overgaf na 10 dagen beleg en een dwangsom van 40 000 pond. De krachtige tussenkomst van Mgr. de Genlis had de dwangsom tot een derde herleid van het vereiste. De aartsbisschop verkocht zijn zilveren vaatwerk (7 000 pond) en stuurde op 22 augustus de overste van de jezuïeten Charonnier naar Grenoble om van de Administratie de 28 000 pond te krijgen die, met de gift van de Stad, de dwangsom te vervolledigen.

De hertog van Savoye kreeg de mazelen in Chorges op 28 augustus, zal teruggebracht worden naar Embrun de 31ste en verzorgd worden door dokter Giraud die in 1684 Benoîte in haar lijden op vrijdag gezien had. De meeste troepen werden naar Gap gestuurd en de rest bezette de beide oevers van de Durance. Catinat had zich teruggetrokken op de col Bayard waarlangs de consuls van Gap en de meeste inwoners gevlucht waren. Voor Gap op vrijdag 29 augustus in de namiddag werden de invallers onthaald door Giraudi, de pastoor van de kathedraal en pater de Malefosse, overste van het Seminarie. Hun leider markies de Parelles ontbood twee burgerlijke afgevaardigden van de stad en het losgeld werd op 30 000 pond bepaald. Dat belette de troepen niet om in de omgeving rond te lopen en roof, verkrachting en brandstichting waren schering en inslag in heel de streek rond Gap. Heel de vallei van de Avance werd geplunderd, Romette en Rambaud verbrand, in Tallard ging het kasteel in vlammen op de 3de september, de vijandige invallen gingen tot voorbij La Saulce in het zuiden, tot Veynes in het westen en noordwaarts tot voorbij Saint-Bonnet.

Het zorgvuldig onderzoek van beheerder Heer de Poligny, beëindigd op 17 september 1693, duidt dat de brandstichting in Gap, bij het vertrek van de vijand op 12 september 1692, 798 huizen op 953 vernielde.

Juvénis schreef op 26 november naar M. de Mazargues, raadslid van Parlement van de Provence in Aix: ‘Bij mijn aankomst vind ik bijna de hele stad Gap uitgebrand. De huismuren storten in en weldra blijft alleen een puinhoop over. De kathedraal is verbrand door het vuur van een aanleunend huis. De vijanden hebben in de stad en de buurt wraakroepende en heiligschendende acties ondernomen. Onze bisschop is uit Parijs gekomen om ons te troosten met zijn prediking, de dag na zijn aankomst. Hij toonde ons dat onze zonden de oorzaak van ons lijden waren, spoorde ons aan tot versterven en tenslotte, na zijn naastenliefde te hebben uitgestald, liet hij toe vlees te eten op Goede Vrijdag, onder de Vasten en op andere dagen van vleesderven. En hij keerde de 13de van deze maand terug naar Parijs, nadat hij een voordelig attest van zijn verliezen liet opstellen.’

Mgr. d’Hervé werd inderdaad in Parijs op 7 december 1692 gewijd en hij verscheen maar terug in Gap de volgende 22 juni. Voordien was hij enkel maar benoemd door de Koning op de zetel van Gap, want de in moeilijkheden vertoevende paus tegenover Lodewijk XIV had de koninklijke benoemingen niet meer bevestigd sinds zeven jaar, wat de bisschoppelijke wijdingen opgeschort had.

De vernielingen

De doortocht van de plunderende bendes gebeurde in onze vallei tussen 31 augustus en 5 september 1692. In Jarjayes werden kasteel en dorp afgebrand. Valserres ging ook in vlammen op en de inwoners werden mishandeld.: op zijn minst vier vrouwen werden verkracht en gewurgd. Ook Avançon werd afgebrand en geplunderd. Het archief van Saint-Etienne d’Avançon heeft de officiële vaststelling van de schade bewaard. Deze procedure, aan rechter Vallier in Embrun gevraagd op 28 december door notaris Claude Gontard werd maar uitgevoerd op 4-5 februari eerstvolgend, opgesteld door Joseph Bertrand notaris in La Bâtie-Neuve. Dit stuk leert ons dat heel het dorp afbrandde, 44 huizen, en dat twee afgelegen huizen gespaard bleven. Bij Joseph Bolland huize Pierre werd het gemeentelijk archief, in drie koffers bewaard, gedeeltelijk verbrand of besmeurd door regen en modder.

In het verslag van 5 februari staat te lezen: ‘We zijn naar het gehucht Laus geweest op het grondgebied van Saint-Etienne en we vonden er: het huis van Pierre en Jean Jullien uitgebrand met het dierenvoeder, en deze hebben gezegd hun voeder en deel van hun graan en vee te hebben verloren. Het dak van het nieuw gebouw van genoemde Jean is ook afgebrand: hij heeft zijn meubels, vee en voeder verloren. Aan het huis van de heren priesters van Laus zijn het dak en de plankenvloeren afgebrand, alleen de gewelven bleven over: ze verloren er veel graan en talrijke meubels. Het huis van de kerk boven de weg, door de weduwe van Jacques-Vincent Faure bewoond werd ook in brand gezet. In de kerk van O.L.V. werd de klok meegenomen, meerdere kapotte meubels, een deel van het hoofdaltaar en andere dingen’.

Deze officiële en te nauwkeurige tekst is aangevuld met enkele rare inlichtingen hier en daar door M. Gaillard opgetekend: het regende zacht die dag zodat het vuur in de sacristie gestart niet naar het dak van de kerk overliep. Het vuur, aan het huis van de priesters aangestoken, liet geen schandelijke poging tot plunderen toe. Het snelle vertrek van de vijanden verhinderde hen de schoven te verbranden die ze naar de kerk hadden gedragen om deze te vernielen: ze waren tevreden met ‘het altaar te besmeuren.’ Een inwoner van Laus werd gedood zonder identificatie.

Maar wat overkwam onze vrienden van Laus? Vanaf het begin van de vijandelijkheden had Benoîte het gevaar geroken zodat de directeurs van Laus, maanden op voorhand, de kostbaarste schatten van de kapel uit voorzorg naar Gap bij M. Juvénis lieten dragen. Een maand voor het verschijnen van de vijanden in Gap werd Benoîte in haar gebed gewaarschuwd te vluchten met de priesters en de waardevolle dingen mee te nemen. Gaillard merkt op: ‘Benoîte wilde de plek niet verlaten, maar de Engel zei haar dat ze de marteldood die de vijanden haar zouden opleggen niet mocht lijden.’ Het is dus na de val van Guillestre dat men in Gap de omvang van de invallende troepen hoort, alsook de aanwezigheid van de beruchte Barbets en dat de harten bevreesd worden. Als ze bleef riskeerde Benoîte het rampzalige lot van de vrouwen uit Valserres te ondergaan.

De vlucht naar Marseille

Op 2 augustus 1692 volgens het verhaal van Gaillard komen eerwaarde Magnin, Aubin en Benoîte langs Gap om de vier koffers die bij de procureur des Konings Juvénis staan op te halen. Deze laatste woonde op de hoek van de straten Grenette en Nyssarde. Onze vrienden logeren aan de Lignole poort, ofwel in het hotel van de Klok ofwel dat van het Gouden Kruis waarvan ze goed de hotelbaas Jean Léautier kennen.

"Terwijl ze de lompen ophalen gaat Benoîte op de hooizolder van de hotelbaas bidden en is ze geheel gehuld in de geur van de onzichtbare aanwezigheid." Daarna verklaart ze hen dat ze zouden mogen terugkeren naar Laus na een maand verblijf in Marseille. Maar het heen en weer geloop van die heren is de nieuwsgierige bevolking niet ontgaan en Gaillard zegt ons dat een raad van vooraanstaanden, in vergadering bij gouverneur Gruel de Villebois, opperde de bezittingen van Laus aan te slaan, vooral het zilverwerk, wat zou bijdragen om ‘het losgeld aan de vijand te betalen’. Gaillard had die misdaad voorzien en was stiekem naar die raad geweest: hij haastte zich dan ook zijn vrienden te waarschuwen toen die gingen middagmalen. ‘Ik zeg hen met de koets te vertrekken om de uitvoering van die raad te vermijden, wat ze ook deden. Ze gingen slapen in La Saulce met al hun bezittingen’. Het Dagboek van Gap werd door de vijanden verbrand, zodat het verslag van die vergadering bij gouverneur Jacques de Gruel, neef van hij die zo devoot as op Laus en vrijgevig tegenover Benoîte, ons niet bereikte.

Het zou op 3 augustus ’s avonds zijn, volgens de chronologie van Gaillard, dat onze vrienden bij La Saulce aankwamen. Ze sliepen die avond op de Grand-Logis van graaf de Tallard onder het bord van La Croix blanche. Deze afspanning lag in de buurt Pilles, ver stroomopwaarts van de huidige brug, en met een kapel erbij. Daar wachten ze tot al hun bezittingen uit Gap zijn aangekomen en Benoîte verbleef acht dagen in La Saulce met een gezellin uit veiligheid, terwijl hun twee gezellen hun plan trokken om de kostbare koffers naar Pertuis te doen dragen. Tijdens haar verblijf in La Saulce kreeg Benoîte de toestemming van de prior om de kerk uit te vegen, en ze had een visioen van de Maagd waarin ze gewaarschuwd werd "dat de vijanden overmorgen daar zouden zijn." Meteen laat ze drie boden na elkaar naar M. Hermitte sturen die op Laus gebleven was en hem te zeggen zo vlug mogelijk te komen, dezelfde avond nog, want alles moest ’s anderendaags weg zijn.

Met de datering van M. Gaillard is het op 12 of 13 augustus, precies op het einde van het beleg van Embrun, dat dit alarm geslagen zou zijn. Misschien waren er vijandige voorwachten langs de Durance uitgestuurd om de bruggen te bezetten of de wegen te versperren voor de vluchtelingen: het is maar veertien dagen later dat de ware razzia door de dorpen langs de Durance zal plaats vinden.

Zodoende had M. Hermitte alle moeite van de wereld om te paard Benoîte te bereiken in La Saulce. ‘In de vallei van Tallard komt hij de afdalende troepen van de Koning tegen: ze lopen hem achterna. Hij droeg het geld van Laus in zijn valies achterop. Hij wordt bang, vreest beroofd te worden, vlucht spoorslags door heuvels en struiken met grote schrik’. Buiten adem in La Saulce aangekomen was de arme man zo moe en bang dat zijn gezondheid er de weerbots van onderging.

’s Anderendaags in de morgen komen in La Saulce 12 of 14 ingespannen muilezels van de koning aan op weg naar de Provence. Ze namen de spullen van Laus mee naar Sisteron. Benoîte ontwrichtte er haar arm, waarschijnlijk door de bagage te dragen. Daar M. Hermitte naar Avignon wilde, zei Benoîte hem om vanwege de goede Moeder Gods naar Marseille te gaan waar hij mensen zou ontmoeten die hem rechtmatig zouden logeren. Ze trekken langs Pertuis maar gaan in La Croix blanche slapen.’

Aan de Tour d’Aygues tussen Pertuis en Cadenet zegt een zuigeling die, volgens M. Gaillard, nog niet kon spreken aan zijn moeder: ‘Ziedaar de herderin van Laus.' Deze riep het luidop zodat de menigte samenliep rond Benoîte. Het arme meisje kon zich maar loswerken dankzij enkele medailles die ze op zak had. Deze folklore, door Gaillard verbloemd, onderstreept tenminste de reputatie van Benoîte in de Provence: weldra zien er nog duidelijkere bewijzen van.

"Vandaar," besluit dit verhaal, "gaan ze naar Marseille waar Benoîte al vlug herkend werd voor wat ze was."

De vrienden van Laus in Marseille

Het is bij M. de Rémusat dat Benoîte haar intrek gaat nemen tijdens haar verblijf in deze woelige stad. We maken kennis met haar gastheer en met de vooraanstaande priester, M. de Foresta-Colongue, aan wie Malaval zijn beroemde brief van 1695 wijdde.

Hyacint de Rémusat was de jongste van een gezin met twaalf kinderen en waarvan de grootvader, uit Seyne-les-Alpes gekomen in de XVIIe eeuw, een schitterende carrière als reder uitbreidde in de haven van Marseille. Zijn zonen hadden hem opgevolgd: Jacques, vader van Hyacint, werd lid van de gemeenteraad van deze metropool.

Hyacint was in 1684 getrouwd met Anne Coustan in de parochie van Accoules en ze woonden in de straat naar Mure op nummer 15. Daar woonde Benoîte dus. Toen waren er drie kinderen in het jonge gezin, twee jongens en een meisje Anne-Victoire. Deze zal intreden bij de Visitandinnen in 1713 met haar jongste zus Anne-Madeleine, later ‘Eerbiedwaardig’ worden verklaard, zoals Benoîte, en die mystieke gunsten zal krijgen in 1708. Dit godsvruchtig meisje zal met haar openbaringen bijdragen tot de instelling van het eerste feest van het Heilig Hart in Frankrijk op 22 augustus 1720 tijdens de beroemde pest van Marseille.

Het is dus in deze familie, afkomstig uit het bisdom Embrun, dat Benoîte vriendelijk wordt onthaald. Het dient gezegd dat Hyacint prior was van de vereniging van het Heilig Sacrament in zijn parochie, schatbewaarder in de kliniek en actief lid van het werk Heil der gevangenen [Sint Jan van Matha].

M. de Foresta-Coulonge, afkomstig uit een rechtersfamilie in de Provence met als moeder Louise de Moustiers, had gestudeerd bij de Oratorianen in Marseille vooraleer Rechten te studeren in Aix en Parijs. Zeer werelds werd hij getroffen door een zware ziekte die hem deed nadenken en op 30 jaar naar het Seminarie van Toulouse, toen geleid door de Jezuïeten, deed gaan. Enkele maanden na het verblijf van Benoîte zal hij vicaris generaal en official van het bisdom benoemd worden en daarna in september 1695 tot bisschop van Apt promoveren.

Vanaf zijn geboorte in 1654 aan O.L.V. van de berg Karmel gewijd was deze priester zeer vroom voor de Maagd en zijn eerste daad als bisschop doet hem zijn bisdom Apt toewijden aan O.L.V. Zijn ouders hadden al in 1664 een deel van de beroemde grot van O.L.V. der Engelen in Marseille gekocht en die opgenomen was in een kapel aan sint Joachim gewijd. Ze hadden ze hersteld en opgesmukt en in 1684 had de ganse familie zich in het bijzonder aan de Maagd toegewijd. De faam van Laus was groot in dit gezin, want een van de neven van de provoost werd van een gebrekkigheid genezen door bemiddeling van O.L.V. van Laus.

Apostolaat van Benoite

Het is M. Hermitte, door M. Malaval geleid, die Benoîte aan M. de Foresta voorstelt. Maar, op een morgen laat de herderin zich naar deze provoost brengen en zo beschrijft Gaillard ons het tafereel onder inspiratie van de verloren tekst van Hermitte. ‘Je bent wel heel vroeg, mijn kind: wat nieuws?’ Benoîte vraagt hem een privaat onderhoud en zegt hem vanwege de Maagd dat hij plannen heeft ‘die God niet behagen zoals hij die wil uitvoeren’. De provoost doet alsof hij niet begrijpt. Dan hoort hij de herderin ‘hem uitleggen wat hij in gedachten heeft en de manier waarop God wenst dat hij handelde’. Diep onder de indruk begreep deze priester dat Benoîte werkelijk ‘door Gods Geest geleid werd’. Dat deed hem krachtig reageren op de spottende bedenkingen van zijn confraters tegenover de ziende van Laus, door te getuigen dat ‘God haar hun innerlijk hart onthulde en zelfs de toekomst ontwaardde, dat hij dat zelf ondervonden heeft want dat ze dingen zegt die God alleen kent en hem heeft getoond hoe ze te behandelen volgens Gods wil’. Deze opmerkingen van een zo'n man van aanzien als de provoost van het Kapittel maakten ophef in de stad, kregen verscheiden commentaar zoals de brief van M. Malaval ons leert.

M. de Foresta bevorderde daarop de toegang van Benoîte tot de kloosters van Marseille die haar wilden kennen. Zo verkreeg onze herderin een totale hervorming van het klooster van Maguelonettes waar berouwvolle meisjes opgesloten waren in de straat met gelijke naam. Gaillard schrijft: ‘Ze wordt gevraagd om naar Maguelonettes te gaan en er eerst met de religieuzen te praten die er de leiding hebben. Aan ieder apart onthult ze al hun zonden en wat ze innerlijk geheim houden. Ze waren geboeid’. Daarna praat ze met de meisjes, openbaart aan ieder hun fouten, hoe ze hen of niet biechtte en ze leert hen hoe hun ziel redden. ‘Alle zijn tevreden over die raad, bewonderen haar zachtheid en haar bijzondere gave om het innerlijke van ieder enkel door hen te zien en haar bijzondere kracht om de zielen zo vlug voor God te winnen, en ze profiteren van heilvolle raadgevingen’. De herderin aarzelt niet om die adviezen aan te vullen, met een consul in de stad, M. Trulier, te praten. Ze zegt hem ‘andere biechtvaders aan die meisjes te geven, dat de meeste onder hen veroordeeld zullen worden omdat ze de huidige niet vertrouwen en zo veel heiligschennis begaan … dat ze met goede biechtvaders allen zullen gered worden, behalve twee die moeten trouwen vooraleer te anderen te bederven… Wat ook werd gedaan: de biechtvaders werden vervangen en daarna werd de rest nauwkeurig uitgevoerd’.

Gaillard citeert een opmerking over Benoîte van een kloosterzuster aan Hermitte en Aubin: ‘Wat een wonderbaar meisje! Ze had ons nooit gezien en toch heeft ze ons alles gezegd wat we gedaan hebben, de plooien van ons geweten opengetrokken, onze verborgen zonden blootgelegd en zelfs dingen die we zelf niet wisten.’

De andere bezochte kloosters waren: de twee van de Visitatie, het een in de straat Grandes-Maries achter het gesticht Charité, het ander pas gevestigd in de straat Petites-Maries nabij de huidige trap naar het station Saint-Charles [de Ursulinnen, samengegaan met de Bernardinen op de kaai Rive-Neuve, zuidkaai in de oude haven] en de Ursulinnen van Saint-Augustin op het gelijknamige plein.

‘Ze wordt binnengelaten, noteert Gaillard, in alle kloosters van religieuzen in Marseille en waar ze hetzelfde deed, maar ze was niet overal tevreden’. In een ervan waren de meisjes inderdaad door een domme verering bezeten en begonnen stiekem stukken uit haar kraag, haar hoed en ook uit haar kleren te knippen, in zoverre dat bij het zien ervan Benoîte niet meer durfde buitenkomen. Bij de Bernardinen herinnerde ze aan dame de Montolon, hun vroegere overste die in geur van heiligheid overleed in 1681 en die een genade van genezing had gekregen door O.L.V. van Laus aan te roepen. Benoîte rook een zeer zachte geur bij haar graf, wat haar aanzette om hen te zeggen tot deze persoon te bidden die voor hen zou voorspreken.

M. Malaval vermelde aan Gaillard een opmerking van een overste van een van die kloosters: ‘Dit heilig meisje heeft meer bijgebracht aan dit huis met haar bezoek dan al wat sinds 20 jaar voorviel.' Een mooie getuigenis over de apostolische kracht van Benoîte en haar voorzichtige raadgevingen. We hebben gezien welke zorg ze besteedde aan de volharding van de boetelingen die ze op het rechte pad had gebracht. Een bewijs te meer van de deugd en de kracht waarmee Gods Geest haar bezielde.

Het klokje

Tijdens haar rust bij M. de Rémusat dacht onze herderin vaak aan Laus, en de Engel hield haar op de hoogte van de vernielingen door de vijand aangebracht.

Met de verzekering dat de schade hersteld zal worden dankzij de vrijgevigheid van de inwoners van Théus die gratis het grootste gedeelte van het nodige gebint voor de restauratie zouden leveren, wat ook gebeurde. Ze ontving er ook bezoekers, zoals M. Rigot, advocaat die haar geld wou geven om Laus te restaureren. Daar ze gehoord had dat de klok uit de kapel geplunderd werd raadde Benoîte hem aan er een nieuwe te kopen met het geld dat hij aanbood. Deze M. Rigord (en niet Rigot zoals Gaillard schrijft) was procureur des Konings en baljuwrechter van Marseille, neef van Louis Vin die schoonboer was van M. de Rémusat. We zijn hem dus de klok verschuldigd, van zuster Benoîte genoemd, die nog altijd in het torentje boven de sacristie van Laus hangt. Een verwante van die familie, Pompée Rigord, geboren te Pernes in Vaucluse zal overste van Laus zijn kort voor de dood van Benoîte. Hij zal deel uitmaken van de eerste groep priesters van Sainte-Garde die de bedevaart weer deden opleven in 1712.

Gaillard meldt ons ook twee of drie waarschuwingen van de herderin aan dames uit Marseille: die vrouw die aan vallende ziekte leed en periodes van totale blindheid had en aan wie Benoîte de oorzaak van haar kwaal openbaart en terugbrengt naar een normale godsvrucht zodat ze helemaal geneest. Deze genezing maakte indruk op haar verwanten, jezuïeten die tot dan twijfelden aan de charismatische gaven van de herderin. Een andere goede dame werd door Benoîte bedreigd met zware goddelijke straffen omdat ze haar meid overmatig deed werken ‘zonder haar toe te staan God te bidden.’

Terug uit Marseille

Het zou rond 20 september zijn dat onze vrienden beslissen om terug naar Laus te gaan. Ze vertrokken zo stil mogelijk om naar het landhuis van een inwoner uit Embrun te gaan, M. Jouvène, een lakenhandelaar in Marseille en die al voorkwam in de episode met de zeeschuimers. ‘M. Hermitte vertrekt met Benoîte zonder iets te zeggen en gaan naar het landhuis van M. Jouvène’. Gaillard zegt hier niets over de twee andere gezellen Magnin en Aubin van wie de schuilplaats onbekend blijft. ’s Anderendaags in de morgen vertrekken Hermitte en Benoîte samen naar Aix, en dan vervolgt Hermitte zijn reis te paard naar Pertuis om op Laus de koffers die er waren neergezet na te gaan en het vervolg van de reis voor te bereiden.

Gaillard deelt ons enkele vreemde episodes van de voetreis van Benoîte van Aix naar Pertuis mee. De herderin nam aan het kruispunt van Entremont de oude weg, korter en minder druk en die Rognes en Cadenet vermeed en die bij het gehucht La Garde bij Puy-La Réparade met een bootje de Durance overstak. Bij het uitkomen van Aix werd Benoîte lastig gevallen door opdringerige bewonderaars en ze trok zich terug in een wijngaard om langs een binnenweg de baan naar Pertuis te vervoegen. De eigenaar, die dacht dat ze zijn druiven kwam pikken, zat haar achterna met stenen, hoewel ze hem haar bedoeling heeft uitgelegd. Op twee kilometer van Aix wordt ze door een koets ingehaald ‘waaruit twee prinsessen stappen die haar wilden zien en spreken en die in galop naar haar zochten: ze vervolgt haar weg na hen voldoening gegeven te hebben’. Dit stiekem vertrek uit Aix wordt verklaard door een opmerking van Gaillard die noteert: ‘Dat ze met gevangenis bedreigd werd’, waarschijnlijk vanwege de volkstoeloop die haar aanwezigheid veroorzaakte.

"Om zich veilig te voelen," vervolgt Gaillard, "vermeed ze de grote baan en trekt naar een dorp waar O.L.V. vereerd wordt: ze is de naam ervan vergeten [het was Puy-La Réparade]. Op die plek was de verering verdwenen sinds deze van Laus. De pastoor, bij het vernemen dat ze de herderin van Laus was, wilde haar uit zijn parochie weg, scheldt ze uit voor heks, lelijke, walgelijk en roept haar allerlei scheldwoorden toe die ze geduldig aanhoort. Ik ben werkelijk een grote zondares, maar heb niet alle misdaden bedreven waarvan je me beschuldigd. En daar ik iets mag zeggen deel ik je mee dat ik de Hel voor je zie opengaan en je er weldra zult binnentreden als je geen versterving doet.

Ze vertelt hem heel zijn leven vanaf de jaren van verstand, want hij had een vrouw onderhouden en verlaten en hij had er nog een. Ze verduidelijkt hem al de omstandigheden van zijn jeugd- en priesterzonden. Hij wordt rood, verbleekt want hij weet dat alles waar is, begint te wenen en te zuchten, werpt zich op de knieën, smeekt haar God voor hem te bidden en hem een medaille te geven om aan haar te herinneren. Benoîte weigert dit omdat hij haar heks had genoemd, maar daarvoor had ze ongelijk."

Later zal M. Gaillard een persoonlijke herinnering toevoegen om het verhaal te vervolledigen: "Op Pasen 1694 was ik op Laus en ik vroeg aan 4 mannen uit Pertuis of ze de plek kenden waar de herderin uitgescholden werd. Ze zeiden: ‘Op Puy’ en voegden erbij dat dat de pastoor zijn fout had hersteld. Hij had zijn leven gebeterd en was een voorbeeld voor de hele omgeving."

De opmerking van onze aartsdiaken over het verval van de verering in La Réparade door deze van Laus kan de wenkbrauwen doen fronsen. Waarschijnlijk is het deze onwaardige priester die er de schuld van draagt. Toch is de reputatie van de herderin van Laus tot in de streek van Aix opmerkelijk, alsook het gevolg van haar krachtige vermaning.

In Pertuis vindt Benoîte haar gezellen terug. Daar vroeg een vrouw die diep geloofde in het meisje om haar zeer verzwakt kind aan te raken, in de hoop dat God het door haar tussenkomst zou genezen, wat ook meteen gebeurde en de vrouw maakte het bekend in de stad en omgeving.

De gastheer van Pertuis die de koffers van Laus bewaard had, had 600 stuivers geleend aan een vriend en vreesde voor zijn geld. Hij vertrouwt dit toe aan Benoîte opdat ze God zou bidden dat hij het geld niet zou verliezen. Ze stelt hem gerust, verzekert hem dat alles geheel terugbetaald zal worden, nog voor dat de koffers van onze reizigers zullen afgehaald zijn. Wat inderdaad ook gebeurde en de man liet het de herderin weten door de dragers die drie weken later de koffers naar Laus brachten.

Gaillard geeft ook nog een vreemd detail aan over het logement dat Benoîte acht dagen betrok bij haar heenreis door La Saulce. Dit huis werd afgebrand door de vijanden en alleen de kamer die Benoîte betrok bleef ongedeerd hangen in de lucht tegen de steunmuur. De mensen waren vol bewondering en bekeken het als een mirakel met die kamer helemaal boven het gebouw.

De reis naar Marseille had ‘een maand en enkele dagen’ geduurd, zoals Gaillard duidt volgens het verhaal van Hermitte dit telt vanaf het vertrek uit La Saulce: het is inderdaad de duur die Benoîte had aangekondigd voor hun vlucht uit Gap. Als slot van zijn kroniek roept de aartsdiaken uit: ‘Hoe vruchtbaar was het zo korte verblijf van Benoîte in Marseille! Onmogelijk kunnen alle goede raadgevingen opgesomd worden die ze ieder gaf, vooral aan de vromen die alleen het uiterlijke in acht nemen. Ze leert hen dat de ware vroomheid in het hart schuilt en niet in het blinkende uiterlijk. En ze zou nog meer gedaan hebben als ze niet zo belast was’.

Het is begrijpelijk dat in de overlijdensherdenking van Benoîte, in Gap in april 1719 opgesteld, gewag gemaakt wordt van die genadevolle reis: ‘Ik zal ook niet de verering aanhalen die het volk van Marseille en andere steden waar ze bij verplichte doortocht kwam.' Een Indrukwekkende getuigenis over het apostolaat van de herderin dat even efficiënt werkt in de stad als op het platteland.

Vertaling: Broeder Jozef

Hoofdstuk 9. De dood van Peytieu [1689]

Dood van M. Peytieu

Jean Peytieu stierf op 19 maart 1689 op het feest van Sint Jozef, zoals M. Gaillard nauwkeurig meedeelt en meteen toevoegt: "Het was een groot verlies voor de kapel, vanwege de vele diensten die hij er waarnam: een van de meest toegewijde voor Gods glorie en die van zijn heilige Moeder, voor de vurige en bijzondere liefde die hij voor de naaste koesterde en voor de belangen van de kerk waar hij, met M. Hermitte, 2.000 pond als rente voor de kapel naliet."

Onze aartsdiaken duidt daarna dat M. Peytieu alle vergoedingen die de kapel hem verschuldigd was sinds zijn komst op Laus in 1669, dus twintig jaar lang, alsook zijn bibliotheek die 400 pond had gekost, heeft uitgedeeld, "zonder dat zijn verwanten een cent konden eisen van wat de kerk hem verschuldigd was."

Na deze hulde aan de volle onbaatzuchtigheid van Peytieu en zijn familie begint Gaillard het verhaal van de laatste ogenblikken van deze priester: "Om te tonen dat hij ook een zuiver geweten en een benepen ziel had stierf hij zo vredevol dat hij, alvorens te sterven, zei: Ik val in doodstrijd zoals een bruidegom naar de bruiloft trekt’. Hij beantwoordde de rozenkrans die de priesters en anderen voor hem baden bij zijn bed en telkens hij besloot met: Santa Maria (enz.) dat hij luid uitsprak, richtte hij zijn blik ten hemel als iemand die iets ziet van de grootte en de genade van de goddelijke Maria. Na de Rozenkrans bad hij het Te Deum, het Magnificat en bij het laatste vers gaf hij zijn ziel aan God."

Tijdens zijn doodstrijd roken alle aanwezigen in de kamer een zachte geur die hen in zekere zin troostte indien ze troost konden vinden bij het uiterste ongemak dat zijn dood teweegbracht: vooral de goede M. Hermitte, de zuster en broeder Aubin waren ontroostbaar bij dit groot verlies.

Zelf ben ik diep door geraakt bij het schrijven, want ik weet hoeveel goed hij op deze gewijde plek volbracht en al de zielen die onophoudend voor God aantrok.

Na dit ontroerend getuigenis over de dood van deze buitengewone dienaar van Laus geeft Gaillard enkele details over de nachtelijke ‘visioenen’ die Benoîte daarna van Peytieu had, vooral na het drama van 1692. Ze herinnert zich in haar slaperigheid de raadgevingen die deze directeur haar met vaderlijke goedheid gaf en ze hoort hem zeggen dat ze beter moet rusten en niet zo streng vasten… niet over andermans gebreken praten in het openbaar… de mensen te laten roddelen wanneer ze onterecht beschuldigd wordt… en die raad aan die persoon te geven. Ze ziet hem met een bloemenkrans op het hoofd, als geschenk voor zijn geduld en hij raadt haar aan haar best te doen voor Gods glorie, waarschuwt haar voor zware kruisen, maar dat het de weg naar de Hemel is en verzekert haar dat ze aan het einde van haar dagen zal herkend worden voor wat ze is en voor haar deugd.

Dit geheel toont goed de diepe genegenheid aan die ze in dienst van de bedevaart delen, alsook de uiterste gevoeligheid van de herderin die intens haar herinneringen beleeft.

Natuurlijk verloor Laus veel met M. Peytieu, deze eminente priester die de bedevaart een opmerkelijke vruchtbaarheid wist te bezorgen, dankzij een wijze globale organisatie, een warm onthaal en gedienstig voor de verschillende categorieën pelgrims en een talent als verfijnd maar krachtig gewetensleider.

Deze man Gods had zich totaal gewijd aan de doelstelling van de Heer voor de bedevaart en geopenbaard door de Maagd aan haar vertrouwelinge: klimaat van gebed, eenheid van actie van de directeurs, aandachtig dienstbetoon aan alle bijzondere gevallen van boetelingen. Er was een evenwichtig karakter nodig, en een geheel van uitzonderlijke kwaliteiten van hart en geest om dergelijke taak tot een goed einde te brengen. Het verdriet van zijn gezellen bij het verdwijnen van deze bezieler is begrijpelijk. Zijn dood laat een pijnlijke leemte achter die slechts geheeld zal worden 23 jaar later door de komst in 1672 van de Paters van Sainte-Garde. Nu voelt Benoîte de toekomst van Laus bedreigd ondanks de aanwezigheid van Hermitte, Aubin en de nieuwkomer Magnin die haar moed zullen inspreken.

Verstervingen van Benoîte

Het is vanaf 1689 dat de documenten het meest gewag maken van de verstervingen van de herderin en haar gezondheidsproblemen. M. Gaillard achtte het nodig, eens zijn grote Geschiedenis van 1710 geschreven, om een korte Handleiding op te stellen die alle bemerkingen over het onderwerp bundelt, de meeste door eremijt Aubin verzameld. Hierbij het belangrijkste:

Voor het vasten: Benoîte doet het vooral op woensdagen, vrijdagen en zaterdagen ‘door enkel water en brood te gebruiken’, soms wat soep. Soms duurt die vasten een hele week om de moeilijke bekering van een zondaar te verkrijgen. Haar normale maaltijd bestond uit brood, noten en vruchten met een beetje wijn bovenop. Op dagen van grote volkstoeloop at ze meestal helemaal niets daar de mensen haar onder druk zetten. Peytieu zag dat ze slechts dronk om de ongemakken te bestrijden die de overbelasting op feestdagen veroorzaakte.

Haar lichamelijke verstervingen kunnen in volgend schema worden samengevat:

Voor haar 22 slaapt ze ongeveer drie uur per nacht en begint ze zich regelmatig te geselen.

Tot haar veertigste slaapt ze nog een uur als ze wilt waken en geselt zich driemaal per week met vijftien à twintig slagen. Ze gaat ook drie dagen blootsvoets naar het kruis van Avançon, blijft er meerdere uren ook in de winter. Gedurende een vijftiental jaren (1669-1684) heeft ze haar mystieke kruisigingen en ze draagt een paardenharen boetekleed dat tot aan de knieën reikt.af 1689 dat de Documenten het meest gewag maken van de verstervingen van de herderin, en haar gezondheidsproblemen. M. Gaillard achtte het nodig, eens zijn grote Geschiedenis van 1710 geschreven, om een korte Handleiding op te stellen die alle bemerkingen over het onderwerp bundelt, de meeste door eremijt Aubin verzameld. Hierbij het belangrijkste:

Rond 1680 doet een zweer haar veel pijn en die zal maar verdwijnen na meerdere jaren, zodat ze haar verstervingen moet temperen. Ze kwetst zich vlugger dan vroeger met haar geseling en dient verbanden te plaatsen.

Rond 1690 draagt ze rond de borst ijzeren ketens die zwerende wonden veroorzaken. Vanaf 1695 verdubbelt ze de lichamelijke verstervingen door ijzeren armbanden te dragen en ook van stekels voorziene kousenbanden ’s nachts. Deze tuigen hinderen haar duidelijk ‘ wanneer ze de was doet of kerkgewaden herstelt’.

Het is maar rond haar zestigste (1707) dat ze beslist haar verstervingen te milderen en meer te slapen, want ze voelt haar krachten minderen. Daarbij hebben haar eerste directeurs de overlast aan pijn die ze zich oplegde niet meegemaakt: de vertrouwelijke informatie die Aubin kreeg, vooral vanaf 1695, alarmeerde Gaillard die bekwam dat ze stilaan alles openlijk bekende. Voordien zag deze directeur in de veelvuldige ongemakken van de herderin het gevolg van haar buitensporige vasten of van de duivelse vervolgingen.

Dit meisje, steeds een zwaar bestaan gewoon, had een stevig en gezond temperament en een ongewone weerstand tegen vermoeidheid. Toch was ze onderhevig – dat hebben we gezien – aan koortsaanvallen en had al op haar twintigste haar spijsvertering beschadigd, vandaar brandende pijn die ze trachtte te stillen door veel water te drinken bij grote vermoeidheid.

Het is begrijpelijk dat haar nachtelijke dromen woelig waren en dat ze periodes van moedeloosheid onderging. Het is een oude kleermaker uit Grenoble, naar Laus gekomen bij het begin van de bedevaart, die haar de eerste boetetuigen verkocht. Daarna liet ze die leveren.

Haar drang naar lijden was niet het gevolg van een ongezonde ingesteldheid of van een door vurige preken verhitte geest. Het was voor Benoîte, zo beroerd door de visioenen van de gekruisigde Christus, een gewilde boete voor de haar openbaarde zonden. Die buitensporige verstervingen werden toen aanvaard en maakten deel uit van het arsenaal geestelijke wapens. In dit opzicht kan de herderin vergeleken worden met pastoor van Ars als het vrouwelijke weerwoord. Om de zondaars tot berouw over te halen heeft de heldhaftige Benoîte zwaar geboet en de ondergane kwellingen hebben sporen in haar lichaam nagelaten. Ze kon dit offer verbergen onder het stilzwijgen van een serene vreugde.

Vruchtbaar apostolaat

Tijdens de vier jaar na de dood van Peytieu stapelt M. Gaillard de raadgevingen van Benoîte op, van haar gekregen of door haar aan de pelgrims gegeven. Hierbij een vlugge globale uiteenzetting:

Voor haar eigen begeleiding krijgt ze steeds strengere adviezen: ‘Moed, meisje! Wees geduldig… vervul je taak hartelijk… draag de vijanden van Laus geen haat toe… Bezorg je niet tot ziek worden toe omdat de mensen je advies niet opvolgen. Zonder bezorgd te zijn, doe je best om ze vriendschap aan te trekken en laat ze dan gerust… Niet ieder wil er gebruik van maken, en deze slordige zal rekenschap aan God moeten geven’. Gaillard benadrukt de diepe droefheid van Benoîte bij het falen van haar waarschuwing aan de zondaars, en haar schaamte om te weinig moed aan de dag te leggen om wat ze hen als taak heeft te zeggen. Haar pijn bij de zware zonden van priesters of religieuzen die ze niet kan verbeteren maakt haar soms een week lang ziek. Bij de mensen die hun ziel in gevaar brengen ziet ze op hun voorhoofd een min of meer zwarte vlek, en integendeel een lichtgevend voorhoofd bij de degenen die God plezieren.

Een geur van buitengewone duur drong meer dan een maand lang de kerk binnen in de Paastijd 1690, wat voor kostbaar morele steun zorgde en haar hielp ‘niet door de bekoringen verward werd, ook niet door zichtbare of onzichtbare geesten en de stoffelijke zaken’. ‘Door vreugdevol te zijn wordt al wat je doet aangenaam voor God, zegt de engel en bij boosheid behaagt niets hem’. Soms hoort ze een zacht engelachtige muziek die de beproeving van haar overdreven helderheid rond zware zonden verzacht en die haar zo belast dat ze wenst te sterven: ‘Mijn God, wat doe ik hier! Verlaat me niet helemaal, ik werp me in de armen van de goddelijke Voorzienigheid’.

De Maagd moedigt haar aan om op ernstige wijze te bidden zoals in La Salette: de openbare ongelukken die uit de sporadische oorlog voortvloeien tussen Frankrijk en de bongenoten van de strekking Augsburg van 1688 tot 1697 met zeer bloedige periodes en talrijke onrusten. ‘Er zal veel vergoten bloed ontstaan omdat het openbaar gebed genegeerd wordt. Bidt voor de vrede onder de christelijke prinsen, vooral voor de Koning (die de hugenoten willen vergiftigen). Er zal veel hoge koorts ontstaan’.

Andere adviezen zijn meer persoonlijk. Daar Benoîte verzuimd had haar pas bevallen zus te helpen werd ze bekijft: ‘Je moet overal zijn waar je de ziel van je naaste kan behelpen… In gezelschap moet je minder kletsen en praten over de liefde Gods, je heil en dat van de naaste… Bedek de gebreken die je uitlokte… Tracht Gods aanwezigheid nooit te vergeten, want met een greintje geloof durf je Hem niet beledigen’. Ze wordt gewaarschuwd voor dieven en dient te letten op de bedragen die haar worden toevertrouwd en hoort dat naaste vijanden haar ’s nachts willen ontvoeren.

Kortom, geduld, waakzaamheid, trouw gebed, ijver voor haar zending worden haar voortdurend in herinnering gebracht. Terloops zegt Gaillard ons dat Benoîte zich tot bloedens toe kneep om smaad niet te beantwoorden.

De raadgevingen aan de pelgrims gaan dikwijls over de richting van de levenskeuzes:

die kloosterling heeft treklust: dat hij blijft waar hij is want daar ligt zijn heil, en dat hij de genade trouw blijft. Hij wil een gezel bij zich: ‘hij kan er geen medelijden mee hebben, dat hij alleen blijft!’
Een hoogstaand ambtenaar is bezorgd over zijn status die zijn geweten belast: dat hij zijn taak verlaat die hem zal veroordelen.
Een alleenstaande: Hij bedankt God om niet getrouwd te zijn, want hij zou te jaloers zijn geweest en ziek geworden van sensualiteit.
Een gezinshoofd: hij geeft het beste voorbeeld aan zijn familie door elk met zachtheid te behandelen.
Aan een moeder: geef vrees aan je dochter, zo niet zul je verdriet hebben op je oude dag vanwege het gekregen ongenoegen.
Aan ouders: Jullie hebben de kinderen slecht opgevoed. Scheidt hen van elkaar, zo niet doden ze elkaar.

Meerderen worden gewaarschuwd voor hun ijdelheid, hetzij dat ze tevreden zijn met hun christelijke praktijk, hetzij andere hen bewonderen: zo twee religieuzen die door de herderin op hun geweten worden gewezen.

Haar actie is bijzonder doeltreffend bij de talrijke gevallen van onzuiverheid: ze scheidt onwettige huishoudens, of verborgen relaties, zet het gedrag van meisjes, die zich prijsgeven voor wat linnen of eten, weer recht. Ze wendt een man af van diefstal wanneer hij denkt ongestraft te mogen stelen vanwege zijn armoede.

De herderin let ook op het gepast gebruik van de Sacramenten en zet de verkeerde oordelen weer recht: gewilde onvolledige biechten, weigering om de raadgeving van de biechtvader te volgen, onredelijke scrupules over de waarachtigheid van de belijdenis. Ze waarschuwt om dankbaar te zijn voor de genade van bekering en de boetes goed te vervullen. Ze verwijt de priesters hevig hun loslippig gepraat en hun onvoorzichtig ondervragen… , hun goede daden te verspillen door hun slecht voorbeeld met kleding of wrok. ‘De passies overwinnen is verdienstelijker voor God dan vasten en andere bewuste verstervingen, maar in die strijd zijn vasten en aalmoezen zeer nuttig’.

Onder de vele anekdotes die Gaillard citeert, hier volgt er een waarin de moed van Benoîte in het oog springt:

De drie dieven

Op 28 maart 1689 trekken drie mannen naar Laus met de bedoeling de kerk te bestelen. Twee zijn 35 en één 15 en ze hangen de godsvruchtige uit om hun streven te verbergen en schenken 15 stuivers voor Missen voor eigen intentie. Op weg naar het eten ontmoeten ze Benoîte die hun gezicht zo zwart en afzichtelijk ziet dat ze denkt 3 duivels te ontwaren en ze siddert bij het kruis dat ze slaat, En ze zegt hen: Ik beveel jullie in naam van God dat jullie hier niet wegkomen zonder jullie bekend gemaakt te hebben!’ Ze zeggen haar niets en willen naar het huis boven de kerk gaan waar ze logeren. Geheel verward komen ze terug en gaan naar de deur van Benoîte, wachten haar op en gaan met haar binnen.

Benoîte zegt hen eerst dat ze echte dieven waren die allerlei misdaden bedreven, stalen, doodden, verkrachtten, enz. Door die preek en wat ze over hun leven vertelt had verrast, verbleken ze, wenen en beamen wat ze zegt, behalve de jongste die niets zegt, ook niet wanneer ze hen vraagt hun leven te beteren, dit misdadig bestaan te verlaten en zich tot God te keren, boete te doen voor hun losbandig leven. Dat zal hen in het andere bestaan veel lijden berokkenen als ze niet rekenen op de oneindige goedheid en barmhartigheid van God.

Ze zuchten als ze hen zegt: ‘Een onder hen beweert dat hij sinds jaren niet meer biechtte, een ander dat hij nooit te biechten ging omdat hij dit beroep had gedaan vanaf zijn jeugd. Gedreven door Gods Geest spreekt ze hen met meer verve en kracht aan om hen tot biechten aan te zetten en hen een zachte en vriendelijke biechtvader te beloven die hen zal bevredigen en dat ze God voor hen zal bidden. Ze doet er alles aan om hen te bekeren, en beloofd ieder zijn leven te vertellen om ze niet te dwingen hun leven te onderzoeken, samen of ieder om beurt naar wens.

Ze antwoordden haar dat ze op deze plek niemand zagen biechten. De oude zei dat hij het zou doen, maar dat hij zijn levenswijze niet kon veranderen. Ze weenden over hun ongeluk en beweerden hun leven te beteren zodra ze hun kost konden verdienen. Ze bekennen en biechten al wat ze hen gezegd heeft: dat ze wilden verkrachten, stelen, plunderen en doden als ze de kans regen. Ze vragen de genade te mogen biechten en gezien te worden dat ze dit waardig waren: dat is tekenend voor de gewetenswroeging die de preek van Benoîte in hun hart had opgewekt. Benoîte zegt aan de jongste dat hij bajonetten in de kousen draagt, wat hij bekent. Ze trekken zich terug zonder van haar raadgevingen gebruik te maken.

Benoîte heeft gezaaid, eindigt M. Gaillard, hun aandringend geweten en de genade Gods zullen er misschien toe bijdragen dat ze toegeven voor hun dood wat ze hen gezegd heeft!

Maar God moge iedere christen van dergelijke koppigheid vrijwaren!

Wat een durf van de herderin om dergelijke mannen bij haar te ontvangen en hoe hardnekkig vervolgt ze haar apostolaat! Ze is voor niets bang onder impuls van de Geest en kan de meest weerbarstige gewetens doen wankelen.

Een enkele genezing is vermeld tussen 1689 en 1692, wat op de verwarring duidt die het overlijden van Peytieu had verwekt op de goede organisatie van de bedevaart. In 1690 komen de inwoners van Champoléon naar Laus om regen te bekomen na het falen van hun godsvruchtig bezoek aan O.L.V. van Embrun. Ze zijn blootsvoets met hun pastoor gekomen, willen een Hoogmis doen opdragen, maar Benoîte dringt aan terug te vertrekken na een gewone gelezen Mis, want ‘ze zullen overvloedig beregend worden op hun terugweg’. Wat ook gebeurde.

De mystieke blinde François Malaval

Als tweede zoon van een beroemde reder uit Toulouse die consul van Marseille werd in 1640 was François Malaval blind vanaf hij negen maand was. Bij zijn dood (1662) had zijn vader een immens fortuin van 400.000 pond [ongeveer 150 miljoen oude Franse frank] nagelaten aan zijn weduwe Anne Boville. Ze gaf een zeer goede opvoeding aan haar acht kinderen waaronder de jonge François uitblonk door zijn helder verstand. Na afloop van zijn studies bij de Oratorianen werd hij doktor in de Godgeleerdheid en in Rechten, kreeg dan de tonsuur door vrijstelling van paus Clemens XV dankzij kardinaal Bona.

Zijn rijkdom liet hem toe secretarissen aan te werven in zijn woonst aan de Jeruzalemstraat en die hem de gewijde auteurs, de Kerkvaders en de literaire werken voorlazen. Hij dicteerde hen de ‘Poésies spirituelles’ in 1671 uitgegeven, een leven van de heilige Philippe Benitti (1672) en hield zich actief bezig met vraagstukken over mystieke theologie, briefwisseling met koningin Christina van Zweden, kardinalen Cibo en Bona en alle grote denkers uit zijn tijd. Vanaf 1664 publiceerde hij ‘La pratique facile pour élever l’âme à la contemplation’ dat een groot succes boekte in Italië, Frankrijk en Nederland. Maar de foutieve theorieën van de beroemde Spanjaard Molinos die in 1675 een ‘Guide spirituel’ uitgaf die door Rome in 1687 veroordeeld werd, deed ook het werk van Malaval in Italië verbieden in 1688 omdat hij soms formuleringen gebruikte die nauw bij die van de Spanjaard aanleunden. Malaval legde zich neer uit respect voor de Romeinse overheid, wat de verspreiding van zijn werk in de buurlanden van Italië niet verhinderde, want die landen gehoorzaamden niet aan de tuchtbeslissingen uit Rome.

Zijn rijkdom liet hem toe secretarissen aan te werven in zijn woonst aan de Jeruzalemstraat en die hem de gewijde auteurs, de Kerkvaders en de literaire werken voorlazen. Hij dicteerde hen de ‘Poésies spirituelles,’ in 1671 uitgegeven, een leven van de heilige Philippe Benitti (1672) en hield zich actief bezig met vraagstukken over mystieke theologie, briefwisseling met koningin Christina van Zweden, kardinalen Cibo en Bona en alle grote denkers uit zijn tijd. Vanaf 1664 publiceerde hij ‘La pratique facile pour élever l’âme à la contemplation’ dat een groot succes boekte in Italië, Frankrijk en Nederland. Maar de foutieve theorieën van de beroemde Spanjaard Molinos die in 1675 een ‘Guide spirituel’ uitgaf die door Rome in 1687 veroordeeld werd, deed ook het werk van Malaval in Italië verbieden in 1688 omdat hij soms formuleringen gebruikte die nauw bij die van de Spanjaard aanleunden. Malaval legde zich neer uit respect voor de Romeinse overheid, wat de verspreiding van zijn werk in de buurlanden van Italië niet verhinderde, want die landen gehoorzaamden niet aan de tuchtbeslissingen uit Rome.

Het is bij het lezen van de ‘Pratique facile’ dat de beroemde Mevrouw Guyon in vervoering kwam voor het quiëtisme en in Grenoble in 1685 een ‘Moyen court et très facile pour faire oraison’ uitgaf en het jaar daarop de ‘Lettres de direction’ van Lacombe waarmee ze te vaak pronkte. Toen de twist rond het quiëtisme in Frankrijk uitbreidde, met Bossuet en Fénelon als opponenten, werd het werk van Malaval zorgvuldig nagekeken door Bossuet en die het in 1695 onder de verboden geschriften rangeerde. Toen protesteerde Malaval, al zeven jaar stil, met kracht in een lange brief aan Mgr. de Foresta, vicaris generaal in Marseille, en uitgegeven door Penot in december 1695 en waarin hij zich verdedigt een aanhanger van Molinos te zijn en zijn reizen naar O.L.V. van Laus vertelt.

Deze brief die toebehoort aan de geschiedenis van Frankrijk, zal naar de Index verwezen worden op 17 januari 1703. Hij brengt een interessant getuigenis over de bedevaart van Laus door een hoorgetuige, bij gebrek aan ooggetuigen, en over het verblijf van Benoîte in Marseille in augustus en september 1692.

Eerst dient er opgemerkt dat de bestemmeling, Joseph-Ignace Foresta-Collongue, zopas als bisschop van Apt benoemd werd in september 1695 en constant tijdens zijn lang ambt als bisschop de jansenistische en quiëtistische geschriften vanaf publicatie zal veroordelen, zodat hij openlijk in opstand kwam met het Parlement van Aix.

Als Malaval in die brief gewag maakt van zijn reizen naar Laus doet hij dat omdat hij beschuldigd werd ‘de cultus aan Maria en de Heiligen te verwaarlozen en de veelvuldige biecht niet te ondersteunen, alsook de persoon van de koning niet te eerbiedigen’. Hij weerlegt dan ook die drie punten door te herhalen dat hij tien Meditaties over het leven van sint Franciscus van Assisi schreef, en dat hij schreef voor Moeder de Montolon, goed bekend in Marseille als overste van de Bernardinen, in geur van heiligheid overleden in 1681, ook ‘Elévations sur la vie de Jésus-Christ’, geïnspireerd door Sint Bernardus en dat hij de bisschoppelijke liturgische Getijden schreef voor Mgr. du Pouget, bisschop van Marseille. Hij heeft zelfs Getijden voor de Onbevlekte Ontvangenis opgesteld op vraag van de kanunniken van Saint-Martin. Hij plaatste zijn eigen familie onder de bescherming van de heilige Maagd, is lid van de derde orde van sint Dominique en ging acht maal naar Laus. Dan haalt hij uitreksels aan uit een antwoord in 1687 aan een beroemde canonist die hem ondervroeg over de veelvuldige biecht waarin hij deze gewoonte loofde door te steunen op het gezag van sint Franciscus van Sales, en besluit met zijn gevoelens van respect voor de Koning uit te drukken.

Bij heruitgave in 1687 van zijn mystiek werk in 1684 uitgekomen, dus elf jaar voor het eerste geschrift van Molinos, had Malaval in zijn voorwoord benadrukt dat de ‘ware mystieken niet lichtzinnig zijn en dat de overweging een diep christelijk bestaan en een praktijk van gewone meditatie eiste als het spiritueel belang dat vraagt’. Hij merkt op dat deze doctrine hem duidelijk onderscheidt van Molinos die pleit voor een passieve en aangeboren overweging ‘waarvoor geen methode bestaat en die niet gewoon bedreven kan worden’, daar waar hij alleen de ‘actieve’ contemplatie onderwijst. Maar laten we het relaas over Laus weer verder zetten.

‘Ik ging acht maal naar O.L.V. van Laus in het bisdom Ambrun, behalve tijdens de oorlog. Het is in dit gehucht, Mijnheer, waar de herderin die je gezien hebt [in 1692], nadat ze aan haar parochianen een kapel had aangeduid om de heilige Maagd te vereren, dat het volk talrijk uit 2 of 3 provincies toestroomde. De Oversten van het bisdom, na de strenge toetsen waaraan ze het meisje toen ongeveer 15 wilden onderwerpen, overtuigd door de wonderen en de verkregen gunsten door de pelgrims, hebben het volk en de herderin hun verering laten vervolgen.

Al meer dan dertig jaar op die plek, waar jaarlijks duizenden pelgrims te zien zijn, in processie of alleen, die naar O.L.V. komen om zich aan te bevelen aan het gebed van deze herderin, heeft deze laatste haar eenvoud bewaard. Het is niet duidelijk of ze meer gunsten dan kruisen heeft buiten haar gewilde verstervingen. Ze is sinds het begin af en toe onderzocht door de Oversten die elkaar opvolgden, en vooral door de Heer aartsbisschop van Embrun, deze wijze en geleerde prelaat die zijn bisdom zo oplettend en toegewijd leidt die bij haar een ongewone onschuld van zeden zag.

Ze werd ondervraagd door vreemde bisschoppen die op Laus kwamen, door de clerus en geleerde religieuzen, door bekwame lui, de ene subtiel, de andere dreigend, of vleiend, eens over de gunsten uit de Hemel die ze kreeg, dan weer over de waarschuwingen die ze uitsprak. Maar er werd opgemerkt dat zich nooit verloochende of tegensprak in haar antwoorden. Meerderen werden diep overtuigd van haar gunsten en al degenen die haar oprecht onderzochten waren het ook aangaande haar deugd. Haar woorden betekenen een bijzondere zegen, vooral voor de bekering van de zondaars.

Tijdens 8 reizen met telkens een verblijf van 2 à 3 maanden, ontmoette ik er leden van de clerus, religieuzen, gerechtsofficieren, mannen die de oorlog gevoerd hadden met de machtiging eigen aan dit beroep, bekeerden en boetelingen na de waarschuwing van de herderin. Ik at met hen in de herberg van Laus. Ik hoorde hen hun bekering vertellen en ik ontmoette hen meerdere jaren na elkaar toen ze kwamen danken voor een blijvende bekering en zich aanbevelen bij degene die er de oorzaak van was. Ik verklaar ze niet heilig: ik weet dat we heel ons leven het gevaar lopen Gods genade te verliezen door ons heil niet na te streven. Maar God is de trouwe zielen trouw: Hij zal ze beschermen en onder zijn genade houden.'

Dit is een kostbare bevestiging over de eenvoud van Benoîte, de zekerheid van haar getuigenis, van het vertrouwen dat haar inspireert en de gunsten die ze verkrijgt en de heiligheid van haar leven. Ziehier, de tekst die het verhaal van de feiten uit 1692 voorbereidt:

Wanneer de hertog van Savoye Embrun had veroverd, gingen de priesters van O.L.V. van Laus en de bewoners van het gehucht met de herderin schuilen in Marseille. Ze was getuige, Mijnheer, van haar eenvoud en nederigheid en je vergat niets om de volkstoeloop tegen te houden die drong om haar op straat te zien of in het huis waar ze logeerde, hetgeen gebeurde in Aix, in Pertuis en op andere plekken waar ze kwam.

Wat zeggen al niet degenen die er door geschokt werden! Ze werd belachelijk gemaakt en er werden haar honderden stommiteiten aangewreven. Ik werd in dit bureau niet vergeten, want het was geweten dat ik haar vereerde. Iemand in onze stad sprak een auteur aan om tegen de herderin te schrijven: ik weet niet wat hij er in een gedrukte tekst over zou gezegd hebben. Maar dat alles maakt deel uit van Gods plannen en alles draagt bij tot de heiliging van de uitverkoren zielen, tot de zonden toe van degenen die ze minachten en aanklagen’.

Tot daar de tekst over Benoîte. Het zou interessant zijn om de ‘gedrukte tekst’ tegen de herderin terug te vinden, die Malaval aangeeft. We kunnen de belangstelling onderstrepen die de reis van Benoîte onder het gewone volk genoot en dus de uitstraling die Laus kende in die tijd. Meerdere vooraanstaanden hechtten er aandacht aan, zoals deze dame uit Montolon waarover Malaval schrijft, en Madeleine Martin, stichteres van de Zusters van Barmhartigheid in Aix. We zullen er verder nog vele andere ontmoeten.

Indien de doctrine van Malaval door Bossuet verdacht werd van molinisme is dat te wijten aan de onnauwkeurige bewoording van de auteur en de warme stijl om het contemplatief gebed te loven, die gemakkelijk op idealistische geesten zoals Madame Guyon indruk konden maken. Het is duidelijk dat Malaval denkt dat de dagelijkse meditatie de normale weg naar contemplatie is, een nuttige weg in elke periode van het gebedsleven. Eens het contemplatieve leven bereikt dient weer naar de meditatie gegaan zodra de mystieke roep niet meer hoorbaar is. Meer nog, de ‘passiviteit’ van de ziel is een hoogste activiteit waarin, in geval van slapende krachten, het niet zonder verdienstelijke moeite is om zich te handhaven in de goddelijke aanwezigheid door innerlijke stilte. De eerwaarde Bremond heeft dat goed beschreven in zijn studie over ‘de mystieke inval’. Het is verder waarschijnlijk dat de totale blindheid van Malaval hem de contemplatie vergemakkelijkte.

De langdurige verblijven van deze beroemde blinden op Laus, tonen de belangstelling aan die hij had voor het geval Benoîte en voor de uitzonderlijke vruchtbaarheid van haar apostolaat. We zullen zien dat bij de dood van Benoîte de directeurs van Laus aan hem dachten om een korte levensbeschrijving van de herderin op te stellen, maar hijzelf overleed enkele maanden later. Waarschijnlijk verbleef hij voor het eerst in Laus rond 1680 als de oorlog die hij aanhaalt de inval van Oostenrijk en Savoye in 1692 is.

M. Gaillard haalt maar eenmaal de aanwezigheid van Malaval aan en waarin deze verhaalt getuige te zijn geweest van de plotse genezing van een sukkelaar die dacht veroordeeld te zijn en zich wilde doden. Door Benoîte gewaarschuwd biechtten de priesters hem zonder te wachten naar openbaar berouw over zijn zonden, en ze waren verrast hem meteen weer te been te zien na de communie, wat goed aantoont,  besluit Gaillard, ‘dat het duivel was die hem in die trieste toestand vasthield’. De "slimme" zou Benoîte dit falen duur betaald zetten door haar heel de volgende nacht te folteren: ‘Je kwezelarij heeft me die ziel ontnomen’, maar een geruststellende stem moedigde haar tot strijd aan: ‘Moed, mijn kind!’ De trances van die spirituele strijd van de herderin zijn gekend.

We staan nu klaar voor de inval van 1692 en de vlucht van onze vrienden naar Marseille.

Vertaling: Broeder Jozef

Hoofdstuk 8. Pelgrims en personages

Moeder Madeleine schrijft naar Benoîte

Een kloosterzuster uit Aix, Madeleine Martin, is wel bekend als stichteres van de Orde van de Zusters van Barmhartigheid, in 1639 in Aix gevestigd en die uitbreidde naar Marseille (1643), Avignon (1645), Parijs (1649), Salon en Arles (1665). Haar directeur, de oratoriaan Antoine Yvan, die jong pastoor was in Cotignac en daarna kluizenaar in Aix, dan (eens oratoriaan) een preker met overtuigingskracht en tenslotte een beroemde geestelijke leider, had haar bijgestaan voor de stichtingen van deze Orde in dienst van zieken en kinderen. De heer Bremond heeft deze twee personages uitvoerig bestudeerd in zijn boek: ‘De Provence mystiek in de XVIIe eeuw’. Maar deze zuster, bevoorrecht met uitzonderlijke gunsten, zou, volgens M. Gaillard, meerdere brieven naar Benoîte geschreven hebben en haar ook plaasteren beeldjes opgestuurd hebben die ze aan de pelgrims van Laus gaf. In deze brieven voorspelde ze Benoîte ‘zware kruisen’ die ze zou moeten verduren. "Ik weet niet waar die brieven gebleven zijn," zegt M. Gaillard ons, "als we ze vinden zullen we ze er bijvoegen."

Deze briefwisseling is tot heden niet weergevonden. Het is tussen 1665 en 1678, jaar van haar dood in Avignon, dat Moeder Madeleine naar Benoîte kon schrijven: waarschijnlijk is het M. Malaval, de mystieke blinde uit Marseille die haar de feiten over Laus te kennen gaf en haar interesse voor de visioenen van Benoîte opwekte en die ze in deze brieven aanhaalt. Zo groeiden er banden tussen de geestelijken uit die tijd, en die we zullen ontwikkelen met het geval van M. Malaval.

M. du Saix, gouverneur van Gap

Charles de Gruel, baron van Saix en Champcrose, had interesse voor Laus vanaf het begin. Gaillard meldt ons dat hij een mooi kleed naar de herderin had gezonden rond 1665 en dat ze deze had het gedragen voor de nachtmis. Maar de Maagd zou haar bevolen hebben het uit te doen, want er diende vermeden dat er materieel profijt werd getrokken uit de toegestane gunsten. Indien de eenvoud van de tiener, gelukkig in mooie kleren, eens in gebreke bleek, zal dit niet meer voorvallen: de zuiverheid van haar boodschap stelde eisen die ze toen begreep.

In 1672 kreeg deze gouverneur van Gap, "vriend der armen en groot weldoener," een zweer en hij wijdde zich aan O.L.V. van Laus. Tijdens zijn noveen bevond hij zich in de kapel bij een visioen van Benoîte en rook de geuren en parfums "‘die gewoonte zijn wanneer de Maagd aan Benoîte verschijnt." 3 dagen later is deze onwel en gaat hij haar bezoeken met een van de priesters en hij hoort zeggen dat die noveen nuttig zal zijn voor zijn ziel maar niet voor zijn lichaam: "Je zult niet genezen van die kwaal," zegt Benoîte hem. Ondanks dit advies laat hij zich zonder succes naar de baden van Digne brengen, spendeert daarna 100 gouden louis voor de medicamenten bij een Venetiaan die hem de genezing voorspelt. Opgelucht komt hij enkele maanden later naar Laus in juli 1673, zeker van zijn genezing. M. Peytieu gaat het aan Benoîte zeggen die antwoordt: "Hoe kan dat! De Moeder Gods zegt dat hij niet zal genezen." Inderdaad, hij sterft zeven maand later op 10 februari 1674.

Pierre Sambain, de cafébaas

Uit Gap afkomstig, bewoonde Sambain met zijn vrouw en twee dochters het bovenhuis, "boven de kapel van Laus." Als vriendin van de meisjes bracht Benoîte er de nacht door wanneer ze tot laat in de kerk van Laus bad. Maar deze man, de laatkomer bijgenaamd, was vroeger 'losbandig en godverloochende' volgens M. Gaillard die bijvoegt: "Benoîte had hem zo goed verbeterd dat hij aalmoezenier werd en zo respectvol tegen de priesters dat hij hun zoom kuste." Zijn biechten voldeden hem niet omdat hij zich niet degelijk onderzocht en van het ene naar het andere feest liep om overal biechtvaders te treffen "om zijn gewetenswroeging te verlichten." In maart 1672 gaat hij zo naar Romette en later naar Tallard, maar onderweg ontmoet hij Benoîte die hem de les spelt: "Waarom elders zoeken wat je op Notre-Dame kunt vinden, maar een goede biecht vergt tijd!" "Hij keert terug," vervolgt Peytieu, "vraagt me om te biechten en dat duurt 14 dagen en meermaals dagelijks… en komt er tevreden uit." Maar zijn gewetenswroeging komt weer op en de herderin bedaart hem door hem te zeggen dat het de listen van de duivel zijn om hem van de Sacramenten af te wenden. Daar hij bekende bang te zijn om door God vergeten te sterven zegt Benoîte hem dat hij drie priesters aan zijn bed zal hebben en zijzelf geknield naast hem.

Nieuwsgierig over het wanneer van zijn dood vraagt hij het aan Benoîte bij afwezigheid van zijn vrouw en hij hoort: "binnen 8 dagen." Meteen trekt hij naar Saint-Etienne om voor zichzelf een Mis voor overledenen te vragen, zijn plek op het kerkhof voor te bereiden en kruipt hij bij zijn terugkeer in zijn bed zonder dat hij zwaar ziek leek. Zondagavond na de Litanie bezoeken de priesters van Laus hem: hij vraagt om te biechten, laat zich bijstaan door Benoîte die hem aan enkele vergeten fouten herinnert.Zijn echtgenote ondervraagt de zieke hoe hij wenst dat ze zich kleedt om te rouwen, maar Benoîte onderbreekt haar: "De Moeder Gods heeft me gezegd dat je in het wit zult gekleed zijn." De man sterft ’s anderdaags om 10 uur in de morgen en, merkt Peytieu op,"we zijn met 3 priesters bij hem en Benoîte geknield." Een dag later wordt hij begraven "en zijn vrouw blijft gezond en stevig te bed, volgens de gewoonte in de stad voor de weduwen." (volgens M. Gaillard) en ze maakt eten klaar na de begrafenis. ’s Nachts wordt ze onwel en de achtste dag overlijdt ze en wordt in een lijkwade gewikkeld, "het witte kleed dat Benoîte voorspelde." Een kleurrijk verhaal dat het uiterste vertrouwen van het volk in Benoîte benadrukt, alsook hun bescheiden geloof.

Mevrouw de Castellane

Peytieu haalt een bezoek aan Laus van deze dame aan. Ze was de echtgenote van markies Horace de Castellane die in 1669 de baronie van Avançon voor 64.000 pond kocht van Claude Noël Amat. Deze dame, die dolgraag een visioen van Benoîte wilde bijwonen, kwam in juli 1674 naar Laus voor het feest van Maria Magdalena en wou in de late voormiddag weer vertrekken met de hulp van Benoîte die haar ondersteunde vanwege een vermoeid been. Toen ze onderaan bij het laatste huis van Laus kwamen zei Benoîte haar: ‘Laat ons naar de kerk terugkeren! Het zal hevig gaan regenen voordat je thuis bent’. Ze volgt de waarschuwing en komt terug in de kerk. Rond twee uur ’s namiddags verscheen de liefdevolle Moeder Gods aan Benoîte: de dame was aanwezig en onderging een veel zachtere geur dan ooit sinds ze deze plek bezocht. Benoîte zei haar die dag: ‘Doe het goede zolang je leeft, na je dood zullen je kinderen je dit niet doen’. Ze had de bedoeling haar begrafenis voor te bereiden maar de dood verraste haar. De tekst van Peytieu houdt hier op daar het blad te kort werd afgesneden door de boekbinder.

De zoon van die dame, Jean-François, was getrouwd met een verwante de Gruel-Villebois, Madeleine genaamd, die op Laus begraven werd in augustus 1718: hun dochter Françoise zal de grootmoeder worden van de beroemde Mirabeau door haar huwelijk op 34 jaar in 1708 met Jean-Antoine de Riquetty. Een brief van Mirabeau meldt dat zijn grootmoeder, toen 80, missen doet sturen voor haar zielsrust naar de directeurs van Laus en dat ze deze bedevaart vurig op prijs stelt. De Handschriften melden ons in 1681de genezing op Laus van een jonge broeder Jacques. Het familiegraf van deze stam bevond zich nog onder de vloer van de kerk in Laus kort voor de Revolutie.

Apostolaat van Benoîte

Ze neemt ook drie religieuzen op de korrel: een zekere Feuillant die ze verwijt de helft van zijn Getijden over te slaan, of zich zo weinig als religieus te gedragen dat het beter zou zijn als hij het niet was, zo niet ‘zal hij gestraft worden’. Hij doet alsof hij zich vernedert en nodigt Benoîte uit hem te vergezellen, maar ze raadt zijn slechte bedoelingen en verlaat hem. Aan een andere die haar vroeg of hij priester moet worden antwoordt ze: ‘Je bent zelf geen goede geestelijke, hoe zou je een goed priester zijn?’ en hij doet boete. Aan een derde zegt ze als hij zo slecht de Sacramenten ontvangt en zo slordig zijn oefeningen uitvoert hij schokken zal ondergaan: ‘Het is beter dat hij spijt heeft het habijt te hebben genomen en terug te keren naar de wereld dan zich te veroordelen’. Dikwijls moet de herderin priesters waarschuwen voor hun celibaat, opdat ze minder onvoorzichtig zouden zijn en ze te verbeteren. Zelf wordt ze aangemaand zeer terughoudend te zijn in haar betrekkingen, want er wordt getracht haar in opspraak te brengen: haar veiligheid en haar deugd worden permanent bedreigd. Ze ondergaat zelfs zware bekoringen die haar verwarren en haar nog meer compassie doen ervaren voor de zwakke zondaars die ze onderschat had in hun moeilijke strijd. Bijgevolg, zegt Peytieu ‘spoort haar dit aan God krachtig en hartelijk voor hen te bidden’.

Benoîte uit dan vaak haar behoefte voor het sacrament van de biecht. ‘Ze heeft altijd gedacht, noteert M. Peytieu, dat je moeilijk de biecht kon terzijde laten, want je kon niet zuiver genoeg het hoge mysterie (van het altaar) benaderen en haar zonden waren zo groot dat ze niet tot de Heilige tafel durfde naderen zonder te biechten’. (Ze zei) dat de biecht een wasbeurt was en de mooiste voorbereiding tot de prachtige Tafel’. Benoîte beroept zich hier op de houding van het Concilie van Trente over de sacramentele praktijk. Tussen een afwachtende houding die het sacrament van de biecht ontkent en het bezwarend moralisme dat het jansenisme bijna overal zal verspreiden heeft de biechtpraktijk vaak geschommeld om in de lijn van het evangelie te blijven die de zondaar bij het sacrament brengt door de spijt de Heer beledigd te hebben en zijn verlossende vergeving. Dat sommige snakken naar interne zuiverheid door hen aan te sporen tot biechten uit spirituele nood in plaats van gewetensbezwaar, daarover kan iemand struikelen als God die genade schenkt die Benoîte schijnt te genieten.

Schaduw en licht

Haar drang naar de biecht kan ze doorgeven aan de boetelingen die ze naar de biecht begeleidt. Maar ze heeft soms eigenaardige visioenen die M. Peytieu ons meldt: ‘Schone Moeder Gods, zegt ze haar, wat is de biecht een mooie instelling! Vanmorgen zag ik bij elke biechtstoel een duivel en naargelang de boetelingen goed biechtten stampte hij op de grond en knaagde aan zijn vuisten en een andere keer lachte hij’. In het leven van Theresa van Lisieux komen gelijkaardige visioenen voor. Benoîte zou ook vanaf toen enkele twisten met de duivel meegemaakt hebben zoals de pastoor van Ars: zo op kerstavond in 1673 die Aubin beschrijft, wanneer ze haar soep gaat ophalen die ze heeft opgewarmd in een pot vooraleer naar de kerk te gaan bidden en het altaar versieren. Als ze haar huis binnentreedt, hoort ze een kinderstem roepen: ‘Je bent heel de nacht wakker gebleven in de hoop de Goede Moeder te zien, maar je zag ze niet! Bekijk haar zoon’. Meteen valt de pot stuk tegen de muur en ‘spat er een grote vlam met een ondraaglijke stank uit’.

Engelen en duivels komen vaak tussen in die spirituele strijd: zo op 20 december 1670 in de vroege morgen aan de kerkdeur waar ze duivel haar hoort bedreigen: ‘Ik wil je vernielen, ik zal je doen sterven, je zult sterven van verdriet’ en de engel die reageert: ‘Wees niet bang, hij kan je maar aandoen wat God toelaat, werk verder aan het heil der zielen’. Een andere keer hoort ze duivel en engel twisten, de ene bedreigt haar met de dood, de andere staat op: ‘Ik doe haar sterven, ze is oorzaak dat ik veel zielen verlies’ en hij verdwijnt. Dan troost de engel de herderin, zegt haar dan te grijpen naar gebed en wijwater en de duivel te antwoorden: ‘je bent voor me geen mens geworden, je hebt geen enkel recht over me’.

Achter al deze kleine feiten die M. Gaillard weerhoudt dient het morele onderricht uit die tijd te worden verstaan. In de Handleiding over opvoeding die Gaillard uitgaf in 1675 onder de titel: "De weg van de ware christen" staan acht hoofdstukken over de engelbewaarder en veertien over de duivel. De auteur legt er eerder onzuiver uit dat ieder christen een eigen duivel heeft om hem te bekoren en die van christelijk leven een strijd maakt waarin we over en weer gestuurd worden tussen deze twee engelachtige strekkingen. Het is dan ook niet te verwonderen dat onze herderin, onderricht door deze vurige directeur en in deze mysterieuze wereld van zonde en genade die Laus openbaart, diep getroffen wordt in haar gevoeligheid en verbeelding door deze aanwezigheid van onzichtbare geesten.

Als er ook nog gekeken wordt naar prentjes van Epinal over religieuze onderwerpen die leurders in de streek ronddroegen en waarvan bed en kasten op haar kamer nog sporen dragen is beter te begrijpen welke beelden bij haar opduiken bij het zien van die engelen en duivels.

Om deze verhalen gezond in te schatten [ze nemen een kleine plaats in bij de massa handschriften] dient te worden herinnerd dat het gaat om onbewerkte documenten die ons tegelijk een vruchtbare geestelijke ervaring en veel naïviteit meedelen. Zijn in ons dagelijks leven de geestelijke verschijnselen niet gedompeld in het moederwater van onze zo weinig engelachtige natuur? Moeten we niet voortdurend de zuivere bronnen van de ware leer uit de modder halen die steeds ongeweten opwelt? Dankzij de eenvoud van Benoîte en de verdienstelijke oprechtheid van de auteurs bezitten we een uitzonderlijke rijkdom aan informatie over het hele mystieke leven van de Ziende. Deze uit haar indrukken zoals ze die aanvoelt: geen enkele andere kritiek dan deze van de waarachtigheid van de getuigenissen dook op tegen hen. Wij moeten met het nodige respect voorzichtig onderscheiden welke de verscheidene lagen van dergelijke diepgaande religieuze ervaring, wat ook inhoudt de diverse aspecten die de voorstelling ervan vervormen. Als onze moderne opvatting zich ergert als het gaat over een dagelijkse omgang met engelen en duivels moeten we begrijpen dat de taal van de XVIIe eeuw niet de onze is, dat de ‘denkbeeldige’ wereld eigen aan elke tijd ontstaat uit de familiale of sociale opvoeding die we ongewild ondergaan en dat God zijn boden vrij kiest om zijn Woord te verkondigen en ons zijn genade te schenken.

Gaillard gaat zo ver dat hij ons het verhaal van drie brieven meldt, zogezegd ‘uit de hemel gevallen’ en door Benoîte opgeraapt. In rode letters geschreven zou de eerste de data van overlijden van de heren Peytieu en Hermitte voorspeld hebben, de tweede de zonden van enkele mensen openbaard hebben en de derde deze van een priester aan wie Benoîte ze liet lezen. Waarschijnlijk sprak Aubin over die brieven aan M. Gaillard en interpreteerde sommige vertrouwelijke mededelingen van de herderin.

Waren deze brieven weinig aanbevelingswaardige manieren door een brave ziel gebruikt om de bekering van enkele zondaars te bekomen? We weten het niet. Opmerkelijk is dat sinds de VIIe eeuw heel wat geschreven werd in het Oosten over een ‘uit de hemel gevallen brief van Christus’ waarvan M. Brunel de invloed bestudeerde in de Analecta Bollandiana en waarvan pater Delahaye gewag maakt in een studie over La Salette [Onderzoeken in religieuze wetenschappen, 1938, p. 168]. De ernst waarmee M. Gaillard dergelijke brief opneemt intrigeert ons.

Dit allemaal bracht echter geenszins verwarring in de heldere strekking van het innerlijk leven van de herderin. Maar verspreid in Embrun en vergroot droegen ze bij tot de opflakkering van de wrok van de hogere stand van de stadsclerus tegen het volkse succes van Laus zoals volgend incident aantoont.

De zaak van het ritueel van Alet

In zijn boek over ‘de gelukzalige Benoîte’ zag M. Vernet [uit Valence] hier het ontegensprekelijk bewijs van een jansenistische vestiging in Embrun. Als dat zo was moest ook Bossuet, bisschop van Meaux, Godeau, bisschop van Vence en Le Camus, bisschop van Grenoble, die het Ritueel aanvaard hadden, daarvan beschuldigd worden. Inderdaad werden de directeurs van het seminarie in Embrun voor vorming naar Saint-Sulpice gestuurd waar sommige strekkingen van de vernieuwde liturgie zorgen baarden in Rome.

Tijdens een langdurige afwezigheid van Mgr. de Genlis in 1683-1684 vanwege een familieproces in Parijs, gingen de twee directeurs van Laus naar Embrun en werden er vernederd door de woorden van hun confraters die hen belachelijk maakten vanwege hun vertrouwen in Benoîte en hen uitmaakten voor ‘dromers, gekken en beesten om zo gemakkelijk een gewoon meisje te geloven zonder gezond verstand’. Ze kregen het Ritueel van Alet in handen, met een aanbeveling om dit na te leven.

Ze durfden dat niet, maar Benoîte, na gebeden te hebben in het heiligdom, gaf hen de raad het te gebruiken, ‘er het goede uit te halen en de rest terzijde te laten, wat ze deden.’ Zo was een voorwendsel om deze goede directeurs af te wijzen teniet gedaan door het gezond verstand van de herderin. De tijd van open vervolging was nog niet aangebroken.

Benoîte en haar verwanten

Haar zussen Madeleine Imbert en Marie Pons werken vaak op Laus ‘aan de was of voor de kapel’, vooral Marie die haar man gelaste met het bebouwen van de landerijen van het klooster. Gaillard vertelt een gesprek tussen Benoîte en een van haar zussen die van haar 2 sols (8 stuivers) eiste per kluwen te spinnen hennep. De discussie duurde al een kwartier omdat Benoîte haar maar 7 stuivers toestond vooraleer de aartsdiaken tussenkwam: ‘Benoîte! Benoîte! Je sjachert teveel met die vrouw. Ze is je zus! De kapel wordt niet armer omdat je haar een stuiver per pond meer toekent.' 'Oh! Mijnheer!' antwoordt ze, 'ik wil niet naar het vagevuur door haar: het gaat over het welzijn van de kapel. Ik moet en mag het niet verkwisten en wil niet beticht worden het aan mijn ouders te geven.' Ik bewonderde die nauwkeurigheid en zweeg.

Deze nauwgezette armoede van Benoîte dient onderstreept: de herderin voelt aan dat niets de zuiverheid van haar boodschap mag aantasten en dat ze niet mag verdacht worden van eigenbelang. Dit moedig gezond verstand toont duidelijk het spirituele niveau van haar handelen aan en de voorzichtige houding die ze gewoon is. Vandaar haar gezag over alle gelovigen van Laus en de goede faam in haar landelijke omgeving die zo nauw alles gadeslaat. Maar, stelt M. Gaillard vast; ‘Benoîte kon haar moeder en zusters wat eerlijker behandelen door ze soms bij haar te eten uit te nodigen en ze in het geheim te helpen bij hun kleine noden.' Haar zusters werden weduwe, Madeleine in 1690 en Marie in 1694 en overleefden Benoîte zes en acht jaar.

Valse zieners en bekeringen

Een inwoner van Avançon, Barthélémy Caire, lag twaalf jaar lang ziek te bed en bleef ‘verward’. Onderhevig aan hallucinaties beweerde hij de Maagd en Engelen te zien en door hen gezonden om de mensen openbaar te waarschuwen voor hun fouten, wat de rust in de families zwaar verstoorde. Eens, op het feest van sint Jan, kwam hij de pastoor zeggen ’s anderendaags zijn parochianen in processie en blootsvoets naar Laus te leiden, en beweerde dat de klok van de kerk in Laus vanzelf zou luiden bij hun aankomst. Heel de parochie ging er heen, de klok zweeg en M. Peytieu hield de zieke veertien dagen op Laus ‘om hem uit zijn illusies te halen’ wat slaagde, want ‘eens weer gezond was hij een van de beste boeren uit de streek’. Zijn pastoor Siffren Disdier, te lichtgelovig, had het verhaal over de visioenen dat de man hem vertelde geschreven en het aan Peytieu gegeven.

Een meisje uit Laye ‘was dikwijls in vervoering tegenover haar pastoor.' Deze laatste liet in 1683 een kapel bouwen op de plek die ze had aangeduid. Mgr. Hervé, bisschop van Gap, veroordeelde die manier in 1686 en verplaatste in 1692 deze pastoor, Jacques Masse, die hardnekkig volhield ‘hoewel iedereen die droom had opgegeven.' Misschien gaat het over de kapel van O.L.V van de Geboorte in 1703 gemeld in de buurt van Brutinel.

Een ander meisje uit Charines [een gehucht van Savines] was werkzaam bij een meester in La Couche, een gehucht van Chorges. Toen ze eens ploegde ‘ braken haar ossen, door de vliegen opgehitst, uit hun gareel en de duivel toonde haar een dame die de ossen tegenhield en zei dat ze een verering op een eenzame plek wilde oprichten zoals in Laus. Ze deed alsof,'vervolgt Peytieu, 'de kapel van Laus openging telkens ze wilde bidden en vanzelf weer sloot, daar waar ze dit uitvond’. Benoîte riep haar ter verantwoording de eerste maal dat ze op Laus kwam, deed haat biechten en ‘daarna leefde ze als een goede katholieke’. Het gaat misschien over de kapel van Haute-Couche of die van Saint-Michel die huidig boven het meer van Serre-Ponçon prijkt.

Peytieu meldt dat Benoîte vele ‘uiterst devote’ personen de ogen geopend had die hun verbeelding vulde met visioenen en fantasieën die ze rondstrooiden op Laus en zo de bedevaart benadeelden. De kracht en de zachtheid van de herderin bracht hen terug naar een meer zinvolle kijk op de feiten en een nederige discretie. Dit soort devote ‘verstoorden’ is niet uitgeroeid.

De kapitein van een compagnie die in 1677 nabij Gap verbleef en die wenste ‘zich op schuldige wijze te vermaken’ verneemt het bestaan van een veel bezochte plek die Laus heet. Hij trekt er opgehitst naartoe, maar bij aankomst stapt hij de kerk binnen en is plots geschokt door zijn kwade bedoelingen. Hij had sinds veertig jaar niet gebiecht, vraagt die dienst aan Peytieu en vertrekt na bekentenis met ‘uitzonderlijk berouw’. Zijn knecht zegt daarna tot die biechtvader dat ‘die gewelddadige man, die een pistoolschot zou lossen voor een kleinigheid’ plots een lam is geworden en brengt zijn winterrust door als goed christen. Hij stierf kort daarna.

Misschien maakte hij deel uit van de compagnie dragonders ‘van heer ridder Bayard’ die in Gap verbleef in 1677 en waarover advocaat Grimaud ging klagen in Grenoble vanwege het slecht gedrag van de officieren.

Twee andere gevallen zijn minder stichtend: een jonge handelaar uit Grasse komt uit Gap over de bergen in mei 1678 met een vader en zijn dochter. Deze onwaardige vader heeft Laus uitgekozen om zijn dochter aan de handelaar te geven, maar Benoîte waakt, ontdekt hun kwade bedoeling en neemt ze ‘zwaar op de korrel’. De jongeman, diep geraakt door die woorden, verwijdert die mogelijkheid en strijdt de hele nacht om te weten of hij dat moet biechten. ’s Morgens, bij het Angelus, besluit hij ertoe en uit daarna zijn vreugde aan de pelgrims: "Ik kwam om het kwaad te doen en ik heb hier mijn heil gevonden!"

Een zomer later moet Benoîte een bejaarde waarschuwen ‘voor de slechte staat van zijn geweten vanwege een verborgen ondeugd die hij nooit durfde biechten’. Ze noemde ze zonder te weten wat het inhield. De gekrenkte bejaarde zei haar tot tweemaal toe dat ze gelogen heeft, en Benoîte weerlegt dat als de Maagd het haar zegt het ook waar moet zijn’. Een maand later komt die 74-jarige man wenend op de kamer van M. Peytieu aankloppen voor een algemene biecht, en heeft spijt dat hij de ‘heilige Benoîte’ belogen heeft. Peytieu stelt hem voor Benoîte te zeggen dat hij goed gebiecht heeft, maar door iemand verstoord vindt hij bij zijn terugkeer de boeteling niet terug. Hij spreekt de herderin erover aan en die weerlegt dat die biecht onvolledig was, want ‘hij durfde zijn talrijke zonden niet belijden’. In feite erkent een jaar later de inmiddels zwaar ziek geworden man dat "schaamte en duivel hem de mond hadden gesnoerd.".

Dat is de kostbare hulp van Benoîte aan de biechtvaders. Maar wat een moed heeft ze nodig onder invloed van het gebed en de blik die de gewetens binnendringt. Zo waarschuwt ze een oneerlijke kleermaker die de priesters van Laus ongebruikte stof deed betalen: "Hoe noem je die 4 panden die je achterhield? Zo veroordeelt men zich."

Ze schudt talrijke meisjes door elkaar die lange jaren in ontucht leefden, soms ook kindermoord pleegden, door hen te wijzen op "de enorme grootte van hun misdaden en de straffen die ze in het hiernamaals zullen ondergaan… en Gods barmhartigheid indien ze berouw tonen en zich bekeren."

Maar soms faalt ze bij opstandige gevallen: een vrouw uit Savoie verklaart haar: "Ik doe liever verder dan me te bekeren, zij die me wensen behandelen me goed… en indien ik me bekeerde, zoals je zegt, zou ik maar moeilijk overleven." Benoîte dringt uit alle macht aan en zegt haar zich te kastijden om haar wellust te bedwingen. Dit meisje aanvaardt er de eerste slagen van door de herderin toegediend, maar na 12 slagen loopt ze zonder enig berouw weg.

Benoîte aarzelt niet bij de grootste stoffelijke offers om zielen te redden. Zo voor deze tiener die haar vader in de prostitutie wilde gebruiken vanwege hun grote armoede en die naar Laus komt. De Ziende kondigt hem zijn doelstelling aan alsook de ernst ervan en zegt hem: "Hier 4 maten koren waarmee ik de winter doorbreng! Neem ze! God zal me er andere bezorgen indien Hem dat behaagt." Verlegen kan de man zijn oren niet geloven. "Ja! Ja! antwoordt Benoîte, het is van ganser harte! Maar op voorwaarde dat je boete doet voor je onterende bedoeling."

"Ah! Zuster! Liever sterven van honger dan daar aan te denken…"

En hij gaat met zijn diep ontroerde dochter weg en neemt de 110 kg graan mee: een koninklijk geschenk van onze heldhaftige herderin!

Schetsen over de bedevaart

Haar voorzichtigheid vermijdt ook talrijke diefstallen in klooster en kerk, vooral vanaf 1681. Op een dag in1682 redt ze M. Peytieu die door een dief werd overvallen. Dit is het verhaal van Gaillard, ten onrechte gedateerd van 1672:

‘Een man komt het klooster binnen om te stelen: alleen M. Peytieu was er die hem opende. Eens in de laan werpt hij hem op de grond en wil hem doden. Benoîte, door God ingegeven haast zich naar huis, vindt de ongelukkige die Peytieu onder zich houdt en wil wurgen. Zeer struis pakt ze de zware grote man bij de kraag en smijt hem buiten het huis als een zak koren en hij bezeert zich en kon niet meer opstaan. Er werden azijn en wijn toegediend om hem weer te been te krijgen, men legde hem op een bed en hij was diep verward’. Het is dus in de gang van de naast de basiliek gelegen ingang dat dit voorviel. De zwakke Peytieu kwam goed weg: hij was diep aangetast door zijn vermoeiende taak. Benoîte daarentegen is vol kracht en in staat alleen een veld te oogsten en de zware zakken graan als een man te dragen. Uit liefde vernoemt Gaillard haar niet, want een opmerking in het kladschrift toont aan dat hij in de buurt was.

Benoîte waakt ook over de goede verstandhouding tussen priesters en de vaste bezoekers op Laus. Ze verneemt ons dat de hoge clerus van Gap er aan dacht Laus op te eisen maar eraan verzaakte vanwege de hoge kosten die een overdracht naar een ander bisdom eiste. De herderin aarzelt niet om Mgr. de Genlis te waarschuwen die eind oktober kwam kijken naar de werken aan het klooster, dat ‘indien hij geen betere zorg droeg voor die heilige plek dit zijn grootste spijt en zijn zwaarste veroordeling zou uitmaken’. Zonder verpinken ontving hij die raad die de herderin hem gaf in naam van de Maagd, maar duidt Gaillard, ‘dit verbaasde hem diep’ en de volgende winter vaardigde hij een bevel uit over de administratieve organisatie van de bedevaart, waarop Gaillard zinspeelt, want ze veroorzaakte een meninggeschil tussen hem en de twee directeurs. De aartsbisschop had inderdaad rechtstreeks de aartsdiaken aangeschreven over zijn ontwerp van besluit en Gaillard had een bij te voegen artikel voorgesteld dat Mgr. de Genlis aanvaard had, maar hij had niet met de heren Peytieu en Hermitte gepraat, wat ‘hevige’ woorden tot gevolg had bij de verkondiging van het besluit in de sacristie van Laus. Benoîte kon zeer handig de overdadige taal temperen van de kokende aartsdiaken die zijn fout nederig bekende.

We zien ook nog de herderin die aan een zweer op de arm lijdt na een nachtelijke val, wenend dat ze de Maagd niet meer ziet na een lange afwezigheid maar weldra gerust gesteld door de beloften over de toekomst van de bedevaart, met de raad om al het opvallende neer te schrijven, want ‘dat zal kostbare vruchten op termijn opleveren’. Het zou op het Sint Madeleine feest van 1678 zijn dat ze het visioen mat de heilige Catherina van Siëna en Barbe kreeg, de eerste met een doornkroon en de andere met een gouden kroon, met de waarschuwing: ‘Mijn kind! Als je een kroon in de hemel wenst moet je een met doornen dragen op aarde’. In die tijd ziet Benoîte vaak de lichtgevende Maagd vergezeld van engelen: zo op Kerstmis 1683 verscheen haar O.L.V. in volle glorie, door vier Engelen ondersteund en zei haar: ‘Ik toon me zo om de macht van mijn Zoon te laten zien’, een visioen dat een mooie houten gravure weergeeft, de oudste afbeelding over de verschijningen van Laus.

Spirituele raadgevingen en maturiteit van Benoîte

Onder de ontelbare raadgevingen die ze voor haar krijgt of die ze moet overmaken aan derden kunnen we volgende algemene trekken ontwaren:

• voor de clerus: waakzaamheid over houding, omgang en doctrine [Uitkijken voor aanstellerij en strelen van de vrouwen. Verwerp de strekkingen van Jansenius], dat de directeurs van Laus de materiële zorgen mijden om hun ministerie veilig te stellen, hun gezondheid vrijwaren en rechtvaardig en tactvol handelen.
• voor Benoîte: dat ze zich voorbereidt op pijnlijk spiritueel lijden en geheel op de Voorzienigheid rekent, dat ze let op respect voor de Sacramenten en de pelgrims er attent op maakt, dat ze hen inlicht over de ernst van hovaardigheid, haat, gierigheid en onzuivere gewoontes. Ze is diep gesteund door de genade van licht en spirituele vreugde die haar zullen helpen bij de komende strijd en door de belofte over de komende vruchtbaarheid van de bedevaart.

M. Gaillard somt een hele reeks kleine diensten op die Benoîte bewijst aan de pelgrims, vanaf geneeskrachtige planten tot de redding van meisjes die ze doet huwen en de wraak die ze mijdt. Dit zondebad waarin ze dagelijks baadt weegt zwaar en maakt haar ziek, maar enkele dagen rust en eenzaam gebed laten een nieuwe start toe, overstelpt door de grote toeloop pelgrims of pottenkijkers die ze geduldig onthaalt. Ze aarzelt niet om vasten en straffen op te leggen indien nodig, helpt de mensen onverwijld dank te zeggen en vlug weer aan de slag te gaan thuis in de taak die hen wacht.

Peytieu merkt op dat de herderin tussen haar vele activiteiten haar speelse eenvoud bewaart, want ze put uit een voortdurend gebed de innerlijke rust die haar in staat stelt om alle gebeurtenissen op te vangen en de genade te dienen. Haar gebed voor het Heilig Sacrament wordt intenser en uitgebreider en ze toont een spirituele rijpheid die Peytieu aldus benadrukt: ‘God en zijn heilige Moeder hebben het hart van Benoîte zodanig bevestigd over de waarheid van de verschijningen en dat Maagd maandelijks niet voor haar maar voor de bekering van de zondaars verscheen dat ik ze zag aangevallen door prelaten die haar wilden overtuigen dat het maar illusie was: zonder verpinken verklaarde ze dat de duivel onmogelijk al het goede dat ze ervaart kon veroorzaken en indien de goede God soms gebruik maakte van de duivel om een waarheid uit te leggen aan de zondaars was dit zeldzaam… en daarbij was het niet de duivel maar de genade die hen bekeerde’.

Een Siciliaans schilder werkte in een naburige parochie, werd er zwaar ziek, wijdt zich toe aan Laus door te beloven de verschijning van de Maagd aan Benoîte te schilderen indien hij geneest. Hij vervult zijn wens en daardoor hebben we de trekken van de herderin op haar veertigste, haar kledij met het schapulier van de Dominicaanse derde orde en de fijngeplooide mouwen. Een kostbaar schilderij waarvan de juiste weergave van de schapen borg staan voor de trouwe afbeelding van de Ziende. Ze is een stoere boerin met werkhanden en rood gestreept gezicht, een ernstige en aandachtige blik waarin lippen en neus getuigen van een diepe gevoeligheid. M. Gaillard dateert dat schilderij van 1680: een onbekende heeft er 1688 aan toegevoegd op de perkamenten ex voto die ons de naam van de schilder meedeelt, Diego Devial.

Merkwaardige genezingen

Tussen de 90 opgegeven gevallen van die tijd halen we er 3 uit: Gabrielle de Montholon, overste van de zusters Bernardinen in Marseille, werd na 3 dagen doodstrijd door de dokters veroordeeld. Haar medezusters wijden haar toe aan Laus en zien haar opeens weer ademen: ‘Terstond werd ze beter en juffrouw de Vidal ging naar Laus haar toewijding bevestigen in haar plaats op 2 mei 1681’. Deze overste staat bekend voor haar buitengewone deugd die haar deed aanzien als een heilige.

Gaillard legt uitgebreid de nadruk op de genezing van Louise Bonardel die in zijn dienst stond in 1670 wanneer hij dit schrijft. Geboren in Lettret bij Tallard was dit meisje vijftien jaar bij haar tante in Aix gebleven. Naar de kartuizerabdij van Aix geleid ‘zei een Pater van hoge deugd haar dat haar linkeroog verdwenen was en er weinig hoop bestond voor het andere.’ Ze smeekt haar tante om terug naar Lettret te keren want ze wil aan de Maagd van Laus om genezing vragen. Haar vader brengt haar er naar toe op 13 juni 1683. Metteen na de aankomst in de kerk ziet ze al wat licht. Haar vader doet er een Mis opdragen en op het einde van de Mis ziet ze weer volledig: ‘ze keert terug met de mooie ogen van voordien’ noteert Gaillard onschuldig.

Eens weduwe vijfentwintig jaar later gaat ze in dienst en komt zo bij de oude aartsdiaken terecht in 1706. Bij het kladschrift van de Geschiedenis van Laus in 1709 heeft Gaillard de akte van deze genezingsverklaring gevonden waarin de vader van Louise beloofd had jaarlijks een Mis te laten doen op Laus. Louise bevestigt die verklaring en betaalt de achterstallige Missen. Deze Louise bezet later het huis van Benoîte in de buurkamer. Tijdens een nacht van beproeving voor de herderin wordt deze buurvrouw wakker door een vreselijke stem: een zo harde en uitzonderlijke toon dat het de dapperste zou bang maken. Ze wordt opgeschrikt en heeft me bekend, schrijft Gaillard, nooit dergelijke nacht te hebben meegemaakt. Een rechtstreeks getuigenis over de nachtelijke beproevingen van Benoîte.

Hierbij nog een laatste feit met uitgesproken plaatselijke tint: ‘Marguerite Chabert uit Abries in Queyras woonde in het gehucht Granges. Een lawine sleept haar huis weg met alles behalve haar bed waarin ze met haar 2 kinderen lag, een van 5 en een van 6. Het vee, de koeien, de ezels die aan het bed gebonden lagen werden allen meegesleurd. Ze bleef in bed met haar 2 kinderen, onder stenen en sneeuw bedolven met slechts een vingerbrede opening voor de lippen om te ademen. Bij het zien van het doodsgevaar dat ze met haar kinderen liep doet ze een belofte aan O.L.V. van Laus er een Mis te doen opdragen en een algemene biecht te spreken indien ze er heelhuids uitkomt. Ze blijven twee maal 24 uur in die zielige toestand waar koude en honger hen hadden kunnen doden als God hen niet bewaard had. 12 boeren zochten hun lichamen om ze te begraven op Driekoningen 1681. Ze vervulde haar belofte in 1683 omdat ze niet eerder kon’. Om dit verhaal uit te leggen dient gezegd dat de boeren in de hoge valleien bij hun dieren sliepen in bijna gesloten bedden om van hun warmte te genieten.

Het dagboek van Peytieu

Deze buitengewone directeur van Laus besliste laat, misschien op wens van Benoîte, om een dagboek van zijn activiteit en de duizend kleine feiten van Laus te houden. Zo levert hij ons de gang van de bedevaart in een zeer vruchtbare periode van tien maanden (van augustus 1684 tot mei 1685). Hij betitelt het zelf ‘Dagboek van de wonderen van O.L.V. van Laus’, maar hij kon het niet vervolgen vanwege de last van zijn taak die hem velt in de zomer van 1685, vooral in de biechtstoel die ‘hem dag en nacht, zaterdag en zondag bezighield.'

Hierbij enkele feiten uit dit Dagboek.

Het Regiment van Touraine

Het verblijf in Gap van dit regiment verdient een bijzondere melding. Dankzij het ‘Dagblad van de stad Gap’ kennen we de beweging van de troepen die voorbijtrekken of verblijven in deze ongelukkige hoofdplaats die gebukt gaat onder de zorg van de aanwezigheid van soldaten die van de strijd in Piëmont terugkeren. Het zijn tien compagnies voetvolk van het regiment Touraine die neerstrijken op 12 en 13 september 1684 om maar de daaropvolgende 25ste en 26ste februari weer te vertrekken. Dit regiment onder bevel van kolonel Dusson, bijgestaan door ondermajoor Brisson, doet alsof het op eigen bodem belandt. ‘De soldaten laten zich onderhouden door hun gastheren want de kapiteins willen niet betalen om het geld te spenderen aan hun hemden, hoeden en schoenen’. Vandaar de reclamatie van de Stad die van de administratie een duidelijk barema voor alle leveringen bekomt.

De nieuwe bisschop van Gap, Jean-Bénigne Hervé, pas aangekomen, werd door de Koning op 13 mei 1684 benoemd. Hij verving Mgr. de Méliand naar de zetel van Alet werd verplaatst. M. de Hervé deed zich gelden in de Missies van Languedoc door zijn ijver om de hugenoten te bekeren. Ging het met de gewenste takt en zachtheid?

Dat is niet geweten. Maar het staat vast dat hij, pas aangekomen in Gap op 8 oktober, er een Missie inricht en overeenkomt met kolonel Dusson om daarna een Retraite voor de troepen te houden. Deze Missie ging door in november en werd meteen opgevolgd door de bijzondere Noveen voor de troepen die hun winterverblijf bezetten.

M. Peytieu maakt er gewag van bij het begin van zijn Dagboek in 1685: ‘We hebben de winter doorgebracht met de vruchten te plukken van een Missie die Mgr. d’Hervé hield in de stad Gap en van een retraite die hij opzette voor de soldaten van het Regiment Turaine [sic] dat hij in processie naar O.L.V. van Laus stuurde. Ik,moet bekennen dat ik niets meer stichtend zag’. Dan beschrijft hij de aankomst van het leger, dat waarschijnlijk op 8 december plaatsvond.

‘We gingen hen tegemoet met een processie van 600 mensen die uit devotie gekomen waren. Deze arme soldaten waren zo onder de indruk van die gewijde plek dat ze het besluit namen er de een na de ander terug te keren en een generale biecht te spreken: wat ze ook deden. Ze kwamen er van 6 tot 6, van 7 tot 7 en ze profiteerden zo goed van de genade van O.L.V. van Laus dat ze vloek, lastertaal en andere slechte gewoontes vergaten en zelfs mannen van gebed werden. Velen onder hen, op de vooravond van hun vertrek, zijn ’s nachts de hoogachtende Moeder Gods komen bedanken voor de spirituele gaven die Ze hen verkreeg. Dit was onze grote zorg drie maanden lang.

‘Het waren stevige mannen die het slechte weer niet vreesden. Ze schreven ons vanuit Agen opdat we voor hen bijzonder zouden bidden en de waarschuwingen die ze kregen op die gewijde plek verder te zetten’.

Peytieu duidt ook dat er een afvaardiging van tien soldaten de Paters van Laus bedankt had voor hun onthaal. In een ander passage schrijft hij: ‘In het jaar 1684 naderden twee soldaten uit Pignerol Benoîte en vroegen haar hen hun hart te openbaren. Ze antwoordde: j"ullie zijn twee grote zondaars die volharden, maar jij die een oog verloor zult genezen na bekering. Hij biechtte en genas."

Een vreemde brief aan een officier van dit regiment Touraine toegeschreven legt een verband tussen dit verhaal en het welslagen van de retraite. Ze verdient nader onderzocht om zijn hechtheid te bevestigen.

Een enigmatische brief

De ‘Annalen van Laus’ bracht hij voor het eerst uit in augustus 1936 (en daarna in maart 1958). Het is M. Médan, leraar aan de faculteit in Aix-en-Provence en auteur van een kleine Gids voor Laus en meerdere geschriften ten bate van de zaligverklaring van Benoîte, die deze brief had overgemaakt in 1936 aan de directeurs van de bedevaart. Hij beweerde hem gekregen te hebben van de afstammelingen van de auteur, en het is een kopie die hij opstuurde naar de Paters van Laus, nadat hij sommige woorden had gemoderniseerd.

De officier schrijver heette Jehan de Boilly, markies van Souvigné. Hij is vaandrig bij het regiment van Turenne en schrijft vanuit Gap naar zijn moeder de markiezin die in een hotel rue du Marais in Parijs woont. Na een verlof in Parijs en Versailles vervoegt die officier zijn eenheid in Gap en is verrast vast te stellen dat zijn soldaten ‘gewoonlijk vloekers, dronkenlappen en boeven, nederig en zacht als seminaristen waren geworden’. Hij ondervraagt een korporaal eerste klas, ‘een oudgediende’ die hem de reden van die ommekeer uitlegt. Hier kort dit uitgebreid getuigenis.

De bisschop van Gap wilde ons heiligen met een Retraite en we waren wel verplicht er naartoe te gaan. De preker sprak ons over een onwaarschijnlijk gebeuren: verschijningen van de Moeder Gods, Engelen en Heiligen, aan een herderin Benoîte genaamd, in een moeilijk te bereiken gehucht waar een kapel werd gebouwd en waar talrijke genezingen en bekeringen gebeuren. We lachten er mee bij terugkeer in onze logies. Maar ’s anderdaags in de morgen was ik op het kantoor van de Compagnie toen twee soldaten toekwamen, één had bij de laatste gevechten een oog verloren. Zijn oog was weer gezond en hij vertelde dat ze bij de doorgang over de bergen naar Gap door een gehucht waren getrokken waar vele pelgrims zich rond een mooie nieuwe kapel verdrongen. Een herderin werd hen aangewezen ‘die in staat was de diepste gedachten van de mensen te ontwaren’. Ze benaderden haar om te lachen en zij had de eenogige gewaarschuwd over zijn zielstoestand en hem genezing beloofd bij bekering. Dit had hem geschokt, hij was in de kapel gegaan, kreeg een onweerstaanbare drang naar vergiffenis en de herderin had hem naar een biechtvader geleid. Ten slotte waren beide vreugdevol vertrokken na een nacht in gebed. Hun kameraden keken stomverbaasd op, want deze twee stonden bekend als ‘verstokte deugnieten’. Zodoende werd de tweede preek aandachtiger beluisterd en op de achtste dag kwam het nieuws: ‘dat de heer uit Gap voorstelde hen in processie naar Laus te leiden, wat allen verheugde’.

Ze vertrekken vroeg in de morgen, worden door een processie van 600 man onthaald die hen zingend tegemoet kwam, zijn in de donkere kerk onder de indruk van die gewijde plek, brengen er de dag door en sommigen spreken al een algemene biecht,

De anderen komen de volgende dagen in groepen van 6 of 7, met de toestemming van hun oversten.

De officier Jean de Boilly luistert naar dit verhaal, ontbied de eerder eenogige soldaat, stelt zijn genezing vast en denkt aan een bezoek op Laus: "Wat dacht U, Mevrouw, dat uw losbandige zoon uitrichtte? Nog te zeer verwend door het menselijk opzicht om zijn plan aan anderen voor te leggen besloot hij om in het geheim zich zelf rekenschap te geven van wat er zich in dit verloren gehucht afspeelde.

Hij vertrekt op een zondag morgen, beschrijft zijn klim naar de col, loopt naast de molens bij de uitgang van Gap en beklimt de kronkelingen naar Rambaud. Zwetend door zijn passende buffelvest, zijn sabelriem en zware lederen botten drink hij een kan wijn in het dorp, kijkend naar de vierkante toren. Eindelijk bereikt hij een kleine kapel bij een bosje esdoorn, ontmoet er een eremijt die hem voorstelt hem te vergezellen en die hem duizend wonderen over de bedevaart vertelt. Hij beschrijft het dal van Laus zichtbaar van op de col, daalt snel het geitenpad vol keien af, steekt een ondiepe bergstroom over en bereikt de volle witte kerk. Talrijke kaarsen schitteren op het altaar van de oude kapel die als koor dient en waarop een klein Lieve-Vrouwbeeld boven het tabernakel staat. Hij valt op de knieën en voelt zich door berouw voor zijn zonden geraakt.

Een stoere boerenmeid nadert: Heel netjes maar niet mooi, met een gezicht vol onwaarschijnlijke waardigheid en zachtheid, zegt ze hem: Je bent hier om te bidden. Het belangrijkste is een goede biecht en deze is niets zonder berouw. Dan glimlacht ze en vervolgt: De soldaat moet de Bohemer niet nadoen die biecht en weer zondigt. De officier woont de Mis bij samen met Benoîte en daarna brengt deze hem bij een goede biechtvader die hem zegt hoezeer hij onder de indruk is van de godsvrucht van de soldaten van zijn regiment: Ik durf hopen dat ik niet minder ben geweest. Gelieve, Mevrouw, te bidden voor de volharding van je berouwvolle en dankbare zoon. Hij verzekert je van zijn kinderlijke liefde die hem dringt zo vlug mogelijk het grote nieuws, dat hij geloofde je genegen te zijn, te verkondigen."

Deze zeer ‘stichtende’ brief zou vals kunnen zijn, want hij trekt te veel op de documenten van Laus door ‘woord voor woord’ het zeggen van Benoîte aan sommige boetelingen herhaalt en sommige trekken in de handschriften verspreid opneemt.

Een ernstig onderzoek heeft inderdaad bewezen dat de familie de Boilly uitgestorven was in de XVIIe eeuw, dat er nooit een markies de Souvigné bestaan heeft (Stamboomdossiers van de Koning), dat er in rue du Marais nooit een hotel onder die naam bestond, dat er toen maar twee Souvigny als officier van de dragonders bestonden (Archief van het Leger in Vincennes). Het gaat ook niet over het regiment van Turenne, maar van Touraine zoals het Dagboek van Gap bewijst. Meer nog: de brief draagt een datum: 20 juni 1685 die niet overeenstemt met het verblijf van het regiment dat vertrok op 20 februari. Sommige details van de militaire klederdracht zijn, naar het schijnt, uit de tijd, alsook ongepaste taalgebruiken voor de XVIIe eeuw.

Kortom, dit klein literair meesterwerk lijkt maar een spelletje van auteurs. We verdenken vooral M. Theodore Gautier, de geleerde schrijver van een Geschiedenis van de stad Gap (1844), om aan de basis te liggen van deze slimme restauratie, want deze geleerde met radde pen staat bekend om een lang verhaal vol ware feiten te hebben uitgevonden dat hij daarna in zijn Geschiedenis citeerde als een door hem ontdekt document uit de voorgaande eeuw. Hij kon dit literair bedrog herhaald hebben door de brief die we bestuderen op te stellen en deze onuitgegeven tekst door te geven via een collega aan M. Médan om te zien of deze het zou opmerken en hem te laten geloven dat het document door de familie de Boilly was opgestuurd. De vroegtijdige dood van M. Médan liet niet toe het originele document terug te vinden. Dat is waarschijnlijk de oplossing van dit raadsel, want de late ontdekking van die brief zou een verrassende bevestiging van de Handschriften van Laus betekenen.

Als gevolg van de Missie van november 1684 werd een godsvruchtige Vereniging onder de mensen van Gap opgestart met een Reglement in 6 punten: Maandelijkse communie, een kwartier dagelijks gebed, geestelijke lezing op zon- en feestdagen, bezoek aan de zieke confraters en bijstand aan de stervenden, vergeving onder confraters, jaarlijkse vierdaagse retraite op Kerstmis of Pasen. Zij die borg staan voor dit voornemen zijn: voor de clerus de deken van het Kapittel of de zanger Brutinel. Voor de vooraanstaanden: M. de Poligny. Voor de burgers en magistraten: M. Céas, advocaat.

De ziekte van M. Blanchard uit Forcalquier

M. Peytieu herhaalt zes maal het geval van deze advocaat: zijn ziekte ‘had de hele Provence verrast’. Deze zeer gewaardeerde man in de hele streek werd plots zwaar ziek aan scrupule na een algemene biecht gevolgd door communie waarbij hij dacht een stem te horen die een wraakroepende stem uit de Psalmen tegen de zondaars die zich niet bekeerden uitsprak.

Hij bleef gekweld door die woorden en verviel in een zenuwachtige neurasthenie ‘door de zijnen te verplichten hem vast te binden om niet in de hele stad rond te lopen’.

Dat deed roddelen: met wierp schelwoorden naar zijn ouders en verweet hen de ziekte van de man. Hijzelf bad niet meer, ging met niemand om, en wende zijn blik af zodra hij aangekeken werd. Zijn biechtvader, een Recollet François Piedmort genaamd, overtuigde hem naar Laus te gaan in september 1684, vergezelde hem en raadde de directeurs van Laus aan hem niet over biechten te praten. Benoîte, beter ingelicht, dacht dat ‘er in die ziel iets verborgen omging dat de ziekte veroorzaakte’ en trachtte zijn vertrouwen te winnen. Stilaan begon hij weer te bidden, zijn rozenkrans te nemen en zelfs naar de Mis te komen en vol gezond verstand met de directeurs praten.

Op 3 november kreeg hij een brief van zijn vrouw aan wie hij een klein flesje olie uit de lamp van Laus had gezonden: ze verneemt hem dat hun laatste kind dat vijf dagen lang alle voedsel weigerde, terug begon te drinken na enkele druppels van die olie te hebben ingenomen. Dat raakt de man, die besluit tot een algemene biecht op aanmoedigende raad van Benoîte. Deze heeft in haar gebed de ingeving dat deze man ‘afgeschrikt was door vroegere onwaardige communies en jaloers bleef op zijn vrouw.' Ze zegt het hem en hij bekent. Dan doet Benoîte naar zijn vrouw schrijven zo vlug mogelijk te komen, wat ze ondanks de strenge winter ook doet en beide verzoenen zich ‘door hun eenheid van hart op die gewijde plek te hernieuwen’. Zo komt onze man weer in evenwicht en keert hij terug naar Forcalquier.

M. Peytieu noteert in mei 1685 dat hij de hele stad verwondert door zijn gebed en zijn vrijgevigheid naar zieken en bedroefden. In mei kwam hij weer naar Laus met drie verwanten om de wens bij zijn genezing te vervullen. Benoîte toont zich zeer weerhoudend tegenover die dames bij hun aankomst, ‘want ze hadden een nieuwsgierige houding.' Ze klagen er bij M. Peytieu over, denken dan na en spreken dan zelf ook een algemene biecht.

Benoîte en haar voorgevoelens

M. Gaillard heeft een globaal zicht op de manier van handelen van de herderin tegenover de pelgrims dat zeer instructief is.

‘Komen naar Laus, schrijft ze, verschillende soorten mensen:

- de pelgrims van goede wil die enkel God willen behagen en hun heil bevorderen
- zij die komen om de gezondheid van ziel en lichaam te bekomen
- zij die komen zonder aan biechten te denken, het voorbeeld van anderen volgen en met vrucht weer vertrekken
- zij die alleen godsvruchtig willen blijken
- zij die anderen vergezellen, zuiver uit welwillendheid
- zij die komen om kritiek uit te spreken over de verering, te spotten met hun verzet
- zij die er vrouw of dochter naar begeleiden om hun passie te voldoen of hun nieuwsgierigheid, of om hen te behagen.

Benoîte zou haar tijd verliezen om onverschillig met iedereen te praten. Ze praat maar met degenen die met vrucht komen en ontziet degenen die er geen baat bij hebben.’

Toen Mgr. de Genlis Peytieu op de hoogte bracht van de gekregen klachten over die houding van Benoîte antwoordde deze dat de herderin van God ‘een kennis der harten en een onderscheid der geesten had die haar toelieten geen tijd te steken in nieuwsgierigen.' Hij voegt erbij dat hijzelf, aandringend bij Benoîte opdat ze naar deze op gene zou luisteren, daarna zag dat ze spotten met de woorden van de herderin en begreep dat het beter was ‘haar volgens haar ingeving te laten doen’.

Gaillard voegt erbij dat Benoîte ‘deze plek en deze verering niet wil doen misprijzen, want sommige willen Laus vernietigen en er de mensen weghouden’. En de Ziende zwijgt in het bijzijn van ‘degenen die er een groot misbruik in zien, waar het volk bedrogen wordt om geld te krijgen’ of degenen die zeggen ‘dat de Maagd, die overal is, niet eist naar hier te komen’. Kortom, besluit Gaillard, ‘ze doet niets grillig of uit wereldlijk inzicht, of uit eigenbelang: ze streeft alleen de wil van God en zijn heilige Moeder na’. En bij de weigering om sommige mensen te ontvangen ‘buigt onze aartsdiaken de schouders en tracht haar te verontschuldigen’.

Mooi getuigenis over de apostolische voorzichtigheid van onze herderin! Peytieu toont ons ook de voorkeur van Benoîte. ‘Ze houdt zeer veel van de nederige en arme: We zagen haar dikwijls de gewone oude boerinnen op haar kamer roepen, ze omhelzen en kleine dingen schenken, en met de ogen ten hemel gericht zeggen: waren we maar voor God zoals die goede vrouw!’ Haar beste vriendin was haar nicht Suzanne Matheron, echtgenote van Jean Faure uit Chaussenoires bij Avançon. ‘De brave zuster kon niet genoeg krijgen van God met haar te bidden: na een Rozenkrans begonnen ze er een andere’. Graag nodigt Benoîte ook de ‘gewone en godsvruchtige zielen’ uit om minstens eenmaal voor haar de Litanie op te zeggen en ze vroeg dit aan meerdere groepen tegelijk. Openlijk vertoont ze, merkt Gaillard op: een diepe droefenis voor haar zonden, wat een ware troost betekent voor haar toehoorders en hen tot inkeer brengt om te trachten Benoîte na te doen’.

Deze drang naar nederig gevraagde gebeden vertoont het diepe spirituele leven van de herderin en de zuiverheid van haar apostolaat. Ze verstopt zich nu niet meer in het koren om te bidden zoals op haar twintigste, maar al haar apostolische activiteit is met gebed doorweven.

Een typisch geval van voorgevoel gebeurt ter gelegenheid van de ziekte van Madeleine, weduwe van Pierre Jullien, die door een hondsdolle hond gebeten was aan arm en borst. Maar vijftig dagen later in september 1684 begon deze vrouw te lijden aan hondsdolheid en vreselijke verstikkingen die haar in drie dagen naar de dood leidden. In het begin kon ze biechten, haar testament opstellen en haar buren van Laus vurig aansporen ‘om meer te profiteren van de heilige verering op die plek’. Dan ijlde ze, werd geschud door godsdienstige hallucinaties met engelen en duivels, bebloemde wegen naar de hemel en afdalingen ter helle. En de zieke smeekte de aanwezige priesters om hulp en tierde op een vervloekt beest dat haar kwelde. Daar hij haar in die verwarring de communie niet kon toedienen, droeg Peytieu de Mis voor haar op en Benoîte hield niet op bij haar te bidden tot aan haar dood. Bij terugkeer van het kerkhof na haar begrafenis ‘nodigde Benoîte alle aanwezige vrouwen uit zich op de dood voor te bereiden en zei tot de jongste en stevigste: Je zult de ruiker krijgen!’

Het was Marguerite Imbert, echtgenote Jean-Vincent Bertrand, die juist een jaar later ziek werd. Eerst leek het niet erg, maar ze overleed in 1686. Ze herinnerde zich de woorden van Benoîte en zei het aan Peytieu die haar zei niet bang te zijn van een ongevaarlijke ziekte. Zo had het woord van Benoîte vruchten gedragen in het gemoed van die jonge vrouw stilletjes gewaarschuwd en die op 9 juni 1686 haar testament maakte en zich moedig op de dood voorbereidde.

De herderin gaf ook ernstige waarschuwingen aan twee winkeldochters die negentien jaar lang steelden door valse maten te hanteren en zonder ooit te biechten. Ook aan een rechter die zijn diensten te duur aanrekende en de processen niet zorgvuldig bekeek. Ze zei hem dat zijn nalatigheid zijn ziel in gevaar bracht maar die waarschuwing werd niet goed onthaald. Een ander is in detail door Gaillard verteld: Een juffrouw van goede stand die in een klooster verbleef kwam in de vasten 1687 een biechtvader vragen aan Benoîte en dat ze vlug klaar zou zijn. Benoîte bekijkt ze...

Verrast trekt het meisje naar Peytieu en vraagt hem waarom Benoîte haar zo aanspreekt. "Pas op," zegt hij, "dat er niets verborgen in je ziel zit." Ze herkent dat er een zonde was die ze alleen aan haar gewone directeur wilde vertellen. Dan licht Peytieu haar in over de oprechtheid van de biecht en ze beslist een algemene biecht te spreken. Ze is er zo tevreden over dat ze weent van vreugde en aan al haar vriendinnen vertelt wat haar in Laus overkwam.

Benoîte had genoeg aan een liefelijk oplettende blik op de zondaar opdat een innerlijk licht haar de toestand van zijn ziel openbaarde. Maar Gaillard meldt ons dat de herderin soms de hele nacht weende en bad om God te smeken die zondaar van zijn misdaad te doen afzien en hem barmhartigheid te schenken.

De schaarse verschoningen van de Maagd toen deed haar ook lijden en ze kreeg er nauwkeurige waarschuwingen. Zo in 1684 ‘kreeg ze meermaals het bevel te bidden en te doen bidden voor de Koning. En het ging zo telkens de koninklijke familie in gevaar kwam, zoals in december 1686. Deze opmerking van Peytieu, die de taak duidt te bidden voor de innerlijke en uiterlijke vrede van het land, herinnert eraan dat er in 1684 een bocht in het leven van de vorst plaatsvond door heimelijk te trouwen met Madame de Maintenon. En dat een jaar later, onder invloed van Louvois, de Koning, bedrogen werd door tendentieuze verslagen van provinciegouverneurs, die de eenheid van godsdienst in het koninkrijk wilde herstellen en het verdrag van Nantes herriep, waarna de protestanten massaal onze streek verlieten, 744 op 1200 rond Gap en 3782 op 11296 rond Embrun volgens het verslag van de beheerder Bouchu in 1687.

In januari 1688 waarschuwde de Maagd in de enige aangehaalde verschijning sinds 1686 dat grote beproevingen haar te wachten staan en vraagt haar ‘zich geheel aan Gods wil te onderwerpen, alles met geduld te aanvaarden en zich om niets te bekommeren,’ en haar tegelijk met goede geuren te omringen. De dood van haar moeder, de ziekte van Peytieu, de last van haar dagtaak overmande soms de herderin die dan overdreven vastte. Weldra zullen de duivelse kwellingen een nieuwe foltering betekenen die haar diep zouden treffen.

Lastig ministerie van M. Peytieu

Het Dagboek van Peytieu geeft de min of meer grote vloed van mensen aan. ‘Een wonderbaar aantal’ pelgrims in de zomer van 1684, een gevoelige daling in september, een belangrijke stijging in oktober, die de biechtvaders belet aan alle wensen van de boetelingen te beantwoorden. Deze vloed luwt maar rond 10 november vanwege de stevige sneeuwval. Hij hervat in december en de hele winter door zijn er algemene biechten van de soldaten uit Touraine. In maart en april een nieuwe golf: ‘meer dan 60 parochies zonder het overdreven aantal van degenen die alleen komen.' Hierbij horen de geesteszieken en enkele pastoors die Peytieu komen raadplegen over zonderlinge gevallen van ’bezetenheid’ die in de parochies voorkomen. Dauphiné en Briançonnais leveren het grootste aantal pelgrims en genezingen. Nu heeft Laus de status van Mariale stad verworven in de ogen van de clerus: Benoîte wordt lastig gevallen door priesters die zich aanbevelen in haar gebeden. Peytieu meldt de bedenkingen van de jezuïeten Grasse en Tulle. Deze laatste, geboren in Avignon en oud-missionaris op de Antillen was een beroemd prediker en hij komt langs op Laus na de Vasten in Gap te hebben gepreekt in 1686. Hij vertelt hem de diepe indruk die zijn kort verblijk naliet en besluit: "Ik zag godsvruchtige mensen, maar geen enkele die zo eenvoudig en discreet was als Benoîte."

Steeds overwerkt ondergaat Peytieu een eerste aanval van de ziekte die hem zal vellen. Hij verontschuldigt zichzelf dat hij zijn Dagboek moet stopzetten op 25 april 1685: "een zeer gevaarlijke ziekte die ik kreeg zette de bundel genaden stop die God, door de handen van zijn zeer geëerde Moeder, in deze heilige kapel verspreidt, want onze Heren (de vervangende priesters) wisten niet hoe de pelgrims te bedienen, maar de Maagd in haar innerlijke barmhartigheid vulde biechtvaders en predikers aan, want de mensen gingen even geraakt en tevreden weg alsof ze gebiecht en de preek beluisterd hadden. De twaalde dag van mijn ziekte die een permanente droom was, kwam ik weer tot bewustzijn en na 3 dagen hervatte ik mijn taak, gezien de noodzaak en de vurigheid waarmee de pelgrims de biecht vroegen."

Maar drie moeilijke gevallen die Benoîte hem voorlegt matten hem weer af en hij "hervalt zodanig dat er voor mij geen leven meer inzit."

Tijdens de vier jaar die hij nog te leven heeft zal hij slechts nog enkele nota’s neerschrijven op losse bladen om een of ander klein feit op te geven. Maar deze verplichte rust laat hem nog toe de vorige nota’s over te schrijven na ze geklasseerd te hebben: Zo ontstaat de bundel van zijn "Mémoires," zo kostbaar en die als basis dienen voor de lijvige Geschiedenis die M. Gaillard twintig jaar later opstelt.

Men stuurt nog speciale gevallen naar Peytieu, zoals die diaken uit Gap, Pierre Astier, gerechtigde van het Ka

Hoofdstuk 7. Monseigneur de Genlis [10 jaar bedevaart] [1672-1682]

Monseigneur Brulart de Genlis

De nieuwe aartsbisschop van Embrun is een vooraanstaand iemand die gedurende 43 jaar het bisdom zal besturen met ongewone kracht. Uit een overvloedig geheel documenten die een geleerde ons naliet kunnen we een overzicht opmaken over zijn familiaal en kerkelijk milieu die zijn temperament en zijn denkwijze verduidelijken.

Zijn vader Florimond, markies van Genlis en baron van Abbécourt was in 1638 luitenant generaal van de eenheid van lijfwachten van de hertog van Orléans. In 1627 getrouwd op 25 met dame Charlotte de Brunetel de Bethancourt kreeg hij 13 kinderen [5 meisjes, 8 jongens] waarvan Charles de tweede was.

Charles, in maart 1633 geboren [en niet in 1628] werd gedoopt op 13 maart in Villequier-Aumont, een parochie uit het bisdom van Noyon waarin het kasteel van Genlis gelegen was. Niets is gekend over zijn kinderjaren, behalve een verwijzing naar zijn opvoeding in Parijs vanaf 6-7 jaar in dezelfde instelling als kardinaal de Janson, zijn aangetrouwde verwante eind 1629 in Mane [Basses-Alpes] geboren. Daar deze vanaf zijn prille jeugd ridder van Malta was gaat het waarschijnlijk om een kleine school van deze machtige ridderstand en waar Charles zich inwijdde tot de eerste schooltucht. Volgens de historicus uit Gap Juvénis zou hij rond zijn vijftiende getracht hebben een militaire carrière te beginnen en zou op zijn twintigste zijn gesneuvelde broer Florimond vervangen hebben als kolonel van het regiment van Artois. Maar kort daarop besloot hij zijn kerkelijke roeping te volgen, gaf dat regiment in 1657 door aan zijn jonge broer Claude en begon datzelfde jaar te studeren aan de Sorbonne.

Door de notariële akte van 14 mei 1657 geeft zijn vader "ingevolge zijn ijver in dienst van God en de neiging van Charles, zijn oudste zoon [in die tijd], om het kerkelijk ambt te bekleden" hem het grondgebied van Triel in de Franse Vexin, een huis in Parijs rue Dauphine en aan die grond verbonden, en een rente van 2.000 pond met de belofte van een winst van 6.000 pond na zijn dood.

Deze grond van Triel op de oevers van de Oise tussen Poissy en Médan behoorde toe aan de familie Brulart sinds augustus 1574. Charles trok er zich meerdere maanden terug voor zijn wijding om er met de pen in de hand de geschriften van Sint Augustinus te lezen in de vlijtige stilte van dit eigendom. Hij spon vriendschapsbanden met de pastoor van Triel, Jean Richard, wel bekend als jansenist die in 1663 geweigerd had het formulier van Alexander VII te ondertekenen en daarna onvoorzichtig zijn standpunt verdedigde in meerdere tijdschriften ondanks een gevangenisstraf van enkele maanden in Reims waaruit hij maar vrijkwam eind 1663 na een geloofsbelijdenis.

En op 18 december 1660 werd Charles priester gewijd in de kerk Saint-Germain van Médan door kapucijn Mgr. de Mallevaud. Kort daarop krijgt hij de eretitel van aalmoezenier van de Koning, volgde Rechten aan de Sorbonne in 1664 bij de professors Bazin en Deloy, en na zijn licentiaat Rechten schaft hij "in commende" de abdij Sainte-Elisabeth in Genlis aan. In 1668 wordt hij gemeld als priester in de stad Noyon.

De peters die het katholiek geloof waarborgen geven ons een eerste overzicht van de personaliteit van de latere aartsbisschop en waar vooral zijn kwaliteiten in de verf staan: persoonlijke tucht, ijver voor zijn ministerie, doordachte en voorzichtige aanpak, uitgebreide cultuur van een werkzame geestelijke, zeer begaan met sint Augustinus die hij echter las met behulp van de uitleg door een priester met jansenistische instelling. Hij zal zijn bisdom besturen met militaire ernst en de gulheid van een grote heer.

Zijn benoeming door de Koning voor de zetel van Embrun vindt plaats op 18 juni 1668, maar Mgr. d’Aubusson die tuk was op titels, had dit aartsbisdom maar afgestaan om naar Metz te gaan op voorwaarde dat hij de titel van gewezen aartsbisschop van Embrun en een rente van 6.000 pond van zijn opvolger te krijgen. Dat verplichtte Charles om overeen te komen met zijn oom Charles, abt van Joyenval die hem deze abdij gaf ter waarde van 6.000 pond in ruil voor deze van Genlis en 4.000 pond rente. Deze ruil liet hem toe Joyenval over te maken aan Mgr. d’Aubusson vanaf 9 juli 1668 en op de 11de zijn geloofsbelijdenis af te leggen bij de Nuntius en deze kon dan het dossier van de kandidaat naar Rome sturen. De Heilige Stoel gaf maar een positief antwoord op 15 juli 1669 door de bul van benoeming toe te kennen die de nieuwe aartsbisschop 40.000 pond kostte.

Uiteindelijk vertrouwde de Paus de zetel van Embrun toe aan Mgr. de Genlis, op voorwaarde dat hij zich zou gelasten met alle herstellingswerken aan de kathedraal en zijn bisschoppelijk paleis en een seminarie en een pandjeshuis op te richten.

De juiste datum van de inwijding is niet gekend. Waarschijnlijk was het einde mei 1670, want vanaf 8 juni dient de nieuwe aartsbisschop in Triel het Vormsel toe aan 164 jongens en 182 meisjes, legt hij op 22 juni de eed van trouw aan de Koning af in de kapel van Versailles en dient hij op 20 september de lagere en hogere wijdingen toe aan een dertigtal geestelijken in Triel.

Op 10 april 1670 werd Mgr. de Genlis afgevaardigd op de Algemene Vergadering van de Clerus om de apostolische regio Embrun te vertegenwoordigen. Op die vergadering in Pontoise van juni tot november 1670 gehouden maakte onze aartsbisschop deel uit met zijn collega’s uit Janson en Poncet van de Commissie gelast met de netelige zaak van het koninklijk recht, en op 10 augustus nam hij het woord op de Vergadering om de vragen van de kerkelijke provincie Embrun uiteen te zetten. Alleen de onmiddellijke afbraak van de calvinistische tempel in Senez werd hem meteen toegestaan en al het overige werd onderworpen aan het oordeel van Colbert of van de bisschop van Luçon. Het is Mgr. d’Aubusson die de slotrede op de Vergadering houdt en niet Mgr. de Genlis zoals Juvénis schrijft vanwege een fout van de Gazette uit die tijd die de ‘aartsbisschop van Embrun’ vernoemt zonder er ‘de voormalige’ aan toe te voegen.

Komst van de aartsbisschop van Embrun.

Mgr. de Genlis begon de zaken van het bisdom waar te nemen in 1671. In zijn brief aan de rector van het jezuïetencollege in Embrun, pater Gratiany, op 13 februari 1671 is hij koel beleefd en rekent hij op de steun van de Paters voor zijn pastoraal streven waarin hij de vorming van de geestelijken voor het priesterschap en de stichting van een seminarie voorop stelt. Hij voegt erbij dat hij verbiedt om op de preekstoel te redetwisten over de Jansenisten zoals een Jezuïet het deed in Embrun, omdat dit tegen de koninklijke richtlijnen indruiste.

Al op 25 april 1671 besluit hij, op advies van M. Gaillard en enkele andere geestelijken in Gap die hem in Parijs kwamen groeten, om zijn toekomstig seminarie op O.L.V. van Laus op te richten op de scheiding van de bisdommen van Gap en Embrun en hij stelt volgende aanvraag voor oprichting op: "We hebben geen meer geschikte plek gevonden voor die oprichting dan de kapel O.L.V. van Goede Ontmoeting op Laus gelegen en waar een grote verering leeft en God wonderen deed en nog doet met bemiddeling van de heilige Maagd die er de patrones van is." Deze tekst werd geregistreerd door het Parlement van Grenoble op 19 december 1671, want de priesters uit Gap hadden aangedrongen bij de Koning om de octrooibrieven in augustus te verkrijgen.

Juvénis geeft ons meerdere details over zijn aankomst in het bisdom. Vertrokken uit Parijs met enkele verwanten eind oktober, was hij vergezeld van de pas in Grenoble benoemde Mgr. Le Camus. Ze kwamen op 2 november aan en gaan meteen een bezoek brengen in Vizille aan hertog van Lesdiguières, de gouverneur van de Provincie. Daarna keert Mgr. de Genlis terug naar Grenoble waar hij de twee afgevaardigden uit Embrun die hem tegemoet kwamen ontvangt, de provoost Roux d’Arbaud en de cantor Lambert, voormalig vicaris generaal. Ze gaan de Grande Chartreuse bezoeken en zijn in zicht van Gap op 5 november. Mgr. Marion onthaalt hem aan de bergpas Bayard te midden van de vooraanstaanden van het Kapittel in Gap: het hele gezelschap trekt de stad terug binnen waar een waarlijk festijn klaar staat met op het menu, door Juvénis vermeld, een kalf dat meerdere dagen gevoed werd met eierdooiers en suiker. De aartsbisschop vertrekt ’s anderdaags rond 6 uur in de morgen met zijn dienaars naar Embrun. Daar wordt hij officieel ontvangen met redevoeringen van de eerste consul en de provoost. Hij zweert dat hij de rechten van het Kapittel zal eerbiedigen en stapt plechtig de kathedraal binnen onder een triomfboog van groen loof.

De volgende zondag gaat Mgr. Marion naar Embrun waar hij zeer goed behandeld wordt, alhoewel de aartsbisschop niet terugschrikt om kritiek te uiten over de financiële werkwijze van zijn collega, wanneer deze zijn belangen verkocht vooraleer naar Gap te komen. Misschien werd er onder de maaltijd over de feiten van Laus gepraat waarover Mgr. de Genlis in Parijs gehoord had in tegenstrijdige bewoordingen. Hij besloot er naartoe te gaan begin december en ontbood er M. Gaillard. Deze was er op woensdag 2 december, wachtte tevergeefs op de aartsbisschop, vertrok vrijdagmorgen terug naar Gap en miste zo tot zijn groot spijt de prelaat die in de namiddag van deze 4 december 1671 aankwam. In zijn Mémoires heeft M. Peytieu de data verwisseld van de twee eerste bezoeken van de aartsbisschop in Laus in 1671 en 1672 en doet hem op 9 november komen, wat een duidelijke vergissing is die Juvénis rechtzet.

Zijn komst naar Laus.

"M. Hermitte en ikzelf, Peytieu," schrijft deze laatste, "gingen hem tegemoet bij het Kruis aan het einde van de berg naar Avançon. Na de begroeting en duizend eerbetuigingen van hem die we niet verdienden zei hij ons vlakaf dat hij niet geloofde in de verering op Laus. Er werd weerlegd dat er eerst diende gezien en gehoord alvorens te veroordelen. Inderdaad, na drie kwartier aanbidding voor het heilig Sacrament in de heilige Kapel staat hij op en zegt hij dat hij nooit een zo godsvruchtige kapel binnentrad als deze van O.L.V. van Laus."

Hij wilde buitengaan met meerdere dienaars, onder andere een Parijzenaar die Zijne Hoogheid als portier in zijn paleis diende. Deze lette niet op het houten balkon dat met 10 trappen omhoog naar de heilige Kapel leidde. Hij ging opzij om Monseigneur door te laten, viel achterover en stootte zijn blote hoofd op een ongekapte marmeren steen. Monseigneur verbleekte voor hem want de dienaar beklom de ladder, legde zijn mantel op zijn schouders en verlichtte hem met een toorts tijdens heel de rondleiding van de kerk… 2 uur later ontbood Monseigneur deze dienaar en zei hem: "Tast en voel of je geen hoofdpijn hebt!" "In feite weet ik niet hoe ik gevallen en weer opgestaan ben," antwoordt de man, "maar dankzij O.L.V. van Laus heb ik nergens pijn." Mgr. de Genlis was overtuigd dat het om een wonder ging, want hij wilde niet horen van de vergelijking die M. Berger, onze edelman en zaakvoerder van zijn familie, aanhaalde over een edelknaap die over een reling viel in Triel of Genlis. Integendeel, hij richtte steeds zijn blik naar de hemel.

M. Gaillard merkt op dat de kapel nog niet verlaagd werd, zodat het koor nog hoger lag en er een houten trap van een tiental treden nodig was. Het is in 1676 dat kapel en koor op degelijk niveau worden gebracht en de hele kerk gevloerd. Deze primitieve vloer lag ongeveer 10 cm onder het huidige niveau van de beuk en bezat nog enkele grafstenen van oude graven. Mgr. de Genlis is onder de indruk van de ingetogen sfeer van het heiligdom in de avondstilte van december en van de gelukkige val van zijn koster zoals Gaillard hem noemt: dit stemt de prelaat goed tegenover de bedevaart en hij is gehaast om de herderin te ontbieden.

De ondervraging van Benoîte.

Gaillard beweert dat ‘acht dagen voor de komst van de aartsbisschop de Moeder Gods aan Benoîte verscheen, ze erover inlichtte en haar zei vastberaden te antwoorden en te spreken volgens de ingeving van de heilige Geest." Maar Peytieu vervolgt zijn verhaal: "Deze doorluchtige prelaat wilde de nacht niet doorbrengen zonder de herderin ontmoet te hebben en ze te onderzoeken. Hij ontbood ze dus in het bijzijn van M. Hermitte en ik, Peytieu, terwijl al zijn dienaars in een voorkamer verblijven. Hij deed ze knielen en ondervroeg haar 3 ½ uur lang zonder oponthoud, schreef zelf de vragen en antwoorden op die hij nog in zijn archief bewaart."

Peytieu stelt deze tekst op rond 1685: het is uiterst spijtig dat de notulen van dit ernstig onderzoek nooit werden teruggevonden. We bezitten er maar een bondige herinnering van door Peytieu aangehaald: "Op het einde, om haar zuiverheid te testen," zegt Mgr. haar: "Benoîte! Ik wil je huwen en zal je een bruidsschat schenken." Het dient gezegd dat ze zo constant en met engelachtige ijver alle vragen van Monseigneur beantwoordde dat ze op dit voorstel verbleekte en onwel werd. Zijne Hoogheid werd verplicht te zeggen, om ze niet flauw te zien vallen: "Neen! Neen! Benoîte! Ik wil je niet huwen, ik wil dat je heel je leven maagd blijft." Hij stuurde haar weg en zodra ze buiten was zei hij ons dat hij heel zijn leven dergelijke deugd nooit zag, dat hij een geestelijke in extase dikwijls had onderzocht [met meerdere dokters van de Sorbonne] en bij hem noch de deugd noch de eenvoud van dit meisje had ervaren.

Tussen de ondervragingen van zijne Hoogheid door vroeg hij haar of het waar was dat ze gewaarschuwd werd om een man van Saint-Etienne te verhinderen het dorp in brand te steken. "Ja, Mgr, dat is waar." "Geef zijn naam!" zei Mgr haar. De herderin antwoordde hem dat het niet kon om de naaste te verklikken. Mgr. weerlegde: "Ik vraag het je in naam van de gewijde gehoorzaamheid die je aan je prelaat verschuldigd bent." "Als je de zonde op je neemt geef ik de naam op." "Zal hij willen komen?" "Dat weet ik niet, Mgr."

Bij het lezen van die enkele uitreksels ervaren we grote spijt om niet heel dit belangrijk getuigenis van Benoîte te kennen dat een diepe indruk maakte op de aartsbisschop met haar directe en krachtige antwoorden, daar waar hij niet bereid was alles te geloven. We moeten met deze kruimels tevreden zijn, maar wel met Gaillard de nadruk leggen op het feit dat "ze in haar eenvoud zo oordeelkundig antwoordt met zoveel gezond verstand en zo vastberaden omdat ze de kracht van de heilige Geest bezat."

Peytieu voegt er een opmerkelijk detail bij: "De heer Berger was de eerste die Benoîte in mijn bijzijn een aalmoes voorhield om schoenen aan te schaffen. En doordat ze wist dat het diende om bekoord te worden nam ze die liefdadigheid met een hand aan en gaf ze voor de kapel met de andere hand." Gaillard merkt ironisch op dat Berger in zijn eigen val terecht kwam, want hij wou niets aan de kapel geven, maar slechts de naïviteit van Benoîte uitbuiten om te zeggen dat Laus een verering voor het geld was om Benoîte en de plaatselijke prior te verrijken. Deze Louis Berger, "schildknaap, secretaris en patrimoniumbeheerder van de aartsbisschop" werd op kosten van de prelaat benoemd tot kapiteinmajoor van de stad Embrun in plaats van een calvinist. Hij zal heel zijn leven een onwrikbare vijand van Laus zijn, werd blind rond 1691 en overleed begin XVIIIe eeuw.

Gevolgen van dit bezoek.

Mgr. de Genlis vertrok zaterdagmorgen naar Embrun, nadat hij de Mis had opgedragen en aan Peytieu gevraagd een uitgebreid verslag op te maken over de feiten van die plek en over de geruchten daaromtrent. Hij wou een totaalbeeld krijgen om gewapend te zijn tegen de hekelaars van die verering in Embrun.

Diep onder de indruk van dit bezoek gaf hij echter geen gevolg aan het plan om een bisschoppelijk seminarie op te richten in Laus, want hij besefte dat Laus ver van Embrun verwijderd was, maar vooral de kosten van dergelijke oprichting die de mogelijkheden van zijn arm bisdom ver overschreden. Waarschijnlijk ligt ook de doffe vijandigheid van het Kapittel in Embrun tegenover de bedevaart aan de basis van de verdwijning van dit opzet waarop hij alludeert in zijn herderlijke brief van 31 juli 1704 waarin die oprichting opnieuw beslist werd maar uiteindelijk toch werd opgegeven.

Het is in zijn bisschoppelijk paleis in Embrun dat hij besloot de jongeren die hij tot het priesterschap wilde vormen voorlopig te ontvangen. Hij schrijft inderdaad aan Mgr. de Harlay, aartsbisschop van Parijs, op 22 juni 1686: "Zodra ik in Embrun aankwam eind 1671 opende ik bij mij een seminarie met 30 à 40 geestelijken en waarvoor ik op eigen kosten een Overste en leerkrachten onderhield die tweemaal daags onderricht over sint Thomas, de Schrift en de algemene Concilies of het kerkelijk recht gaven, om nog maar te zwijgen over de geestelijke oefeningen die er stipter plaats vonden dan waar dan ook. Elke maand loopt er een zeer ernstig onderzoek over de zeden en over de doctrine. Daarop volgt driemaandelijks een retraite van 8 dagen…’, en hij sluit deze passage, die we inkorten, met volgende opmerking af: "Mijn clerus, die schandalig en onwetend was, is op 15 à 16 jaar een van de meest geleerde en voorbeeldige in de Kerk geworden."

Maar terug naar M. Peytieu die onvermoeibaar werkte aan zijn Verslag over Laus in de winter van 1671-1672. Al in december stelde hij de Inleiding op waarin hij duidelijk de zin van werk stelt. Eerst verontschuldigt hij zich over de weinige nota’s die hij verzamelde ‘denkend dat hij er geen rekenschap van zou moeten geven’, maar hij denkt dat ze voldoende zullen zijn om de feiten op Laus waardevol te beschrijven. Het is ‘met ongelovig Geloof’ dat hij aan zijn aartsbisschop ‘de wonderen van Laus’ meedeelt, want hij zal nu ‘de waarheid van de dwaling, de echte verering van de huichelarij’ kunnen scheiden ‘en een nieuwe glans aan deze verering geven om de onschuld tegen de laster te verdedigen.’ Dit werk moet rekening houden met de ‘stoutmoedige argwaan’ zo dikwijls geuit tegen Laus als gevolg van valse of verdraaide verslagen. Daarom is het nodig de prelaat te beschermen tegen weerklanken die hij nog vaak zal ontwaren.

Het plan van dit verslag ligt zo:

1) De drie soorten tegenstanders met weerlegging van hun dwalingen.
2) Het globaal gedrag van Benoîte.
3) Slotantwoord op de vijandige kritiek.

Het eerste deel hebben we al samengavat en enkele teksten uit het tweede opgenoemd. Hier nu de weergave van de deugden van de herderin door deze directeur van Laus geschetst na drie jaar nauwkeurig gadeslaan van haar doen en laten.

Moreel portret van de Herderin

"Al 7 jaar en enkele maanden bedeelt de Moeder Gods deze herderin met haar aangename bezoeken en al 7 jaar kent het volk dit meisje en heeft wat respect voor haar zonder dat werd opgemerkt dat dergelijke uitzonderlijke gunsten en eerbetuigingen die haar stand ver overstijgen een verkeerde uitwerking hadden. Ze bleef even deugdvol als voordien, beter zelfs nog: ze bleef arm en werd niet rijker, ze bleef eenvoudig en werd nooit dubbelzinnig of heimelijk! Wat me des te meer verbaast is dat ze zo onschuldig en goedhartig bleef, zonder raad of begeleiding want zij die haar biecht hoorden luisterden naar haar zonder ze te leiden. Zou het mogelijk zijn dat dergelijke zichtbare vooruitgang naar de volmaaktheid, dat zo een constante deugd zonder leider het werk van de duivel is, en dat ze, openbaar levend, niemand die haar ontmoette of ondervroeg de huichelarij van de vijand zou ervaren hebben…"

Dan benadrukt Peytieu dat alleen de Maagd Benoîte heeft opgevoed: "Ze is de meesteres die onderwijst, de leidster die haar bestuurt en de moeder die haar verbetert." En hij besluit: "Het blijkt duidelijk uit dit alles dat de doelstelling van haar visioenen de volmaaktheid van de ziel is. God heeft niet gewild dat zoveel gunsten verborgen bleven in dit eenvoudig meisje: hij liet ze naar buiten om de zielen te bekeren die door zijn bloed vrijgekocht zijn door bemiddeling van zijn heilige Moeder0".

Deze doordachte priester die zijn uitspraken afweegt, deinst dan niet terug om een discreet maar overtuigend eerbetoon te brengen aan de deugden van het meisje: ‘Ik moet zeggen dat Benoîte heel liefdevol is, is zeer godsvruchtig, en door het uitdelen van de aalmoezen die ze krijgt en wat ze zelf nodig heeft, is ze wonderbaar handig om dit aan het mensenoog te onttrekken… Haar nederigheid: in het visioen van 8 juni 1670 reikte de Moeder Gods de hand om aan te raken. "neen," zei Benoîte, het past niet dat een hondenlichaam zulke mooie handen aanraakt…" Haar zuiverheid: God voorzag dit meisje van een zeldzame zuiverheid dat ze (moreel) niet weet wat een misplaatste gedachte is en het is vanwege die deugd dat de Maagd der maagden haar zoveel streelt… Haar eenvoud: ze is als de gunst van al haar daden en beschermt haar voor de felste kritiek. Er wordt beweerd dat ze te naïef praat en te vlug wat ze weet prijsgeeft! Ik denk het tegenovergestelde: ze zegt wat haar opgelegd werd en er wordt gebruik van gemaakt om kwaad over haar te spreken en haar te belasteren…"

M. Peytieu stelt daarna vast dat Benoîte stilaan, onder invloed van de Maagd, veelvuldig de sacramenten ontvangt, de zonden der wereld ervaart en dringende nood heeft aan gebed en boete. Haar natuurlijke eenvoud wordt een bewonderingware nederigheid waarvan de uitstraling de zondaars treft en aanzet om de verwijten van hun geweten te beantwoorden. Hij toont haar ons in actie: ‘Het is niet moeiteloos dat ze de fouten bij haar naaste ontdekt en denkt het niet dat een zondares lichtere zondaars op hun zonden wijst. Ze bidt veel om te bekomen dat ze door de genade geraakt worden en dat ze niet met hen moet praten. Als dat gebeurt is ze betreurd als bij een grote zonde, biecht erover en doet versterving om haar schaamteloosheid uit te boeten…’, en M. Peytieu sluit die passage af met het charmante antwoord van Benoîte aan een priester die verbaasd was over haar traagheid om aan de richtlijnen van de Maagd te gehoorzamen: ‘Mijnheer, de Moeder Gods beveelt me dat zo zacht dat ik denk dat Ze het niet echt wil, en wanneer ik gefaald heb wijst de Goede Moeder me zonder boosheid terecht, zodat ik door de schaamte om de personen te verwittigen wacht op een tweede richtlijn om dan te gehoorzamen’.

Het Verslag eindigt, althans te tekst die we bezitten, met een korte paragraaf waarin Peytieu zich ergert over de vijandige kritiek: ‘Waarom moeten Gods goedheid en de barmhartigheid van de heilige Moeder zoveel kwaadwilligheid verwekken? Ja! De verschijningen moeten heel voorzichtig aanvaard worden, want de Vijand is sluw, maar welk voordeel heeft hij hier uitgehaald? Een mooi gebouwde kerk waar tal van Missen worden opgedragen en waar algemene en bijzondere biechten gesproken worden in groot aantal en met zoveel berouw. Hoe! Om een ziel te verschalken (die van Benoîte) zou hij er duizend opofferen? Is het niet eerder omdat Laus een doorn in zijn oog is? Hij uit dan ook tegen die verering veel laster… en zal het blijven doen…’

Tenslotte citeert Peytieu een opmerking van een kanunnik in Embrun, Donnadieu genaamd, die zei dat Benoîte in een klooster diendete worden geplaatst, waarop hij antwoordde: ‘Het zal gebeuren als de vijanden van Laus geloofd worden’.

Mgr. de Genlis, al onder de indruk van zijn bezoek, heeft dit Rapport zeker aandachtig gelezen en was er blij om. De directeurs van Laus, nu verzekerd dat de nieuwe aartsbisschop de uitbreiding van de bedevaart genegen was, zullen met nieuwe moed aan de gebouwen beginnen. Vanaf 1672 gaat Gaillard op zoek naar nieuwe geldmiddelen om de twee zijkapellen af te werken, en in hetzelfde jaar maakt M. Hermitte een eerste raming om het Huis van de Priesters op te richten en dat tot tweemaal toe zal uitgebreid worden alvorens de lange gevel van het huidige gastverblijf te vertonen.

Het huis van de priesters

De beslissing om het Huis van de Priesters te bouwen, met gastverblijf voor de pelgrims, viel meteen na het bezoek van Mgr. de Genlis. De eerste prijsofferte dateert van 7 mei 1672, door notaris Borel uit Embrun bij de aartsbisschop geregistreerd. Ze is afgesloten tussen Peytieu en de metsers Louis Langier (Valserres) en Guillaume Bosse (Embrun). Maar eerst dienden de problemen opgelost van aan te kopen grond, watertoevoer voor gebouwen en wasplaatsen, verplaatsen van het kerkhof van het gehucht, een plan voor uitgebreid graafwerk van 3 à 4 hectare, werklui vinden. Daar tegelijk het binnenwerk van de kerk wilde afwerken werden de praktische bouwwerken maar in 1677 aangevat, de ruwbouw beëindigd in 1679 en het overige in 1682.

Het eerste gebouw zal 26,70 m lang en 11,30 m breed zijn: het komt overeen met de vorige zaal Saint Dominique tot aan de hoek van de ingang. De onderverdieping moest uit 5 gewelven tellen en 2 m dikke muren als fundering hebben. Er zijn twee verdiepingen voorzien met 28 kamers en 5 appartementen voor de Paters en de aartsbisschop. ‘Het gebouw dient langs buiten bepleisterd en witgekalkt van binnen, met degelijke schoorstenen, zware grendels op de deuren en tralies voor de ramen."

M. Peytieu gaf ons enkele details over de periode van de graafwerken die 100 à 120 werklui bezig hielden. Hij toont ons Benoîte die zorgt dat honger en dorst van de werklui tegemoet gekomen worden en alles goed te doen verlopen: hij onderstreept dat er niet gelasterd of gespot wordt tijdens de werkzaamheden en haalt een koddige opmerking aan van M. Gaillard. Deze laatste, geërgerd door de opgelopen vertraging bij de bouwwerken, zou gezegd hebben: ‘Ik wil mijn been breken alvorens dit gebouw te betreden’. En hij brak het in 1678, en door slechte verzorging bleef hij heel zijn lang leven manken. Mgr. de Genlis kwam eind oktober 1678 om de stand van zaken na te gaan. Er zijn nog metsers in 1680 en 1682: Jean Imbert, schoonbroer van Benoîte, en een zekere Disdier uit La Bâtie-Neuve. Er kan dus verondersteld worden dat het 5 tot 6 jaar duurde alvorens dit krachtig gebouw af was en het hele eigendom stilaan vorm kreeg dat zacht glooiend naar het huis Sainte-Marie afdaalde.

Waarschijnlijk rond 1673 ging Benoîte regelmatig verblijven op Laus in het huis dat Arnoux Meysonnier afstond aan de voet van de afdaling en dat toen ‘de benedenwoonst’ heette. Daar had de aartsbisschop van Embrun bij zijn tweede komst naar Laus op 9 november 1672 en vanwaar hij twee soldaten die van de kerk kwamen hun vreugde hoorde uiten over hun goede biecht en dat hem ‘diep geraakt‘ had, zoals hij aan Peytieu toevertrouwde.

Om er niet meer op terug te komen verduidelijken we nu dat dit "Huis van de Priesters" tweemaal in dezelfde richting verlengd zal worden, eerst in 1843 en daarna rond 1900 om een voorgevel van 50 meter te bekomen. Al na de brandstichtende inval in 1692 vanuit Savooi was er een derde verdieping voorzien. Deze werd uitgevoerd door de paters gardisten in de loop der achttiende eeuw.

Deze nieuwe materiële organisatie zal een betere tucht garanderen voor de eerste grote retraites van acht dagen waarvan M. Gaillard ons in detail het bijzonder strenge programma opgeeft, maar die zich maar ontwikkelden ten tijde van de priesters van Sainte-Garde. Nochtans kwam er belangrijk nieuws waarvan M. Gaillard een kort overzicht geeft. Het gaat om een opzet die de Zusters van Savoye hadden om zich op Laus te vestigen rond 1673 (?), er een klooster te bouwen en Benoîte bij hen op te nemen. Over welke congregatie het gaat weten we niet, maar haar Regel zou niet toegelaten hebben aan de herderin om haar taak bij de zondaars van Laus te vervullen. Dus "zei de Moeder Gods aan Benoîte hen te zeggen dat dit niet kon, dat ze te veel teruggetrokken leefden, dat ze onder de pelgrims moest staan, hen toe te spreken als ze er om vroegen en de nodige raad te geven volgens Gods inspiratie: dat kon ze niet doen in een klooster waarin ze opgesloten zou zijn." In die tekst legt Gaillard de nadruk op de vrijheid van komen en gaan die Benoîte moet genieten om haar taak te vervullen, want hij zal, zoals M. Peytieu, moeten strijden tegen degenen die Benoîte uit Laus willen verwijderen om haar deugd en haar gebed te beschermen. Was ze niet de spil van de bedevaart met de roeping van lekenmissionaris te midden van het volk, een delicate opdracht die bewegingsvrijheid en intens gebed vergde, ondersteund en aangemoedigd door de visioenen van de Maagd.

En zie, in het mystieke leven van de herderin gebeurt er iets dat haar zal verwarren en dat Peytieu beschrijft als ‘de beroemdste verschijning’ die Benoîte meemaakte: Christus op het kruis van Avançon in 1673.

Visioenen van de gekruisigde Christus

Over deze visioenen van de gekruisigde Christus levert M. Peytieu twee nauwkeurige teksten die maar gedeeltelijk overeenkomen met de drie teksten van de meer vage en omslachtige M. Gaillard. Het lijkt dat de herderin in het geheel vijf visioenen van Christus op het kruis van Avançon kreeg, waaronder twee bijzonder indrukwekkend voor haar gevoeligheid en die plaats vonden in juli 1673 en in de herfst van 1679.

De plek van die visioenen is deze van het huidige monument ‘Het Kostbaar Bloed’ genoemd aan het einde van de weg uit Avançon. Daar stond stevig geplant een groot houten kruis waarvoor Benoîte graag kwam bidden. Hier het verhaal van Peytieu:

‘Het is een vrijdag van juli in het jaar 1673. Benoîte oogstte met meerdere andere mensen op een veld naast de kapel en in het bijzijn van enkele vreemdelingen, toen ze onder invloed van de goddelijke Geest het gezelschap verlaat en naar dat kruis trekt waarop ze onze goddelijke Verlosser ziet’. (Hier voegt Gaillard in de marge erbij, misschien na de Ziende ondervraagt te hebben: ‘gans bebloed en die haar zegt: ‘Mijn kind, ik toon me in deze toestand opdat je zou deelnemen aan mijn Lijden’). Peytieu vervolgt: ‘Wat wonderbaar is, elke vrijdag was ze gekruisigd, haar lichaam in kruisvorm gelegen, de voeten op elkaar, de vingers lichtjes gesloten en ingetrokken en zo stijf als ijzer. Maar in ruil voor dit groot lijden werd ze dikwijls door de verheven Koningin van het heelal bezocht en die haar liet lijden totdat we begonnen te bouwen.

Ze zei haar: ‘Je zal dit lijden op vrijdag niet meer ondergaan, je dient de levensmiddelen uit te delen aan die massa mensen die uit de dorpen zullen komen om de grond weg te werken en plaats te maken voor het logement voor de priesters die daar niet aan kunnen werken vanwege de biechtstoel…’.

Twee jaar lang hield het op, zoals Peytieu zal uitleggen, en de herderin ondervond dit lijden niet meer en werd de marketingster van de werklui.

‘In november 1679, toen Benoîte terugkeerde naar hetzelfde kruis om de Verlosser te vereren, zag ze de liefdevolle Jezus vol bebloed haar op dit kruis verschijnen en werd haar hart doorboord met zoveel medelijden dat ze 6 maand lang ontroostbaar was. Eerst onderging ze weer het lijden op vrijdag en dat voortduurd tot aan het bezoek van de aartsbisschop van Embrun na een reis.

‘Het was een donderdagmorgen. Daar op die dag het lijden begon vertelden we hem het begin en de gevolgen. Hij wilde Benoîte in die toestand zien, samen met een beroemde arts van zijn moeder en priesters van die heilige plek, en tot driemaal toe: bij het begin, in hert midden en op het einde van haar lijden. De arts redeneerde volgens natuurlijke oorzaken en schreef het lijden toe aan een lichamelijk letsel, maar God wilde Monseigneur het wonder tonen en eens het lijden voorbij kwam ze bij Monseigneur met dezelfde vrolijkheid alsof ze niets doorstaan had. Dat verraste Monseigneur en daar de arts zei dat er een geneesmiddel tegen haar kwaal bestond antwoordde Benoîte hem dat ze geen geneesmiddelen nodig had. Ze vroeg me Monseigneur gerust te stellen. Dat de zeer waardevolle Moeder Gods haar zou verlossen, zodra Monseigneur treurt om dit wonder of eraan twijfelt’.

Inderdaad, de volgende zaterdag zei de Moeder Gods haar: "Je zult dit lijden van vrijdag niet meer ondergaan, maar wel andere pijnen. En voortaan deden die feiten zich niet meer voor."

Hier voegt M. Peytieu deze belangrijke opmerking aan toe: ‘De smart die ze van de geziene bloedende Jezus kreeg was zo groot dat ze zei: ‘Mijn zachte Jezus! Als ik je nog zo een tijdje zie ben ik dood!‘. Eens het visioen voorbij ontviel ze maar een Engel verscheen haar en zei: ‘Wees niet verward, mijn zus, hoewel onze goddelijke Meester zo aan je verscheen lijdt hij niets, en het is maar om te tonen wat Hij doortaan heeft uit liefde voor de mensheid’.

M. Gaillard maakt nog twee interessante opmerkingen. Het is donderdag om 4 uur ’s avonds dat het lijden van de herderin begon, en eindigde rond 9 uur zaterdagmorgen, met een duur van ongeveer 40 uren.

Daarbij zou de tijdspanne dat de visioenen van Christus aan Benoîte vijftien jaar bedragen, volgens Gaillard. De eerste die hij meldt valt voor in 1669 en de laatste in 1684. Het is inderdaad het jaar dat Mgr. de Genlis na een langdurige afwezigheid bij het begin van de lente terugkeerde uit de streek rond Parijs voor een familiale rechtspraak. De dokter die hem vergezelt is dokter Giraud die bekend wordt nadat hij in 1692 de hertog van Savoye Victor-Amadeus in Embrun verzorgde voor pokken en aan die leider het verleidende aanbod om zijn private dokter te worden afwees. Als we van die vijftien jaar de vier jaar voor 1673 weglaten en de twee waarop Benoîte de werklui bediende blijven er negen jaar over dat dit pijnlijk gebeuren duurt en dat we mystieke kruisiging noemen, want het gaat niet om een stigmatisering.

Mystieke kruisiging

Dit visioen is een pijnlijke extase voor haar die haar als het ware elke vrijdag kruisigde. Gaillard ziet daarin een genade van deelname aan het verlossende lijden en die de ziende steeds meer overtuigt van de prijs die het heil der zielen de Heer kost, en haar innerlijk leven naar verzoenend lijden richt. Er mag gedacht worden aan de levendige indruk die de heilige Theresa van Lisieux ondervond bij het zien van de doorboorde hand van de Heer waaruit het bloed op de grond drupte en waarna ze meer geneigd was over het Lijden te mediteren.

François Aubin, eremijt

Onze eremijt kwam dagelijks de Missen vieren op Laus en zijn ijver om de bedevaart te ondersteunen behaagde M. Gaillard diep en hij looft zijn godsdienstige instelling, zijn vindingrijkheid in dienst van de pelgrims en zijn zorg om alle stichtende feiten te noteren en met gesprekken te versieren. Hij zal ze overmaken aan de bejaarde aartsdiaken wanneer deze zijn werk over Laus zal opstellen. M. Gaillard zal deze gegevens sorteren, want Aubin is een verteller met een beperkte religieuze cultuur en een onbeheerste verbeelding.

Hij was de dagelijkse vertrouweling van Benoîte geworden die haar ijver en overtuigende godsvrucht op prijs stelde, en hij zal van haar veel raad krijgen om zijn karakterfouten te verbeteren (ongeduld, prikkelbaarheid, haast), zijn gewetensvrees te bedaren (hij viel van enthousiasme in depressie naargelang zijn verbeelding) en hem tot geduld en versterving aan te moedigen. Ze noemt hem ‘haar goede broer’ en er leeft tussen hen een diep geestelijke en bemoedigende vriendschap. Maar soms doet ze roddelen wanneer Laus in handen zal komen van vijandige en onwaardige directeurs. Aubin zal Benoîte en Hermitte vergezellen naar Marseille in september 1692 wanneer ze moeten vluchten voor de invasie van Savooi. Daarna tijdens de lastige periode van twintig jaar die op dit drama volgt zal hij berispt worden door de overheid van Embrun, door de jansenistische directeurs opgehitst en die hem ongewenst achten op Laus. Maar de aanwezigheid van M. Gaillard die zijn Histoire opstelt beschermde hem tegen zijn vijanden.

Wanneer hij verneemt dat de priesters van Sainte-Garde zich op Laus zullen vestigen koopt hij op 31 augustus 1711 de grond naast zijn kluizenaarswoning, maar is snel gerustgesteld door hun goed onthaal: dan treedt hij toe tot de Derde Orde van de heilige Dominicus in 1672 en tot die van François de Paule, van eremitische inspiratie, in 1716.

De priesters van Sainte-Garde zullen hem dulden zolang Benoîte leeft, maar zullen hem daarna van Laus verwijderen, vanaf februari 1719 door Mgr. de Malissoles, bisschop van Gap, die hem verplicht in zijn kluis de blijven, zo niet "zal hij vervolgd worden voor ongehoorzaamheid en landloperij en zal zijn kluis iemand anders toekomen." Dan besteedde hij zijn persoonlijk bezit om de stichting van een hospitaal in Gap te helpen, schenkt aan Laus zijn grond op Guérins en verlaat in 1732 ziek zijn kluis. Hij sterft kort daarop.

Zijn grote verdienste bestond erin de hele documentatie over Laus te hebben bewaard en te hebben overgemaakt aan de Paters van Sainte-Garde.

Vertaling: Broeder Jozef

Hoofdstuk 6. De nieuwe kapelanen. Benoîte in Embrun

MM. Peytieu en Hermitte, de twee kapelaans door de nieuwe vicaris generaal van Embrun Jean Javelly benoemd, komen in Laus aan rond maart 1669. We stellen deze drie personages samen voor.

Jean Peytieu

De notariële akte van 16 april 1676 bij notaris Tanc van Remollon leert ons dat Jean Peytieu, zoon van Jean en kleinzoon van Bonnet, is geboren in Villard-Saint-Pancrace nabij Briançon rond 1640. Deze akte stelt zijn broer Joseph aan als procurator van de onroerende goederen die Jean in Villard bezit met de opdracht ze te bebouwen en de vruchten te bewaren.

Na zijn klerikale studies krijgt hij de graad van doctor in Godgeleerdheid, misschien in Avignon, en komt dan terug naar Embrun bij M. Lambert en hoort daar al de geruchten rond Laus: hij zal er gewag van maken in zijn eerste verslag aan de nieuwe aartsbisschop. We hebben gezien dat hij naar Laus kwam kort na Pasen 1665 en de diepe indruk die hij er aan overhield.

Zijn wankele gezondheid tijdens de studies was verbeterd en de diocesane overheid dacht aan die doordachte priester om de nieuwe ploeg directeurs te leiden dat in dienst van de bedevaart moest komen, daar de jonge priester Lombard de kwaliteiten niet bezat om degelijke verantwoordelijkheid te dragen.

Hij neemt zijn intrek in het dal van Laus met zijn confrater Barthélémy Hermitte in de Vasten 1669 en begint er aan een twintig jaar lang ambt dat zeer vruchtbaar zal zijn voor de zielen. Er zal er zijn krachten verbruikend in de biechtstoel en de talrijke moeilijkheden van een definitieve vestiging van de bedevaart. Hij had de verdienste, ondanks de last van zijn werkzaamheden, een zeker aantal feiten over het leven van de bedevaart op te tekenen en later in zes bundels te verzamelen die gelukkig bewaard bleven en waarvan alleen de eerste pagina verloren ging.

Door een nauwe bestudering van die bundels is het mogelijk, dankzij de soorten papier, de verscheidene geschriften, de gebruikte inkten en pennen, de volgorde van opstellen te bepalen. Behalve de eerste bundel die kleine feiten uit de kinderjaren van Benoîte tot aan het visioen van Pindrau aanhalen, geven alle andere bundels sommige feiten weer die tenminste van 1686 dateren en de laatste drie niet voor 1688 voorvallen. Het is dus vanaf de zomer 1685, toen zijn leven in gevaar kwam, dat hij het nuttig oordeelde alle feiten te bundelen vanuit losse bladen met nota’s en ze te verzamelen volgens onderwerp en zonder chronologische volgorde. Daarna vervolledigde hij sommige hoofdstukken en liet pagina’s onafgewerkt.

Het geheel kreeg de titel: "Mémoires historiques," een verdiend opschrift want hun auteur is zeer nauwkeurig over namen en data en geeft trouw de zin van de aangegeven woorden weer als het niet letterlijk kan.

Als genuanceerd auteur munt M. Peytieu uit bij het aanhalen van de spirituele sfeer van de bedevaart en de houding van Benoîte bij de gebeurtenissen. Zijn enig goed gestructureerd schrift is het bekende gedetailleerd verslag samengesteld op vraag van Mgr. de Genlis in de winter 1671-1672: een klein meesterwerk qua presentatie is het een verstandig pleidooi voor de bedevaart waarvan hij de vruchten aangeeft en tegelijk een discreet en bewonderend getuigenis van de deugd van de Ziende. Deze eminente directeur is zo gewaardeerd door de bisschoppen van Gap en zijn naaste buren dat ze niet aarzelen hem priesters toe te vertrouwen die terug op het rechte pad dienen gezet. Door zijn oprechtheid en zijn gezond verstand is hij een geprezen getuige van de gebeurtenissen op Laus die zoveel willekeurige of vijandige commentaar opleverden. Voor Benoîte is hij een onontbeerlijke steun en een voorzichtige raadgever, alsook voor de pelgrims die aan hem een verlichte en steeds beschikbare biechtvader hadden. Zijn overlijden op 19 maart 1689 was een zware klap voor de bedevaart en het begin van zware beproevingen voor de vrienden van Laus.

Barthélémy Hermitte.

Zijn herkomst is moeilijk te bepalen ondanks nieuwe onderzoeken. Hij zou kunnen geboren zijn in een gehucht van Monclar [Alpes de Haute-Provence] in december 1640 en zou dan een tijdje notaris geweest zijn in de omgeving van La Bréolle vooraleer in het klooster te treden. Ook misschien zou hij geboren zijn in Queyriès want een geestelijke met die naam kreeg de kleine orden toegediend in september 1664 als zoon van Barthélémy en Jeanne Pons. Als het gaat over Queyrières in de streek van Briançon zou hij streekgenoot zijn van M. Peytieu en dat zou de keuze van de twee jonge priesters, bijna dertig, om de ploeg van directeurs op Laus te worden. Als het over de notaris gaat is het de bekwaamheid die Hermitte vertoonde in het tijdelijk beheer van Laus te begrijpen.

Hij wordt zelden vernoemd in de documenten over Laus en tekent talrijke notariële akten. Hij liet enkele Mémoires na die M. Gaillard heeft gebruikt maar die later verdwenen zijn. Van streek gebracht door de brand en de plundering van de gebouwen op Laus in september 1692 toen hij Benoîte naar Marseille vergezelde, kwam hij zijn emoties nooit te boven en stierf op Laus in de zomer 1693.. Benoîte had een groot vertrouwen in hem en hij verleende een kostbare hulp bij het biechten aan M. Peytieu.

Waar werden deze buitengewone directeurs begraven? Misschien onder de vloer van het heiligdom naast Mgr. Depéry. Meer waarschijnlijk in het oude kerkhof van de Paters onder de huidige kapel, de Biechtstoel van de Mannen genoemd, rechts van de kerkpoort.

Jean Javelly, vicaris generaal.

Deze priester wordt dikwijls verward met zijn gelijknamige oom die provoost was van het Kapittel van de kathedraal in Embrun en vertegenwoordiger van de clerus. Beide waren afkomstig uit Avignon en de neef, zoon van Louis, werd in de parochie Saint-Agricol gedoopt. Zijn oom deed hem in augustus 1630 als prebende genietend kanunnik in Embrun benoemen, maar omdat er een andere kandidaat werd voorgesteld duurde het twee jaar vooraleer het Parlement van Parijs een uitspraak over het geschil deed. Jean Javelly bekleedde dus zijn zetel in 1633.

Hij was een uitstekend priester, doctor in de Godgeleerdheid en in Burgerlijk en Kerkelijk recht aan de universiteit van Valence. Hij had Rechten gedoceerd in Avignon en er zo een reputatie opgebouwd dat hij naar Rome werd gestuurd om de belangen van het Graafschap te behartigen. Hij werd er op prijs gesteld door de familie Barberini waaraan paus Urbanus VIII en de kardinaal legaat van Avignon toebehoorden. Bij zijn terugkeer in het Graafschap weigerde hij het bisdom van Chalon-sur-Saône en werd hij juridisch raadgever van de aartsbisschop van Arles, zijn vriend Mgr. Jaubert de Barrault. Koning Lodewijk XIII legde in 1632 een klacht neer bij de paus opdat een gerecht de bisschoppen van Albi, Uzès, Nîmes en Lodève zou veroordelen om de hertog van Orléans tegen de koninklijke overheid te hebben gesteund. De paus zond als commissarissen de aartsbisschop van Arles en de bisschoppen van Saint-Flour, Saint-Malo en de hulpbisschop van Tours. Dit gerecht zetelde in de zomer van 1633: de twee beschuldigden werden uit hun bisschoppelijk ambt gezet en hun kerkvoogdij werd afgenomen. De overigen werden vrijgesproken.

Het is bij die gelegenheid dat Jean Javelly, juridisch raadsman van Mgr. Jaubert die dit gerecht voorzat, oordeelkundige en tactvolle kwaliteiten vertoonde waardoor hij de bijnaam kreeg van ‘het orakel van heel de Provence’. Toen benoemde Mgr. Jaubert hem to vicaris-generaal en later tot hulpbisschop met recht van opvolging. De paus benoemde hem tot apostolisch protonotarius. Javelly weigerde de opvolging bij het overlijden van de aartsbisschop in 1643 en nam zijn intrek in Embrun in 1648 nadat zijn oom in de herfst overleden was en hem een huis naliet naast het college van de Paters Jezuïeten. Hij krijgt het rectoraat over de kathedraalkapel Saint-André in 1651 en wordt afgevaardigde in Arles voor de belangen van het kapittel van Embrun in 1665, en later in Marseille en Avignon.

Toen bij het vertrek van Mgr. d’Aubusson in september 1668 de zetel van Embrun vacant werd verkoos het Kapittel Javelly als beheerder van het bisdom met de titel van vicaris generaal en ‘official’ bij ‘sede vacante’. Hij wordt in dit ambt bevestigd door de nieuwe aartsbisschop Mgr. de Genlis die, vooraleer naar Embrun te komen, hem afvaardigt naar de streekparlement van Digne op 10 april 1670. Kort daarop zal hij energiek en handig tussenkomen in de belangen van Laus. Zeer vermoeid in de herfst 1671 schrijft hij twee testamenten waarvan het tweede bijna al zijn bezittingen naar de Paters Jezuïeten gaan: het was inderdaad zijn oom die de komst van het jezuïetencollege naar Embrun in 1605 in de hand had gewerkt.

Onze vicaris generaal sterft op 9 februari 1672 volgens de gedenkplaat in het college van Embrun teruggevonden [Juvénis zegt op 14, het opschrift geeft 23 aan]. Deze twee testamenten tonen de apostolische bezorgdheid van die wijze man aan. Hij verdient absoluut niet de benaming "notoir woekeraar," die Mgr. de Genlis hem eens gaf in zijn strijd tegen de Paters Jezuïeten in een brief van 22 juni 1686 aan Mgr. de Harlay, aartsbisschop van Parijs.

Het is voor de komst van de nieuwe aartsbisschop van Embrun dat een belangrijk feit voorvalt tijdens het verblijf van Benoîte in die stad.

Ondervraging van Benoîte in Embrun [26 mei-8 juni 1670]

M. Peytieu geeft ons terloops de juiste datum van dit gebeuren in zijn verslag aan Mgr. de Genlis twintig maand later geschreven: Pinksteren 1670. Daar hij die datum niet kent denkt M. Gaillard ten onrechte dat het verblijf van Benoîte een verband heeft met de plakbrief op de kerkdeur in Laus, waarover eerder sprake was.

Het is een pagina uit de Mémoires van Peytieu die M. Gaillard attent maakte op dit belangrijk feit. Dit is de tekst:

"Eerst dat M. Javelly aartsvicaris benoemd werd door Mgr. onze prelaat en Benoîte verplichtte naar Embrun te gaan waar ze, God zij dank, door iedereen goed werd onthaald. M. de Aartsvicaris was verrast haar 8 dagen in zijn woning te zien, verlangend naar de komst van de waardige Moeder Gods die ze op Sacramentsdag op het hoofdaltaar van O.L.V. van Embrun zag."

Op het origineel handschrift van Peytieu schrijft M. Gaillard in de marge: ‘Toen ik dit aan Benoîte voorlas op 19 februari 1708 in Laus zei ze dat M. Javelly haar 14 dagen bijhield. De aartsvicaris heeft alles geschreven’. Het is dus maar vijftig jaar later dat Benoîte alle details over haar verblijf in Embrun aan Gaillard meedeelt, en waarvan hier de korte inhoud.

Javelly wenste exacte informatie over die verering waarover hij tegenstrijdige geluiden onder zijn confraters in Embrun hoorde. "Om ingelicht te worden," noteert Gaillard, "wou hij niet naar Laus afzakken, wat teveel stof zou doen opwaaien, want deze goede man was daarvoor te voorzichtig en wijs, maar hij laat Benoîte roepen om naar Embrun te komen." Hij ontbood haar met haar moeder om alle geroddel te vermijden.

"Om haar juist gade te slaan gelast hij zijn meid haar niet te verlaten, ook niet voor de meest persoonlijk nood, uit vrees dat iemand haar zou misleiden. En om over alles de waarheid te vernemen hield hij haar als gevangen, zonder ’s nachts buiten te gaan of elders te eten. Hij zet haar aan zijn tafel en doet haar bij zijn meid en haar moeder slapen."

Deze meid, Marie Salva, genoot het vertrouwen van Javelly vanwege haar lange jaren dienst, alsook haar jonge broer Pierre die als knecht was aangenomen. In zijn testament zal hij zorgen dat Marie niets te kort komt en er een som bijvoegen om Pierre een vak te laten aanleren.

"Dagelijks na het maal," vervolgt Gaillard, "wordt ze naar het aartsbisdom geleid. Hij ondervraagt haar met de Jezuïeten en andere priesters om duidelijk de waarheid te vernemen over alle feiten die zich in Laus voordeden vanaf het jaar 1664 tot in 1669, over alles wat ze gezien en geweten had en nog ziet. De ondervragingen die ze onderging hadden geen volgorde: dan vroeg men iets, dan weer iets anders, zonder volgorde of verband om haar te doen falen en iets te vinden om die verering te vernietigen zodat er niet meer over gepraat werd. Maar wat hen overtuigt over de waarheid van de verschijningen is dat ze steeds standvastiger en sterker voorkomt, steeds met meer gezond verstand zonder ooit te falen. Door herhalingen te hanteren en van de hak op de tak te springen antwoordde ze dat ze dat al gezegd had, of dat de gestelde vragen niets met Laus en de verschijningen te maken had. Zo waren ze gefascineerd door de redenering van een dwaas en eenvoudig meisje en ze niet meer wisten wat zeggen waarop ze niet meteen antwoordde.

Precies of het ging over een verslag van het proces van Jeanne-d’Arc. M. Gaillard lijkt de bedoelingen van de onderzoekers en de handigheid van hun vragen wat te versomberen. Het gaat zeker over een grondig onderzoek, waar de feiten van Laus zorgvuldig worden uitgepluisd door mensen die gewoon zijn met tegenstrijdigheden om te gaan. Deze zijn verrast dat Benoîte zulke zekere getuige is met een onfeilbaar geheugen: ze wordt niet in gebreke gevonden en haar speelse eenvoud stuurt dit onderzoek in de goede richting, daar waar we er geen verslag van bezitten ondanks alle zoekwerk sinds een eeuw."

"Wat de heer Javelly en de andere ondervragers leerden," besluit Gaillard, "was dat Laus iets buitengewoon was en dat het Verbod geen zin had." Nog een wenk naar de vrijheidsbeperking die overbodig was! Maar de zeer goede indruk die Benoîte op haar rechters naliet zal die beperking opheffen en andere elementen zullen hen ook verrassen en hen tot nadenken aanzetten.

Versterving van Benoîte en visioen van O.L.V. der Koningen.

"De 7 eerste dagen deed de heer Javelly haar steeds aan zijn tafel aanzitten, tegenover hem om ze te kunnen gadeslaan. Toen ze moest eten en drinken kon ze niet, en in die 14 dagen kon ze niets inslikken behalve een volle lepel zuiver water de eerste 7 dagen. Waarna M. Javelly, bij het zien dat haar aan tafel zetten tot niets leidde daar ze niets at, haar niet meer verplichtte. Alle zorgen werden aangewend om haar gade te slaan en te letten dat haar moeder of iemand anders haar heimelijk iets gaf: dit werd nooit vastgesteld, en zij en haar moeder dachten daar zelfs niet aan. De andere 7 dagen nam ze helemaal niets, voelde ze zich steeds goed en was nooit onwel: ze leed honger, noch dorst en leefde van Gods genade en als bij wonder."

Dit volledig en lang vasten herinnert eraan dat Benoîte als tiener al een week op twee niet at uit liefde voor de kinderen Astier, wat goed aantoont dat ze fysisch buitengewoon sterk was. De uitzonderlijke soberheid van haar dagelijks bestaan heeft de beproeving van dit vasten in Embrun vergemakkelijkt, wanneer het ontroerde jong meisje voor het gerecht als psychologisch geblokkeerd is door haar overdreven gevoeligheid. Ze zal later die lange fysische spanning trouwens bekopen. Maar dat laat haar geestelijke faculteiten, misschien nog aangewakkerd, onaangetast daar ze haar rechters verrast met haar tegenwoordigheid van geest en haar constant gebed.

"Dit goed meisje miste Laus en kwijnde diep weg: het leek alsof ze er 10 jaar weg was, zo was Laus haar verblijf en haar middelpunt. Op dinsdag [tiende dag] vraagt ze de toelating aan de Aartsvicaris om met haar moeder te vertrekken. Hij antwoordde dat hij wel wilde, maar liever wachtte tot overmorgen op Sacramentsdag en dat ze dan iets moois zou zien."

Deze nadere gegevens van Gaillard laten toe nauwkeurig het verblijf in Embrun te plaatsen. Benoîte kwam er aan op Pinksteravond, werd er de 6 volgende dagen ondervraagd, dan maandag met rust gelaten, wat haar aanspoorde om te vragen op dinsdag weg te kunnen. Uiteindelijk zal ze vrijdag vertrekken en thuiskomen op zaterdag: dit zijn dus de veertien aangegeven dagen, van 26 mei tot 8 juni 1670.

M. Peytieu verklaarde ook dat Benoîte de Maagd had gezien op Sacramentsdag op het hoofdaltaar van O.L.V. van Embrun. Hij voegde er meteen aan toe: ‘Bijna heel de preek was ze in extase bij het zien van zo iets wonderbaars: zij die voor haar zorgden dachten dat ze flauw was gevallen. De Moeder Gods zei haar niet verwonderd te zijn en dat de vijanden van Laus in het nauw zullen gedreven worden. Gaillard vult zijn verhaal aan met de herinneringen van Benoîte: ‘Ze genoot de eer onder de hoogmis de goddelijke Maria te zien, als een koningin gekleed met een kroon op het hoofd, stralend van licht. Toen het orgel begon te spelen, wat Benoîte opschrikt, verschijnt de Moeder Gods haar en zegt dat ze niet bang moet zijn van de kleine instrumenten die haar geliefde Zoon eren op zijn grootste feestdag als teken van zijn oneindige liefde… en vele andere mooie dingen die ze zich niet meer herinnert en die niet werden opgetekend maar die ik sindsdien vernomen heb: dat deze plek niet geschikt was voor de verering van Laus, maar dat we de moed niet mochten verliezen, goed tot haar geliefde Zoon bidden en steeds goede werken doen, zeer geduldig alles ondergaan dat tegen haar en Laus werd ondernomen, maar dat alle vijanden van deze heilige plek eens in het nauw zullen gedreven worden’.

Vanaf de eerste maten op het beroemde orgel van Embrun is onze herderin diep verward en beleeft ze een soort wakkere droom, overstelpt door deze nooit gehoorde muziek in deze indrukwekkende omgeving van de verlichte basiliek. Ze blijft in extase tijdens de preek, daar ze een visioen heeft van de koninklijke Maagd. Op dat moment ziet M. Javelly (of een andere kanunnik) het vurige gezicht van het meisje dat afwezig lijkt.

Gaillard doet de Maagd een lange toespraak houden die een duidelijke kanttekening is op de twee korte bedenkingen die Peytieu aanhaalt. Hij voegt er een eigenaardig detail aan toe: Benoîte is bewonderd dat de Maagd een kroon draagt en dat ze zou gezegd hebben dat deze kathedraal, door de koningen van Frankrijk gebouwd, een koninklijke kerk was. Dit is een mogelijke verwijzing naar de welgekende cultus tot O.L.V. van Réal.

Gaillard leert ons ook nog dat Benoîte, na deze Mis, als in een andere wereld vertoefde en dat M. Javelly haar ondervroeg: dan openbaarde ze hem haar visioen en wat ze er had gehoord. Onder de indruk van het gedrag van de herderin en haar duidelijke oprechtheid dacht deze Vicaris generaal dat ze bijzondere gunsten genoot en hield haar nog in Embrun tot ’s anderendaags, daar verschillende collega’s de ziende wilden benaderen en die het parfum verspreidde dat zich dikwijls vertoonde na haar visioenen.

De terugkeer naar Saint-Etienne.

Het is vrijdagnamiddag dat de herderin eindelijk de toelating krijgt om Embrun te verlaten: ‘Benoîte," zegt ons M. Gaillard, "neemt afscheid van de Aartsvicaris, gaat met haar moeder te voet naar Savines zonder eten of drinken. Vol vuur van Gods liefde na dit visioen bidt zij onderweg en overal. De oude pastoor van Savines, Victor Marseille, herbergt hen maar onder het avondmaal met de vroegere abt van Sauze, Sébastien Astier die de biecht van zijn confrater kwam horen, kan Benoîte nog steeds niet eten ondanks het aandringen van die prior, vroeger pastoor van Saint-Etienne en die ook op Laus was in september 1665 bij de genezing van Catherine Vial.

’s Anderendaags vroeg in de morgen vertrekken onze reizigers naar Chorges waar Benoîte, nog steeds nuchter, een stuk tarwebrood kan eten. In Chorges zag ze het gebak dat er gemaakt werd: ze nam er wat van, waarvoor haar moeder de hele weg God looft omdat dat haar dochter weer eet. Terug in de gekende omgeving van het dal voelt het meisje zich opgelucht en spoed zich naar de geliefde kapel van Laus die ze tegen de avond bereikt om er bijna een uur in extase door te brengen en de Maagd te danken voor de goede afloop van die beproeving. En na verder alle voedsel geweigerd te hebben keert ze terug naar Saint-Etienne waar haar moeder haar voorging. Zo eindigt dit minder bekend gebeuren in het leven van onze herderin."

In Embrun zelf zal het onderzoek hevige reacties ontketenen, volgens M. Gaillard.

"Dit zelfde jaar, schrijft hij, "de afgunstigen, de belanghebbenden, de vijanden van Laus, bij het zien van de ondergang van de verering in Embrun en de opgang in Laus, zeiden tot M. Javelly dat hij Benoîte in een klooster moest doen plaatsen. Deze wijze en voorzichtige man die de deugd en eenvoud van Benoîte goed kent na 14 dagen beproeving, antwoord hen: ‘MM.! MM.! Het is niet Benoîte die de ondergang van de verering in onze kerk keldert, het zijn onze zonden, ons gebrek aan ijver en zorg om ze in stand te houden, zodat ze naar de grens van ons bisdom is gegaan. In plaats van haar weg te trekken of dit goed en heilig meisje van wie ik de deugd ken niets aan te doen, moeten we trachten dat de verering het bisdom niet verlaat en met Benoîte samenwerken om ze te bewaren, uit vrees dat ze helemaal zou verdwijnen."

Woorden die de deugd en godsvrucht van deze voorname man waardig zijn, hij die steeds geacht werd voor zijn kennis en godsvrucht. Hij is ook overleden als een goed man, zoals hij geleefd heeft.

Dit slot compliment van M. Javelly door Gaillard lijkt ten volle van toepassing en de laatste opmerking verdient om opgenomen te worden ter ere van de nederige herderin als moedige getuige van Laus.

Enkele valse zieners

Vanaf de bouwperiode van de grote kerk in Laus begint de plaag van de valse zieners die M. Peytieu goed beschrijft, een kwaal die meestal samengaat met waarachtige feiten. Ze is gekenmerkt door een snel succes en door het soms dramatisch belachelijke waar ze onvermijdelijk in uitmond.

Een herderin uit Sauveterre in het gehucht Corréo van de parochie La-Roche-des-Arnauds verklaarde op een dag in de lente 1667 visioenen van de Maagd te krijgen en vond meteen bij de jonge pastoor van Pelleautier, Sauveur Clément, een vurig bewonderaar en een energieke steun. Deze priester, in La Saulce geboren, had rechten gestudeerd en maakte deel uit van de officialiteit in Gap, samen met de dienst in de buurtparochie van Pelleautier. Hij kwam zo onder de indruk van deze zienster dat hij een kapelletje liet bouwen in 1667 langs de baan van Gap naar Rabou op de plek waar de herderin beweerde de Maagd te zien en hij nam ontslag op de pastorij in oktober 1667 om als kapelaan te kunnen fungeren. Daar er mensen kwamen vereren vroeg hij op 9 november 1668 de toelating om de kapel uit te breiden onder de benaming O.L.V. van Sauveterre.

De herderin van Corréo kwam naar Laus in 1669, maakte misbruik van de naïviteit van Benoîte door ze te verleiden om naar Sauveterre te komen en de Maagd te zien. Benoîte was toen diep ontgoocheld omdat ze al meerdere weken geen bezoek van de Maagd meer kreeg omdat ze niet op tijd een pastoor uit de buurt gewaarschuwd had voor een ‘zware misdaad’ die hij zou bedrijven. Ze liet zich overtuigen door haar collega die haar naar de kapel van Corréo bracht. Beide beginnen te bidden en opeens roept de roddelaarster uit: "Ik zie de Moeder Gods! Benoîte, zie je haar niet?""Maar neen," antwoord onze herderin verbaasd, "ik ervaar geen enkel teken van haar aanwezigheid: noch vrees, nog vreugde, noch geur." De klucht gaat door zonder de oprechtheid van de herderin om te buigen, ondanks de komst van de kapelaan die de woorden van het meisje ondersteunt. Beiden beschuldigen uiteindelijk Benoîte te weigeren de verschijning te herkennen uit vrees dat deze Laus zou benadelen. Ontgoocheld sturen ze Benoîte alleen weg terwijl er een onweer losbrak en de nacht inviel. In haar lopen naar Gap in het oweer denkt Benoîte "een dikke en totaal naakte man, die een notelaar schijnt te vellen" te zien en die haar beangstigt: ze vlucht door velden en hagen, is de weg kwijt en ploetert in de ravijntjes. Ze had sinds vanmorgen niets gegeten en komt uitgeput en onder de modder in Gap aan. Bevend klopt ze aan bij de Zusters Ursulinnen die haar versteld ontvangen, haar eten geven en drogen en dan lachen om haar tegenspoed. Aangenaam verrast door de eenvoud en de goedheid van het meisje houden ze haar enkele dagen vooraleer haar weg te sturen met een mooie mand appelen voor haar en de priesters van Laus.

De kloosteroverste was toen Anne Caire uit de familie d’Abon, omringd door 22 zusters met de 17 koorzusters die uit de goede burgerij of de lagere plaatselijke adelstand kwamen. Ze hadden het niet breed, hielden een externaat voor meisjes en logeerden enkele meisjes uit de protestantse families en die ze moesten opleiden in de Godsdienst om hun afzwering te verkrijgen.

Het vlug bekende avontuur van Benoîte kelderde meteen de valse verschijning, want in november 1672 moet de kapelaan Clément de pastorij van La Freissinouse aanvragen en een gepland seminarie naast de overbodige kapel werd door Mgr. Marion bedacht en zelfs getest vanaf 1673 door gebruik te maken van de belangrijke erfenis in juni 1671 gekregen van Marguerite Baud, weduwe van Albert de La Villette, heer van Furmeyer. De verordening van 3 maart 1673 duidt vicaris generaal Jean Brette aan om de start van het seminarie te begeleiden, met hulp van de pastoor van Saint-André, Rioul genaamd, en de onvoorzichtige kapelaan Clément. Het overlijden van de bisschop in augustus 1675 blokkeert dit onpraktisch plan.

De valse zienster ‘trouwde en hertrouwde’ zoals M. Peytieu lachend benadrukt, maar hij verzwijgt wel de naam.

Een tweede licht geval deed zich voor in Laus voor 1669. Pierre Imbert en zijn schoonzoon Jean Bertrand hadden een herderin die beweerde visioenen van de Maagd te hebben. ‘"Op een zondag," vertelt M. Peytieu, "komt ze openbaar in de kerk roepen dat de Moeder Gods haar verscheen in het bos. En zie de listen van de Duivel: Iedereen verliet met haar de kerk. De priester aan het altaar bleef alleen achter met Benoîte en de misdienaar. Maar Benoîte zei hen haar weg te sturen en dat ze onderhevig was aan drank." Imbert deed dat volgens M. Gaillard: dit verstoord meisje kon inderdaad de bedevaart schade berokkenen.

Een derde geval wordt uitgebreid beschreven door M. Peytieu en vervolledigd door M. Gaillard. Het gaat om een meisje Françoise genaamd, in Brusquet geboren (Basses-Alpes) in het kanton La Javie.

"Bij het horen over de verschijningen aan Benoîte deed ze alsof ze sSint Jozef zag en in de extase en de goede geuren vertoefde. Ze moeide zich met de naaste te berispen en hem te waarschuwen voor zijn verborgen zonden. Ze kwam meerdere malen naar Laus waar Benoîte probeerde haar de les te spellen." Gaillard geeft details over haar avonturen: "Het eerste jaar dat ze naar Benoîte kwam (in 1669) waarschuwde deze meteen haar pastoor zich niet met deze verering belachelijk te maken, daar het meisje huichelde en in staat was iedereen beet te nemen." Daar Françoise doorging met haar aanstellerij bracht ze haar in Gap naar Pater Montfalet, opdat ze zou ontvankelijk zijn voor een onbekende biechtvader die bekend stond voor zijn goedheid en eerlijkheid. Ze belooft voor het heilig Sacrament aan de Pater en aan Benoîte om op te houden met haar vroeger gespot. En Benoîte zei haar dat ze het schandaal van de streek is door zo verder te veinzen en dreigde alles te onthullen.

Na enkele maanden begint Françoise opnieuw als profetes op te treden in de streek, zodat de Aartsvicaris van Digne haar naar de Visitandinnen stuurt voor onderzoek.

Dit klooster in Digne werd in 1630 gesticht doordat van Embrun, dat ontstond in 1623 vanuit het klooster in Annecy.

Daar hij Françoise van geen enkel zeker bedrog kon overtuigen stuurde de Aartsvicaris de advocaat Antoine Isoard naar Laus voor onderzoek bij Benoîte die het meisje als haar vriendin aangaf. Dan besluit Benoîte haar bedreiging uit te voeren en onthult ze de huichelarij van de onbeschaamde en valse visioenen. M. Isoard keert terug en plaatst Françoise voor de waarheid die ze erkent. Kort daarna verlaat ze haar streek, komt nabij Seyne in de Vernot waar ze haar aanstellerij hervat en andere meisjes fopt, die haar voor heilig aanzien. Uiteindelijk wordt ze in 1680 zwanger van een bediende, baart in een bos en sterft kort daarna van droefheid en schaamte. M. Gaillard zegt nog dat Benoîte via haar Engel wist dat dit meisje ‘boete had gedaan en God barmhartig voor haar was geweest… en dat het kind 4 of 5 dagen nadien werd aangetroffen in het bos waar het geboren was en luidkeels riep: "Mijn moeder! Mijn Moeder!" wat een grote indruk maakte op de mensen.

We mogen de liefdadigheid van Benoîte in die zaak onderstrepen: ze handelde discreet, waarschuwt meteen de pastoor, haar eigen ervaring in Corréo indachtig, probeert het meisje te bekeren en haar tot schaamte aan te sporen door haar te bedreigen in geval van herhaling, en tenslotte is ze verheugd te vernemen dat de ongelukkige op het einde een late bekering onderging. Een groot contrast tussen de glasheldere houding van onze herderin uit Laus en de valse weerbarstige zieners!

Het gedrag van Benoîte

De avonturen van de herderin hebben ons getoond hoe ze leed onder het verzuimen van een bevel van de Maagd en niet meer ondersteund werd door haar visioenen. Maar ze putte moed en ervaring voor haar taak om de gewetens wakker te schudden, en kreeg veel werk met de zondaars die Laus bezochten. Het meisje was bijna 22 en verbleef meer in het dal of in het huis Meyssonnier waar ze later haar intrek zal nemen, of boven de kerk in het oude huis Bertrand, waar toen de familie Sambain woonde.

De constante aanwezigheid van bekwame biechtvaders en de regelmatige toeloop van pelgrims zorgden er stilaan voor dat wat door de Maagd werd aangekondigd, gebeurde:

Laus werd een plek van bekering van uitzonderlijke kwaliteit. M. Gaillard beschrijft dat wat graag met zijn gebruikelijk enthousiasme en tegelijk de rol van Benoîte in dit vruchtbaar apostolaat onderstreept. "Iets over," schrijft hij, "de vreugde en troost die de biechtvaders in de biechtstoel ervaren, alsook die van de boetelingen: het is zo buitengewoon dat het onverklaarbaar is." De heren Peytieu en Hermitte herkenden het graag: ze zeiden dat ze de biechtstoel niet zouden ruilen voor de beste taken en de meest vooraanstaande zendingen in de Kerk, zo verheugd en getroost waren ze door de bekering van de zondaars, die dagelijks plaatsvond, dat Laus een grootse en permanente Missie was waar geen dag zonder genade voorbij gaat. Deze Heren verlieten de biechtstoel niet, waren er dag en nacht en zonden iedereen tevreden weg…

Zovelen hebben een oneindig aantal pathetische en overtuigende preken gehoord die hen niet raakten! Ze zijn het wel door enkele woorden die een biechtvader uitspreekt op deze heilige plek, bekeren zich grondig en geven hun slechte gewoontes op. Daarna leven ze als voorbeeldige christenen, veel beter dan voordien zoals sommigen vertelden. Vanwaar die plotse ommekeer?

"Van een zegevierende en doeltreffende gunst die ze krijgen op deze heilige plek en de hun wil zonder dwang overwint. De aantrekkingskracht van die gunst is zo groot dat ze zachtheid in het hart legt, snikken en zuchten op de lippen en tranen in de ogen: ze worden door een zo stekende pijn overrompeld om God beledigd te hebben dat ze het moeilijk kunnen uiten. Vreugde en verdriet die hetzelfde effect hebben: de bekering."

M. Peytieu zal voor de aartsbisschop van Embrun opmerken dat de boetelingen in Laus een biecht spreken en die gaat over ‘meestal een deel of heel hun leven en de genade werkt zo in op de zielen dat ze toegeven aan al wat de biechtvaders hen opleggen: vergoeding of verzoening’.

Daarna onderstreept Gaillard de actie van Benoîte: ‘Het is zij die ieder troost, moed inspreekt bij de biechtvaders, degenen waarschuwt die hun zonden niet durven belijden, stuurt hen naar volgens haar de gepaste biechtvader. Wanneer ze hen stuurt wordt voor hen alles achtergelaten, wat ik dikwijls ervaren heb. Benoîte bidt terwijl ze biechten. Als ze tijd hebben om te blijven wordt hen gevraagd te wachten dat de volkstoeloop ophoudt, zo niet worden ze meteen gehoord: daar worden de vetste eenden en grootste walvissen gevangen’. En de aartsdiaken besluit: ‘Hoeveel hebben gezegd dat Laus de toevlucht van de zondaars was, de plek waar God de goede biechten inspireert, de schaamte opheft van degenen die hun zonden niet durven belijden en bijgestaan worden door Benoîte die hun innerlijk leven openlegt en hen moed geeft om zich goed te onderzoeken en de gepaste biechtvaders vindt die hen tevreden wegsturen’.

Bij die beschrijving ontbreekt de voornaamste trek die Peytieu ons bezorgt door de eerste dader van die resem bekeringen op Laus aan te duiden. ‘De tederheid van de Moeder Gods voor de zondaars doet haar alle middelen aanwenden om hen van de zonden af te keren: wanneer ze doof zijn voor de geheime vermaningen van de genade doet hen in levende lijve waarschuwen door Benoîte’. Volgens M. Peytieu is de kwaliteit van het biechten op Laus te wijten aan het constante gebed van de Maagd dat de zondaar aanzet om de genade van berouw te aanvaarden en de invloed van Benoîte als onvervaarde bode van Maria te ondergaan. Het is nochtans Laus en nog niet de Maagd die de volksmond noemt: Toevlucht van de zondaars.

M. Peytieu zal voor de aartsbisschop van Embrun opmerken dat de boetelingen in Laus een biecht spreken die gaat over ‘meestal een deel of heel hun leven en de genade werkt zo in op de zielen dat ze toegeven aan al wat de biechtvaders hen opleggen: vergoeding of verzoening’.

Daarna onderstreept Gaillard de actie van Benoîte: ‘Het is zij die ieder troost, moed inspreekt bij de biechtvaders, degenen waarschuwt die hun zonden niet durven belijden, stuurt ze volgens haar de gepaste biechtvader. Wanneer ze hen stuurt wordt voor hen alles achtergelaten, wat ik dikwijls ervaren heb. Benoîte bidt terwijl ze biechten. Als ze tijd hebben om te blijven wordt hen gevraagd te wachten dat de volkstoeloop ophoudt, zo niet worden ze meteen gehoord: daar worden de vetste eenden en grootste walvissen gevangen’. En de aartsdiaken besluit: ‘Hoeveel hebben gezegd dat Laus de toevlucht van de zondaars was, de plek waar God de goede biechten inspireert, de schaamte opheft van degenen die hun zonden niet durven belijden en bijgestaan worden door Benoîte die hun innerlijk leven openlegt en hen moed geeft om zich goed te onderzoeken en de gepaste biechtvaders vindt die hen tevreden wegsturen’.

Bij die beschrijving ontbreekt de voornaamste trek die Peytieu ons bezorgt door de eerste dader van die resem bekeringen op Laus aan te duiden. ‘De tederheid van de Moeder Gods voor de zondaars doet haar alle middelen aanwenden om hen van de zonden af te keren: wanneer ze doof zijn voor de geheime vermaningen van de genade doet dit in levende lijve waarschuwen door Benoîte’. Volgens M. Peytieu is de kwaliteit van het biechten op Laus te wijten aan het constante gebed van de Maagd dat de zondaar aanzet om de genade van berouw te aanvaarden en de invloed van Benoîte als onvervaarde bode van Maria te ondergaan. Het is nochtans Laus en nog niet de Maagd die de volksmond noemt: Toevlucht van de zondaars.

Vette eenden en grote walvissen.

Onze kroniekschrijvers melden vanaf dan een massale opkomst van parochiebedevaarten o.a. op Kerstmis waar Peytieu zegt: ‘Ik heb er 5 à 6.000 man gezien’. Of ook die bijeenkomst van 33 parochies waarvan ‘de vaandels het klein veld voor de kerk bedekten’. Sommige processies hadden een bijzondere pracht, zoals die van Orcières die M. Gaillard zo kleurrijk beschrijft:

‘Ik heb de processie van Orcières zien aankomen en me weemoedig maakte. De meisjes lieten hun haar hangen als Madeleine en droegen allen een doornkroon op het hoofd. De meeste hadden ze zo diep gedrukt dat het bloed langs hun haar liep en op hun voorhoofd, langs voor en langs achter. Ze zongen op tedere en godsvruchtige toon met de blik naar de grond: ze stapten met zulke schroom, meestal blootsvoets, dat degenen die ze zagen en hoorden de tranen in de ogen kregen en ze tot bekering aanzetten’. Dit theatraal aspect raakt ons nu minder, maar het drukte de vurige gevoelens van toen uit, wanneer de boetemars nog heel zijn christelijke zin had. Het gaat hier niet om een verbasterd volk of een zweemgeloof: deze meisjes hadden meer dan veertig km afgelegd vooraleer op blote voeten het heiligdom te bereiken.

Er werd al aangehaald dat de natuurlijke selectie van het ras gebeurde via een hoge kindersterfte en dat de stevige temperamenten zich in goed en in kwaad uitten. Getuige daarvan de waarschuwingen van Benoîte aan het adres van talrijke meisjes of vrouwen, de ene zwanger en de andere kindermoordenaars, andere die uit losbandigheid naar Laus kwamen om een gegadigde te vinden. Ze moeten bedreigd worden met stokslagen om te vluchten met of zonder hun baby. De krachtige pen van M. Gaillard beschrijft ons deze onbetamelijke taferelen: hij bewonderd de moedige Benoîte die hen hun toestand van zonde aanklaagt, er in slaagt ze tot biechten aan te zetten na jaren van schuldig leven en hen helpt met berouw in het hart weer te vertrekken met hun gerust geweten en vol vertrouwen in Gods barmhartigheid. Maar hij kan niet nalaten hen een morele preek te houden: "Ze denken vanwege hun moordende en godslasterende toegeeflijkheid, in eer en geweten hun huwelijk te vervroegen. In de plaats blazen ze het voorgoed op, want de jongen, eens de passie geweken, denkt dat een vlug toegeven ook aan andere kan toekomen… en er blijft alleen de schaamte over, de oneer voor jezelf en je hele familie."

Talrijke van onze documenten maken gewag van de vurige toespraken van de aartsdiaken en trekken over de zeden uit die woelige en armoedige tijd en het te frequent verblijf van het leger. De afwezigheid van de mannen die naar de Provence of de stad trokken om de kost in de winter te verdienen, deze van de meisjes en vrouwen ingehuurd voor de wijnoogst, droegen niet bij tot de openbare moraliteit. De parochieclerus zelf, meestal werkloos en niet gevormd door de langdurige tucht van een seminarie, hield er soms een schandalig gedrag op na dat Benoîte gelast was te doen bekennen door de schuldigen zonder meestal echt de realiteit van de ondeugd te kennen die de Maagd haar deed bestrijden. Al even streng zal ze de afwijkingen van de edelen aanklagen. De Maagd zal ook de clerus doen waarschuwen de kinderen en boetelingen goed op te voeden in het respect voor het Heilig Sacrament en het met diepe verering te nuttigen. Tenslotte moet Benoîte de religieuzen er op wijzen terug naar de kloostertucht en een waar gebed te komen en zich niet laten verleiden door wetenschappelijk onderzoek (alchemie).

Visioenen en straffen

Om de moed van de herderin te ondersteunen verschijnt de Maagd haar af en toe. Van 1668 tot in de winter 1671 worden 5 lichtgevende verschijningen gemeld, 4 met de Ziende in extase, en 24 andere bezoeken met uit te voeren orders: te herstellen onrechtvaardigheden, terug te bezorgen gestolen voorwerpen, beter te betalen salarissen. Tijdens het visioen van 26 maart 1670 verschijnt de Madonna in stralend licht en door twee engelen ondersteund. En nochtans is Benoîte er gestraft met twee en een halve maanden afwezigheid van haar Dame omdat ze haar gezellinnen niet verdragen had.

De opvoeding van het meisje wordt inderdaad voortgezet met strenge duidelijkheid. Ze wordt berispt "om te veel gepraat met de mensen waardoor ze hun godsvrucht verliezen." Op een andere keer werd ze beripst over de uitgave voor de biechtstoelen in de kerk ‘met bevel om vergiffenis te vragen aan degene die ze boos had gemaakt met haar klacht’. De Maagd wil dat Benoîte ‘gewoon praat, op gelijke toon, met een zuiver hart… dat ze God niet beledigt met haar bezorgdheid… dat ze sommige gezelschappen terzijde laat… dat ze trouw haar rozenhoedje bidt voor bepaalde intenties… dat ze niet van biechtvader verandert… dat ze sneller gehoorzaamt aan de maagdelijke bevelen’.

M. Gaillard merkt ook op dat de herderin nooit aan de mensen vertelt over de zachtheid en de troost die ze geniet tijdens deze maagdelijke bezoeken, maar alleen de standjes die ze krijgt. Hij haalt ook gedurende deze vier jaar talrijke raadgevingen aan van een Engel waarmee de herderin rustig praat: ‘Mooie Engel! Als je een lichaam had zoals wij zouden we zien wat ze kan aanvangen!’ Deze bezoeken van de engel beuren haar minder op dan die van de Maagd: eens zal ze M. Peytieu zeggen: ‘De troost om de Maagd eens te zien is groter dan die ze zou halen bij het zien van alle Engelen in de hemel: je moet het meemaken om het te begrijpen’.

Een van de straffen van Benoîte dient onderstreept in onze tijd van oecumenisme. Ze bracht een kind naar het doopsel in Remollon waar hugenoten haar vragen of ze gelooft dat redding in hun godsdienst onmogelijk is. ‘Ik laat dat aan God over!’ is haar antwoord. "De Maagd," beweert Gaillard, "berispte haar om te veel menselijk opzicht te hebben getoond en niet de waarheid te hebben gezegd, want als ze neen had gezegd zouden enkelen zich bekeerd hebben, wat ze niet deden. Als straf zou Ze een maand niet komen." Het gaat hier natuurlijk om een kwestie van pastoraal gevoel dat geen geloofswaarheid inhoudt.

Gezondheidsbeproevingen voor Benoîte.

M. Peytieu schrijft eind 1671 in zijn "Mémoire" aan de aartsbisschop van Embrun dat Benoîte, die hij al drie jaar gadeslaat, "beproefd is door kommer en ziekte."

Het is al lang geleden dat ze nog een volle dag goed gezond was en ze heeft altijd het begin, de omstandigheden en het einde van die ziektes gekend en die haar nooit belet hebben, behalve een keer, de Mis bij te wonen op zaterdag en zondag.’ Hier drie concrete gevallen:

‘In mei 1669 was Benoîte ziek en totaal buiten bewustzijn. Een chirurg die Manenti heet en waarvan de moeder in het gehucht Jarjayes woonde ontmoet me op het ogenblik dat ik de zieke ging bezoeken (in Saint-Etienne) en vraagt me toelating om haar te mogen zien, want hij had ze nooit ontmoet’. Benoîte kende hem ook niet en lag met gesloten ogen en een doek als gordijn rond haar bed. ‘Maar,' vervolgt Peytieu, 'nog maar aan de deur begint ze te roepen: Ik wil niet dat een chirurg me aanraakt! Ik liet hem neerzitten op een koffer bij het bed. Ze begon heel haar leven uiteen te doen wat hem veel plezier berokkende ondanks mijn aanwezigheid en tenslotte zei ze: Ga naar Laus voor een algemene biecht… wat hij uitvoerde en hij stierf kort daarna, niet zonder van zijn godsvruchtige moeder een vurige pelgrim van Laus te hebben gemaakt.'

De gave van kennis der harten schijnt hier bijzonder actief tijdens de ziekelijke verdoving van de herderin. Dit soort onbehagen is chronisch bij Benoîte en ze kent het verloop ervan.

Hetzelfde jaar merkt Gaillard op dat ze een ondraaglijke drang naar drinken vertoonde alsof ze rijkelijk gegeten had en hij haar had afgewend haar dorst te lessen aan de openbare fontein, want dat deed roddelen. ‘Zodra dit gedaan valt ze als dood en wordt twee uur blauw, en ze is er sindsdien niet meer weergekeerd’. Gaillard ziet daarin meer een straf voor haar ongehoorzaamheid dan een gezondheidsprobleem. Peytieu benadrukt dikwijls die onlesbare dorst van Benoîte maar legt geen rechtstreeks verband met haar ernstige onvoorzichtigheid met voedsel die hij niet lijkt te kennen.

Onze herderin had horen spreken over de boete die de woestijnvaders zich oplegden en soms bittere kruiden kookten op gevaar van vergiftiging. Sommige van haar vrienden op het dorp hadden dergelijk afkooksel gedronken en waren zwaar ontsteld. De stevige bouw van Benoîte kon tegen die zure soep maar bezorgde haar soms felle buikpijn tot momenten van onbewustheid. Daar ook het water in het dorp vol kalk zat en dus niet goed verteerbaar [zoals een officiële tekst meedeelt] was het een slechte hygiëne om ijskoud water aan de fontein te drinken. De herinnering aan haar moeder die ze rond elf jaar naar de bedevaart van Saint-Sixte leidde waarvan de bron bekend stond om de kinderkoorts te genezen doet veronderstellen dat het meisje een zwakke spijsvertering bezat en daar haar slaaploze nachten, later zo woelig, grotendeels het gevolg waren van haar buitensporig vasten.

Een derde typisch geval gebeurt begin zomer 1670. M. Gaillard vat het met enkele woorden samen in zijn grote Geschiedenis, maar er staan meer details in het boekje over de ‘Duivelse vervolgingen’ waarin de meeste stukken van de hand zijn van de radde eremijt Aubin. Hier een samenvatting van deze uitgebreide tekst met zijn kleurrijke taal.

Benoîte was blijven slapen in het huis boven dat toen door de hotelier van Gap, Sambain genaamd en op Laus bekeerd, bewoond werd met zijn twee grote dochters en vriendinnen van Benoîte. Het was enkele dagen na de ondervraging van Embrun waar de herderin diep beroerd en psychologisch gespannen was. Is ze ’s nachts ziek of wilt ze bidden? Ze gaat naar buiten boven het huis in een korenveld, valt er flauw op het veld en het koren onttrekt haar geheel aan het zicht. "De duivel," schrijft Aubin, "zet haar midden in het veld van de priesters, houdt haar 14 dagen vast zonder praten of teken te doen, zonder eten, drinken of zuchten. Ze wordt overal gezocht. Ze wordt geroepen, beweend en beklaagd. Benoîte hoort hen zonder teken te kunnen doen. Zonder ophouden wordt er in de kerk en overal gebeden. Boden worden uitgestuurd om iets over haar te vernemen," maar het is verloren moeite.

Dan geeft Aubin details over de indrukken van Benoîte zoals hij die zou gehoord hebben van de gezellin van haar leeftijd. Zo te zien gaat het over een echte vergiftiging van de patiënte, met rottende gistingen, gedeeltelijke verlamming en klierstoringen, die schuine verbeeldingen opwekken met onzuivere duivels van wie M. Gaillard de woorden niet durft herhalen maar die de zuiverheid van de zieke zwaar op de proef stellen en deze krachtig afstoot. "Ze ruikt zo een onverdraaglijke stank dat ze zou sterven zonder Gods steun." Plots komen de goede geuren van de beschermengel opdagen en deze voortdurende strijd maakt van haar "een geel, uitgeput, lusteloos, mager en ontdaan geraamte, met terneergeslagen ogen en geheel misvormd."

De bevrijding komt weldra: ‘De heren Peytieu en Hermitte wandelden op de weg en praatten over de verdwijning van Benoîte. M. Hermitte zag midden in het veld het koren bewegen. Hij gaat zien wat het is en vindt Benoîte in een zielige toestand zoals hierboven vermeld. Vol vreugde en troost roep hij uit: ‘Ah! Ah! Benoîte! Benoîte! Ben jij het, lieve zus?

"Je zegt niets." Benoîte opent de ogen en heft haar hand op zonder iets te kunnen zeggen. Peytieu komt toegelopen. Beide proberen haar op te lichten, maar ze is zo zwaar dat ze haar niet kunnen bewegen. Dan loopt M. Hermitte naar de kerk om een koorhemd, een stola en het Ritueel voor een duiveluitdrijving te halen, en de duivel vlucht weg.

Het arme meisje begint te praten op een zo lusteloze toon en zo stil dat amper kon begrepen worden wat ze zei. Ze slagen erin haar met ondersteuning naar de kerk te brengen, haar te doen neerzitten en daarna in bed te stoppen in het huis van Sambain waar ze met moeite wat water opneemt tussen haar geklemde tanden. Stilaan komt ze bij en kan ze wat geroosterd brood eten. Uiteindelijk ’s anderendaags kan ze naar de kerk gebracht worden, maar haar uiterlijk schrikt af."

Dit levendig verhaal verklaart meerdere aspecten van het gedrag van Benoîte en van haar omgeving. Eerst staat het vast dat de aangehaalde 14 dagen een juiste tijdspanne betekenen: het duidt aan dat de ziekte over twee weken verspreid was, vandaar de verwijzing van M. Peytieu naar een enkele gekende afwezigheid van Benoîte vanwege ziekte in de mis op Laus een zaterdag en een zondag. Daarna zien we dat de verwarde en ongezonde indrukken van de herderin meteen toegeschreven worden aan de kwade geest en de heerlijke geuren aan de engel, en dat in de ogen van de clerus elke zorgwekkende ziekelijke toestand te maken had met exorcisme.

Het drieluik: duivel-zonde-ziekte heeft een intiem verband in het geestelijk begrip van die tijd en het enige beschikbaar geneesmiddel voor deze abnormale gevallen is de toevlucht tot de sacramentaliën.

De verschillende verhalen aangaande de gezondheidsproblemen van Benoîte werden in eerste instantie meestal geschreven door eremijt Aubin: zijn dramatische toon en zijn voorliefde voor dialoog zijn er goed in weer te vinden. Deze teksten, het dient benadrukt, werden niet door haar nagelezen: het is Aubin die op zijn manier de vertrouwelijke mededelingen van de herderin opschrijft, want zijn onverzadigbare nieuwsgierigheid slaagde erin deze van haar te bekomen tijdens hun lange gesprekken, vooral na 1689. Het vasten en het buitensporige koken van Benoîte, naast haar stijgend moreel lijden door de openbaring van de zondige wereld en later naast de foltertuigen die ze gebruikt zorgen voor woelige nachten.

Voor het bijzonder feit van haar uitputting in het koren schijnt het duidelijk dat de herderin, diep geschokt door het gebeuren in Embrun, uitzonderlijk intens tijdens de twee weken na haar terugkeer de fysische weerbots van de spanning optreedt. Gelukkig houdt haar stevig gestel stand. Toen sliep ze nog drie uur per nacht en ze begon zich maar juist driemaal per week te geselen met een ijzeren tuig met vijf armen, volgens de statistiek van frater Aubin. Maar ze zal nog grotere beproevingen ondergaan.

Vertaling: Broeder Jozef

Het Reglement van 16 september 1665 door de twee vicarissen generaal Lambert en Gaillard opgesteld voorzag een uitbreiding van de kleine kapel van O.L.V. van Goede Ontmoeting, want ‘bij grote volkstoeloop kunnen er weinig binnen’. Weldra werd duidelijk dat een ware kerk diende gebouwd die de massa kon herbergen en zelfs pelgrims ’s nachts logeren wanneer die geen plaats vonden bij de inwoners van het gehucht op de vooravond van grote feestdagen. 

Al in de herfst van 1665 ontbood M. Lambert in het bijzijn van meestergasten metsers M. Gaillard op Laus met die bedoeling. Hij dacht dat het voldoende zou zijn een bescheiden kerk met twee of drie altaars op te trekken om er bij grote toeloop twee of drie Missen tegelijk op te dragen. Maar laten we het woord aan M. Gaillard:

‘Hij ontmoet me in Laus op de afgesproken dag. Terwijl hij praat met de metsers over wat er moest gebeuren om een kleine kerk te bouwen richt de Aartsvicaris zich tot mij en vraagt me welke lengte en breedte zijn werk behoefde. Ik zei hem: ten minste 15 stokken lang (30 m) en 6 breed. Hij zei me dat dit niet kon: de devotie duurt misschien 8 à 10 jaar en dan verzwakken zoals dat op andere plekken gaat. Een zo grote kerk hier was overbodig want eiste grote bijgebouwen om de nodige materialen op te bergen. Als zo groot begonnen werd zou de kerk nooit afgeraken. Ik zei hem dat de devotie langer zou duren dan wij, en dat God en zijn heilige Moeder zouden zorgen voor de nodige middelen, dat hij de baas was die naar goeddunken kon handelen, dat hij mij ontboden had om te biechten en de mensen op me stonden te wachten… Ik ga naar hen, M. de Aartsvicaris spreekt alleen nog met de metsers, ontbiedt me, staat me 12 vadems toe (24 m) voor  de kerk en staat me de leiding af. Het werk wordt toegekend aan Gavi uit het dal van Aoste’. 

Tussen het bezoek van M. Lambert en de notariële akte met de onderneming Gavi gaan er 8 maanden voorbij, want de akte van aanbesteding is gedateerd op 4 juli 1666.

"Zijn aanwezig op Laus in het huis van Pierre Meyssonnier, de twee vicarissen generaal, de twee advocaten Grimaud en Nas' zoon, prior Fraisse en drie getuigen: Louis Sarret uit Saint-Etienne, Charles Blanc uit Valserres en de huisbewoner.

Met deze akte verbindt Jean-Antoine Gavi zich een kapel van 24 m lang, 10 m breed, 10 m hoog met 1,25 m onder het gewelf op te trekken. Er zullen 3 ronde ramen van 1,25 m doorsnee boven de grote poort aangebracht worden.

Er dient opgemerkt dat de kapel van Goede Ontmoeting verlaagd moet worden om op gelijke hoogte te komen, door de muren te stuiten en twee vestingmuren tussen kapel en kerk te bouwen.

Architectonisch is alles nauwkeurig beschreven: het gewelf heeft drie dwarsbalken op vier pijlers in harde steen [rode of witte cornuel] aan elke kant, de dwarsbalken bewerkt zoals de harde steen, aan elke kant van de kerk zal een arcade van 4 m lang komen, een poortje aan de kant van zonsondergang zal 1,25 m op 2,25 m meten, enz.

Gavi is gelast met het nodige water voor de bouw te vinden. Al het overige: [funderingen uitgraven, vervoer materialen, steen, hout, kalk…] is voor de directeurs van Laus. De overeengekomen prijs bedraagt 12.400 pond, ongeveer 35 miljoen lichte franken [1968]. Het werk moet starten op 9 september en af zijn met Allerheiligen een jaar later in 1667."

In deze offerte staat in grote lijnen de huidige kerk, behalve het hoogkoor. Het is vanaf 13 juli dat Gavi de funderingen afbakent.

Grondwerken en eerste steenlegging.

Meteen ontbied advocaat Nas de werklui van Valserres om de grondwerken uit te voeren. M. Gaillard doet de fundaties uitgraven en het terrein effen leggen met aarde van boven de kapel. Dan begint hij de nodige materialen voor de kalkovens te verzamelen. De werf wordt georganiseerd, de ovens gebouwd, het nodige hout bij de ovens aangevoerd en alles klaargemaakt om aan te steken. Een overeenkomst met de buurtbewoners ter plaatse zorgt voor het aanvoeren van de bouwstenen tegen 4 frank de vierkante stok, zijnde 12.000 lichte franken.

Het idee rijpt om de pelgrims te laten deelnemen aan de bouw door aan ieder te vragen een steen aan te brengen: "Ieder nam er een," schrijft M. Gaillard, "tot de kleinste toe die er kleine droegen en dat ging zo tot in de lente."

De werklui dienden ook betaald te worden: maar er waren slechts enkele door de pelgrims geofferde penningen die al snel op waren. De werklui dreigden te vertrekken bij gebrek aan geld. Dan werd beroep gedaan op de gaven van de pelgrims met vier blikken dozen als offerblok. "Bij het zien van de vlijt om de materialen aan te voeren gaf ieder volgens zijn vermogen."

Op een dag gaat Nas bedelen naar een groep met zijn doos in de hand en een vrouw uit de streek van Briançon, "slecht gekleed, een aalmoes waardig indien ze er om vroeg, loopt achter Nas door en legt een gouden Louis [33.000 franken] in de doos." Verrast door het gewicht opent Nas de doos, ziet de Louis, bekijkt de vrouw en toont ze aan de werklui. "Er was genoeg voor die week," merkt Gaillard op, "en de volgende week kwamen er 10 ecu’s [90.000 franken], en naarmate het werk vorderde kwam het geld zonder enig tekort voor materialen of voor de werklui."

En M. Gaillard eindigt met deze kostbare nota: ‘Alles is gekomen door het geld van de armen, ondanks de kostprijs van 15 of zoveel duizenden pond. Het toont aan dat het Gods werk is, iets bewonderenswaardig…'

Eens de uitgravingen afgewerkt moest de Eerste steenlegging plechtig plaatsvinden. M. Gaillard beschrijft het tafereel: ‘Voor de eerste steenlegging kwam de processie van de Minderbroeders van de Rozenkrans met Pater provinciaal Etienne de Thord. Ik stond hem die eer toe vanwege de achting die ik had voor hem en de hele orde [van de Dominicanen] die me het weinige dat ik weet hebben bijgebracht. Hij wilde niet. Ik legde dus de eerste steen in het bijzijn van de processie en de grote menigte die op die dag kwamen toestromen…’.

Volgens M. Juvénis vond die plechtigheid in augustus plaats, misschien, op de maandag na Tenhemelopneming. Deze datum lijkt te vroeg en begin oktober is meer aanvaardbaar om de Rozenkrans te vieren. Het klooster van de paters Jacobieten in Gap telde toen 5 à 6 religieuzen: de prior was Guillaume Simiane de Montfalet die zich later zal mengen in de gebeurtenissen op Laus. Er waren ook de broeders Brutinel [Dominique en Raymond] met Trophime Couture en Hyacinthe Charlon.

Op 25 juli stuurde M. Gaillard zijn eerste verhaal over de verschijningen van de Maagd aan Benoîte naar de aartsbisschop van Embrun, Mgr. d’Aubusson, met daarbij een eerste lijst van genezingen. Deze prelaat antwoordde hem op 17 december en spoorde hem aan het te publiceren na een ultieme controle van elk detail qua juistheid en hij kondigde hem een gift aan via de heer Ducros, zijn zaakvoerder in Embrun. Bij die brief zat een opschrift, door de aalmoezenier van de prelaat in Madrid opgesteld en waarin de genezing van de aartsbisschop, bekomen na een wens tot O.L.V. van Laus, beweerd werd. De gift van 300 pond [ongeveer 900.000 franken] liet toe het monumentale portaal van de kerk op te richten, het enige artistieke deel van dit nederig gebouw.

Verloop van de bouw

Begin 1667 kwam M. Lambert toezicht houden op de stand van zaken. Dit bezoek werd door Gaillard sappig beschreven:

‘De funderingen waren ongeveer een vadem hoog en de aartsvicaris van Embrun ging er heen met P. Gérard, jezuïet en rector van het college in Embrun en enkele andere personen. M. Lambert was verrast de kerk uitgetekend te zien zonder sacristie: hij keert zich naar mij en zei luid, wat aantoonde dat hij niet tevreden was, dat hij dacht dat een kerk zonder sacristie een vergissing was en een teken van onwetendheid’.

‘Pater Gérard, die dacht aan de hoge kostprijs om ze te bouwen, zei dat het grootste wonder van Laus zou bestaan in het bouwen van een kerk van die afmetingen met er 3 vadems [6 m] aan toe te voegen voor de sacristie. Ik zei de aartsvicaris dat dit niet uit onwetendheid gebeurde, dat ik hem 15 stokken had gevraagd en dat ze 15 stokken zou meten met de hulp van Jezus en Maria. En als antwoord aan P. Gérard zei ik dat ze binnen 4 jaar klaar zou zijn, en dat ik 6 jaar zou vragen indien de meesters overleden of de materialen ontbraken. En als ze binnen 6 jaar niet klaar was met de sacristie erbij gaf ik hen vanaf nu mijn eigen huis: ik laat de akte opstellen als jullie een notaris ontbieden. Dit huis kost me 8.000 pond. Ik voeg er nog mijn bibliotheek bij die 3.000 pond waard is en al mijn bezittingen, behalve het nodige om te leven en brood te hebben. Ik zal mijn inkomsten nog verpachten.

De aartsvicaris weigerde dat. Hij geloofde me op mijn woord en zei me God te bidden om me de kracht en de middelen te bezorgen om dit tot een goed einde te brengen, want hij vreesde nog altijd dat ik dat niet zou kunnen.'

De hardnekkigheid en het vertrouwen van M. Gaillard in de toekomst van de bedevaart lieten toe een kerk te bouwen die de pelgrims kon opvangen en de nodige vrome cultus vieren. Het is zo dat de afmetingen van de kerk juist overeen stemden met deze die de Maagd al in oktober 1664 aan Benoîte had doorgegeven.

M. Gaillard heeft die overeenstemming maar ontdekt bij het opstellen van zijn Geschiedenis veertig jaar later: "Wat ik het meest verrassende vind als armoedig zondaar is dat ik, zonder het te beseffen gedaan heb wat de Maagd aan Benoîte zei de eerste maal dat ze op Laus kwam. Ik heb het gevonden in de Mémoires toen ik dit verhaal in 1708 bewerkte. Ik dank Jezus en Maria dat ik onbewust hun wil uitvoerde."

Onze onstuimige vicaris generaal vatte kort daarop een reis naar Rome aan, waardoor hij meerdere maanden afwezig was. Voor zijn vertrek in april 1667 drukt hij aannemer Gavi op het hart de muren tot aan het dak op te trekken en het gewelf voor volgend jaar te laten staan. Hij duidt dat hij het vierde jaar, 1669 dus, de pijlers buiten in gehouwen steen liet uitvoeren, "want gewone muren zijn niet duurzaam" en hij besluit: "Alles werd uitgevoerd binnen de vier jaar en het wonder van pater Gérard voltrok zich met bijstand van de heilige Maagd zonder dat ooit iets ontbrak."

Het is dus in een recordtijd van vier jaar dat de kerk voltooid werd: in 1666 de onderbouw, in 1667 de muren, in 1668 het dak, in 1669 de buitenpilaren en bijkomende binnenwerken: witkalken, het verlagen van de kapel, alsook de eerste trap. Het is normaal dat een gedenkplaat de pelgrims van Laus herinnert aan dit snelle welslagen waaraan heel het gelovige volk had meegewerkt.

Een nieuwe akte werd zeker getekend met Gavi toen het eerste plan werd uitgebreid begin 1667: enkel de notariële akte van 24 mei 1668 [over het gewelf, de verlaging van de kapel van de Goede Ontmoeting en het witkalken van heel het gebouw] is overgebleven. Vanaf april 1668 waren Grimaud en Nas naar Theus gegaan om er het nodige hout voor het dak van de kerk te kopen. Het was de heer van Savines die grotendeels deze schuld vereffende zoals hij in 1665 beloofd had. In november 1668, daar Gavi niet overeen kwam met de directeurs van Laus over wat hem verschuldigd was, geeft hij de afwerkingen door aan twee andere metsers: Joseph Billios en Michel Fassy. Deze laatste akte wordt getekend in Embrun voor M. Lambert en de nieuwe prior van Saint-Etienne d’Avançon, François Mazet.

Uitzicht van de kerk.

Het eerste globale plan voorzag al in twee zijkapellen maar beperkte zich tot een absis verbonden met de kleine kapel van Goede Ontmoeting. Toen dit plan werd uitgebreid, dankzij M. Gaillard, werd de kerk ter hoogte van deze kapellen verlengd, zodat de bouw van een gedeelte van de huidige sacristie mogelijk werd alsook een gelijkaardige zaal aan de andere kant. Zo kon het gewelf ook de primitieve kapel overdekken, zoals de Sancta Scala in Lorette. Deze nederige kapel van ongeveer 4 m op 3 m behield haar muren, haar rietendak en gaf dus toegang via een deur op het koor van de nieuwe kerk.

De overloop van dit koor, ter hoogte van de kapelvloer, oversteeg de kerkvloer met een tiental treden, zodat de menigte pelgrims goed het Heilig Offer kon bijwonen. Een stenen altaar, waarvan de voet [1,95 m x 1,75 m] werd teruggevonden, was gevestigd op ongeveer 1 m van de kleine kapeldeur. Een brede houten trap verbond de twee niveaus en weldra kwam een leuning het hoogteverschil beschermen. De kerkvloer was nog niet geplaveid: tien jaar later, op 10 april 1676 werd een nieuw contract getekend met steenkliever Pierre Valentin uit Saint-Etienne. Met de hulp van de gebroeders Jullien [Pierre en Blaise] en van Pierre Rolland vloerde hij de hele kapel, beuk en koor en alle treden die naar het heiligdom leidden. Hij bouwde ook twee credenstafels ‘naast het hoofdaltaar dat vooraan in de vernoemde O.L.V. kapel staat’, en plaatste een trede ‘door heel de kerk onder dit altaar en de kapellen die nog zijdelings moeten komen’. Het vervoer moet afgelopen zijn binnen de vier maand, dus voor 15 augustus en het werk zal 117 pond kosten of 320.000 franken. De akte wordt opgemaakt bij M. Tanc, notaris in Rémolon.

De plaats van de zijaltaren gewijd aan het Kind Jezus en aan Sint Jozef was voorzien, maar de altaren moesten opgetrokken worden en tegelijk fondsen vinden om de kapelaan te betalen die de Missen van de stichting verzorgde. M. Gaillard zal daarvoor 1.200 pond hypotheek op zijn huis van Gap in mei 1672 aangaan en M. de La Poype, heer van Saint-Julien, zal in mei 1675 een stichting van Missen oprichten voor het altaar van het Kind Jezus ‘wanneer dit af zal zijn’. Maar een derde akte in Embrun, opgemaakt in mei 1675 voor Mgr. de Genlis door notaris Rispaud zal de twee voorgaande veranderen: M. Gaillard verbindt zich ertoe de beroemde brug over de Durance nabij Valserres te herstellen, [sindsdien de brug van Aartsdiaken genoemd] met het geld dat hij eerder bestemde voor het oprichten van de twee kapellen. De opbrengst van de brugdoorgang moet voorzien in het onderhoud van de kapelaans en van de altaren. Daar M. Gaillard de kostprijs van die brug maar op 9 februari 1686 kon betalen werden deze kapellen maar vanaf toen gebruikt. Hun eerste altaren waren in verguld hout en vernield in 1863 toen ze vervangen werden door de huidige in witte steen, gebeeldhouwd door Miandre van Lyon, volgens ontwerpen van Bossan, de beroemde architect van Fourvière.

Het zeer eenvoudige altaar van O.L.V. van Goede Ontmoeting, in 1640 in ruw metselwerk opgetrokken, werd voor 1692 door een marmeren altaar vervangen, dat uit de kapel van de heilige Maagd in Lettret zou komen. Het wordt maar hoofdaltaar in 1780 bij het wegnemen van de voorgevel van de kleine kapel en een fronton met twee pilaren werd geplaatst. Retabel en tabernakel werden toen vervangen en afgestaan aan de kerk van Saint-Etienne.

Stond er een beeld van de Maagd op het altaar van de kapel voor 1692? Niets bewijst dit, want het eenvoudige houten beeld, vereerd onder de benaming van de ‘Goede Moeder’ kwam uit Marseille om onbepaalde datum en zou geschonken zijn aan Benoîte na haar komst in die stad in september 1692. Ontdaan van de poppenkleren die het bedekte kwam een kunstwerk te voorschijn met voor die tijd een opmerkelijk realisme.

Om deze inventaris af te sluiten dient opgemerkt dat het terrein boven de driehoekige abside van de kerk uitstak en dat geen enkele draineerbuis het grondwater opving. De vochtigheid kroop in de muren van de abside tot aan het koor en Benoîte zou meermaals gewaarschuwd zijn door de Maagd vanaf september 1670 om de grond weg te halen en de hele bouw droog te zetten. De huidige plaats van de zijkapel, biechtstoel van de mannen genoemd, zal twee eeuwen lang het kerkhof van de paters kapelaans zijn.

De bedevaart tot in 1669

Tijdens de bouw van de kerk stromen pelgrims en nieuwsgierigen bijna dagelijks toe. Elke religieuze feestdag breidde die toeloop nog uit. Een kozijn van M. Gaillard, magistraat Michel Dupont uit Grenoble, genezen van een pijpzweer na een belofte aan O.L.V. van Laus, kwam kort voor Allerheiligen 1665 zijn danknoveen houden. In zijn officiële verklaring van de genezing noteert hij "zijn bewondering voor de grote volkstoeloop die zeer vroom uit alle richtingen toestroomt."

Deze volkse vurigheid is goed uitgedrukt door M. Juvénis en de Geschiedenis van de Alpes Maritimes: "Uit heel de omtrek kwam er volk, er waren processies van meerdere parochies uit de bisdommen Gap en Embrun. Een wonderbaar aantal personen biechtte en communiceerde met uiterste tederheid van hart en een buitengewone vurigheid." M. Peytieu zal noteren dat pelgrims "op blote voeten, vol vreugde kwamen en terugkeerden met diep pijnlijk misprijzen voor hun zonden." Heel het dal gonsde van de gebeden: "Het klonk er langs alle kanten: Moeder van God, bid voor ons!" De gesprekken haalden de lichamelijke gunsten en de bekeringen aan, dat alles te midden van het rumoer van de werf volop in actie. Pelgrims trachtten de werklui van dienst te zijn door materialen aan te voeren voor het optrekken van de kerkmuren dat startte.

M. Gaillard kwam uit Gap om de dienst te steunen van de twee kapelaans die overrompeld waren door die vurigheid en de zieke prior Fraisse die weinig van nut was. Priesters op doortocht hielpen ook bij de biecht en waren soms verward door de oprechtheid van de boetelingen en hun drang om hun bekentenis over heel [of een deel van] hun zondig leven te doen.

Benoîte begon al een discreet ministerie onder de biechtvaders: ze kwam dikwijls uit Saint-Etienne, verlichtte hen met de gaven die de Maagd haar bekwam voor het heil der zielen. De twee advocaten Grimaud en Nas kwamen op de dagen van grote toeloop om de gulheid van de pelgrims aan te wakkeren en de genezingen op te tekenen met de handtekening van de getuigen.

Lichamelijke gunsten en gevoelige genade.

De 61 door M. Grimaud gemelde genezingen tot juni 1667 en de 20 volgende, door M. Gaillard vermeld tot begin 1669, tonen ons van waar de permanente vloed van pelgrims komt en welke de gevallen zijn die het meest genezen worden.

Behalve de inwoners van Gap dichtbij zijn meerdere inwoners van Saint-Julien-en-Bôchaine bij de eerste genezenen: de verrassende genezing van Catherine Vial had het vertrouwen van haar streekgenoten gewekt, vooral daar ze meermaals aan het hoofd van processies uit dat dorp terugkwam. Meerdere genezingen gebeurden in Grenoble, daar het aanstekelijk geloof van M. Gaillard zijn familie te beurt viel. Enkele in Sisteron waar handelaar Durand Laus deed kennen en hij zelf een genezing genoot nadat hij getuige was van deze van zijn vrouw Vial op 18 september: hij liet toen zijn krukken als schenking achter in het heiligdom.

In die drie jaar, van de herfst 1665 tot de winter 1669 hebben de meeste dorpen uit de streek van Gap hun genezen pelgrim: Tallard en Valserres, La Bâtie-Neuve en Avançon, Sigoyer en Rambaud. Ook in de streek van Embrun: Chorges en Savines, Châteauroux en Les Crottes. Verder weg: Guillestre en Château-Queyras, Vars en Villar d’Arène tot in Mont-Genèvre. In Champsaur: Poligny en Saint-Léger, Montorcier en Orcières, Le Noyer tot in La Mure. In de streek van Laragne: Le Poët, Ventavon en Mison. Aan de overkant van de Durance: Faucon en Seyne-les-Alpes.

De genezing van de ogen komt het meest voor met die van zweren, dan de verlamming van ledematen, de hopeloze gevallen genoemd. Verder de vertering- en zenuwziekten en ten slotte de hoge koortsen en de doven. Dit zijn de meest typische gevallen:

De heer Michel Duport, raadgever secretaris van de koningskroon in Frankrijk, en deurwaarder bij de Kanselarij van de Dauphiné, werd genezen van een pijpzweer die hij sinds 4 jaar aan het dijbeen had en door de dokters ongeneeslijk verklaard was. Hij laat een zeer redelijk geschenk achter voor het bouwen van de kerk dat goed opschiet. Voor zijn belofte had hij raad gevraagd aan zijn broer religieus in de kartuizerabdij van Val Ste-Marie. Eens zijn belofte uitgesproken droogt zijn wonde plots en na zijn wijnoogst kwam hij voor zijn noveen naar Laus op zaterdag 24 oktober 1665.

Jean Barthélémy, prior van de kartuizerabdij in Durbon, leed veel en sinds lang aan de benen waarop hij niet kon steunen. Een van zijn kloosterlingen zei hem een belofte te doen aan O.L.V. van Laus die zoveel wonderen deed. Hij antwoordde dat het hem verboden was een belofte uit te spreken, maar indien het God behaagde dat de tussenkomst van zijn heilige Moeder hem van die pijn verloste zou hij de Mis gaan opdragen in het gebedsoord van Laus zodra hij paard kon rijden. Op de vooravond van Sint Martinus dacht hij dat de Maagd hem vroeg op te staan en dat hij genezen was. Hij staat op, verwonderd dat hij geen pijn en de benen voelt. Hij denkt dat hij droomt, hij loopt vrij en zonder stok door de kamer, roept zijn confraters, waarschuwt hen van het mirakel dat hem te beurt valt en spoort hen aan God en zijn heilige Moeder te danken voor dergelijke gunst en doet het officie De Beata bidden. Dan doet hij een paard klaarmaken om naar Laus te rijden. Onderweg ontmoet hij de heer Bonnet, dokter in Gap, die met een volle mand drugs kwam om zijn pijn te verzachten. Hij zei hem een andere dokter gevonden te hebben. ’s Anderendaags, de tweede dag van Sint Martinus markt verlaat hij Gap om op Laus de Mis op te dragen en komt daarna slapen in Gap. Hij verkondigt op het plein, in bijzijn van meerdere vooraanstaande en godsdienstige lieden [calvinisten] heel zijn genezing.

M. Grimaud merkt daarna op dat deze prior een zeer mooie gift aan de kapel van Laus afstond. Deze P. Barthélémy volgde zojuist als prior Pierre-Jean Lémery op en bleef in dit ambt tot in mei 1683. Hij zal overlijden op 22 augustus 1713 en zijn handtekening is te vinden op het register van Laus in oktober 1698 bij de inzegening van het huwelijk van Isaac Lyons, dokter in Embrun, met Catherine Pelliard.

M. de Savines [J-B. de Lafont] had een buitengewoon ontspannen klein kind. Beloofd aan O.L.V. van Laus en erheen gedragen door twee priesters werd het compleet genezen zonder dat er sindsdien iets haperde. Zijn vader heeft beloofd, uit dankbaarheid, een groot gedeelte van de schaliën voor de dakbedekking van de kerk te schenken.

Deze heer kwam met M. Lambert terug uit Laus op 14 september. Het genezen kind is misschien de latere brigadegeneraal Antoine de Lafont, markies van Savines.

Heer Alexandre, markies van Tallard, had al meerdere jaren het zicht verloren. Na zijn belofte aan O.L.V. van Laus zag hij weer bij zijn bezoek ter plekke. Dit is gekend in heel Tallard. Ook de genezing van M. Tournu die sinds 12 jaar nog maar alleen met krukken liep: een feit bevestigd door 50 notabelen uit Tallard op 10 mei 1666.

Alexandre was maarschalk van Frankrijk en laatste lid van de familie Bonne d’Auriac. En Tournu is de eerste heer van Ventavon, geboren in La Mure.

Mevr. De Mouillard, echtgenote van een advocaat in Grenoble, leed al lang aan trillingen en vreemde misselijkheid die haar soms opwonden en stuiptrekkingen gaven waaronder haar blik en haar tanden uitpuilden. Eens beloofd, genas ze en kwam in de zomer van 1666 met haar moeder en haar man haar danknoveen vervullen. Ze gaf aan de kapel een zilveren hart met zilveren ogen en kinnebak, alsook een heel mooi Lieve Vrouw beeldje en een mooie retabel.

Dergelijke geschenken waren talrijk: Zo werd er een zilveren oog gegeven door de heer de Fontclaire uit Sisteron en door Madeleine Magnan uit Tallard, een buik in witte was door Marguerite Vachier uit Grenoble, enz. Ook werden er naast de krukken, corsetten en andere hulpmiddelen van de kreupelen, schilderachtige werkjes geschonken die de genezing van de zieke voorstelde met zijn familie biddend verzameld rond de Maagd vabn Laus.

De negenentwintigste genezing door Grimaud vermeld, is deze van Mgr. d’Aubusson, aartsbisschop van Embrun en ambassadeur voor de koning in Spanje.

Hij werd vlug genezen van een zware ziekte waaraan hij niet meer dacht te ontsnappen en na zijn belofte als gevolg van de nieuwe devotie die in zijn bisdom verscheen. Hij beval een gift aan de kapel van 300 pond voor de bouw, in afwachting van nog grotere gunsten.

Wanneer M. Grimaud dat schrijft zal Mgr. d’Aubusson drie maand later terugkeren naar Frankrijk. Maar hij kwam niet meer langs in zijn bisdom, want hij ging naar het Hof in Versailles waar hij al gauw de zetel van Metz kreeg toegewezen in juni 1668. Zo verloor Laus een weldoener met kostbare vrijgevigheid en waarop Grimaud rekende. De poort van de basiliek van Laus draagt twee van zijn wapenschilden, een aan de sluitsteen van het gewelf en een in de deur in notelaar. Deze wapenschilden met klaverkruis hebben eronder een tweede klein kruis, het kenteken van de Koninklijke Orde van de Heilige Geest, de hoogste onderscheiding van het koninkrijk en die hij kreeg in 1662 samen met de aartsbisschoppen van Lyon, Arles en Rouen.

Juffrouw Anne Blanc, echtgenote van heer Céas advocaat in de stad Gap, leed sinds 3 jaar bijna dagelijks aan vreemde verzwakkingen die haar uren lang voor dood lieten en soms stuiptrekkingen en vreemde zenuwtrekken veroorzaakten. Eens beloofd aan O.L.V. van Laus en na er een noveen van Missen te hebben bevolen en die ze met haar moeder Madeleine Blanc, een zeer deugdelijke vrouw, bijwoonde, werd ze wonderbaar genezen begin september 1666, zoals algemeen gekend.

De zoon van heer Maritan, hotelier van het Witte Paard in Grenoble, zowat 5 jaar, had de pokken gekregen en kreeg dan een zware kwaal onder de voet met een gezwel zo groot als een cent en die hem dag en nacht wakker hield en waardoor hij niet kon eten. Er werden twee sneden in de tumor toegepast zonder genezing. De meest beroemde dokters en chirurgen uit Grenoble werden geraadpleegd: sommigen beweerden dat het been langs diende gesneden om de kwaal te bestrijden, met gevaar dat hij kreupel zou blijven, anderen, waaronder vooral M. de Villefranche, zeiden dat het been diende afgezet wat de ouders groot verdriet berokkende. Daar de genoemde heer Maritan pas uit Briançon arriveerde waar hij geboren was, zei hij zijn vrouw dat hij had horen spreken over O.L.V. van Laus die zoveel wonderen deed en dat ze hun zoon aan haar moesten beloven. Ze hadden nog maar juist die belofte gedaan of hun zoon begon te eten en goed te rusten en was na enkele dagen genezen. Het verplichtte de moeder er met hem heen te gaan om God en Zijn heilige Moeder te danken voor dergelijke gunst. Ze ging er een noveen doen met haar zoon en verklaarde al het voorgaande op 1 september 1666.

Madeleine Gervasi uit La Bâtie-Neuve werd ziek en verloor de spraak. Ze was in doodstrijd, verlaten door de dokters na nochtans alle sacramenten van de Kerk te hebben ontvangen. Op de belofte van haar man aan O.L.V. van Laus om een fakkel zo groot als hijzelf en 30 pond voor het bouwen van de kerk te offeren, werd ze meteen genezen en stond ze op uit haar doodstrijd, tot grote verbazing van iedereen en niet het minst van chirurg Hugues, protestant, die niet kon nalaten over iets buitengewoon te praten. Ze vertrok 3 dagen na de Mis: dat bevestigt haar man op 25 oktober 1666.

Parfums van Laus.

Vanaf Pasen 1666 worden steeds meer de beroemde parfums van Laus gemeld en waarover M. Gaillard breed uitwijdt in zijn verhaal om er een hele welriekende theologie uit te putten die wat verdacht overkomt. We halen hier maar het getuigenis van M. Grimaud aan die kan uitleggen wat velen ervoeren, een ontegensprekelijke ervaring waarvan de overvloed na drie eeuwen niet is afgenomen.

Het is de dag dat Mgr. Marion, bisschop van Gap, met zijn verwanten de Mis kwam opdragen in Laus, in de paastijd 1666, dat M. Grimaud die gunst ontving. Het was het eerste bezoek van de nieuwe bisschop aan deze bedevaartsplaats want hij was afwezig geweest van 16 augustus 1665 tot 9 maart 1666. Toen hij van M. Gaillard bij zijn terugkeer vernam wat er in Laus was gebeurd besliste hij erheen te gaan met heel zijn bisschoppelijk gevolg. Deze uitstekende bisschop, al in 1662 in Gap benoemd deed er zijn officiële intrede op 8 september 1663, had in 1664 een deel van de parochies in het bisdom bezocht. Bezorgd om de vorming van zijn clerus had hij vanaf 8 december 1664 gesprekken aangevat om een huis in Gap te kopen om er later een seminarie in te vestigen, maar hij had tijdens zijn reis naar Parijs tevergeefs gezocht naar directeurs om er te huisvesten. Luisteren we nu naar M. Grimaud die de genade van het parfum meldt: ‘De hoogillustere en hoogeerwaarde Mgr. Pierre Marion, bisschop, heer en graaf van Gap is er de mis gaan opdragen met heel zijn huis, ieder biechtte en communiceerde er. Daar ik erheen ging zodra ik zijn bezoek vernam, nog aangewakkerd door de eer dat ik een van de kapeldirecteurs was, overkwam me iets dat ik meen te moeten melden. Terwijl ik votiefmissen inschreef bij de vernoemde kapel rook ik gedurende een half kwartier zo een heerlijke geur als ik nooit mocht ruiken, die me zo voldeed dat ik verward was.

‘Wat me bevestigde in het goede gevoel dat ik altijd koesterde over deze verschijning, want de goede deuren die heersen op een plek zijn zichtbare tekenen van de heiligheid. Van diegene en van de te vereren relikwieën daar… Dat is te lezen in de Legenden der Heiligen, in het bijzonder van Saint-Etienne… Wat ik nooit had durven beweren, want oneindig veel andere geloofwaardige mensen met standing hadden gemeld gelijkaardige geuren waargenomen te hebben in dit heiligdom.'

De getuigenissen over deze opwindende geuren stemmen overeen en bezorgen een zo plotse spirituele vreugde dat de begenadigden er een diepe indruk aan overhouden en zijn aangespoord om beter te bidden. Voor Grimaud als voor M. Gaillard zijn deze parfums een teken van heiligheid van deze plek en dus een sierlijke bevestiging door God toegestaan aan de werkelijkheid van de verschijningen op Laus.

Het staat vast dat Benoîte er dikwijls van vervuld was, vooral tijdens de extase en dat de getuigen er een bijzondere zegen van God over haar in zagen, alsook een reden om met meer vertrouwen de raadgevingen die ze vanwege de heilige Maagd uitsprak te aanvaarden. Om deze ‘geurige reuk’ ontwaard te hebben gaf een gulle artiest aan het heiligdom in 1716 het mooie Maagdbeeld in marmer van Carrare dat het koor versiert.

Zo kon dit parfum met geestelijke effecten vatbaar maken voor een waarachtige bekering. Waarom zouden hier op die voor dit doel uitgelezen plek niet enkele voelbare gunsten vallen die doen denken aan de geuren van de goddelijke Echtgenoot die de Bijbel bezingt? De oosterse godsvrucht begrijpt dat zonder moeite en de aantrekking van de menigte uit Syrië bij het welriekende graf van monnik Charbel toont dat duidelijk.

Begin 1667 schreef M. Juvénis een lapidair opschrift dat ons openbaart wat de pelgrims van Laus beleefden. Hierbij de rijmende vertaling, rond 1860 door eerwaarde Kœnig opgesteld, waarvan we de laatste strofe veranderden om ze beter in de lijn van de originele Latijnse versie te brengen.

Langs de zware paden van onze bittere vallei
Kom, kom naar Laus met vreugde ven geluk
ô jij die de Moeder van de Verlosser vereert
de Onbevlekte Maagd.

In de holte van de oude rots
Op de flanken van de instortende muur
De luisterrijke Duif
verstopt zich graag.

En van het eeuwig Woord waarmee de doorluchtige en heilige Moeder
In Laus een gewone herderin wou opleiden
zagen we zoals in Judea simpele, kinderen
van Jezus het zachte onderricht opvangen.

Door de goddelijke geuren die de onsterfelijke Koningin
Dikwijls met haar aanwezigheid de kapel instuurt
Zijn de volkeren naar onze bergen gelopen
Zeker dat Maria al hun wensen zal aanhoren.

Van de grote wateren heeft nooit de huilende vloed
de vurige liefde op Laus uitgedoofd
Maar op deze gezegende plek liet menig ongelovige ziel
plots haar ongeloof varen.

Op de vlakte van Hésébon met onvruchtbare grond
Voor de nederige pelgrim van Laus
Het oog van onze Duif is dit helder water
die alle pijn lenigt en alle kwalen geneest.

Verward en verleid door dit heilig Woord
Als een vis die zich in het net werpt
Hoe dikwijls op dit domein
Vonden de zondaars vrede en vergeving.

Vooraleer die woestijn straalt van dergelijke glorie
Meegedreven door de stem van hun voorgevoelens
Voor de Ster der Zee hadden vroeger
Godsvruchtige inwoners een ruwe gebedsruimte gebouwd.

Rustige haven voor de drenkeling
Open schuilplaats voor de tranen van de bedroefde
Vandaag straalt die Tempel
van de luister die onze liefdevolle Patrones bijbracht.

Wees moedig! Haast je, pelgrim!
Als in een mand vol sappig fruit
Ontvang op deze heilige plek
de weldoende genade die je de Hemel opent!

Wijding van de lampolie

De tweede gevoelige genade, op deze plek welgekend, komt van de heilzame zegening van de olie voor de Godslamp. Dit wordt voor het eerst aangehaald bij de genezing van het dochtertje van de notaris in Saint-Julien-en-Bôchaine. Dit is het verslag: "Heer Pierre Rougier heeft verklaard op 5 juni 1667, bij zijn komst om te bidden met zijn vrouw en zijn 2 kleintjes, dat hij verleden jaar [dus op 23 juni] naar Laus kwam met de boetelingenprocessie en andere uit het vernoemde Saint-Julien, en dat hij in een flesje olie van de lamp meebracht. Terug thuis legde hij van die olie op een oog van zijn dochtertje van amper twee en een half jaar oud, dat leed aan glaucoom dat het zicht belemmerde en na zes weken overgehouden van de pokken. ’s Anderendaags was ze kompleet genezen en kwam de kwaal niet meer terug."

Deze verklaring moest grote indruk nagelaten hebben op de pelgrims, want het gebruik van de wijding met olie komt vaak voor in de verslagen vanaf juni 1667: zo dat van Jean Faugère uit Ventavon die genas van een zweer aan de hand … en het laatste op de lijst van M. Grimaud dat gaat over zijn eigen dochtertje dat genas van een tumor aan het oor een jaar geleden, zodra de wijding toegepast werd door de overste van de Ursulinnen in Gap op juni 1667.

M. Gaillard vult de lijst van genezingen aan die Grimaud aanhaalt en voegt er deze nuttige verduidelijking bij: "De goede Moeder zei Benoîte bij het begin van de aanbidding dat de lampolie van de kapel, als men ze toepast en er toevlucht tot neemt tot Haar vol geloof, genezing zal brengen. Dat God haar deze plek heeft gegeven om te zondaars te bekeren."

Deze slecht gestileerde tekst duidt de voorwaarden aan voor een degelijk gebruik van de olie: de toepassing, het geloof, het vertrouwen in de voorspraak van de Maagd. Het is een godsdienstige handeling voor een tijdelijke gunst, naar believen van het maagdelijke gebed: God kan dus antwoorden op het geloof van de Christen met een tastbare gunst als hij dat goed vindt voor het heil der zielen. Het is steeds een strijd van het leven tegen de dood: de dankbare zondaar naar de Sacramenten van het heil brengen. Het zou in de winter 1665 zijn dat Benoîte deze ingeving zou gekregen hebben tijdens haar gesprekken met de Maagd in de kapel van Goede Ontmoeting.

De zending van Benoîte.

"Bij het begin van de verering en vooraleer de kerk gebouwd was," schrijft M. Gaillard, "bracht Benoîte dikwijls de nacht door in gebed in de kleine kapel. Vier of vijf keer had ze een zo grote en vurige liefde voor God dat deze haar zo ontvlamde om nog alleen Hem lief te hebben alsook zijn heilige Moeder. Dan verstopte ze zich in een korenveld om te bidden en ook om te zuchten, want ze zag zo weinig ommekeer bij de zondaars. Maar de Maagd waarschuwde haar dat de tot Jezus gerichte gebeden hem niet aanstonden als ze bedroefden of kwaad maakten en dat ze hun kracht verloren door het verdriet."

Zo zorgde de Maagd voor een meer manhaftig gebed vanwege de jonge herderin door recht te trekken wat bij haar te gevoelig lag: dat was nodig voor het evenwicht van het innerlijk leven van Benoîte en voor de lastige taak om de zondaars te waarschuwen en die haar te wachten stond. De herderin naderde de 20: haar grote geestdrift zetten haar tot eenzaamheid aan en haar gebed was constant. Ze bad veel voor de zielen in het vagevuur en was afgeschikt door het misprijzen van de genade die sommige pelgrims vertoonden tijdens de grote samenkomsten.

Ze kwam uit Saint-Etienne voor die gelegenheden en begon een discrete dienst, vooral bij de twee onervaren directeurs, door hen aan te raden "de pelgrims vol ijver en hartelijke liefde te ontvangen, zacht en geduldig te zijn, vooral hartelijk tegenover de grootste zondaars om hen tot berouw aan te manen en zich te verbeteren, hen te waarschuwen goed hun zonden te biechten en maar te communiceren na een grondige voorbereiding." Ze behoedde hen voor elk heiligschendend communiceren, want ze had een persoon opgemerkt die onvolledig gebiecht had en ging communiceren, en die ze discreet tegenhield want ze kende die goed.

Ze waarschuwde ook duidelijk twee Paters Minderbroeders uit het bisdom Sisteron die de oude kapel van O.L.V. van Aulun op grondgebied Lurs bedienden. Door de hugenoten vernield in 1592 werd ze in 1666 gerestaureerd na een wonderbare genezing op 2 augustus 1655 op het franciscaanse feest van O.L.V. der Engelen en waardoor de volksdevotie plots weer was opgeflakkerd. Maar die paters, onderling verdeeld, verwaarloosden de dienst van de pelgrims.

Dit is de tekst van Gaillard: "Twee van die kloosterlingen gingen hout halen naar Guillestre voor de bouw. Ze liepen de kerk [van Laus] binnen op het ogenblik dat Benoîte de Maagd had gezien. Eens uit haar extase vroegen die Paters haar raad over hun plannen. Ik ben verplicht vanwege onze goede Moeder dat het misverstand tussen jullie ervoor gezorgd heeft dat de godsvrucht tot O.L.V. der Engelen diep afgezwakt is. Maar als jullie overeenkomen en vurig werken aan het heil van de naaste, zal die verering weer opflakkeren in jullie kerk," waarna ze hen verzekerde dat ze zouden slagen in hun zoeken naar hout. Ze bedankten haar en benutten haar raad, want "ze kwam te weten dat de verering flink gestegen was in die kerk."

M. Peytieu meldt ons in 1671 dat de herderin maar om de maand communiceerde, maar de Moeder Gods vroeg haar meer tot de Sacramenten toe te treden: "zo nadert ze nu zonder falen wekelijks de Eucharistie en nog vaker de Biecht indien nodig." Hij merkt ook op, na de ziende goed te hebben gadegeslagen, dat "ze bijna nooit de Moeder Gods ziet zonder gecommuniceerd te hebben of tenminste gebiecht. Ze ziet ze steeds op dezelfde manier: uit haar kleren en haar gelaat straalt zoveel licht dat ze bijna nooit haar ware trekken heeft gezien…Ze krijgt dat bezoek, of nu volk is of niet, en valt in extase… Door die extase vergeet ze wat ze aan het doen was, de plek waarop ze verbleef, hoe laat het was, maar de extase duurt maar kort. Bij terugkeer is haar gelaat als verzengt, ze knielt meteen en nodigt alle aanwezigen uit om God en zijn heilige Moeder te danken. De hele dag kan ze niet eten, maar ze drinkt heel veel water."

M. Peytieu duidt ook aan dat Benoîte dikwijls ongesteld is, maar dat belette haar nooit om elke zaterdag en zondag naar de heilige Mis te gaan, behalve een keer. Weldra zullen we de oorzaak van die constante malaise kennen en waaraan de diepe vijandigheid tegenover de bedevaart niet vreemd is.

De vijanden van de bedevaart.

M. Gaillard toont ons, zonder hem te noemen, een heer die verbeten tegen Laus was. "Een voornaam man uit de buurt, verheven in taak en waardigheid, in acht genomen voor zijn kennis, deugd en verdienste, denkt dat de verschijningen aan Benoîte niet echt zijn en alleen maar illusies. Hij denkt een daad te stellen die God behaagt en het volk nuttig vindt door ze te doen opsluiten. Meermaals gaat hij daarvoor naar Laus, voor en na de komst van de Aartsvicaris.

Zo is die belangrijke heer niet akkoord met de officiële beslissing van M. Lambert en wil steeds de herderin laten opsluiten.

Benoîte was steeds in de kapel toen hij er kwam. Ondanks dat de kapel klein is en hij nogal groot en dik was, kan hij ze nooit zien, want God wilde dit zo. Wat aantoont dat onze eigenliefde ons meestal verblindt en ons tot het kwade leidt onder het voorwendsel van het goede: dat zegt de Maagd aan Benoîte. Voor het misprijzen dat die man haar vertoonde en het affront dat hij haar wilde aandoen kreeg hij stenen waaraan hij zou sterven. Maar hij bekende zijn zonde vooraleer te sterven, deed een noveen in Laus en de Heer vergaf hem."

Dat is een voorbeeldige straf zoals onze ijverige verdediger van Benoîte ze graag heeft. We zijn niet zo discreet als hij door de schuldige te noemen, namelijk de baron van Avançon en du Poët, Jacques d’Amat, heer van Upaix, die raadsman bij de Staat was en algemeen pachter die stierf in 1669 op 79 jaar. Hij is inderdaad de enige die met dit gezag in zijn baronie, waaronder Laus viel, kon optreden. Jean Claude-Noël, zoon van Jacques, verkocht ze voor 64.000 pond aan de markies Horace de Castellane, juist na de dood van zijn vader in 1669.

Negen maand lang was M. Gaillard afwezig voor een reis naar Rome, vanaf begin april tot 7 december 1667. Deze mysterieuze afwezigheid intrigeerde de onderzoekers die er een geheime zending in zagen vanwege zijn vrioend de minister van State Hugues de Lyonne als voorbereiding op de verkiezing van de nieuwe paus Clemens IX. Kardinaal Rospigliosi werd inderdaad verkozen met de steun van Frankrijk en hij slaagde erin snel de betrekkingen tussen pausdom en Lodewijk XIV te verbeteren, ter gelegenheid van de strubbelingen met de jansenisten, dankzij de pauselijke brief van 28 september 1668 die 20 jaar rust bezorgde en die de Clementijnse Vrede werd genoemd.

M. Gaillard is kort over dit verblijf in Rome: ‘Mijn Romereis was heerlijk, ik bracht aflaten mee voor Laus, voor de Confrérie die zich er eens zal vestigen met de 72 volgelingen van Jezus, alsook in Gap’. In feite zag die confrérie nooit het licht, ondanks dat onze reiziger op het laatst een kladschrift van de 72 volgelingen opstelde.

Tijdens zijn afwezigheid duurden de vijandige geruchten over Laus voort. M. Peytieu maakt er gewag van in zijn verhaal aan Mgr. de Genlis eind 1671, waar hij schrijft: "Onder alle vereringen aan de Moeder Gods was er nooit een die zo bestreden werd en er kan gezegd worden dat deze kapel een rots is die opgetrokken is te midden van de stormen…" Dan verdeelt hij de tegenhangers in drie groepen: degenen die weigerden het getuigenis van de herderin te geloven, degenen die de wonderbare genezingen niet aanvaardden, en tenslotte degenen die beweren dat Laus het werk van de Duivel is, sluw om de mensen te bedriegen. Dan weerlegt hij de argumenten van die vijandige geesten door met feiten de deugd van de Ziende en de waarde van de bekeringen aan te tonen: kortom, dat de hele Aktie van Laus leidt naar het heil der zondaars en de glorie van God.

Graag kregen we geschreven details over die aanvallen tegen Laus, maar er is ons tot op heden geen enkel vijandig geschrift bekend. De enige kenmerkende aanwijzing zal tegen eind 1668 voorvallen.

Een pagina geschiedenis.

Om het volgende feit uit te leggen dienen de veranderingen die in 1668 in de administratie van het bisdom Embrun voorkwamen gekend te zijn. Bij het ingaan van de zomer werd Mgr. d’Aubusson gepolst voor de zetel van Metz. Sinds zijn terugkeer uit Madrid had hij woorden gehad met de Jansenisten en een maatregel uitgevaardigd in november 1667, op verzoek van M. Lambert, aangaande twee onlangs uitgekomen boeken: het "Nieuwe Testament in het Frans vertaald en uitgegeven in Bergen [België]" en het beroemde "Ritueel van Alet" door Nicolas Pavillon, bisschop van dit bisdom. Al op 15 december hadden de Jansenisten een tegenaanval ingezet met twee pamfletten die de aartsbisschop en de vicaris generaal beschimpten en hen verweet deze boeken zelfs niet overlopen te hebben. Mgr. d’Aubusson achtte het nuttig er op te antwoorden met een request aan de Koning dat hem in mei 1668 een pamflet opleverde, ondertekend door de grote Arnauld en opgesteld door Lalanne, abt van Val-Croissant in het bisdom Die en waarmee heel het Hof van Versailles de draak stak en die de ‘Ambrunade’ of ‘stoofvlees van Embrun’ werd genoemd. Kort daarop veroordeelde paus Clemens IX de twee jansenistische boeken in een pauselijke brief waarvan hij de tekst naar Frankrijk stuurde zonder de koninklijke toelating, tot ergernis van de Koning, die de publicatie ervan verbood. Overhaastig had de aartsbisschop de tekst naar M. Lambert gestuurd opdat deze hem zou publiceren en hij was verplicht om de publicatie meteen op te heffen: dit was zijn laatste daad als aartsbisschop van Embrun.

Vanaf juni 1668 was hij begonnen met overeen te komen met zijn aangesproken opvolger, Charles Brulart de Genlis, priester in Moyon, die de Geloofseed aflegde op 11 juli in de handen van de nuntius in Parijs en zijn voordelig dossier werd kort daarop aan Rome overgemaakt. Maar de Heilige stoel zal zijn beslissing maar bekendmaken op 15 juli 1669, want een initiatief van de Koning had de nieuwe paus diep geërgerd: het gaat over het arrest van Agen, een gallicaanse maatregel, die de discipline van de reguliere religieuzen in het koninkrijk wettelijk regelt.

Rond september 1668 werd de benoeming van Mgr. d’Aubusson op de zetel van Metz officieel bekend wat de zetel van Embrun vrij maakte. Daarop verkoos het kapittel van de kathedraal in Embrun, binnen de canonieke termijn, een tijdelijk beheerder van het bisdom: deken Jean Javelly. Daardoor verloor M. Lambert zijn macht als vicaris generaal. De vacature van de zetel duurde meer dan een jaar, want het is slechts in 1669-1670 dat M. Javelly bevestigd zal worden als vicaris generaal door de nieuwe bisschop. Het is tijdens die lange tussenregering dat er zich vervelende feiten voordoen in Laus.

Het verbod op Laus.

Begin september 1668 was de prior van Saint-Etienne, Jean Fraisse overleden en bijna meteen vervangen door François Mazet, die kapelaan van de bedevaart was sinds Kerstmis 1666, en die met zijn winstbejag veel kopzorgen zal opleveren aan de latere kapelaans van Laus. Maar tijdens de winter 1668-1669 hing een onbekende op de kerkdeur het verbod over elke religieuze daad. Het is M. Gaillard die in een verwarde tekst ons dit incident meedeelt:

"Het is te veronderstellen dat de afgunst die de priesters in Embrun altijd koesterden, door van meet af aan te denken dat die verering de hunne verdrong, aan de basis ligt van de aanplakbrief op de grote kerkdeur van Laus. Er werd verboden de Mis op te dragen alsook iedere functie op straffe van kerkban." Dan aarzelt M. Gaillard over de auteur van die kwade daad en de nauwkeurige periode van dit gebeuren: "Is het na de dood van heer Lambert of tijdens de tussenregering voor het benoemen van Javelly als vicaris generaal, of nog later zonder dat hij nog wist wat die verering inhield om de vijandig gezinde te behagen. Misschien ook door leden van het Kapittel vooraleer benoemd te zijn, want als het op de deur werd geplakt zou hij er door geërgerd zijn geweest en zou hij getracht hebben te weten waarom het verscheurd werd en de Mis toch werd opgedragen ondanks het verbod en vooraleer hij de kerkban had opgeschort."

Het lijkt wel dat de laatste veronderstelling de juiste is, gezien volgend incident:

‘Er kwamen drie priesters van heel ver, die van de weg geraakten, drie dagen in een bos verbleven waar ze veel afzien. Aangekomen in Laus dachten ze er de Mis op te dragen en hun gebeden naar goeddunken te volbrengen. Ze waren diep verrast en vernederd door die plakbrief, omdat ze er de Mis niet mochten opdragen nadat ze van zover daarvoor gekomen waren. Vanwege de gesloten deur gingen ze de Mis opdragen in een naburige parochie. Dit was ten nadele van de verering en deed vele mensen morren en oordelen vellen die God beledigden. Een tijd later verschijnt de Moeder Gods aan Benoîte, vraagt haar het papier op de poort weg te nemen en de Mis weer te laten opdragen zoals voordien. Wat dan ook gebeurt zonder dat iemand dit tegenspreekt. Dat laat vermoeden dat er het een plagerij was dat door iemand geplaatst werd en niemand de kapel wilde verbieden om de verering op te doeken zodat er niet meer over Laus gepraat werd."

De moeilijke toegang van de drie vreemde priesters laat bovendien veronderstellen dat het winter was en dat de enige nog dienstdoende kapelaan het gehucht al meerdere weken verlaten had. Dit papier dat officieel lijkt doet de mensen uit de buurt roddelen over het waarom van dit verbod. De meest waarschijnlijke periode van deze episode ligt tussen november 1668 en eind januari eerstvolgend, vermits begin maart de twee pas door M. Javelly benoemde kapelaans aankomen en dat één onder hen, M. Peytieu, geen gewag maakt van dit feit in zijn Mémoires.

De zorg van M. Javelly om deze twee buitengewone priesters op Laus te benoemen vooraleer de bedevaarten weer aanvatten in maart toont aan dat hij niet op de hoogte was van dit verbod, en het is verwonderlijk dat M. Mazet daarover zwijgt. De komst van deze nieuwe ploeg kapelaans verzekert een stevige basis voor deze bedevaart en zal deze een prachtige bloei bezorgen.

Het wonder van de rozen

In 1669 is een bijzondere gunst van de Maagd aan de herderin te melden. Het gebeurde in de vervallen kapel van Valserres, dus de vroegere O.L.V. kerk aan de voet van de Cervier waar de jonge herderin graag kwam bidden. De dag is nauwkeurig door Gaillard geciteerd: vrijdag 15 maart.

"Brave mensen, vrome aanbidders van de heilige Maagd," verduidelijkt Peytieu die het fout plaatst in 1665, "kwamen Benoîte voorstellen een kleine wijngaard van haar moeder te snoeien. Die lag in de buurt Saint-Martin, Tardives genoemd, op de grens van Saint-Etienne en dus dichtbij Pindrau. Ze maakt van de gelegenheid gebruik, rent naar de kapel om God te bidden en waar ze het geluk had de Moeder Gods te zien die haar schort met rozen vulde en die ze vol vreugde aan haar werklui brengt. Twee kwamen uit Tallard."

M. Gaillard duidt dat de herderin er "heel de nacht in extase" bleef. Het is dus een uitzonderlijke gunst die Benoîte te beurt valt en het zou ’s morgens zijn dat de Dame haar een armvol verse rozen schonk "recht van de rozenstruik" en haar zei er te geven aan degenen die er om zouden vragen. "Ze gaf er aan de werklui in haar wijngaard en die verrast zijn om deze vroege rozen die zo zacht ruiken, veel meer dan de onze." Gaillard voegt erbij dat "Benoîte naar Laus klom om er aan de priesters [Peytieu en Hermitte kwamen pas aan] en aan andere personen te geven en dat ze er 15 jaar lang in haar koffer bewaarde’. Hij legt de nadruk op dit feit: "dit is duidelijk en steeds waar, want zoveel hebben er gehad en gezien en de grootste ongelovige kunnen dit niet tegenspreken."

Deze sierlijke gunst van de Maagd, die talrijke getuigen bevestigen aan M. Gaillard bij zijn onderzoek veertig jaar later, doet denken aan de beroemde Dominicaanse derde ordelinge de Heilige Rosa, die in 1668 zalig verklaard werd en een gelijkaardige gunst had gekend. Dit feit schijnt in nauw verband te staan met de visioenen van Christus op het kruis die in 1669 begonnen, zich ook uitbreidden over vijftien jaar en die de herderin deze mystieke kruisigingen bezorgde en waarover meer verderop [in 1673].

Vertaling: Broeder Jozef

• "De grote "Geschiedenis van O.L.V. van Goede Ontmoeting in Laus en van zuster Benoîte Rencurel de herderin, waarvan een schets van kladschrift, het volledige kladschrift en het definitieve schrift in het net, alsook een overzicht, dit alles opgesteld tussen 1707 en 1712, dus vanaf zijn 86 jaar.
• Vier korte handleidingen, toevoegsel aan de grote Geschiedenis en gedeeltelijk afgeleid uit de nota’s van broeder Aubin.
• Op losse bladen een Voorwoord op de grote Geschiedenis, enkele gebeden, een korte Handleiding over Aanbidding, en verspreide nota’s.

Van mei tot augustus 1664, vier volle maanden lang, zal Benoîte bevoorrecht worden met veelvoudige verschijningen in het kader van het Ovendal. Dit tijdperk is gekenmerkt door de onwetendheid van de herderin aangaande de persoonlijkheid van de Dame die haar verschijnt en door het vertrouwelijk karakter van deze ontmoetingen. De naburige bevolking zal er maar langzaam door beroerd worden en een externe tussenkomst zal nodig zijn om de volksbelangstelling op gang te krijgen.

Het belangrijkste document voor die periode is de officiële Mémoire van de rechter uit de vallei, François Grimaud. Deze notaris uit Gap kwam begin augustus een onderzoek voeren over de feiten waarvan hij de geruchten te horen kreeg. De verhalen van de aartsdiaken Gaillard en kapelaan Peytieu maken deze Mémoire volledig door de vele details, verzameld tijdens de gesprekken met Benoîte.

Het dal van Fourachaux.

In het bergmassief dat het kleine dorp Saint-Etienne d’Avançon overheerst heeft een bergstroom diepe voren gegraven alvorens noordwaarts het dorp te omzeilen naar de vallei van de Avance. Op 500 meter boven het dorp loopt deze bergstroom langs een steil dal vol gips. De grond vertoont natuurlijke scheuren die gemakkelijk verbreed kunnen worden en waar talrijke kalkovens gegraven waren door de dorpelingen. De naam Fourachaux (= kalkoven) van die buurt werd bewaard in het Ovendal. Tussen de scheuren van de steile heuvel vertoonde er een het aspect van een grot met vanbinnen een nogal steile helling en waarvan de ingang ter hoogte van de toegangsweg lag. Op de plaats van de nu ingestorte grot werd een kapel gebouwd en enkele meters hogerop wijst een kleine bidplaats de juiste plaats aan waar de mysterieuze Dame voor het eerst verscheen aan de verrukte ogen van de herderin.

Ten tijde van Benoîte was de heuvel bijna geheel ontbost: schapen en geiten konden er het magere gras opeten van deze enge vallei die de bergstroom wat verfriste. Deze grond was eigendom van de heer Rolland: er was toegang vanuit het dorp via een oplopend pad dat boven de linkeroever van de bergstroom liep.

De eerste verschijning

Dit feit wordt in detail weergegeven door het toegevoegde verhaal van eremijt Aubin op een schrift van Peytieu. Dit is de tekst: "de dag daarna [van de klim naar Saint-Maurice], gaat Benoîte naar het dal waarin haar wens vervuld werd." Het is aan de voet van het bos van Saint-Etienne waar aan de linkerkant een kleine inham ligt, dat ze de rozenkrans bidt bij het hoeden. Opeens ziet ze een mooie Dame op de rots met een bijzonder mooi kindje aan de hand. "Mooie Dame! zegt ze haar, wat doe je daarboven? Kom je plaaster kopen?... [daarna?] Wil je het vieruurtje met me delen: ik heb wat lekker brood, we kunnen het in de fontein weken!" De Dame glimlacht om haar eenvoud en zegt niets. "Mooie Dame! Zou je ons dat kind geven, het zou ons zo verheugen." De Dame glimlachte weer en zweeg nogmaals.

Het verhaal van Grimaud vervolledigt: ‘Na een tijdje bij haar gebleven te zijn, nam de Heilige Maagd de kleine Jezus op haar schoot en verdween in de rotsinham waaruit de herderin ze meermaals zag komen en weer binnengaan."

Grimaud is meer bevestigend dan Aubin: hij schrijft "de Maagd" en "de kleine Jezus," daar waar Aubin zegt: "de Dame en een klein kind." Peytieu zal in 1672 schrijven: "Ze heeft haar gezien met een Engel aan haar zijde, vier maanden lang." De ware identiteit van het kind is dus nooit door Benoîte uitgeklaard maar het lijkt wel een zeer jong kind. De Dame stelt zich aan de herderin voor als een "jongedame," volgens Grimaud de eerste onderzoeker die eraan toevoegt: "die haar van tijd tot tijd benaderde en haar dan weer terugtrok, zonder ze bang te maken."

Had deze verschijning de duidelijkheid van degene Bernadette twee eeuwen later bij Massabielle zag?

Het schijnt van niet, want Peytieu schrijft in 1672: "Ze ziet ze steeds op dezelfde manier: uit haar gezicht en haar kleren straalt zoveel licht dat ze nooit haar trekken kon ontwaren."

Maar dat licht verblindt nooit in het Ovendal, want Benoîte kan alle verplaatsingen van de Dame zien.

En later zal Peytieu verduidelijken: ‘Ze kreeg dit bezoek, met of zonder veel volk, en geraakt in extase. Het gevolg van deze extase is dat ze niet meer weet wat ze deed op de plaats waar ze was, hoe laat het was, maar de extase duurde niet lang’. Hier alludeert onze kapelaan op de extases die hij zelf kon meemaken in Laus. Waarschijnlijk hadden de eerste visioenen van Benoîte niet dit extatisch effect, want haar vragen aan de Dame tonen dat ze ongedwongen is en verrukt naar de schoonheid van de verschijning kijkt. De lichtende straling zal maar onderstreept worden in onze documenten vanaf Pindrau, eens de identiteit van de Dame achterhaald.

Tot daar, het zij gedurende vier maanden, schijnt de manier van verschijnen een discrete voorbereiding van de herderin op de latere gebeurtenissen, een soort temmen van het onschuldige herderinnetje bij die betoverende aanwezigheid. Nooit zal Benoîte een beschrijving geven van de verschenen Dame, noch van haar kledij: ze drukt alleen maar uit wat ze ziet met een onschuldige eenvoud, zonder omwegen. Eens zal ze Peytieu zeggen:  "dat er wel een verschil was tussen een Engel of de Moeder Gods zien, en dat deze laatste veel meer troost voor de ziel betekende." Het is dus een spirituele en moeilijk door te geven ervaring die de herderin uit van bij het begin van de visioenen.

Peytieu verklaart dit zo: ‘Dit mooie onderwerp dat haar verraste geeft haar zoveel zachtheid en vreugde dat ze niets meer kon vergeten. Het nam zoveel van haar liefde in beslag dat de nacht een jaar duurde en de dag te kort was bij het zicht van die Dame’.

Onderstrepen we hier de twee uitdrukkingen: "een mooie jongedame" en "dit mooie onderwerp": de twee termen die Bernadette in Lourdes gebruikt om te beschrijven wat ze aanschouwt. Beide zullen ook de onzichtbare aantrekking hebben naar het visioen. Peytieu noteert inderdaad: "Ze kwam maar met haar kudde terug bij sterrenhemel en ze trok er terug heen in de morgen bij sterrenhemel ... tenzij haar baas het haar verbood. Die gunst duurde bijna 4 maanden zonder dat ze wist wie die mooie Dame was."

Gaillard voegt er een belangrijk element aan toe: "Ze is zo gecharmeerd door wat ze ziet dat ze meerdere maal midden in de nacht opstaat, er de kudde verzamelt en vertrekt in hemd en blootsvoets en recht naar de plek stapt waar ze de Dame ziet. Eens wakker en opmerkend dat ze in haar hemd staat keert ze verlegen terug met haar kudde die ze stalt en gaat dan slapen tot de zon opkomt. En dan vertrekt ze weer, ongeduldig om de Dame weer te zien. Ze doet niets liever dan in dit dal te vertoeven, zonder eten of drinken."

Bij deze herhaalde slaapwandelingen van Benoîte dient opgemerkt worden: ze beleefd zo intens haar herinneringen dat ze gedreven wordt door haar verlangen ondanks haar verdoofde geest.

Ze toont zich in staat half slapend de dieren van stal te halen, en gekende gebaren te coördineren, en het is maar de nachtelijke frisheid die haar doet ontwaken. Dit aspect van haar gevoelig temperament kan haar later nachtelijk gedrag beïnvloeden.

Gesprek met de Dame

De Documenten tonen niet duidelijk dat de Dame vlug een gesprek aanging met de herderin. Het schijnt dat er meerdere weken stilzwijgende bezoeken waren en Benoîte nooit een vraag stelde aan de Dame, maar waar deze soms iets vroeg of haar een verzoek deed. De vreugde van die mysterieuze aanwezigheid, trouw op de afspraak, volstaat voor de onschuldige herderin tijdens lange stille tussenpauzes terwijl ze haar paternoster bidt en haar schapen in het oog houdt. Soms is ze verstrooid want Grimaud vertelt ons dit incident: ‘Op een dag dat de schapen zich te ver verwijderden zei de Dame dat ze aan een kant moest jagen terwijl zichtbaar de Heilige Maagd ze aan de andere kant opjoeg en de kudde terug het dal inbracht’. Dit is een dienst die symbool staat voor hun latere samenwerking!

Weldra komt de Dame vaker tussen in dit te zwijgzaam colloquium om de ruwe boerin op te voeden. Het is Aubin, gevolgd door Gaillard, die ons deze herinneringen heeft bewaard die Benoîte hem toevertrouwde.

De geit en de schapen.

Om Benoîte op de proef te stellen vraagt de Dame haar aan wie de kudde, die ze hoedde, toebehoorde. Ze zei dat hij geheel aan de baas toebehoorde. De goede Moeder zei dan: "Zou je een schaap en die geit geven?" "Mooie Dame! Het schaap, ja! Ik zal het van mijn zakgeld vergoeden. De geit, neen! Ik heb ze nodig, ze draagt me over de beek bij hoog water, je krijgt ze niet voor 30 kronen. De Dame zegt dat ze die niet zal geven en dat ze haar geit te graag zag, haar druiven en brood gaf en dat het beter aan de armen dan aan die geit besteed was. De mooie Dame bleef lange tijd bij haar. ’s Anderdaags vraagt de Dame weer de geit: ze weigert ze. De Dame zegt dat ze de geit niet meer zal vragen omdat haar dat kwaad maakt."

Op een dag dat Benoîte laat in het dal bleef gaf haar bazin [Mme Rolland] haar een klap: ze liep lachend weg. Haar bazin is zo kwaad dat ze Benoîte toeroept dat ze de kop van de duivel heeft, hetgeen het meisje zoveel verdriet aandoet dat ze weent. s’Anderdaags doet ze haar beklag bij de Dame die haar zegt vroeger weg te gaan om te vermijden dat haar bazin zich boos maakt.

Het past hier te weten, noteert Peytieu, dat de baas van onze herderin al ruzie met haar gemaakt opdat ze altijd op dezelfde plek in dit dal ging hoeden omdat ze graag naar de verschijning ging. Om hem te gehoorzamen wou ze naar een andere plek trekken waar veel gras stond maar ver vandaar! Maar ze kon de schapen er niet bijhouden, want die liepen terug naar het dal. Misschien had God de schapen een instinct gegeven dat hun begeleidster plezier deed. Daarna lieten haar bazen, die zagen dat de dieren gezond waren en overvloedig melk gaven, haar met rust.

Deze feiten, die wel een gouden legende lijken, geven ons het vriendschappelijk karakter van de eerste gesprekken met de Dame weer. Stap voor stap verfijnt ze de te ruwe reacties van haar latere bode. Toen was Benoîte uitsluitend in dienst bij het gezin Rolland, want de dochters Astier waren nu groot genoeg om zelf de kleine kudde van hun moeder te hoeden.

De echtgenote Rolland en Benoîte

Een kleurrijke trek tijdens de eerste maand van de verschijningen wordt door Gaillard aangehaald, wanneer Benoîte nog verblind was door het schone kind dat de Dame droeg. ‘Een maand nadat mevrouw Rolland gebaard had en weer te been was neemt Benoîte het kind in haar schort mee naar de rots. Haar bazin vraagt waar ze met haar dochter naartoe gaat. "Ze verwisselen," zegt ze "met de mooie zuigeling van de Dame, want ze is te lelijk." En ze voegt eraan toe dat die zuigeling naar de kerk dragen iedereen zou verheugen omdat hij zo mooi is. Dat is haar eenvoud: ze zou het gedaan hebben zonder belet te worden!

Gaillard vervolgt: Daar haar bazin een leven leidde dat Benoîte niet aanstond, vraagt ze de Dame aan haar te verschijnen en haar hart veranderen. Haar bazin was verbaasd over al wat het meisje deed, over haar deugd en haar visioenen en over al wat verteld werd: ze geloofde het niet.

Ze zei haar kinderen: "Er is hier iets buitengewoon, goed of kwaad." Om het te weten staat ze op zodra Benoîte vertrokken is, volgt geheim de rivier en verstopt zich onder de rots.

De rechteroever van de rivier was gemakkelijk te volgen achter de hagen, zonder dat de herderin haar zag, want die was bezig haar kudde te leiden langs de weg boven de linkeroever. Zich verstoppen aan een kant van de verschijningen kon gemakkelijk.

Zodra Benoîte aankomt, ziet ze de Dame die zegt: "Uw bazin zit verscholen onder de rots." "Ze is er niet, Mevrouw, want ik verliet ze nog in bed. Mooie Dame, wie van ons beide kan dit het best weten!" "Ze is er, antwoordt de Maagd, je zult ze onder de rots vinden. Verwittig haar niet zoveel met de naam van Jezus te vloeken. Als ze zo doorgaat is er voor haar geen Paradijs, haar geweten is in slechte staat, ze moet boete doen."

Hier geeft M. Gaillard de boetes in detail: vlees derven, geen bouillon of wijn op de grote feestdagen [Pasen, Pinksteren, Kerstmis] om ze aan de armste van de parochie te geven en zelf maar water en brood gebruiken. Dan vervolgt hij zijn verhaal:

‘Deze vrouw begreep het, getroffen door een gevoelige pijn en een uiterst berouw God te hebben beledigd: ze weent, zucht en klaagt. Benoîte komt naderbij, hoort haar wenen en zegt tot haar: "Je hebt me bij de Dame doen liegen, want ik dacht je in bed..." "Ik heb alles gehoord wat de Dame je zei. Ik zal me verbeteren." Deze plotse verandering was voor een meisje een grote opluchting, ook door later vast te stellen dat ze niet meer vloekte, vastte en al wat ze kon afstaan aan de armen gaf. Verder leidde ze een zeer christelijk leven en naderde vaak de Sacramenten.

Deze oprechte bekering zal maar terloops door M. Peytieu aangehaald worden als openbaar bekend, wanneer hij twintig jaar later zijn Mémoires opstelt.

Het feit dat Mevrouw Rolland hoort wat de Dame zegt zonder haar te zien stelt de vraag over de objectieve werkelijkheid van de verschijning: deze woorden zijn inderdaad door twee getuigen, die elkaar niet kunnen beïnvloeden, gehoord en begrepen. Volstaat dit om de bewering van M. Gaillard hard te maken die meteen schrijft: "Dit voorbeeld alleen al, dat iedereen in de buurt gezien heeft, toont duidelijk aan dat de verschijningen aan Benoîte geen verzinsels zijn of het werk van de Duivel, maar de pure waarheid. Het wordt nog duidelijker, en om meer overtuigende redenen."

Hier gaat het M. Gaillard niet rechtstreeks over de zaak die ons bezig houdt, maar uitsluitend de waarheid van het getuigenis van Benoîte. We kunnen maar de krachtige tussenkomst bewonderen van de herderin om haar bazin te bekeren.

Geruchten over de verschijningen

Het voorgaande verhaal maakt al gewag van geruchten die de ronde doen aangaande de visioenen van Benoîte, visioenen waarin Mevrouw Rolland niet geloofde maar er tegelijk door verward was. Benoîte had inderdaad geen enkel spreekverbod gekregen van de Dame, en ze had dus gewoonweg verteld wat haar overkwam. M. Grimaud zegt het ons zonder omwegen: "Zoals het met kinderen de gewoonte is dat niets kan verzwegen worden, misschien wel op bevel van de goddelijke Voorzienigheid, had onze herderin deze verschijning aan oneindig veel mensen verteld."

Het ging natuurlijk over de mensen uit het dorp en misschien enkele nieuwsgierigen, op die geruchten afgekomen. In de zomer zijn de mensen bezig met hun werk op het land en luisteren maar met een half oor naar de vreemde feiten: het zal maanden duren eer het ruchtbaar wordt, op een ritme dat de Voorzienigheid oplegt, zoals onze onderzoeksrechter insinueert.

M. Peytieu is hier de stem van de mensen uit de streek die verbaasd staan over de verandering die Benoîte ondergaat door die visioenen: "Iedereen," schrijft hij, "die Benoîte eerder kende zag wel dat er iets goddelijks in die verschijning voorkwam, zodra ze er over had gepraat, door de gevoelige verandering in haar woorden en op haar gezicht, in haar ogen die uitzonderlijk eenvoudig en ernstig overkwamen en in haar woorden die veel vriendelijker waren dan gewoonlijk."

Nu al verfijnt de herderin en ontplooit zich spiritueel: de diepe sereniteit van haar blik wordt een nieuwe trek van haar persoonlijkheid. Meer nog, merkt Gaillard op, "de vreugde van dit eenvoudig meisje is zo groot dat ieder er door verrast is: ze is altijd tevreden." Maar hij voegt er meteen aan toe: "De ene geloven wat ze vertelt, de andere niet: meestal aanzien ze haar als visionair." Deze opmerking betreft vooral een later tijdperk, dat van de gebeurtenissen in Laus. Maar nu al is er weerstand om zulke vreemde feiten te aanvaarden. De eenvoud van de Ziende, bekend als onbekwaam om iets uit te vinden zal, volgens Gaillard, veel bijdragen om de werkelijkheid van de verschijningen geloofwaardig te maken.

Eerste apostolische zending

Er zijn al twee maanden voorbij: we schrijven juli 1664. Een begin van vorming van Benoîte tot haar latere taak krijgt vorm, de gesprekken met de Dame duren langer en worden gemoedelijker. M. Peytieu heeft drie feiten uit die tijd bewaard, ietwat aangevuld door Gaillard.

"Na 2 maanden stuurde de Dame haar tweemaal naar de kerk van Saint-Etienne om God te bidden, en droeg Ze zorg voor de kudde..." Gaillard schijnt aan te duiden dat dit vaker voorviel.

Op een dag dat de herderin de Mis bijgewoond had, wilde de Dame haar op de proef stellen door de kudde van het ene naar het andere dal te verplaatsen. Bij haar terugkeer vindt Benoîte haar schapen niet, begint te wenen en gaat terug naar huis. Als haar baas haar alleen tegenkomt denkt hij dat zijn kudde ontvoerd is en hij wordt kwaad. Ze gaat terug en vindt de kudde in de andere vallei. De mooie Dame zegt haar, nu ze haar bij de schapen terugziet: "Je deed me plezier door niet ongerust te worden. Een andere zou boos zijn geworden of gevloekt en het geduld verloren hebben, maar je weende alleen maar. Wat ik deed diende maar om je geduld te beproeven."

"Een andere keer toen ze haar moe zag," schrijft Peytieu, "zei de uitzonderlijke Dame dat ze moest rusten terwijl zij zou hoeden." Gaillard geeft mooie details over dit verhaal: "De Dame zei haar naderbij te komen, wat ze deed en insliep op haar mantel. Bij het ontwaken ziet ze geen Dame of kudde meer in het dal. Ze gaat op zoek en ziet de Dame die haar troost. De Maagd reikt haar de hand, maar Benoîte trekt de haar hand in: ‘Mooie Dame! Ik ben niet waardig de sporen van je voeten te kussen of aan te raken: zo vereert ze haar vorstelijke prinses."

Nu is de herderin geheel getemd, het hart verlegen vanwege de goedheid van deze Dame die haar aanspoort tot gebed en geduld. Het wordt tijd om haar een eerste taak te geven, goed beschreven door M. Peytieu: Daar de Moeder Gods aan de meisjes van Saint-Etienne een grote tederheid voor Benoîte schonk, zei de Dame haar op een dag: "Zeg de meisjes dat ze iedere avond de Litanie van de Maagd in de kerk zingen, met toelating van de heer prior, en je zult zien dat ze het doen’. Maar de meisjes kenden de Litanie niet. De Maagd leerde ze aan Benoîte en deze aan de meisjes. De zang werd met de grootste godsvrucht uitgevoerd."

Gaillard voegt er nog dit bij: "De goede Moeder zei ze maar driemaal op en ze kent al alles van buiten met vers en gebed, wat het beste geheugen op zo korte tijd niet zou klaarspelen. Ze leert haar nog het gebed tot het Heilig sacrament, als vergiffenis, want de brave meid kende alleen maar het Onze Vader, het Weesgegroet en het Credo."

In zijn verslag aan de aartsbisschop van Embrun noteert Peytieu in 1672: "De Litanie die ze perfect kent werd haar aangeleerd door degene die ze als haar meesteres beschouwt die haar onderwijst, als de directrice die haar leidt en als de Moeder die haar verbetert, daar waar ze aarzelt over wat een ander haar aanleert. Zij die haar kenden voor dit begin geven toe dat de genade dit verstand heeft ontwikkeld, wat nochtans maar relatief ontvankelijk was."

Dus zou de Dame de herderin de Litanie aangeleerd hebben die door Mgr. D’Hugues dertig jaar eerder ingevoerd werd, op 16 maart 1638 in het officieel gezang van de kathedraal van Embrun, daar paus Clemens VIII de uitsluitende cultus van de Litanie van Lorette op 6 september 1601 had voorgeschreven. De Dame vraagt een dagelijks opzeggen in het avondgebed, onder voorwaarde dat de pastoor akkoord gaat. Het vurige antwoord van de dorpsmeisjes is op te merken, alsook hun volharden door M. Gaillard aangehaald in zijn verhaal van 1710, waarin hij verklaart dat ze nagebootst worden door deze van Avançon en Valserres: het is waar dat Laus toen ten volle in opmars was.

Dit feit bevestigt ons het ontoereikende godsdienstig onderricht van Benoîte, haar vriendelijke invloed op haar gezellinnen en de openheid van geest die de Dame teweeg brengt. De gaven van de tiener, tot dan onbenut, ontplooien zich snel en vertonen onverwachte mogelijkheden van beoordeling en moreel inzicht die haar biechtvaders bewonderen: een vaak welslagen van een gezond godsdienstig onderricht bij eenvoudige zielen van goede wil. Deze eerste openbare zending van Benoîte gaat ook stof doen opwaaien in de opinie en een officieel onderzoek uitlokken.

Het onderzoek van rechter Grimaud

Zie hoe M. Peytieu de tussenkomst van François Grimaud voorstelt: "Tot einde juli kende de herderin de naam van de Dame niet en ze had gehoorzaamd zonder haar te vragen wie ze was, totdat een vroom iemand [de heer Grimaud, rechter van de streek] het nodig achtte als zijn taak om zich te vergewissen over de waarheid van deze verschijningen."

Hier begint het verhaal van Grimauds, officieel document: "Volgens het als rechter van de vallei van de Avançon gekregen advies, achtte ik me verplicht vanwege de plichten van mijn ambt en de glorie van God, trachten te weten wat er gaande was en apart met onze herderin te praten. Daarvoor trek ik naar de beruchte plek in Saint-Etienne begin augustus 1664. Daar ze afwezig was vanwege het schapen hoeden op de gewone plek laat ik haar roepen. Bij haar aankomst nam ik haar apart: ik vond ze heel redelijk, met een oprecht humeur en niet in staat om dingen uit te vinden. Ik ondervroeg haar in het bijzonder over al wat ik had gehoord. Ik beschreef zelf het kwaad dat ze zou verrichten door onbestaande dingen te vertellen. Na mijn verschillende berispingen over deze belangrijke dingen en, indien ze er niet toe verplicht werd door een ander, bevestigde ze al het voorgaande [de gehoorde feiten] met een ongeziene overtuiging en veel plezier. Ze getuigde ook [ik zag het op haar gezicht] dat ze een ongeëvenaarde vreugde en voldoening beleefde aan die verschijning, zonder erdoor verward te raken."

Grimaud was ingelicht over de visioenen, want hij had deelgenomen aan een onderzoek waarbij het meisje beticht werd van huichelarij. Bij Benoîte heeft hij te doen met een overtuigende, oprechte getuige die het zachte licht van haar visioenen uitstraalde. Hij aarzelt niet om zijn ondervraging door te zetten en te trachten de mysterieuze bezoekster te identificeren: het is hem een plicht waarin de eer van de godsdienst op het spel staat.

Onze man bezit niet het politie-instinct van een Jacomet die Bernadette op de rooster legde. De godsdienstige mentaliteit van toen aanvaardt gemakkelijk wonderbare feiten. In het voorwoord van zijn verhaal maakt Grimaud zelf gewag van feiten uit de streek, die de godsdienstige kroniek al veertig jaar teisteren: N-D de Grâces in Cotignac, beroemd sinds 1637 vanwege een verschijning aan broeder Fiacre, ook de godsvrucht tot Sint Jozef daar, N-D des Lumières tussen Apt en Cavaillon die sinds drie jaar veel besproken werd door de verkregen genezingen. Dus gaat deze brave christen resoluut ten aanval:

"Ik vroeg haar of ze zeker was haar te spreken [vragen stellen], en ze zei me: Neen. Wat me verplichtte, met een heilige ingeving [haar te zeggen] dat het waarschijnlijk de Heilige Maagd was die haar verscheen met de kleine Jezus, en dat het een bijzondere vreugde voor haar was, dat ze haar moest aanspreken, maar dat ze eerst moest te biechten gaan en communiceren en instaat van genade vertoeven: daarna kon ze ronduit en onbevreesd praten. Ik zei haar wat ze moest zeggen:

"Mijn goede Dame, ik en iedereen hier lijdt diep door niet te weten wie je bent!... Zou je niet de Moeder van onze goede God zijn? Wees zo goed het me te zeggen, en we zullen er een kapel optrekken om je te eren en dienen."

De onschuldige en delicate uitdrukking van het geloof van Grimaud dient onderstreept: hij wilde Benoîte niet beïnvloeden door haar meteen te verklaren dat het waarschijnlijk de Maagd was die haar verscheen. Deze onvoorzichtige haast kan verwonderen. Maar deze godsvruchtige durf zal ons nog beter de verrassende eenvoud van de herderin aantonen. Ze zal in het geheel niet trachten in de kijker te komen. Ze kan niets uitvinden en zal in de komende weken nooit beweren dat de Maagd haar verschijnt.

Inderdaad, Grimaud vervolgt: "Onze herderin deed al wat ik haar zei en sprak na enkele dagen de Dame aan: ze hield de korte toespraak die God me had ingegeven. Maar de Dame antwoordde dat het niet nodig was hier iets te bouwen [de plek was inderdaad vuil] dat ze er een andere gekozen had die veel aangenamer was, namelijk de plek Laus die ze aanwees om er geëerd en gediend te worden. In feite is die plek een charmante woestijn met lastige wegen."

Zo beantwoordt de Dame alleen de tweede vraag, zonder de gekozen plek te onthullen, en Benoîte is haar trouwe weergave. De Maagd zal haar naam maar openbaren op een door Haar gekozen datum, zoals ze twee eeuwen later in Lourdes zal doen.

Twee bijzondere feiten

In augustus 1664 is Benoîte herderin bij het gezin Jullien en lopen er publiek geruchten vanwege twee feiten, waarvan het eerste plaatselijk veel ophef maakte en door alle kroniekschrijvers aangehaald, maar voor het tweede geeft enkel Grimaud het weer. "In die tijd," noteert Grimaud, "gebeurde er een wonder dat verdiende gekend te worden en voorviel begin augustus 1664. Een boer uit Saint-Etienne bouwde een plaasteroven nabij de inham waar de Maagd uit kwam en waar ze ook ging verdwijnen. Hij sloeg de bal mis door te beweren: ‘Ik ga de dame die Benoîte er ziet eens opwarmen!’ Hij verspilde 10 maal meer hout dan nodig zonder ooit zijn oven warm te krijgen... zodat hij zijn fout weldra inzag."

M. Grimaud geeft ons het einde van die mislukking: "Die oven bleef zo staan tot in 1670 en de grond was er duur. Het was winter en er werd weinig gewerkt. Daar de man zijn gezin niet kon voeden vroeg hij Benoîte of ze er kon bakken: ze zei hem gewoon: Ja! De plaaster bakte en hij kon zijn kinderen helpen."

Het tweede feit waar het spotten over de Maagd zwaar gestraft wordt gaat een eerder bekende priester aan, namelijk de pastoor van Valserres, Louis Tanc van wie de ziekte en dood in de Mémoires vermeld staan. Priester sinds 8 september 1652 werd hij meteen in deze pastorij benoemd en die hij vaak verliet om in Avignon zijn doctoraat theologie voor te bereiden en behaalde op 8 februari 1657. In die stad kon hij genieten van een benoeming in het onderwijs bij het overlijden van Pierre Bouvet, "want er was een ervaren theoloog nodig" en zo troostte hij zich door een werelds leven te leiden, wat in tekst van Gaillard te ontwaren is: "Enkele tijd later [na de geschiedenis van de bedorven plaaster] bracht een priester 3 meisjes naar die plek [het Ovendal]. Om te lachen en om zich aangenaam voor te doen stuurt hij zijn jachthonden het bos in: "Ga de Dame van Benoîte opeten" ...een goddeloosheid die hem duur te staan zal komen en waarvoor hij weldra gestraft zal worden. Hij wordt zwaar ziek, maakt pijnlijke ongevallen mee, zonder dat zijn reizen om artsen te vinden hem helpen. Steeds verzwakt door zijn ongemakken [Laus bestond al] en daar Benoîte hem steeds meer zag lijden raadt ze hem aan tot O. L. Vrouw van Laus te bidden. Hij gaat er heen, zegt zijn gebeden en geneest. Maar terug naar zijn eerste gebreken ondergaat hij dezelfde ongemakken en sterft na veel lijden. Het is een troost dat voor zijn dood God hem de tijd gaf om boete te doen: hij liet M. Peytieu, de priester van Laus en Benoîte ontbieden en die hem tot zijn dood bijstaan: hij krijgt alle Sacramenten en sterft heel christelijk in een diepe spijt over zijn zonden. Een mooi voorbeeld voor de vrijzinnigen en ongelovigen dat aantoont dat er met God en zijn heiligen niet wordt gespot. Als het toch gebeurt, moet men zich wenden tot God en zijn heilige Moeder, en versterving doen zoals deze goede priester.

Louis Tanc had zijn pastorij opgezegd in december 1678 en stierf ter plaats kort daarna. Een religieuze geest zag een duidelijk oordeel van God in de beproeving van de schuldigen in deze beide feiten: Gaillard is blij het te kunnen onderstrepen en Benoîte voor te stellen als de tolk van de goddelijke barmhartigheid tegenover de berouwvolle zondaars.

Onze oude aartsdiaken haalt nog twee nieuwtjes aan waarbij de herderin nog meer naar voor komt.

"In de weide van een dorpsmeisje onlangs wees geworden dat Benoîte zegt zorg te dragen voor haarperen, ervan te eten en te beletten dat andere er nemen. Bij haar terugkeer ’s avonds vult ze een schort om uit te delen aan haar baas en de dorpelingen. De Maagd verschijnt haar, zegt dat zeer niet zoveel had moeten nemen, 5 of 6 was genoeg. Dit eenvoudig kind werpt ze alle in het dal: de Moeder Gods berispt haar, beveelt haar ze op te rapen en aan de voet van de boom te leggen; Wat ze deed zonder er één achter te houden." Dit plotse gebaar van Benoîte is geen ontgoocheling maar een simplistisch gehoorzamen: het zou op zijn plaats zijn onmiddellijk voor het volgende feit dat de vetes tussen naburige dorpen in het licht stelt.

De schapen van Benoîte bleven op de plek waar Benoîte de goede Moeder zag, maar haar geiten trekken opeen dag nar de bergtop waar een schuur stond van een inwoner uit Remollon. Zijn gezellen zeiden hem dat hij verplicht werd een kazuifel en een albe deed betalen om te aangebrachte schade in het bos van Saint-Etienne te vergoeden en (raadden hem aan) de geiten mee te nemen naar de schuur. Hij deed dat en om de inwoners een schadevergoeding op te leggen deed hij hen door zijn veld trekken. Dan doet hij ze de hele dag op het veld rondlopen en haalt ’s avonds al hun melk op.

Benoîte is bedroefd voor het verlies van haar geiten, vraagt ze terug aan de dief en die ze niet wil teruggeven vooraleer een schadevergoeding voor zijn veld te krijgen. Benoîte weerlegt dat ze schade hebben aangericht, dat de Dame haar alles over hun list verteld heeft en dat ze haar raadgevers had aangeduid. Daarom gaf hij ze terug. Ze brengt ze terug naar haar kudde, bedroefd dat ze zo vermagerd en uitgemelkt zijn. Maar wat haar verrast en ook verheugt is het feit dat ze bij het melken meer geven dan gewoonlijk, waarvoor ze God en zijn heilige Moeder bedankt."

Dit smaakvol verhaal schijnt toch wat verfraaid door onze verteller: het toont tenminste de gedurfde ijver van de herderin aan om de belangen van haar baas te verdedigen.

De Grote Verschijning [29 augustus 1664]

Dit is het beslissende tijdperk waarop de Dame haar Naam wil bekend maken, de dorpelingen verrassen met een gezamenlijk akte van Geloof en de bevoorrechte plaats van haar nederige vertrouwelinge duidden.

Ze kiest vrijdag 29 augustus uit, datum waarop de Kerk toen met een rustdag Johannes de Doper als martelaar vierde, de boeteprediker die onthoofd werd omdat hij koning Herodes zijn wangedrag verweet.

Het volgende verhaal komt van rechter Grimaud, ooggetuige van de feiten en die ons naar de voorbereiding inleidt: "Daar de verschijning aan onze herderin doorging op de vooravond van de onthoofding van Sint Jan zei de heilige Maagd haar de meisjes uit Saint-Etienne te verwittigen om in processie naar het Ovendal te gaan, terwijl de litanie van de heilige Maagd wordt gezongen. Ze zou zelf in de processie voorgaan en alleen de eer hebben haar met haar Zoon bij de inham te zien. Wat onze herderin verplichtte, die haar al ongedwongen aansprak, te zeggen dat de meisjes haar misschien niet zouden geloven en ze vroeg het te schrijven. Maar ze weerlegde dat het niet nodig was want dat ze het zouden doen. En ze verdween..."

Zo geeft de Dame aan Benoîte een moeilijke opdracht maar verzekert haar het welslagen, door ze tegelijk aan te stellen als gids van de gelovigen. Zoals Bernadette in Lourdes acht Benoîte het nodig dat de Dame haar bevelen opschrijft, maar deze weigert deze aanvraag die weinig Geloof vertoont. Het verhaal gaat verder:

"Dan gaat onze herderin het overdragen aan de Heer Jean Fraisse, pastoorprior van Saint-Etienne en die we enkele dagen voordien aangespoord hadden deze zaak niet te verwaarlozen, en te bidden opdat God zijn heilige wil zou bekend maken. Hij deed beroep op de godsvrucht en verering van zijn parochianen en stelde voor ’s anderendaags 29 augustus een in processie met de meisjes en met alle kinderen, mannen en vrouwen naar de inham te gaan waar onze herderin niet verzuimde, zoals haar werd gezegd, de heilige Maagd met de kleine Jezus te ontmoeten die Benoîte alleen zag. Bij aankomst zagen meerdere mensen in het stof de voetafdruk van een klein kind nabij de inham en die werd uitgewist door de talrijke aanwezigen en vooral door onbescheiden kinderen die naderbij kwamen..."

Ernstig gewaarschuwd door de Rechter wil de goede pastoor die zaak in het reine trekken en beslist een algemene processie voor heel de parochie in te richten. Wat een vertrouwen in de oprechtheid van de herderin! Ten slotte, het detail van een voetafdruk toont de verhitte verbeelding die de geesten ondergaan.

Hierbij een korte nota over de twee belangrijkste en verantwoordelijke personages van dit feit, namelijk de pastoor en de rechter.

De pastoorprior Jean Fraisse

Deze priester was gelast met de parochie van Saint-Etienne d’Avançon sinds minstens 1636 en zal er blijven tot aan zijn dood in september 1668. Hij was ongeveer zestig bij de eerste verschijningen. Zijn pastorie stond in de buurt van het huis Rencurel en van zijn nicht die meter van Benoîte was: hij moest dus zijn jonge parochielid, dat hij gedoopt en op de catechese kreeg, goed kennen. De burgerlijke documenten tonen hem soms in tegenspraak met zijn gemeenschap aangaande zijn logement dat hij verlaat voor een ander in 1639 en laat herstellen in 1643 voor 120 pond in twee jaar, een bedrag dat de gemeente hem toekent op voorwaarde dat hij geen tiende heft. Hij had recht op 1/3. Zijn jaarlijks inkomen bedroeg in 1643 5 maten koren (550 kg) en 4 maten wijn (320 l.), en zal verhoogd worden in 1663 met een maat koren en wijn. Daarbij geniet hij van een klein stuk grond, ‘het beste uit de streek’ volgens het onderzoek van 1632, vrij van alle lasten, met zeven loten waaronder een huis met schuur. Zijn sociale positie is dus zeer eervol en hij wordt in acht genomen door zijn gelovigen, als we de eerbiedige woorden van de gemeenteraad mogen geloven.

Zijn pastorale activiteit is eerder matig: hij was niet uit eigen beweging tussen gekomen om de aanduidingen van Benoîte over de verschijningen te verduidelijken en Grimaud moest hem op zijn verantwoordelijkheid wijzen opdat hij zou handelen. Misschien deed hij Benoîte begin augustus in dienst gaan bij Antoine Jullien die toen met haar nicht getrouwd was: zo kon hij beter Benoîte in het oog houden en de Rechter op de hoogte brengen.

Hij was niet erg bezorgd om zijn kerk die verviel, zoals zal blijken uit het pastoraal bezoek van 1672. We zullen hem ijverig bezig zien om naar Laus te komen en te zien wat er gebeurt, er biechten en zorgvuldig op een boekje de gevraagde Missen noteren. Zijn nederige antwoorden aan de Vicaris generaal in september 1665 bewijzen niet dat hij bekwaam is om directeur te worden, eens Laus uitbreiding neemt. Nochtans had die waardige priester met zijn prediking het aandachtig hart van Benoîte geraakt en hij heeft de verdienste om het voorstel van de Dame, door Benoîte overgedragen, te aanvaarden en in een gebaar van Geloof zijn parochianen op te roepen, na een algemene biecht en communie. Misschien heeft het succes met de Litanie, elke avond in zijn kerk gezongen, hem voorbereid om een vraag, die zijn verantwoordelijkheid als pastoor op het spel zette, te beantwoorden.

De rechteradvokaat François Grimaud

Hij stamde uit een oude familie rond Gap waar zijn vader Jacques procureur des Konings was van 1627 tot aan zijn dood op 24 april 1658. François Grimaud was kind van het tweede huwelijk en had een oudere broer, Jean, prior van Pelleautier sinds 1649. Pierre, de oudste uit het eerste bed, volgde zijn vader als procureur op en François (geslaagd als advocaat bij het parlement van Grenoble in 1651) werd al procureur in 1662 en rechter van het baronschap van Avançon in 1663. Tussen 1653 en 1658 was hij gelast met kadaster van Gap na te kijken en werd meermaals naar Grenoble gestuurd voor de gemeentezaken, onder andere om de stad Gap vrij te stellen van het veelvoudige logeren van troepen. In juni 1659 is hij advocaat voor de pastoors van de stad tin een geschil met het Kapittel, en wordt naar Parijs afgevaardigd in januari 1661 om een lastenverlaging te verkrijgen. Rond 1651 was hij getrouwd met Marguerite de Périssol die verwant was langs haar moeders kant met de historicus uit Gap Juvénis en kreeg er drie kinderen mee: Claire, niet erg gezond en die op twintig overleed, Marie-Rose die op 7 januari 1684 zal trouwen met François Martin, onderbaljuw van Saint-Bonnet, en Charlotte, in 1660 geboren en die met Etienne Blanc, handelaar in Gap, zal trouwen.

Begin augustus 1664 kwam hij terug uit Grenoble toen hij zijn eerste onderzoek over de feiten in het Ovendal voerde, en in oktober zal hij zich bezig houden met rechtszaken in het hospitaal van Gap. We zullen hem nauw betrokken zien bij de eerste bedevaarten naar Laus: in de zomer van 1666 zal hij zijn eerste verhaal schrijven over de beleefde feiten en hij zal zijn tekst naar aartsbisschop van Embrun, Mgr. D’Aubusson de la Feuillade sturen en die toen op ambassade in Madrid was. Deze spoorde hem, Volgens Juvenus, aan dit "Verslag" te publiceren nadat hij in detail de feiten had nagegaan: het is de handgeschreven tekst van het Archief in Laus en die in juni 1667 werd beëindigd.

Benoemd tot eerste consul en dus hoofd van de gemeenteraad van Gap op 15 mei 1673 werd zijn verkiezing zwaar tegengesproken door de calvinisten die deze zetel verloren. Maar Grimaud werd opgelegd als schepen door een zegelbrief van de Koning op de volgende 4 juni met Juvénis als tweede consul. Hij bleef op post als procurator tot op 13 november 1682, schreef zijn testament op 4 juli 1688 met een codicil op 8 april 1690 en wordt nog gemeld in 1699 als de oudste advocaat van de stad. Hij stierf voor mei 1703.

François Grimaud is dus een openbaar personage, eerbaar gekend, en een ontegensprekelijke getuige. Zijn verhaal toont ons een christen, een man van gebed en gezond verstand, zo oprecht dat de beroemde priester Brémond, expert in die materie, zijn verhaal vergelijkt met de kroniek van heer de Joinville over het leven van de heilige Louis.

Het getuigenis van de rechter.

"Op advies over die processie, daar ik bevel had gegeven om op alles te letten, verzuimde ik niet er bij te zijn om te zien of er iets bijzonders zou voorvallen en dat ons leerde dat God blij was dat de heilige Maagd hier vereerd werd..." Dit is een functionaris die zich verantwoordelijk voelt en als vertegenwoordiger van de openbare orde en als christen bezorgd over de wil van God.

Voor de inham kwam ik de processie tegen die de Litanie van de heilige Maagd zong en iedereen was in grote verwarring om te weten wie het was. Ik zei de heer prior zich met iedereen terug te trekken en Benoîte toe te laten alleen met ons achter te blijven. Maar daar meerdere mensen hier of daar halt hielden om te zien wat we zouden ondernemen, zei Benoîte me, die voor de inham was gebleven, dat de Juffrouw haar zei [zonder haar echter te zien] iedereen te doen weggaan, wat ik deed.

Nader bij onze herderin gekomen, die een ongeëvenaarde vreugde en tevredenheid uitstraalde, vroeg ik haar of ze de Juffrouw zag, zoals naar gewoonte. Ze antwoordde me dat ze toen niets zag, terwijl ze haar had gezien toen ze met de processie aankwam. Daar ik vol vervoering deze belangrijke zaak wou ontdekken vroeg ik onze herderin op haar knieën voor de inham te bidden terwijl ik enkele stappen verwijderd van haar was om ook te bidden, ik in het bijzonder tot God en zijn heilige Moeder om me hun wil bekend te maken. Ik gaf haar het bevel me in te lichten als ze iets zag zodat ik er prompt naartoe kon stappen.

Dit is de beslissende moment waarop het mysterie misschien onthuld wordt: dit helder verhaal geeft goed de religieuze sfeer weer. Terwijl ik tot God bad, vurig en uit al mijn krachten om me Zijn heilige wil mee te delen, het officie van de Heilige Maagd geknield op een steen las op slechts 5 à 6 stappen van onze herderin, deed ze me op een buitengewoon vreugdevolle toon teken en zei: "h! Mijnheer de Rechter! Ik zie de juffrouw, kom gauw!" Onnodig te zeggen dat ik er met grote stappen naartoe liep en haar zei: "Waar is ze? Waarop?" Dan zei ik dat ik die eer als man niet verdiende en ze antwoordde: "Mijnheer! Ze steekt haar hand naar je uit." Wat me verplichtte met mijn hoed in de hand en geknield mijn hand naar de inham uit te strekken om te zien of iets onzichtbaar me zou aanraken. Maar in feite raakte ik niets aan.

Ondertussen zei de herderin me dat de juffrouw verdween achter in de inham.

Benoîte is verbaasd dat de Rechter deze zo lichtgevende Dame niet ziet en merkt het vriendelijk gebaar naar deze trouwe gelovige op, zo nederig. Dan verwijdert de Dame zich zoals ze dat in Lourdes zal doen, vooraleer haar naam te zeggen.

De naam van de Dame

Daarna nam ik nog wat meer afstand van onze herderin om tot God te bidden en ik zei haar nog wat te blijven en ook tot God te bidden. Ik ging door met het officie van de heilige Maagd en God gaf me in om Benoîte aan te sporen om aan de juffrouw die ze zag de naam te vragen.

Ze deed het meteen terwijl ze in de inham keek en antwoordde me zonder aarzelen dat Ze "Dame Maria" heette en "dat ze Haar een tijdje niet meer zou zien."

Woorden die me diep verrasten en me bevestigden in mijn eerste overtuiging, namelijk dat de heilige Maagd zich verwaardigde om te verschijnen aan deze arme en eenvoudige herderin. En ik besloot deze verschijning met goede ervaringen: deze die God wilde bevoorrechten en deze van een grote vreugde. Ik spoorde met kracht onze herderin aan om goed tot God te bidden en in staat van genade te blijven, gezien de heilige Maagd haar bedacht met een bijzondere gunst.

De verschijning heet dus heel gewoon ‘Dame Maria’ en we mogen de trouwe en nauwkeurige getuige die onze rechter is geloven. Daarbij, andere vertellers van dit feit achtten het nodig om er iets aan toe te voegen: zo schreef Peytieu: "Ik ben Maria, Gods Moeder" en Gaillard: "Ik ben Maria, Moeder van Jezus, mijn dierbaarste zoon."

Om de voornemens van de Maagd te beantwoorden en haar boodschap te begrijpen moet men haar woorden niet versieren, maar slechts de religieuze zin ervan uitdiepen. Hoe soberder een gezegde, hoe beter leent het zich tot meerdere interpretaties en men doet het tekort door er iets aan toe te voegen. Maar het woord ‘Dame’ betekende toen zonder twijfel een edele herkomst met al haar voorrechten. Peytieu heeft gelijk als hij schrijft: "De Dame bij uitstek."

Meteen denkt Grimaud na over wat hij komt te beleven en besluit twee dingen die zijn oordeel alle eer aandoen: eerst dat de Maagd liefst als vertrouwelinge een eenvoudige en nederige herderin kiest, dan dat Maria komt als bode van genade en geluk voor dit gebied. Daarom dringt hij bij Benoîte zo aan opdat haar gebed en haar deugd ten volle blijven openstaan voor de gunsten van Onze Lieve Vrouw.

Het verdriet van Benoîte

Grimaud vervolgt zijn verhaal: Daar ze haar gezegd had dat Ze haar een tijd niet meer zou zien was onze herderin ontroostbaar en diep bedroefd. Ze weende dikke tranen want Haar zien bezorgde een ongelooflijke vreugde zoals ik op haar gezicht had gezien bij de inham. Daarna deed ik haar terug mee naar Saint-Etienne en vertrouwde haar toe aan de prior. Ik drukte hem op het hart haar zorgvuldig gade te slaan en al wat voorviel precies op te merken, en zei hem dat het misschien ging om een bijzondere genade voor zijn parochie: daarmee raadde ik zeer gelukkig juist. Dan ging ik naar Valserres, afhankelijk van de gelijknamige vallei en baronie van Avançon, waar we het recht uitoefenen en waar ik gelukkig vertoefde, daar mijn hoofdverblijf in Gap lag.

Dus is Benoîte teneergedrukt door wat ze hoorde en Grimaud moet haar autoritair terug naar het dorp brengen terwijl hij haar de les spelt. Dit groot verdriet van onze herderin is wel het beste bewijs van haar oprechtheid en de waarachtigheid van de verschijningen: Benoîte is een zuivere weergave van de woorden die ze hoort. Het plotse gemis de Dame voor onbepaalde tijd te zien is een vreselijke beproeving omdat dit bezoek haar verheugde en zelfs verheerlijkte.

In het verhaal van Grimaud komt geen enkele beschrijving van de Dame voor, noch van Benoîte in extase: deze sobere tekst en het gebrek aan enige versiering leggen des te meer de nadruk op de religieuze kwaliteit van dit gebeuren.

De verschillende verhalen over de verschijning

De drie andere teksten die de Documenten van Laus bevatten over dit gebeuren verschillen dikwijls van deze van Grimaud.

M. Peytieu doet de Dame haar naam zeggen bij de eerste verschijning na het eerste bezoek van de rechter en voor 29 augustus noteert hij enkel de aankondiging van de bezoeken van de Dame op een andere plek. Hij heeft dus het getuigenis van de rechter niet onder ogen gehad wanneer hij deze verschijning in zijn Mémoires vertelt.

In zijn kladschrift brengt M. Gaillard een fantasierijk verhaal: hij veronderstelt dat de Dame, bij haar eerste verschijning na het bezoek van de rechter, Laus al heeft aangeduid als de plek waar de latere bezoeken zullen doorgaan. Dit bezoek legt hij vast op eind juli en hij verzwijgt dat de Dame haar naam bekendmaakte. Voor de versie in het net kent hij het verhaal van Grimaud en volgt het nauwgezet, maar hij blijft bij de foute uitdrukkelijke aanduiding van Laus. Dergelijke variaties voor zo belangrijke feiten in de Geschiedenis dat de vertellers absoluut onze huidige zorg voor nauwkeurigheid delen: voor hen bestaat Laus en is zo gekend dat de voorbereiding ervan niet van belang is. Die getuigenissen dienen dus grondig onderzocht om er de waarde juist van in te schatten.

M. Peytieu werkt veel met de geruchten voor de feiten die zich afspeelden voor zijn komst naar Laus in 1669. Daarna zal hij een buitengewone verslaggever zijn voor de feiten die hij meemaakte, maar hij bewaarde er maar een klein deel van door zijn belastend ministerie. M. Gaillard zal dikwijls beroep doen op het geheugen van Benoîte, dat hij graag onfeilbaar noemt, en de eremijt Aubin was soms zijn tussenpersoon om de herderin te ondervragen. Hij zal vaak zijn persoonlijke opmerkingen vermelden met de vertelde feiten, zonder uit te maken wat hij hoorde en wat hij toevoegde. Maar de schifting is niet moeilijk vanwege zijn zeer persoonlijke stijl.

Vanaf nu staat een belangrijk feit vast: De Dame waarover Benoîte al vier maanden zo vaak sprak heeft zich bekend gemaakt als de Maagd Maria. Over haar intenties is nog niets bekend, behalve dat ze een bijzondere bedoeling heeft met de onschuldige herderin Benoîte genaamd, en dat Ze aan haar vertrouwelinge verklaard heeft dat ze binnenkort zou verschijnen op een plek ‘beter bereikbaar’ dan het smalle en rotsachtige Ovendal.

Vertaling: Broeder Jozef

• Claudine, die zich in Savines vestigde rond 1700 bij Claude Broche;
• Marguerite, gehuwd met Jean Mallet uit Saint-Etienne rond 1695 en moeder van 3 kinderen: Thomas, Jean en Benoîte. Thomas zal naar La Rochette gaan bij Françoise Para in 1734;
• Jean zal Marguerite Allemand uit Saint-Etienne huwen in 1791, 5 baby’s verliezen [allen met voornaam Jean] en 4 dochters krijgen: Benoîte, Louise, Marie en Madeleine tussen 1704 en 1726. Benoîte gehuwd met Joseph Bertrand-Vincent in 1727, Marie met Pierre Sarrazin uit La Rochette in 1730 en Madeleine met Jean-Antoine Beraud uit Théus in 1743.

• Joseph-André, die Catherine Veyère uit Orcières zal huwen in 1695 en minstens 2 dochters krijgen: Marguerite (1701) en Anne-Rose;
• Benoîte-Raymonde [die als peter Raymond Juvenis zal hebben, historicus die meermaals consul in Gap zal zijn], die Jean Souche uit Chorges zal huwen rond 1700 en minstens 2 dochters zal hebben, Marguerite genaamd, en de eerste zal kort na de geboorte in 1701 overlijden.

Een laatste trek door M. Gaillard opgegeven onderstreept weer deze wilskracht van Benoîte. Een tijd later [de herderin was bijna 15] vallen andere muilezeldrijvers Benoîte buiten Saint-Etienne weer lastig en spreken haar vrijpostig aan. Door heilige ijver bezield zegt ze hen: ‘Jullie spreken zeer slecht, God zou jullie kunnen straffen.’ Meteen barst een van hun wijnzakken. Vol liefde loopt Benoîte naar het dorp en brengt schalen mee om de wijn op te vangen. Totaal verrast en verlegen bij dit gebaar verontschuldigen deze muilezeldrijvers zich, vragen vergiffenis voor hun arrogant gedrag en dat ze tot God voor hen zou bidden. De beheersing hier van de tiener toont ons hoe ze moreel rijp was en diep evenwichtig. Dit zal haar in de toekomst best van pas komen.

Inleiding op de verschijningen

Twee gebeurtenissen dienen als een min of meer nakende voorbereiding op de verschijningen van de Maagd. De eerste wordt in alle handschriften uitdrukkelijk aangehaald, de tweede komt maar later naar voor als verbonden met die verschijningen.

Een preek over de Maagd

M. Peytieu, vooraleer in zijn Mémoires het hoofdstuk "Het begin van de godsvrucht’ aan te snijden, schrijft de volgende korte inleiding: ‘God, die het meisje voorbestemde om het heil der zielen te bevorderen en zijn dierbare Moeder met haar gunsten te overladen, had haar zulk een verlangen de Moeder Gods te zien ingeplant, dat ze hier op aarde niets anders verlangde, sinds ze de plaatselijke prior had horen preken over Haar barmhartigheid."

Zo bundelt deze directeur van Laus, na twintig jaar nadenken over de weldadige gebeurtenissen, zijn theologische gedachte. Hij ziet God door een hoger besluit de genade van Laus inhuldigen, en tegelijk de Maagd gunstig instellen tegenover Benoîte, en de herderin doen verlangen Maria beter te kennen. Peytieu veronderstelt in het geheel niet dat de Maagd dit meisje al bevoorrecht heeft door haar kinderjaren te beschermen: nu zal ze tussenkomen door de wil van God.

Hij onderstreept dat het een preek van de pastoor over de Maagd Maria is, die de tiener zo onder de indruk bracht, zodat ze een diep en blijvend verlangen kreeg de Moeder Gods te zien. Let wel op de reden: "ze is één en al barmhartigheid." Het is de perfecte goedheid van Maria voor ons die het hart van Benoîte verbluft en haar doet verlangen de Maagd te ‘zien’.

Kortom, voor M. Peytieu is het de Heer die, door de Kerk, de ziel van Benoîte instelt om door zijn Moeder beïnvloed te worden om zijn barmhartigheid voor de zondaars op Laus te verspreiden.

M. Gaillard, in zijn verhaal na 1707 opgesteld, legt overvloedig de tekst van Peytieu uit door er zijn gezonde theologie uit te verwijderen. Voor onze bejaarde aartsdiaken is het Maria die het initiatief heeft om de zondaars aan te trekken tot zijn barmhartige voorspraak en beschermt ze verder Benoîte door haar een groot verlangen te geven om Haar te zien en haar te doen bidden tot Christus om die wens te vervullen.

Het zou gemakkelijk zijn om, vanuit die teksten, te voorzien dat de nakende verschijningen van de Maagd slechts verzinsels van Benoîte zijn. Zou deze tiener met contemplatieve aanleg haar wensen niet voor werkelijk hebben genomen en in haar dromen een beeld van de Maagd indenken dat ze daarna projecteert als een levend personage? We zullen zien dat dit vooroordeel zich oplost in de volgende verhalen. De uiterste bescheidenheid van Benoîte, haar manier om zonder omwegen de feiten aan te halen, haar perfecte eerlijkheid laten geen plaats voor leugens of illusies: teveel sceptische of vijandige waarnemers hebben haar begluurd tijdens haar lange bestaan om geen mogelijke barsten in haar getuigenis te ontwaren en ze openlijk aan te klagen.

Maar we zullen zien dat noch de openbare onderzoeken, noch het geschimp, vervolg of laster ooit de doorzichtige stevigheid van deze bevoorrechte getuige van de Maagd konden doen wankelen. Natuurlijk zal er altijd een zweem van mysterie blijven bij de feiten die onze dagelijkse ervaring overstijgen.

Ontmoeting met de bejaarde uit Saint-Maurice.

Dit in zijn details kleurrijk gebeuren werd later door eremijt Aubin opgevijzeld om te dienen als directe voorbereiding op de eerste verschijningen. Maar een grondige studie van de handschriften sluit die interpretatie uit, want Benoîte maakte daarover nooit gewag bij de onderzoekers die haar toen ondervroegen. Maar we praten er hier over, want het succes dat die tekst wegdroeg, de Gouden Legende waardig, staat zelfs versiert op een ereplaats in de basiliek zelf.

M. Peytieu haalt dit voor het eerst aan in zijn Mémoires zonder enig verband met de gebeurtenissen die Laus deden ontstaan, en hij dateert het in augustus 1664.

"Benoîte," schrijft hij "wou een kapel in ruïne bezoeken waar Sint Maurice had gewoond op een berg boven Valserres. Zodra ze er was zag ze de heilige op het altaar en, zonder te weten wie het was, vroeg ze het op het einde van haar gebed: "Ik ben Maurice." De herderin gaf hem, heel gewoon, een stuk brood en, toen de heilige zag dat ze verging van de dorst, ging hij water halen bij een put in de buurt van de kapel [M. Peytieu voegt dan toe]: en hij zegt: "De gelukzaligen eten niet."

Ontmoeting met de bejaarde uit Saint-Maurice.

Dit is de anekdote van M. Peytieu en die niet strookt met het verhaal dat eremijt Aubin dertig jaar later zal ontwikkelen. Inderdaad, voor M. Peytieu gaat het om een heilige Maurice die op die plek heeft geleefd, die Benoîte plots ziet op het altaar in de kapel van de bedevaart, die zijn naam noemt en de dorstige herderin laaft.

Eremijt Aubin, die de Mémoires van Peytieu, in 1689 overleden, bewaard had, vindt die tekst, ondervraagt Benoîte en voegt bij de tekst zelf van Peytieu volgend verrassend verhaal: ‘Bij het hoeden in de bergen van Saint-Maurice van 5 maal dertig ooien, schapen of geiten, krijgt Benoîte plotseling dorst en klimt de berg op om een bron te vinden. Ze vindt oude krotten, zonder te weten dat het de vroegere kerk was, bidt haar paternoster en al biddend verschijnt haar een brave bejaarde man, zeer mooi en met lange baard, groot van gestalte en die haar zegt: ‘Mijn kind, wat doe je hier?’ ‘Ik hoed mijn dieren en bad tot God. Ik zoek water om te drinken’. ‘Mijn kind, ik zal er voor je putten’. Ze nam haar brood om te eten en zei hem: ‘Mijnheer, wil je wat van mijn brood om met mij te eten?’ ‘Neen, mijn kind, ik hoef dat niet’. ‘Mijnheer, je bent zo mooi en zo rood, je moet er van eten!’. ‘Ik hoef dat niet, neem je voedsel en ik ga water halen.' 'Mijn kind, je zult hier niet weerkeren, je zult naar het dal gaan en er de goede Moeder Gods zien’. ‘Helaas Ze is in de hemel. Hoe kan ik haar dan zien hier?’ Hij antwoordde: ‘Ze is in de hemel, en op aarde wanneer ze dat wil’

Vooraleer Sint Maurice tot haar sprak heeft ze hem 4 à 5 maal gezien, maar hij zei niets. De dag daarop ging Benoîte de vallei in, waar ze een grote Dame zag.

Dan vervolgt Aubin met het verhaal van de grote verschijningen.

Dit is het basisstramien waarop vele zijtakken zijn ontstaan. Al op het handschrift van Peytieu verbetert Aubin de datum: ‘augustus’ dat hij vervangt met ‘de maand mei’ om zijn verhaal te doen stroken met de maand van de verschijningen. Daarna beschrijft hij in detail de kledij van de bejaarde: "geheel rood, met een hoge muts, iets als een mijter".

Vooraleer met het verhaal dat M. Gaillard er uit trekt te beginnen schetsen we eerst de plaats. Boven op de berg van Valserres stond een hoeve van een oude priorij die afhing van de abdij van Boscodon op 10 km van Embrun. Bij een put zonder reling, bijna gedempt in 1957, was een kapel gebouwd die als bedevaartoord diende voor de inwoners van Remollon en Valserres op Pinkstermaandag. De heilige Maurice werd er geëerd, de officier van het Thebaanse legioen in de vallei van Wallis gemarteld en van wie de cultus in de VIe eeuw werd verspreid in Bourgondië en de Haute-Provence. Een schilderij dat als retabel diende versierde deze kapel sinds de XVIIe eeuw en vertoonde de marteling van deze heilige. Een monnik ... ofwel uit Remollon waar de abdij van Boscodon een berghut en wijngaarden bezat, ofwel uit La Bâtie-Neuve waar het hospitaal religieuzen ten dienste had ... zorgde voor het klein eigendom dat overvloedig hooi voortbracht. Er staan nog talrijke kerselaars en mooie driehonderd jaar oude esdoorns die de herstelde kapel in de schaduw plaatsen. Bij de volgende overhangende weg ontdek je een wondermooi panorama op de vallei van de Durance.

Deze kleine bedevaart was al twintig jaar in verval want de nieuwe abt van Boscodon, François de Sautereau die ze erfde in 1637 toen hij 9 was verwaarloosde helemaal de belangen van zijn abdij die hij trouwens niet betrok. De prior van de abdij verving de abt en trok zich de minderwaardige dingen niet aan, zoals deze kleine priorij van Saint-Maurice, om zich te focussen op de meer productieve goederen en de kost te geven aan zijn klooster van 7 of 8 religieuzen.

De verhalen van Mr. Gaillard

M. Gaillard, met het stramien van eremijt Aubin, geeft ons twee uitgewerkte teksten waarvan de eerste [het kladschrift] meerdere bijvoegsels krijgt om zo tot de definitieve tekst te komen waarin de samenspraken vereenvoudigd zijn. "Tijdens het hoeden van vijf maal dertig schapen en geiten op de berg van Saint-Maurice en bij het beklimmen van de berg waarop haar kudde onopgemerkt volgt, verschijnt deze heilige haar tweemaal zonder iets te zeggen: een gans witte bejaarde, in het rood gekleed, een puntmuts als een mijter;" zegt ze "met goed uitzicht, een lange baard en grote gestalte. Bij haar derde beklimming, stopt ze dorstig bij oude krotten waar ze haar rozenkrans bidt. Deze bejaarde verschijnt haar, komt naderbij, vraagt wat ze hier doet. "Ik hoed mijn schapen, bid tot God en zoek water om te drinken." Ze neemt haar brood en nodigt hem uit er van te eten; hij antwoordt dat hij dat niet hoeft. "Je moet nochtans eten;" zegt ze "je ziet er zo goed uit, helemaal rood." "Neen! Mijn kind, eet goed. Ik leef niet van aards brood, ik eet maar hemels. Ik ga je water putten; ik ben Maurice." Hij zegt haar weg te gaan, want dit is niet haar streek, de wachters zouden haar kudde afpakken, ze gaat beter naar de vallei die hij haar toont boven Saint-Etienne en waar ze de Moeder Gods zal zien." "Helaas, Mijnheer," zegt ze hem, "Ze is in de hemel." Hij antwoordt dat Ze in hemel is maar op aarde wanneer Ze wil.

Bij terugkeer uit de bergen huppelen de schapen voor haar uit. Sint Maurice vergezelt haar, leent haar zijn stok en zegt: "Er zijn 4 wolven die je schapen zullen verslinden, maar bedreig ze met je stok en ze zullen vluchten zonder je kudde geen kwaad doen." In de afdaling ziet ze 4 wolven, bedreigt ze en ze trekken een andere kant op. Het gesprek dat ze met de heilige voerde duurde meer dan 2 uur: hij zei haar dat de krotten bij de put een slecht onderhouden kapel waren. En dat degenen die er profijt uit trokken zich voor God zouden moeten verantwoorden want Hij wil daar geëerd worden. Terwijl Maurice voor haar water putte vroeg Benoîte hem of hij Jezus of een engel was, zo mooi... Ze vraagt hem ook wat hij op het hoofd droeg, en hij zei dat het een mijter was.

Dit lang verhaal, 45 jaar na de feiten opgesteld, dat de oude aartsdiaken Gaillard, met de hulp van Aubin, met stukjes uit het geheugen van de zestigjarige Benoîte losweekte, schijnt wel tussen droom en werkelijkheid te zweven. De jonge herderin had die gebeurtenis onder de warmte gebukt beleefd, totaal vermoeid, en dan verrast in haar gebed door het bezoek van die mooie bejaarde man met baard en die haar fascineerde met zijn stralende gezondheid en zijn uitdossing.

De details van het gesprek tonen hem ons meer als de tussentijdse wachter van de priorij dan als de heilige Maurice die hier vereerd wordt. Benoîte had hem inderdaad al meermaals van ver gezien: hij weet waar de put ligt, hij gaat er putten om de dorstige herderin te laven, hij is bezorgd om de zwervende wolven en de opbrengst van het domein die bij beperkt weet. Hij vergezelt beleefd de onschuldige Benoîte van wie hij de naïviteit wist op prijs te stellen bij haar vragen over zijn identiteit en zijn klederdracht. Tijdens dit gesprek van 2 uur vertrouwt de tiener hem toe wat in haar hart omging, deze Maagd Maria die ze bidt en zo graag zou aanschouwen. Vandaar de opmerking van de bejaarde, die Aubin gekoppeld heeft aan de raad om de kudde naar de vallei boven Saint-Etienne te leiden, waar ze juist ‘de Maagd zal zien’.

Dat dit gesprek de hoop van Benoîte om de Maagd te zien heeft aangewakkerd is best mogelijk. Maar dit vaag gevoel bleef zo weinig in haar geheugen achter dat het werd verdrongen door de werkelijkheid van de verschijningen die even later plaatsvonden. Inderdaad is er niets van overgebleven in de nauwkeurige onderzoeken van 1664 en 1665, en M. Peytieu die zich in Laus vestigt in 1669 hoort er maar weinig over. Hij zegt er niets over in zijn verslag van 1672 aan de nieuwe aartsbisschop van Embrun en zal het maar noteren in zijn Mémoires in het hoofdstuk: ‘Verschijningen van heiligen’, zonder verband met de oorsprong van de bedevaart. Kortom, deze rijzige Maurice, ‘gekleed in het rood en met een hoge muts’, schijnt bezorgd om zeer stoffelijke zaken en zou kunnen doorgaan voor de beheerder van het domein, overleden in 1665, de prior Imbert of een van zijn helpers, en waarvan de belangen op 19 mei 1666 overgingen op Etienne Brunenc, bij besluit van het kapittel van Boscodon in aanwezigheid van hoofdprior Lux Sylvestre, rector van het hospitaal in La Bâtie-Neuve, en van 5 andere monniken. Indien hij had geweten dat zijn grap: ‘Ik ben Maurice’ [misschien een bijnaam] een dergelijk succes zou boeken, zou hij tussengekomen zijn bij de onderzoeken over de Verschijningen, maar hij is daarvoor te vroeg gestorven.

Volgens een nota, verzeild in een map papieren van M. Gaillard, zou Benoîte zelf geaarzeld hebben [nog in 1710] over de juiste identiteit van die bejaarde. Ze zou inderdaad aan de Maagd gevraagd hebben wie hij was en als antwoord gekregen hebben: "Het is mijn dienaar Maurice," wat Gaillard in de marge van zijn handschrift zo noteert: "Sint Maurice, mijn dienaar." Zo worden de mensen soms te vlug heilig verklaard!

De aanwezigheid van wolven is niet ongewoon, want als gevolg van barre kou begin van de XVIIe eeuw waren troepen wolven de Alpen binnengedrongen vanuit het Oosten en ze zwierven in kleine groepen rond, dunden de kuddes uit en vielen soms de herders aan. In de vallei van de Avance worden ze drie à vier maal vermeld in onze handschriften en ook in de burgerlijke teksten. Premies werden uitgeschreven in Gap voor het hoofd of de oren van een gedood dier.

Tot besluit hebben we deze mindere gebeurtenis in detail weergegeven om een eind te maken aan de legende die een inleiding wil zijn of zelfs een voorspelling van de grote gebeurtenis die weldra zal plaatsvinden.

Benoîte als tiener

Vooraleer met het verhaal van de eerste Verschijningen te beginnen willen we Benoîte als tiener schetsen. Geboren in een godsvruchtig en arm gezin waar de moeder krachtdadig optrad en de vader zacht van aard was, het door God gezegende kind [Benoîte = benedicta] schijnt een baby met weelderige vitaliteit die enkele kleine ongevallen veroorzaakt. Het jonge kind legt al gauw een vrijgevige en spontane natuur aan de dag, met vroegtijdige religieuze intuïties die de liefdevolle waarneming van de vader niet ontgaan. Eens overleden heeft de weduwe aan dit meisje van zeven een kostbare steun dankzij de christelijke hoop van dit kind die ze al vroeg meeslepend kon uitdrukken, zoals het feit met het bootje aantoont.

In dienst geplaatst heeft de tiener nood aan een paternoster, want ze vindt in het gebed al het nodige voedsel voor haar ziel. Misschien is de nabije pastorij, waar haar meter werkt, oorzaak van deze goede neiging. De gezondheid van Benoîte schijnt soms aangetast door aanvallen van koorts, alsof ze een te vrijgevig bloed bezat, vooral in de puberteit. Verder is ze een kloek gebouwde meid, hard opgevoed en tot langdurig vasten bekwaam en ze zal uitzonderlijke fysische weerstand vertonen.

Haar tienertijd ontplooit haar natuurlijke gaven van bescheidenheid, besliste zachtheid en aardige liefde, waardoor ze zeer op prijs wordt gesteld door de volwassenen en haar gezellinnen die hun tedere sympathie niet wegstoppen. Het is de leeftijd waarop zich de instinctieve zuiverheid van het meisje ontpopt met zeer duidelijke trekken: ze handelt meteen met moed en beslissing die de bewondering van de schuldigen afdwongen, ze weigert alle jatterij of onkuisheid en ze kan haar brutale baas raad geven met de kalmte van een heldere ziel. Het gezin Jullien stelt haar op prijs: ‘wijs, eenvoudig en godsvruchtig’, de gevoelige tiener komt stilaan in de vervoering van de barmhartige Maagd Maria. Ze vindt er de wonderbare weerkaatsing van het ideaal dat haar bezielde sinds haar kinderjaren. Haar meditatieve ziel heeft zulke ingevingen over de morele schoonheid dat haar blik, haar houding, haar woorden een ‘bijzondere uitstraling’ krijgen die sommige verrast.

Maar de uiterste onschuld van dit meisje en haar diep gebrek aan opleiding lieten haar verstand braak liggen: M. Peytieu zal deze ‘nog zeer ruwe’ staat van haar denken ten tijde van de eerste verschijningen benadrukken. Benoîte wist niets over het geniep spel van de bijoorzaken en ze leefde in een wereld waarin heiligen en engelen naaste en makkelijk bereikbare gezellen waren. Maar haar perfecte rechtvaardigheid zal aan haar getuigenis van ziende een accent van waarheid bezorgen dat enkel degenen die geen visioenen of wonderen als ware feiten in het kerkelijk leven herkennen zullen tegenspreken. Voor het overige was de mentaliteit van toen gunstig gesteld tegenover dergelijke feiten, en kardinaal de Richelieu had juist de principes vastgelegd die een voorzichtige beoordeling van deze uitzonderlijke feiten mogelijk maakte.

Benoîte had ook gebreken, nog weinig zichtbaar in de enkele aangehaalde feiten, maar die zich later zullen vertonen:

Bruuske gebaren en woorden, overdreven gehechtheid van een armoedige ziel aan stoffelijke bezittingen uit besparingsdrang, voorbarige en soms koppige beoordeling en vooral een uiterste gevoeligheid voor vreugde en voor falen.

Zo zien we de jonge herderin, die de nederige vertrouwelinge van de Maagd zal zijn, de ziende die niet verpletterd wordt door de bovennatuurlijke visioenen, het door God gekozen instrument voor een bijzonder moeilijke taak die meer dan een halve eeuw zal duren.

Vertaling: Broeder Jozef

De zielen in het Vagevuur beminnen God, en zijn ook geliefd door de hemelse en aardse Kerken die met hen voortdurende banden onderhouden en communiceren. De katholieke Kerk doet beroep op de naastenliefde van haar kinderen en door hun bemiddeling schenkt ze hen dag en nacht hun gebed en hun hulp. De liefde van de goede engelen delen hen op elk ogenblik de hemelse druppels die de goede Jezus uit zijn Hart laat vloeien. Ze beminnen en troosten elkaar in niet te verwoorden gesprekken.

Een onmetelijk chaos is er niet tussen deze zielen en hun vrienden op aarde, en we kunnen hen naar keuze op elk moment die druppel water schenken die de boze rijke tevergeefs afsmeekte bij Lazarus.

Sint Jan had eens een prachtig visioen: hij zag een tempel, en in het heiligdom van de tempel een altaar waaronder een menigte lijdende zielen: vidi subtus altare animas interfectorum [Apoc 6,9]. Deze zielen staan niet voor het altaar zoals een commentator opmerkt want ze mogen daar niet meer staan. Het is slechts onrechtstreeks en via voorbede dat ze deel hebben in het eucharistisch offer. Ze staan onder het altaar en wachten zuchtend en gelaten het deel af dat we op hun lippen willen leggen.

De katholieke Kerk heeft niets bepaald over de plek van het Vagevuur. Diverse ideeën werden geuit op dat vlak door de Leraars en Kerkvaders en deze kunnen vrij aanvaard worden zonder te tornen aan de orthodoxie en het ware geloof.

Sint Thomas, Sint Bonaventure en Sint Augustinus leren dat het Vagevuur in het centrum van de aarde een tussenverblijf is van de Hel der verdoemden en het voorgeborchte waar, tot aan het oordeel, de ongedoopte kinderen verblijven.

Ze vermelden als getuigenis van hun overtuiging de woorden die de Kerk zingt: ‘Bevrijdt, Heer, de zielen van de overleden gelovigen van het helse lijden en het diepe meer’. En deze woorden van het boek Openbaring: ‘Niemand, noch in de hemel, noch op of onder de aarde werd bekwaam geacht het boek te openen en in te kijken’ [Apoc 5]. Volgens die uitspraak van Sint Jan is het zeker dat alleen rechtvaardigen uitgenodigd werden om het mysterieuze boek te openen. Maar, door degenen onder de aarde te vermelden, lijkt de Apostel ons niet te opperen dat er rechtvaardige tijdelijk gevangenen zijn in die sombere schoot. Elders in het boek Prediker wordt geschreven: ‘Ik zal de onderste delen der aarde binnendringen en bezoeken die er slapen en zal hen de hoop op heil voor ogen houden’. De vertalers stellen terecht dat in die passage de ingegeven auteur het voorgeborchte beduidde waar de Patriarchen en heiligen uit het Oude Testament rustten in de schoot van Abraham. Maar die uitleg bevestigt het gevoel van Sint Thomas en Sint Bonaventure in plaats van het tegen te spreken. Inderdaad, als de Patriarchen en de rechtvaardigen uit het Oude Testament, gezuiverd van al hun huidige zonden, in de onderste gedeelten der aarde verblijven tot op de dag van uitboeting op het kruis van de zonde die Adam aan ons ras overmaakte, schijnt het des te meer passend dat de zielen met huidige zonden die onvoldoende hersteld werden gestraft worden in de diepte der aarde: Inferiores partes terrae.

Het getuigenis van Sint Augustinus versterkt die opinie: in zijn brief 49, ad Evod., verklaart hij dat Christus, door in de Hel af te dalen, niet alleen het voorgeborchte bezocht maar ook het Vagevuur waar hij enkele zielen bevrijdde volgens de bewering in de Handelingen der Apostelen: Solutis dolor ibus inferni.

De tweede stelling aangaande de plek van het Vagevuur is deze van Sint Viktor en van Sint Gregorius de Grote in samenspraak. Beide steunen dat het Vagevuur geen vaste plek heeft en dat talrijke overleden zielen hun aardse zonden op aarde uitboeten en meestal op de plek waar ze zondigden.

De gewijde theologie bindt deze verscheidene getuigenissen door eerst te stellen dat het Vagevuur een bepaald en begrensd verblijf is in het centrum van de aarde en waarin het merendeel der zielen neerdalen om de zonden die hen besmeuren uit te boeten.

Maar het Vagevuur is geen unieke plek. Ofwel vanwege gebrek aan ernst van hun zonden, ofwel door een buitengewone vrijgevigheid van de goddelijke wijsheid, is er een min of meer groot aantal zielen die niet in die gevangenis terecht komen en die hun lijden op aarde ondergaan op de plek waar ze zondigden. Deze interpretatie van beroemde theologen verklaart en bevestigt een menigte verschijningen en openbaringen aan heiligen, waarvan er meerdere geloofwaardig zijn en dus niet kunnen afgewezen worden.

Om onze leer duidelijk te maken te midden van de openbaringen van Sint Gregorius de Grote in zijn samenspraak zullen we deze aanhalen die ontegensprekelijk waarachtig zijn.

Een pelgrim van het grondgebied Rodez op terugreis uit Jeruzalem, staat er in de annalen van Cîteaux, werd door het onweer verplicht halt te houden op een eiland in de buurt van Sicilië. Hij bezocht er een heilige eremijt die informeerde naar wat de godsdienst aanging in Frankrijk, en vroeg hem bovendien of hij de abdij van Cluny en zijn abt Odilon kende. De pelgrim antwoordde dat hij die kende en voegde er aan toe dat hij benieuwd was te weten welk belang hij erbij had hem om die vraag te stellen. De eremijt hernam: hier in de omtrek is er een krater waarvan we de top zien. Soms spuwt hij met geraas rook en vuur uit. Ik zag duivels zielen van zondaars wegdragen om ze een tijd te tergen. Maar, soms overkomt het me om de boze geesten met elkaar te horen praten en klagen ze dat sommige zielen hen ontsnappen, ze morren tegen de vrome personen doe door hun gebed en offer deze zielen vroegtijdig bevrijden. Odilon en zijn kloosterlingen zijn degenen die ze het meest vrezen. Daarom, eens terug in het land vraag ik je in Gods naam de monniken en de abt van Cluny aan te sporen om hun gebeden en aalmoezen te verdubbelen te bate van die arme zielen. Bij zijn terugkeer vervulde de pelgrim die boodschap. De heilige abt Odilon overwoog alles gewichtig, nam zijn toevlucht tot Gods licht en beval in alle kloosters van zijn orde dat jaarlijks op de tweede dag van november de overleden gelovigen zouden herdacht worden. Dit is de oorsprong van het feest der overledenen.

Sint Bernardus, in het leven van Sint Malachias, vermeldt een andere trek. Deze heilige vertelt dat hij op een dag zijn onlangs overleden zus zag. Ze onderging haar Vagevuur op het kerkhof. Door haar ijdelheid, haar zorg voor haar en lichaam, werd ze veroordeeld om te wonen in haar eigen put waarin ze begraven werd en toe te kijken op haar eigen ontbinding. De heilige droeg voor haar dertig dagen de mis op. Daarna zag hij zijn zus weer. Nu was ze veroordeeld haar Vagevuur te vervullen aan de poort van de Kerk, waarschijnlijk vanwege haar oneerbiedigheid in die gewijde ruimte, misschien omdat ze de aandacht van de gelovigen van de heilige mysteries had afgeleid om zo de aandacht op haar te vestigen. Ze was diep bedroefd, in rouw en uiterst angstig. Opnieuw offerde de heilige dertig dagen lang voor haar en op het laatst verscheen ze hem in het heiligdom, rustig en stralend in een wit gewaad. Door dat teken zag de bisschop dat zijn zus bevrijd was.

Dit verhaal stelt de algemene gewoonte vast die in voege is sinds het begin van de Kerk: bidden voor de overledenen gedurende dertig dagen. Daarin volgde het christendom slechts de traditie van Mozes.

"Mijn kinderen," zei de patriarch Jacob op zijn sterfbed tot zijn zonen, "begraaf me in de grot van Mambré in het land van Canaan," en de kleinzonen van Isaac betreurden hun vader dertig dagen lang. Bij de dood van hogepriester Aaron en zijn broer Mozes hernieuwde het volk die rouw van dertig dagen. En de vrome gewoonte om voor de overledenen een maand lang te bidden werd een wet in het uitverkoren land. Sint Petrus, prins der Apostelen, volgens sint Clemens, deed graag bidden voor het verlichten der overledenen, en Sint Dionysius de Areopagiet beschrijft ons met wonderbare woorden hoe feestelijk de gelovigen een uitvaart vierden. Al in de eerste eeuwen steunde de Kerk, vanwege de dertig dagen rouw in de wet van Mozes, het dertig dagen bidden bij het overlijden van gelovigen.

Oh! Jullie die wezens missen die als afwezig aanzien worden, jullie die tranen storten omdat het geliefde gezicht niet meer voor ogen komt, weet goed dat de deuren van hun gevangenis wijd open staan voor jullie gebed en naastenliefde.

De Profeet troostte zich over zijn gestorven vrienden in Gods vrede door hen vaak te bezoeken. Met een weergaloos vertrouwen herhaalde hij deze woorden: ‘Penetrabo omnes inferiores portes ferroe, et inspiciam omnes dormientes, et illuminabo omnes sperantes in Domino’ [Eccl 24,45].

Ah! We vrezen bijna dat onze toespraak jullie vroomheid voor die zielen zou verminderen, dat over hun talrijke en stevige troosten te horen praten jullie gepast medelijden zou verminderen. Laten we niet vergeten dat hun geluk en troost doorkruist worden met lijden en kwelling.

Deel 2

Zoals al gezegd, broeders, zijn deze in genade bevestigde zielen wonderbaar getroost door de zekerheid over hun heil. Maar anderzijds, verlost van het lichaam dat als een dik zeil het zicht en het begrip over bovennatuurlijke en onzichtbare zaken verduisterde, voelen ze bitter het uitstel van het goddelijk bezit aan.

Hier op aarde wordt door de meeste mensen Gods afwezigheid of verwijdering maar matig ingeschat! Verleid door de aardse bezittingen en opgeslorpt door tastbare dingen begrijpen we God op te zeer onvolmaakte wijze om zijn verlies goed op prijs te stellen. Maar bij de dood wordt de blinddoek der zinnen verscheurd, al onze menselijke banden worden vernietigd, de ijdele spoken die ons verleidden zijn voorgoed gevlucht. Er is geen vermaak, noch afleiding, noch gesprek meer. Onze neigingen, betrachtingen en strekkingen richten zich dan op de goddelijke Bruidegom, onze enige en onbegrijpelijke schat.

Ah! Die arme zielen, tuk op eeuwige omhelzingen, snellen naar God die hun doeleinde is, krachtiger dan het ijzer voor de magneet, onstuimiger dan de natuurlijke dingen naar hun centrum snellen.

Onder die grote vernieling van de dood, met de totale scheiding van al wat ons leven uitmaakte, rest er de ziel niets... helemaal niets, behalve dan die liefde die wegzinkt, en laat slechts het ondenkbare spijt achter dat, door haar schuld, de vervulde vereniging met een dag, een jaar, een eeuw werd uitgesteld en die voor haar het echte, het volmaakte, het enige en eeuwige geluk moet zijn.

Stelt U voor hoe hard verscheurend het voor een moeder is om haar zoon ver weg te weten of hem vroegtijdig te zien overlijden en dus nooit meer zal terugzien. Sinds de ogen van die moeder het geliefde kind niet meer zien is een deel van haar leven weg... haar bestaan is vreugdeloos, geen genot meer dat de diepe onmetelijke afgrond kan vullen die het heengaan van haar zoon in haar hart veroorzaakte.

Hoe verscheurend en bitter zijn de kreten van die ongelukkige ziel! Hoor je haar roepen vanuit haar verlaten boeteplek: Waar is hij die ziel van mijn ziel is? Tevergeefs zoek ik hem op het vlammenbed waarop ik enkel duisternis en leemte omhels!... Oh! Geliefde van mijn hart, waarom die lange verwachting doen aanslepen? Vererg mijn kwelling, maak van minuten eeuwen marteling!... Ah! Door je weg te trekken uit mijn gretige ziel, die verlangt je te zien en met je te verbinden, straf me streng voor mijn lafheid en afkeer! Aan die verwijdering van God wordt het lijden door vuur toegevoegd.

Om geen betwistbare en tegensprekelijke opinie te uiten kunnen we nochtans beweren dat de Kerk niet bepaald heeft dat de zielen van het Vagevuur onderworpen zijn aan een stoffelijk vuur. Het is gewoon een geloofswaarheid die theologisch vaststaat.

In de eerste zitting op het concilie van Firenze weigerden de Griekse Kerkvaders steeds en zeer formeel het bestaan van een stoffelijk vuur in het Vagevuur. Anderzijds beleden ze eensgezind dat het Vagevuur een donkere plek is waar de zielen, vrijgesteld van het vuur, zwaar te lijden hebben vanwege de duisternis en de angst van een vreselijke gevangenschap. De Latijnse Kerkvaders die eensgezind de tegengestelde opinie verkondigen, meenden nochtans niet dat op dat de punt de Griekse Kerk dwaalde. Om die reden werd in het eenheidsdecreet tussen beide Kerken geen gewag gemaakt van foltering door vuur. Gewoon werd er beweerd dat de zielen die niet genoeg aan Gods rechtvaardigheid voldaan hadden in dit leven, evenredig met het aantal en de ernst van hun zonden moesten lijden in het andere leven en dat hun lijden verzocht en ingekort wordt door de gebeden en goede werken van de levenden, vooral door het misoffer.

Als het concilie van Firenze bij het vastleggen van de straffen in het Vagevuur het niet nodig achtte om het bestaan van vuur te vermelden, ofwel uit respect voor de Griekse Kerkvaders, een lang betrachte eenmaking te vertragen, ofwel ook omdat hun vergissing geen verband had met de inhoud en de essentie van het dogma, moet nochtans het bestaan van een stoffelijk vuur in het Vagevuur bekeken worden als een bewezen waarheid die twijfel noch beperking duldt. Ten eerste, in datzelfde concilie van Firenze werd het stoffelijk bestaan van vuur in het Vagevuur ondersteund met eenparigheid van stemmen door alle Latijnse Kerkvaders. Deze opinie heeft dus de steun van de grootste strekking in de overlevering en het gevoel van bijna alle dokters. Sint Paulus schijnt het formeel te preken met deze woorden: Salvi erunt sic quasi per ignem, en hij gebruikt niet het woord quasi als een verkleinwoord, maar om beter de wijze van zuivering uit te leggen. Ten slotte stellen alle visioenen en openbaringen over het Vagevuur lijden en vuur gelijk met deze van de Hel, zonder enige beperking behalve dat het geen eeuwig maar een tijdelijk vuur is.

Hier rijst een vraagstuk met een lastige oplossing: kan een stoffelijk vuur een invloed uitoefenen op zielen, van hun lichamen gescheiden of op zuivere geesten? Dit is volgens ons een mysterie van Gods rechtvaardigheid, een geheim dat de menselijke rede nooit zal kunnen onthullen. Al wat de theologie ons over het Vagevuur leert is dat het stoffelijk vuur niet gelijkt op de menselijke ziel, er geen substantieel verband mee heeft zoals de geest met het lichaam hier op aarde. Wanneer heiligen en beroemde Dokters ons vertellen dat de verdoemden en de zielen van het Vagevuur gehuld zijn in een kleed van vuur is dit een metafoor om het ons te doen inzien. Wat ook vaststaat is dat dit vuur, zoals sommige Dokters beweren, zich niet zal beperken tot een soort gevangenis of omheining rond de zielen die het pijnigt en uitzuivert, het zal hen niet alleen doen lijden door de tegenwerking van hun wil en door de hindernissen geplaatst op de vrije bloei van hun krachtig verstand en gevoelige gaven.

De waarheid is dat het vuur van het Vagevuur, hoewel lichamelijk, de ziel levendig zal treffen als een middel van Gods gerechtigheid. Dit is de gedachte die Sint Augustinus uitdrukt: Cur enim non dicamus, quamvis miris, tamen veris modis, etiam spiritus incorporeos posse poena corporali ignis affligi. Het zal dus rechtstreeks op de ziel inwerken. Sint Gregorius beweert nog duidelijker dezelfde gedachte door te zeggen: ‘Het is een zichtbaar en lichamelijk vuur dat in de ziel een onzichtbare gloed en pijn zal teweegbrengen’.

Maar wie zal ooit begrijpen hoe dit vuur indringt zonder de mens te raken zoals het aardse vuur, onrechtstreeks en doorheen zijn stoffelijk omhulsel, maar inwerkt op de innigste substantie, dit hevige en wonderbaar efficiënt vuur die de ziel in haar intiemste plooien treft en tot in de banden met de geest: Usque ad divisionem animae et sprirtus. [Heb 4,12] Dit vuur dat geen vlek nalaat, onsterfelijk vuur dat de kleinste zwakheden van het schepsel ontwaart, stilstaand vuur, zoals de profeet het noemt, dat drukt op de schuldige ziel, ze aantast en overvalt zonder enige rust, waarvan de wrangheid en de vurigheid geen verzachting of uitstel kennen en dat de kinderen van Levi beproeft als goud en zilver in de oven: Sedebit conflans et purgabit filios Levi et colabit eos quasi aurum et argentum. [Malach 3:3].

Hier op aarde is de pijn onregelmatig. De koorts is niet altijd even hoog. De slaap onderbreekt de klachten van de zieke. Hij kan zich draaien en keren op zijn lijdensbed en zich ontspannen in een gesprek met vrienden. Maar het vuur in het Vagevuur brandt zonder ophouden en zonder rust. Deze zielen voelen op elk moment al de druk en de hevigheid van een pijn die geen minuut, geen seconde ophoudt.

Iemand moest een zware operatie ondergaan en weigerde in slaap te worden gedaan. Ze leed zonder zuchten, de blik op de afbeelding van Jezus Christus. De ingreep duurde vijf minuten. Eens gedaan zei ze: "Het leek een eeuw te duren." Zoals bekend is dat een felle vreugde de wegvliegende uren doet vergeten kan begrepen worden dat een felle pijn van een minuut de indruk laat een eeuw te duren. Als dat zo is, als in het Vagevuur de minuten jaren duren en de jaren eeuwen, wat dan om in die sombere gevangenis jaren zo niet tot het einde der tijden te verblijven.

O jij met je slappe leven, jij die om de wereld te behagen of je lichaam van een moment pijn te vrijwaren, bent niet bang om je met duizend zonden te bezoedelen! Zeg, heb je de mysteries van Gods rechtvaardigheid begrepen, heb je de lengte en de duur van de kwelling die je te wachten staan ingeschat: Indica mihi si habes intellentiam? [Job 38,1].

Primitieve Kerk! Schoot van het Christendom! Voorbeeld van alle tijden! Met evenveel heiligen als gelovigen! Jij die, door de Apostelen ingewijd, uit de eerste hand de orakels kreeg van het mensgeworden Woord! Welk verschrikkelijk idee had je niet over de zware straffen voor zonden? Je wreekte het vanaf dit leven met een wonderbare strengheid.

In de Kerk van de eerste tijde n was de kanonwet in alle strengheid toegepast. Er was geen uitstel noch toegeving. De boete en de helende werken werden opgelegd in de vereiste mate om volledig aan Gods rechtvaardigheid te voldoen. Deze boete bestond niet in het opzeggen van enkele korte gebeden, maar wel in lang vasten op water en brood het dagelijks bidden van psalmen, lange en lastige bedevaarten en een menigte goede werken. Een dief werd veroordeeld naargelang het belang van de buit tot twee à vijf jaar boete, een ketter tot zeven jaar, een zedeloze tot tien en meestal twaalf jaar vasten, tranen en openbaar buigen op de drempel van het heiligdom. Volgens die wrede berekening zou een heel leven met vasten als een kluizenaar, zelfs zo lang als dat van de patriarchen, amper volstaan om de gewoonte van dagelijks zondigen uit te boeten voor de hedendaagse mens? Wat zal de lengte en de wreedheid van het Vagevuur zwaar wegen voor de meeste zondaars!

Waarschijnlijk is de gedachte dat hun nagedachtenis niet gedoofd is in staat om de last van die lijdende zielen te verzachten, alsook dat de vrienden die ze op aarde achterlieten bezig zijn ze te helpen en verlossen.

Helaas! Dit is een overbodige troost voor hun hart. In feite is het ons een gewoonte te getuigen van het spijt dat we aan hun nagedachtenis hechten.

Waarschijnlijk is de godsdienst verre van de tol voor het lijden te veroordelen. Die veroordeelt eerder de hardheid van degenen die de nagedachtenis maar respecteren eens hun ouders en vrienden verdwenen. De heiligen betreurden hun vrienden maar dachten vooral ze te helpen. Neen, de heilige Monica vroeg geen tranen aan Sint Augustinus wanneer ze hem aan het sterfbed zei: "Ik vraag je, mijn zoon, om me te gedenken telkens je het misoffer opdraagt." Het was niet met tranen dat Sint Ambrosius zijn grote hechtenis aan keizer Theodosius wilde betuigen toen hij zei: "Die prins had ik lief en daarvoor zal ik hem niet achterlaten tot ik hem in het verblijf dat zijn deugden verdienen heb binnengeleid. Volkeren, komt en strooit met mij over het lijk van die prins de wierook van jullie gebed, de overvloed van jullie liefde en het spijt van jullie boete."

Maar, wat zeg ik, tranen! Die tranen die beloofden altijd te vloeien houden al vlug op. Onze onstandvastige en eigenzinnige harten worden moe namen te roepen die niet antwoorden, trachten beelden op te roepen die voorgoed uit het oog verdwenen zijn. In de draaikolk van de wereld en de lichtzinnigheden keren we de rug toe naar een te strenge en te lastige nagedachtenis. Op de verstrooiing volgt de vergetelheid en het lijden der doden zijn de meest verwaarloosde pijnen.

Arme overledenen! Na weinig dagen in spijt en rouw doorgebracht, na enkele eerbetuigingen zoals het past, zullen jullie weer begraven worden in een wreder en kouder graf dan eerst, het is de harde, onmenselijke, vergetelheid, meedogenloze vergetelheid, een lijkwaad gelijk, het laatste kleed voor jullie verpulverde ledematen..., de vergetelheid die over jullie stille woningen zweeft en die niemand nog zal bezoeken, je vergeten naam die niemand meer zal uitspreken, je vergeten haard in de harten van vrienden en kinderen waar je nagedachtenis niet meer opkomt in een toespraak of een onderhoud. Ja! De diepe, complete, ongeneeslijke vergetelheid en dat ondanks het verscheurende afscheid dat plaatsvond, ondanks de onsterfelijke bezwering en het zo tedere verzet [E.P. Félix: Discours sur les morts].

Eens ontmoette Onze Heer Jezus Christus aan een bad een zeer ongelukkige man. Hij had een doodsbleek gezicht met doffe blik en stijve en verdroogde lede maten. Hij lag roerloos verlamd aan de rand van het Reinigingsbad waarlangs de menigte liep en blootgesteld aan het weer en de smaad van de lucht. Om hem te genezen was het overbodig handige artsen te raadplegen, valleien en bergen af te zoeken om medicamenten of zeldzame en onbekende planten te vinden. Het volstond hem een lichte duw te geven en hem in het bad neer te laten op het ogenblik dat de engel van de Heer erin neerdaalde om het water te roeren. En nochtans, in een zo bevolkte stad als de hoofdstad van Judea te midden van die toeloop pelgrims die uit alle windstreken kwamen voor de feesten, was er geen verwante of een vriend om hem die makkelijke dienst te bewijzen. Maar Jezus, bij het zien van die lamme, voelde medelijden in zijn goddelijk hart en zei hem ontroerd: Ongelukkige, wil je niet genezen? En de ongelukkige antwoordde: "Maar, heer, hoe kan ik? Ik heb niemand, niets eens een voorbijganger, om me in het bad te duwen wanneer de engel er neerdaalt om in het water te roeren, hominem non habeo ut, cum turbata fuerit aqua, mittat me in piscinam." [Jo 5,7] Moge deze ongelukkige lamme ons, onder prangende trekken, de zielen voorstellen waarvan ik de klachten beschrijf! Ze zitten aan de rand van het bloedbad dat de wereld heeft gered: Ze bezitten niet de macht om er de vruchten van te plukken of er zelf de versterkende druppels van te krijgen... En zie, al jaren smeken ze ons tevergeefs en gefolterd worden bij gebrek aan een helpende hand.

Helaas is er geen enkele ongelukkige hier op aarde die geen toevlucht bezit. De ongelukkigsten hebben ten minste deze van hun tranen en wanneer alles tegelijk ontbreekt, Hemel en aarde, wanneer we onderhevig zijn aan onrecht, verdrukking, het machtsmisbruik ondergaan, rest er ons in eigen hart een toevlucht waar God ons steeds opwacht. Van elke pijn kunnen we een offer maken, van elke daad kunnen we een kroon weven en een schat opbouwen. Maar lijden en voordurend lijden en weten dat lijden niets opbrengt, vurige tranen wenen en weten dat daarmee niets bevloeid wordt, dat het lijden op het lijden zal volgen totdat de goddelijke gerechtigheid voldaan is, is een toestand die een bronzen schoot doet smelten. Ook een ongeluk dat slechts door bloedende tranen kan beweend worden, en waaraan niemand die in zijn ziel elk menselijk en troostend gevoel niet heeft verdrukt kan weerstaan.

Ah! Mochten die zielen een moment ontwaken van onder de dikke laag aarde die hen bedekt en vanuit hun sombere en ondoordringbare huizen en hun kreten en klachten aan onze oren en harten laten horen, hoe diep zouden hun verzuchtingen en hun naamloze angsten klinken die onze hulp inroepen! Ah! Zouden ze zeggen, ontfermt U over ons die onze vrienden waren. Breekt onze ijzeren banden, redt ons... redt ons: sta op doorloopt de huizen die we bewoonden, spreek des te luider als de stilte diep is op onze graven. Priester van Jezus Christus en minister van al ons ongeluk! Geef aan dat vergeetachtig kind de stem van zijn moeder te horen... Ik had hem opgevoed en leefde slechts voor hem, hij was het kind van mijn hart... Aan mijn sterfbed wou hij mijn dagen verlengen ten koste van de zijne. Vraag hem hoe de godsdienst zelf nu onmachtig is om me aan zijn nagedachtenis te herinneren. Priester van Jezus Christus! Roep nog luider... Vrees niet, bij het tonen van mijn afbeelding met vlammen omringd, schaamte en spijt in de ziel van die zorgeloze echtgenoot te leggen die zich troost over zijn leemte met grof genot. Vraag hem waar het verzekerde geloof blijft, en die tederheid in die trouw waarvan hij zo prachtig en levendig getuigde tot aan zijn dood... Vraag hem hoe ik nu mijn zorg en zijn steun moet afsmeken door zo'n betreurenswaardige kreten. Ah! Hij blijft onverstoorbaar en bewijst me wreed dat ik voorgoed dood ben in zijn hart.

Zeg aan onze vrienden en aan de vreemdelingen die niet van ons bloed maar onze broeders in het geloof zijn, en die zorgeloos over de woeste zee van het menselijk bestaan glijden dat ons vroeger overspoelde zoals hen op hun beurt nu..., zeg hen op te houden en na te gaan of er een diepere pijn is die tegelijk afscheidt en vereenzaamt dan de onze... Ah! Broer, vader, echtgenoot, vriend, we smeken jullie vanuit die vlammenzee..., genade! Een druppel water, een gebed, een vasten, een aalmoes, een helpende hand en we zijn bevrijd... Broer, vriend, vader, echtgenoot, kijk hoe ons lijden gedeeltelijk jullie schuld is.

Ja, die ziel lijdt door onze schuld.

Deze moeder lijdt omdat ze te zwak optrad tegen haar zoon, omdat ze zijn gebreken niet genas en de afwijkingen uit zijn jeugd niet verbeterde. Deze echtgenote lijdt omdat ze uitsluitend een hart gaf aan haar man dat alleen aan God toekomt, omdat ze voor hem teveel blinde toegevingen overhad. Deze vriend lijdt omdat hij medeplichtig was aan de ontrouw van zijn vriend, dat hij het eens was en zijn twisten diende, dat hij deelnam aan zijn wanorde en zijn losbandigheid... en we zouden hen alleen de last van de gerechtigheid laten ondergaan! In ruil voor deze ongelukkige clementie die ze ons toonden zullen we niet toegeven hen van een dag offer of een eeuw foltering te ontlasten!

Ah! Als jullie wisten dat tijdens mijn toespraak jullie moeder, vader, broers en degenen die jullie dierbaar zijn op het punt staan te sterven in een brand of onder een instorting en dat ze overrompeld gaan worden door een vloedgolf of vuur en dat ze, om bevrijd te worden, het zou volstaan dat jullie leven in gevaar komt door hen ter hulp te snellen en de hand te reken, zelfs met door de vlammen te lopen, jullie hand verbranden en jullie leven te riskeren, zouden jullie niet aarzelen! Als de angst of de hebzucht of elk ander laf gevoel jullie zou doen aarzelen zouden jullie blozen en jullie terecht aanzien als de hardste en ondankbaarste wezens.

Er wordt verteld dat ten tijde van de kruistochten en de oorlogen die onze vaderen in het oosten voerden een christen ridder werd gevangen genomen door de barbaren. In een afschuwelijk cachot opgesloten en niet bij machte het vereiste losgeld te verkrijgen, wachtte hij slechts nog op de slavernij van de dood. Plots krijgt zijn nog zwakke en jonge dochter een edelmoedige gedachte. Alleen en zonder gids doorkruiste zij wijde streken en kon zij uitgestrekte woestijnen doorkomen. Zij komt aan de oever van de zee en biedt haar diensten aan om de prijs van de toegang te vereffenen... Tenslotte komt ze op het strand van Europa... Zonder te rusten doorloopt ze meteen de steden, vraagt ieders ontferming en gaat van huis tot huis om het geëiste losgeld te verzamelen... Zodra ze het geld heeft herneemt ze haar gevaarlijke terugtocht, deze lastige reis waar ze bij wonder aan alle gevaar ontsnapt is. Uiteindelijk komt ze bij haar vader aan en dankzij haar bovenmenselijke inspanningen en het zo moeilijk verzamelde losgeld, door versterving en trotseren van gevaren, kan ze haar vader redden en bevrijden van de gevangenisketens.

Hoe moedig is dit jonge kind! Wat een energie en kracht in die kinderliefde! Zoals die heldhaftige dochter kregen ook wij van God een tedere ziel vol barmhartigheid en liefde. Als een ongelukkige in zijn uiterste wanhoop de hand uitsteekt denken wij niet eerst dat hij met ons een band van vriendschap of afstamming heeft. Onze taak, ons geluk en vooral ons hart staan meteen voor hem bereid. Indien nodig zouden we niet aarzelen om te verzaken aan voedsel en andere noodzakelijke dingen om die ongelukkige te ontrekken aan zijn schaamte, gevangenschap, dood... Wel! Ten voordele van jullie ouders en geliefden die ons nauw verbonden zijn vragen we noch het offer van jullie gezondheid, vrijheid en bezittingen, maar slechts de druppel water die de rijke tevergeefs aan Lazarus vroeg.

Wat nog meer?

Hoeveel zijn er onder jullie die na een leven van wanorde en verkwisting zelfs de moed om te boeten en de wil tot spijt verloren hebben, ze trillen bij de gedachte over de dag waarop hun ziel, van hun lichaam gescheiden en door duizenden onbillijkheden bezoedeld, bloot zullen staan aan de opperste Rechter. Er is een gemakkelijke weg om de barmhartigheid van het laatste ogenblik te bekomen, namelijk deze die Jezus Christus zelf aangeeft: Facite vobis amicos ut recipiant vos in aeterna tabernacula [Lk 16: 9], vind vrienden die jullie in eeuwigheid binnenleiden. Bezorgt jullie met het goud dat diende voor zoveel boze passies de steun en bescherming van de heilige zielen in het Vagevuur. De doden zeggen ons ook nog: Jullie vergissen zich over onze verlangens en de verlichting die onze pijn eist, jullie dachten spijt en liefde te betuigen door luisterrijke uitvaarten te houden. Op onze laatste rustplaats hebben jullie monumenten opgetrokken die eerder jullie hoogmoed bevredigen dan een eerbetuiging voor onze nagedachtenis zijn. Waarom al die praal en die luister? Als het moet, duwt die praalgraven omver, breekt die monumenten en die steenhopen af en koopt met het puin het gebed van de Kerk.

Dat is wat de doden vragen, en als we naar hen luisteren, kan ik waarlijk zeggen dat onze liefde gezegend zal worden. De doden zullen niet ondankbaar zijn. Eens verlost door onze bijstand van hun lijden zullen ze ons helpen met hun krachtige tussenkomst en wanneer wij naar het hemelse vaderland zullen opstijgen, zullen ze ons in stoet begeleiden, zullen ze rondom ons het danklied zingen en de eeuwige vreugde die onze beloning en onze glorie uitmaken zullen verhogen.

Bron: Abbé Arminjon

Vertaling: [Broeder Joseph]

De rationalistische schrijvers hebben beweerd dat dit geloof in de verrijzenis niet in het Oude Testament staat en slechts dateert van het Evangelie. Niets is minder waar. In de lange traditie sinds Mozes, de Patriarchen en de Profeten zien we iedereen zinderen van vreugde en hoop bij de gedachte van de beloofde Onsterfelijkheid en dit nieuwe leven begroeten dat ze over het graf heen zullen krijgen en dat zonder einde zal zijn. Er staat in het boek Exodus: ‘Ik ben de God van Abraham, Isaac en Jacob’. En Jezus Christus in Mattheus gebruikt deze passage om de Joodse Sadduceeërs de waarheid over de verrijzenis te bewijzen [Matth 22, 31]: ‘Aangaande de verrijzenis uit de doden hebben jullie niet Gods woorden gelezen: Ik ben de God van Abraham, van Isaac en Jacob. Maar God is niet de God van de doden, maar de God van de levenden’.

Verstarde de moeder van de Macchabeeën, rechtop midden het bloed en de verminkte ledematen van haar zonen, van angst niet de goddeloze Antiochus door hem te zeggen: ‘Weet, ô perverse schurk, dat je ons maar het huidige leven ontneemt, maar dat de Meester der aarde ons zal ontvangen die gestorven zijn voor zijn wetten en dat hij ons zal doen opstaan op de dag van de verrijzenis’ [II Macc 7].

Dit geloof in de verrijzenis was niet alleen voor de heiligen uit het Oude Testament een symbool en een theoretische leer, ze was hun fundamenteel geloof uitgedrukt in de wonderen en de daden van hun leven. De instellingen die ze ons nalieten zijn er de voorstelling en de afbeelding van. "De allereerste," zegt de heilige Hieronymus, "is Abel wiens bloed tot de Heer roept en van zijn hoop in de verrijzenis van het lichaam getuigt. Dan komt Henoch, ontvoerd opdat hij de dood niet zou beleven: hij is het kenmerk en de afbeelding van de verrijzenis. Ten derde Sara, waarvan de onvruchtbare en de door ouderdom uitgeputte boezem bevrucht wordt en een zoon baart, die ons hoop op de verrijzenis geeft. Ten vierde Jacob en Jozef die, door aan te bevelen dat hun beenderen verzameld en eervol begraven worden, hun geloof in de verrijzenis belijden. Ten vijfde de uitgedroogde stok van Aaron die botten en vruchten voortbracht en de stok van Mozes die op Gods bevel bewoog en een slang werd, schenken ons de schaduw en de schets van de verrijzenis. Tenslotte Mozes, die Ruben zegende en hem zei te leven en niet te sterven wanneer Ruben al lang overleden was, getuigt hij niet dat hij hem de verrijzenis en het eeuwig Leven toewenste? En indien deze diverse interpretaties zouden doorgaan voor allegorisch en mystiek, kunnen we de woorden van Daniel aanhalen, die geen twijfel lijden, over het universele en bestendige geloof in de toekomstige verrijzenis in het Oude Testament [Dan 12]: "Zie, de menigte van degenen die slapen in het stof van de aarde zullen opstaan, de enen voor het eeuwig Leven, de anderen voor de schande."

Deze waarheid door de Heilige Schrift verklaard is niet minder luid verkondigd door de rede en de christelijke filosofie.

De filosofie bevat in haar brede waaier alles wat betrekking heeft op de natuur van God, de lilosofie de mens en van de wereld. Maar het dogma van de verrijzenis behoort tot de begrippen die de filosofie ons geeft voor die drie onderwerpen waarvoor ze bevoegd is en onderzoek voert. Ten eerrste, het dogma van de verrijzenis behoort tot de begrippen die de filosofie ons geeft over de natuur van God.

De christelijke filosofie leert ons dat God de doeltreffende, voorbeeldige en uiteindelijke oorzaak van alle wezens op aarde is. Door ze vrij en volledig onafhankelijk en gezagvol geschapen te hebben, heeft Hij ze allen min of meer getekend met gelijkenis op zijn oneindige volmaaktheid. Maar het menselijk lichaam, door Hem eigenachtig samengesteld en door Zijn adem bewogen, is de korte inhoud van Zijn wonderen, het meesterwerk van Zijn wijsheid en Zijn goddelijke goedheid. Door de schoonheid en de gratie van zijn structuur, door zijn edele houding en de pracht die hem verlicht haalt het menselijk lichaam het op alle stoffelijke wezens die God schiep.

Het is inderdaad door het lichaam dat de geest zijn macht en zijn heerschappij uitstraalt. Het lichaam, zegt Tertullianus, is het orgaan van het goddelijk leven en de sacramenten. Het is het lichaam dat door het doopwater gewassen wordt opdat de ziel haar helderheid en zuiverheid zou krijgen. Het is het lichaam dat door de olie en de wijding van de Heilige Geest gezalfd wordt opdat de ziel gewijd zou zijn. Het is het lichaam dat de handoplegging krijgt opdat de ziel verlicht zou zijn en haar zegening zou verspreiden. Het is het lichaam dat de Eucharistie ontvangt en zich laaft aan het goddelijk bloed opdat de mens, één geworden met Christus en hetzelfde leven met Hem delend, eeuwig zou overleven.

Het is nog het lichaam dat de handen vouwt voor het gebed en buigt voor de aanbidding. Het is het lichaam dat zich uitput met vasten en verstervingen, dat zich als brandoffer overgeeft op het altaar en de brandstapel, dat zich als martelaar laat verteren en God dit getuigenis van liefde aanbiedt dat maar onherroepelijk en totaal is wanneer het met de dood en bloedig verzegeld wordt.

En het menselijk lichaam, instrument van de meest heldhaftige werkzaamheden, van alle zegeningen en genaden, soldaat van het getuigenis, priester en altaar van het Offer, maagdelijke bruid van Christus, zal op het veldgras lijken en slechts een glansrijk en levend moment meemaken om vlug te veranderen in een handvol as, de prooi voor wormen en de eeuwige gast van de dood worden. Het zou een vloek tegen de Voorzienigheid en een smaad voor zijn oneindige goedheid.

Het dogma van de verrijzenis van de lichamen behoort tot de begrippen die de christelijke filosofie ons geeft over God, maar ook tot de begrippen die ze ons geeft over de natuur van de mens.

De mens is inderdaad samengesteld uit twee elementen: de geest en het lichaam. En deze twee principes zijn zo nauw verbonden door intieme en diepgaande banden, er bestaat tussen hen een wederkerigheid en een zo nauwe samenhang dat zonder tussenkomst van het lichaam de geest uit zichzelf onmogelijk een van die handelingen kan uitvoeren.

De geest is als een adem die, bij gebrek aan orgaan, niet kan weerklinken, gelijkt op een lier waarvan de slappe en gebroken snaren de lucht niet meer bewegen en geen geluid of echo teweegbrengen.

Zo kan de ziel zonder het lichaam niet in contact komen met de gevoelige buitenwereld, ze kan geen gebruik maken van het zicht of het gehoor, ze kan haar actie en haar heerschappij op het stoffelijke niet uitvoeren noch de elementen beheersen of de vruchten proeven en de geuren ruiken.

En de mond zelf, die misschien gouden accenten liet horen en zo dikwijls geopend werd voor onderricht en lofzang, is slechts nog een verdroogd en dor lid waarvan de ziel geen gebruik meer kan maken om de harten te beroeren en de geesten te verlichten. Zoals Sint Thomas verklaart zal God na de dood aan de losse zielen een manier van bestaan toekennen die hen toelaat zich te herkennen, te onderhouden en te communiceren onder elkaar zonder behulp van lichamelijke organen waarvan ze ontdaan werden. Maar dat zal een wonderbare en buitengewone manier, zijn zonder verband met de omstandigheden en de normale wetten van het menselijk wezen.

Wat vaststaat, is dat ze op zichzelf, en behalve deze deugd die God met zijn macht er bovenop toe zal kennen na onze dood aan onze intieme vorm, de ziel zonder lichaam een verminkte stof is, eenzaam en verbannen voor elk contact met de wereld der levenden.

Maar, op de vraag waarom het de Schepper behaagde om twee zo uiteenlopende en tegengestelde beginselen aangaande hun natuur en eigenschappen die ziel en lichaam zijn wilde samenvoegen in een wezen, waarom hij niet heeft gewild dat de mens, zoals de engel, een zuivere geest zou zijn, zal ik antwoorden dat God zo handelde opdat de mens waarlijk de koning en de samenvatting van al Zijn werken zou zijn. Opdat hij in navolging van Christus in zijn personaliteit de totaliteit van de elementen en de geschapen wezens zou bundelen. Opdat hij het centrum van alles zou zijn, dat hij geest en lichaam, het zichtbare en het onzichtbare samenvattend, hij beide zou vertalen en tegelijk offeren aan de Allerhoogste in zijn eerbetuiging en aanbidding.

Vandaar, als de mens voorgoed van zijn lichaam moest ontdaan worden, zou de stoffelijke en zichtbare schepping geen bemiddelaar, geen hogepriester meer hebben, geen stem om tot God zijn danklied en liefdezang te richten, en de band die de levenloze wezens met God verbindt zou voorgoed verbroken zijn.

Dus, als God niet besloten heeft zijn Schepping voorgoed in het niets te storten, als deze aarde gewijd door Christus stappen bestemd is om eeuwig stralend en vernieuwd te overleven, dan moet de mens herleven in een later leven om er de scepter en de heerschappij te heroveren. Vandaar ook dat de dood geen vernieling is, maar een herstellen. Als God besloten heeft dat ons aards bestaan eens zal verkwijnen, dan is dat niet om het ons te ontnemen, maar om het subtiel, onsterfelijk, ongevoelig te maken, zegt Sint Jan Chrysostomus, het te doen lijken op een architect die eerst de inwoner uit zijn huis haalt om hem daarna weer binnen te laten in huis dat mooier en stralender herbouwd is.

Het fatsoen en de noodzaak van de verrijzenis hebben betrekking op de natuur van de mens en ten slotte ook op de wetten en de natuur van de wereld.

De wet van de wereld, zegt Tertullianus, dat alles vernieuwt en niets vergaat. Zo volgen de seizoenen mekaar op, geven de bomen hun vruchten in de herfst af, vergelen en verdrogen hun bladeren als een verdorde tooi. Maar de lente volgt de herfst op, de bomen worden weer groen hun scheuten botten weer en hun bladeren tooien zich weer met bloesems en vruchten. Zo verkwijnen graan en zaad in de grond en schijnen ze op te lossen in de vochtigheid en de actie van de lucht, maar naar de oogst toe doorboren ze de grondoppervlakte en herleven met meer glans als jonge en vernieuwde aar. Zo gaat de zon bij valavond in de schaduw van de duisternis onder en schijnt ze te verdrinken in het diepste van de Oceaan, maar ’s morgens verschijnt ze weer op het bepaalde uur om de aarde te verlichten en de lucht met vuur en licht te ontsteken.

De dood is slechts een slaap en een latente status. Ze is een rust en een stilte waarin de schijnbaar onbeweeglijke en begraven wezens zich opnieuw hervormen en nieuwe vitaliteit en energie vinden: in het graf waar ze slapen maken ze een broedtijd en een omsmelting door waarna ze vrijer en meer veranderd zich zullen verheffen zoals de gedoofde fakkel die door de menselijke adem weer met kracht opleeft, of zoals dat insect dat over de grond kruipt en dat, na in zijn graf opgesloten te zijn, er weer uitkomt met een nieuwe kracht, zijn blinkende vleugels weer uitslaat en nog maar enkel op bloemen rust.

Hier stellen zich vragen die verduidelijking vergen. Er wordt gezegd dat de doden onder trompetgeschal zullen verrijzen. Er wordt gezegd dat de mensen zullen verrijzen maar niet allen veranderd. Tenslotte wordt er gevraagd of de mensen zullen verrijzen onder dezelfde gedaante en leeftijd van hun afsterven.

In het hoofdstuk over de angst van het oordeel waarin sint Hieronymus sint Paulus citeert: ‘Onder trompetgeschal, want de trompet zal schallen, zal heel de aarde door afschuw bevangen worden’. En verder: ‘Moest je lezen, moest je slapen, moest je schrijven, moest je waken, dat deze trompet steeds in je oren klinkt’.

Zal die trompet, waarvan het schallen de duistere grotten van de afgrond zal binnendringen en de vaderen van het mensdom wekken uit hun langdurige slaap, een werkelijk geluid voortbrengen?... Het is aanvaardbaar. De engelen die op die dag gevederde lichamen zullen vertonen om voor alle mensen zichtbaar te zijn, kunnen ook met de elementen en de diverse stoffen van de lucht lichamelijke instrumenten vormen die in staat zijn echte geluiden voort te brengen. Maar, als die uitleg mishaagt, volstaat de interpretatie van sint Thomas: hij zegt ons dat sint Paulus het woord trompet maar hanteert als een allegorie, een afbeelding... Zoals bij de Joden de tromp)et diende om het volk voor grote plechtigheden te verzamelen, de soldaten aan te wakkeren voor de strijd, het signaal te geven om het kamp op te breken, zo wordt de stem van de engel bij vergelijking trompet genoemd vanwege haar kracht, haar schallen en haar doeltreffendheid om alle mensen op staande voet op eenzelfde plek te verzamelen.

Ten tweede wordt er gezegd dat alle mensen zullen verrijzen maar niet allen veranderd. Het staat vast dat de verdoemde zullen verrijzen met al hun fysische en intellectuele mogelijkheden, hun ongerepte ledematen en een gezond lichaam. Maar, eens ontdaan van hun bruiloftskleed van naastenliefde zullen ze niet bekleed zijn met de eigenschappen van de verheerlijkte lichamen. Ze zullen niet herleven als verheerlijkte, verlichte of verfijnde mens, maar zoals ze op aarde waren: lijdbaar, ondoordringbaar, geketend aan het materiële en de zwaartekracht. Ze zullen niet minder en de heftigheid en het geweld van het vuur ondervinden. En dat vuur zal hen des te meer doen lijden dat ze, in vol bezit van hun fysisch en intellectueel vermogen, des te gevoeliger aan de kracht en de energie van het vuur zullen zijn. Het vuur van de verdoemde is een vuur aangestoken door de rechtvaardige adem van God slechts geschapen om te straffen. Vandaar dat zijn hevigheid nooit evenredig zal zijn met de zachtheid of de verscheidene omstandigheden van de karakters. Maar ze worden afgemeten volgens aantal en grootte van de te straffen misdaden volgens het gezegde: ignis eorum non extinguetur. Dat vuur zal verbranden zonder vernietigen. Het kleeft aan de slachtoffers als aan een prooi zonder dat hun ledematen getroffen worden, zonder dat hun lichaam er ooit maar een scheurwond of letsel van voelt.

Ten slotte, zullen de mensen verrijzen met dezelfde leeftijd dan die van het uur van overlijden?

De meest waarschijnlijke en overeenstemmende met de Schrift is dat ze zullen verrijzen ‘in staat van volmaakt mens, met de leeftijd van de volheid van Jezus Christus, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi’ (Ef 5,13). Met andere woorden, alle herstelde mensen volgens beeld en gelijkenis van Jezus Christus zullen, tenminste in de mate van hun verdiensten, herleven als rijpe mens, voluit ontwikkeld in hun zijn en hun fysische gesteldheid, zoals Christus op de dag van zijn Verrijzenis en Tenhemelopneming wanneer hij, door in zijn zaligheid te treden, bezit nam van zijn eeuwige heerschappij.

Zal de verrijzenis uiteindelijk Jezus Christus alleen als auteur hebben of zal ze gebeuren door de engelen? We beweren dat ze zich rechtstreeks zal volbrengen door Jezus Christus maar dat de engelen, als ministers, zullen geroepen worden om eraan deel te nemen en ertoe bij te dragen .. Want in Sint Jan wordt gezegd in hoofdstuk 5: ‘Het uur is gekomen waarop al degenen die in de monumenten verblijven de stem van Gods zoon zullen horen’ en in Sint Mattheus wordt gezegd [hoofdstuk 24]: ‘En hij zal zijn engelen zenden met de trompet en luide stem en ze zullen zijn uitverkorenen uit alle windstreken verzamelen’.

Zo zal Jezus Christus als koning en leider het signaal geven, zijn bevel laten horen en aan zijn engelen overlaten om de verspreide elementen van onze lichamen en die ze zullen herstellen op te vangen.

Tegenover deze waarheden gebaseerd op de Schrift staat de twijfelende en honende wetenschap met haar bezwaren uit de wetten die de huidige orde onderwerpen en die ze als afdoend en onweerlegbaar beschouwt.

Hoe zullen de engelen, zeggen ze, of andere hogere wezens met een hoge graad van helderziendheid, erin slagen de brokstukken en onderdelen van het menselijk lichaam te verzamelen en ontwarren wanneer die over alle werelddelen en onder alle hemelen verspreid liggen, verzonken in de zeeën, de enen opgelost, de anderen in damp omgezet of in plantensap en waarvan er meerderen om beurt dienden om een menigte levende en geplande wezens te vormen! Daar dezelfde stukjes materie in diverse tijdperken toebehoord hebben aan een oneindige diversiteit van lichamen, zal de engel bij machte zijn om ze toe te kennen aan een bepaald wezen?

Het antwoord is niet moeilijk: wanneer de engelen het bevel zullen krijgen om de as van de doden te verzamelen, hetzij met behulp van hun natuurlijke wetenschap, hetzij met behulp van een hogere openbaring, zullen ze meteen de elementen en stoffelijke onderdelen die elk menselijk lichaam samenstellen kennen. Ze zullen weten op welke plek op aarde of in zee deze stoffelijke onderdelen liggen en onder welke vorm ze voortbestaan. Het is een vrome overtuiging dat elke engel zich bijzonder zal bezighouden met de mens die God hem vroeger toevertrouwd had. Kan verondersteld worden dat deze goede engelen de overblijfselen achterlaten van deze wezens waarover ze met aandacht en tedere zorg hebben gewaakt, dat ze hen niet opvolgen in hun veranderingen en op het gepaste moment niet in staat zijn hun as terug te vinden? ... Daarboven, zijn de engelen niet Gods afgevaardigden? En hoe begrijpen dat God die alles ziet en in een atoom of in een grashalm, in elke zandkorrel aan de zeeoever aanwezig is, hen niet de verschillende onderdelen van onze lichamen, die hij onder zijn blik bewaart en waarin hij werkelijk woont in zijn onmetelijkheid, doet onderscheiden.

Wel moeten we vaststellen dat het ministerie van de engelen zich zal herleiden tot het verzamelen op de gewenste plek van de brokstukken en onderdelen van onze lichamen, en dat de organisatie van die diverse elementen en de levensgeest die teruggeschonken wordt aan onze heropgebouwde lichamen een scheppend werk is, volgens Sint Thomas, dat de macht van de engelennatuur zelf overschrijdt en die zal in werking treden door rechtstreekse tussenkomst van God.

Daarom zal de verrijzenis ogenblikkelijk gebeuren: ze zal in een oogwenk volbracht zijn, zegt Sint Paulus, als in een bliksem. De overledenen die al eeuwen inslapen, zullen de stem van de Schepper horen en even snel gehoorzamen als de elementen hem zullen gehoorzamen ten tijde van de zes dagen: Dixit et facta sunt.

Ze zullen de windels van hun eeuwige nacht afschudden en zich losmaken uit de greep van de dood met meer lenigheid dan een man uit zijn slaap opschrikt. Zoals Jezus Christus zich vroeger heeft opgeheven uit het graf met de snelheid van de bliksem, in een oogwenk zijn lijkwaad aflegde en door een engel de steen van zijn graf afwentelde en de angstvolle wachters op de grond wierp, zo, zegt Isaias, zal de dood op dezelfde korte tijd instorten: Praecipitabit mortem in septiternum [Is 25,8]. Oceaan en aarde zullen hun schoot diep openen om hun slachtoffers te verwerpen zoals de walvis die Jonas had ingeslikt hem weer op de kust van Tharsis wierp. Dan zullen de mensen, zoals Lazarus bevrijd van hun doodsbanden, verheerlijkt opstaan voor het nieuwe leven en de wrede vijand beschimpen die ze geketend hield in een oneindige ballingschap. Ze zullen haar zeggen: "Dood, waar is je prikkel? Dood, waar is je overwinning? Dood, je hebt de weerwraak ondergaan en jezelf begraven in een kortstondige overwinning: Absorpta es, mors, in victoria tua."

Maar er is een grof en waanzinnig bezwaar dat dient vermeld, dat van de hedendaagse materialisten.

Het menselijk lichaam, zeggen ze, is gevormd en hervormd zich zonder ophouden door leeftijd, ziekte, aantasting van de elementen, vooral voeding. Het ondergaat constant en permanent verlies en vernieuwing. De ledematen verminderen en verdikken, de haren vallen uit en groeien weer. Er wordt vastgesteld dat de bejaarde in zijn vlees geen enkel deeltje, geen atoom bloed en vocht meer bezit die deel uitmaakten van zijn lichamelijke structuur als kind.

Al dat stof, al die verscheidene en ontelbare overblijfsels, die als elementen van het organieke leven hebben gediend, zullen die hem worden weergegeven bij zijn opstaan uit de as? Als hij ervan beroofd blijft, hoe beweren dat hij met zijn eigen lichaam waarmee hij verbonden was in dit leven weer zal verrijzen? Integendeel, als hij verrijst met alle elementen die zijn samenstelling vormden zal het lichaam van de uitverkorenen, dat vol harmonie en volmaaktheid zou zijn, in werkelijkheid slechts een bijeenrapen van vormloze en gebrekkige onderdelen zijn.

Sinds lange tijd heeft de wetenschap de onsamenhangendheid en de ijdelheid van dergelijke theorie rechtgezet. Vandaag heeft een beroemde uitgever en vooraanstaande theoloog, begaafd in de kennis van de natuurwetenschappen en ingewijd in alle schatten van de gewijde wetenschappen, met een onweerlegbaar betoog, deze even gewaagde en onzinnige als verwerpelijke leer ontmaskerd.

‘In het menselijk lichaam," zegt hij, "is er iets essentieels en iets bijkomstig. Het essentiële is dat hij niets gemeen heeft met niemand, het is wat hij alleen bezit en voor altijd zal bezitten, het is wat van hem bestond op het ogenblik van zijn bezieling en opwekking. Deze elementen zal hij altijd bewaren en zullen hem steeds toebehoren. Het overige dat de voeding, de spijsvertering en de verwerking aanbrengen is niet van hem. Hij kan het verliezen en verliest het zonder op te houden zichzelf te zijn. Het is met die fundamentele en persoonlijke elementen dat God de spirituele en verheerlijkte lichamen zal verrijzen, alsook het onsterfelijke verderf van de verworpenen. Daar de ziel dezelfde blijft, het eigen zaad of het basiselement hetzelfde blijft heeft de rest weinig belang en zal de identiteit eeuwig overleven.

Het is daarbij strikt bewezen:

• dat in een groot geheel zoals de aarde er genoeg leemtes en poriën zijn om het denkbaar te maken dat het tot het volume van een zandkorrel wordt herleid.
• Wederkerig, dat er in een zandkorrel er genoeg deeltjes en atomen zijn, of afscheidbare moleculen om er een bol zo groot als de aarde van te maken. In aanwezigheid van beide verpletterende natuurmysteries, zouden we de mogelijkheid of de onmogelijkheid van het herstel van het menselijk lichaam met zijn essentiële basiselementen durven betwisten?"

Tot besluit van deze lezing over het dogma van de Verrijzenis kunnen we er de pracht en de verhevenheid ervan beschrijven. De Verrijzenis zal een indrukwekkend en groots tafereel zijn dat alle op aarde gekende taferelen zal overstijgen en die zelfs de praal van de eerste schepping zal overtreffen. De mooiste afbeelding die we ervan bezitten is deze van de profeet Ezechiël in hoofdstuk 37, 1-13.

"Op een dag," zegt hij, "kwam Gods hand over mij, ik was geestelijk verrukt en verplaatst op een vlakte met bergen menselijke beenderen die er als akelige piramiden lagen. Deze bergen waren ontelbaar, vaal, uitgedroogd en klaar om in stof te vergaan: Siccaque vehementer." "Mensenzoon, denk je dat die beenderen kunnen herleven?" Ik antwoordde: "Heer God, jij weet het. Profetiseer over deze dorre beenderen en zeg hen: Dorre beenderen, aanhoort de stem van de Heer: Ossa arida, audite verbum Domini. Ik zal jullie zenuwen opleggen, vlees op jullie doen groeien, jullie de ziel zenden en jullie zullen leven." En zie, ik profetiseerde volgens het gebod dat ik gekregen had.

Meteen ontstaat een grote verwarring en hemel en aarde worden met geraas dooreen geschud: Factus est autem sonitus et ecce commotio. Deze sinds eeuwen roerloze beenderen zoeken, benaderen en verenigen zich met mekaar. Het vlees, als bij wonder ontstaan, legt zich op de geraamten en bekleedt deze met de frisheid van het leven: Extensa est in eis cultis desuper. Maar ze waren niet bezield, Et spiritum non habebant. "Mensenzoon, profitiseer de geest terug te keren: Vaticinare ad spiritum. Zeg hem: Zie wat de Heer zegt: Kom, o geest, uit de vier windstreken, snel toe en wek met je adem deze vroegere leefgezellen: Insuffla super interfectos istos et reviviscant."

Meteen bezet de gewillige geest zijn vroegere woonsten, de kille lijken doen levenswarmte op. Zoals de golven van de oceaan of op de korenoogst door de stormwind gestreeld, is er een ontelbaar leger van mensenwezens te zien die op de stille vlakte onrustig zijn: Steteruntque super pedes suos, exercitus grandis nimis valde.

Mensenzoon, deze dorre beenderen stellen dit ontelbaar huis van Israël voor. Omdat mijn beloften niet meteen in vervulling gaan verliest deze weerspannige generatie haar vertrouwen en zegt: Onze beenderen zijn voorgoed verdord, onze hoop is stuk, de troost van ons geloof is leugenachtig en er rest ons nog enkel van het leven te genieten en ons verdriet in slaap te wiegen, want we zijn, voorgoed uit de levenden geschrapt. Daarom beveel ik je hen te zeggen: "Kinderen van Israël, hoofd omhoog, het uur van de verlossing nadert, ik zal jullie graf openen en de hinderpaal van het graf verbrijzelen die jullie eeuwig leek, en ik zal jullie binnen leiden in het zalig land dat jullie met zoveel offers en zoveel inspanningen hebt nagestreefd: Et inducam vos in terram Israël."

Deel 2

Eens de Verrijzenis volbracht is het oordeel er het onmiddellijke gevolg van en zal dit zonder uitstel gebeuren. Het is inderdaad niet denkbaar dat de ontelbare menselijke familie, bestaande uit de lange keten generaties en samengepakt op een enge oppervlakte van deze aarde, zou zoeken naar de sporen van de vroeger bewoonde plekken en opnieuw gedoemd zou worden om ze met hun zweet te begieten en voor flarden ervan te vechten.

Het is duidelijk dat de verrezen mensheid in andere bestaansorde zal treden en dat de goddelijke Goedheid verplicht is voor haar nieuwe woningen en verblijfplaatsen te openen. Deze woningen zullen verschillend zijn naargelang de verdiensten of de gebreken van ieder. De rechtvaardigen zullen het paradijs binnengaan, de verdoemden zullen de duistere afgronden van de haat en de vervloeking vullen.

Het is overbodig deze goddelozen te weerleggen die deze opperste openbaring van rechtvaardigheid en plechtige ontknoping van het menselijk lot tegenspreken. De algemene rechtvaardigheid is een zeker feit door alle Profeten voorspeld, het is een waarheid waarop Jezus Christus steeds de nadruk legt, een waarheid door de rede bevestigd, in overeenstemming met de wet van het geweten en elk begrip van billijkheid.

In de heilige Schrift, telkens er sprake is van het oordeel zonder andere aanduiding en deze dag met deze woorden beschreven wordt: Dies Domini, dies irae, of in gelijkaardige termen, dienen deze uitdrukkingen begrepen als het algemene oordeel dat op het einde der tijden zal plaatsvinden. Zo staat er geschreven: ‘Voorwaar, ik zeg U, er zal voor Tyr en Sidon op de dag van het oordeel minder streng dan voor U opgetreden worden’ [Mt 11]. "Op de dag van het oordeel zal de streek van Sodoma meer vergevingsgezind behandeld worden" [Mt 11]. "De dag van het oordeel zal komen als een dief in de nacht" [I Th 5]. "Laat u niet beïnvloeden," zegt Sint Paulus, "alsof de dag van de Heer nabij was" [II Thess 2]. De profeten hebben tal van dergelijke uitspraken: "De dag van de Heer is nabij, dag van bitterheid en woede, van tegenspoed en angst, van ramp en armoede, van verduistering en duisternis, dag waarop kreten zullen weerklinken en trompetten schalmen."

Jezus Christus spreekt duidelijker in Mattheus hoofdstuk 13: "De Heer wordt er gezegd, zal zich tonen als een huisvader die zijn gebied komt reinigen. Hij zal de wan ter hand nemen, het graan zal op zolder geborgen worden en het onkruid verbrand worden."

Verder in hetzelfde Evangelie hoofdstuk 13,47: "Het Rijk Gods is gelijk aan een visnet in zee geworpen en dat allerlei vissen vangt. Wanneer het vol is trekken de vissers het op en, op het strand gezeten, sorteren ze de goede om in potten bewaard te worden en werpen de slechte weg. Zo zal het verlopen bij het einde der tijden. De engelen zullen opdagen en de slechten van de rechtvaardigen scheiden. Ze zullen ze in de vlammen van de oven werpen. Daar heerst geween en tandengeknars." Naar zijn leerlingen kijkend zegt hij hen: "Hebben jullie dit alles begrepen?" De leerlingen antwoorden: "we hebben het begrepen."

Aan die teksten uit de Schrift kan het getuigenis worden toegevoegd van Sint Thomas die ons drie theologische redenen geeft over de geschiktheid en de gepastheid van een algemeen oordeel.

De eerste van deze redenen bestaat in het feit dat de goede of slechte daden van de mens niet altijd afzonderlijke en voorbijgaande daden zijn. Meestal, als het de leiders der naties of degenen die een openbaar gezag uitoefenen betreft blijven ze bestaan eens volbracht, hetzij in het geheugen van de andere mensen, hetzij in de openbare faam, vanwege de weerklank die ze bezaten of door het berokkend schandaal. Zo schijnt deze, op het eerste zicht geheime misdaad een persoonlijke private daad te zijn, maar wordt het maatschappelijk vanwege het effect. Het is misschien geloofwaardig dat er een bijzonder oordeel bestaat en dat elke mens, bij zijn laatste zucht, voor Gods gerecht verschijnt om er zijn eeuwig vonnis te aanhoren. Maar dat oordeel kan niet volstaan, het moet noodzakelijk door een ander openbaar oordeel gevolgd worden waardoor God de daden niet afzonderlijk beschouwt, maar volgens hun effect tegenover de andere mensen, volgens de goede en kwade dingen die er uit voortvloeiden voor de families en de volkeren, kortom in de gevolgen die ze opbrachten en die de dader moest voorzien.

De tweede reden van dit openbaar betoog van de Engelachtige Dokter is dat van de valse oordelen en verkeerde inschattingen van de menselijke opinie. De meeste mensen, zelfs de meest verlichte en wijze, laten zich gemakkelijk bedriegen en misleiden. Ze onderscheiden het intiemste van de zielen niet en kunnen er het geheime en innerlijke niet in lezen: daardoor wordt hun oordeel meestal op schijn gebaseerd, op het zichtbare en het externe. Daaruit vloeit ook voort dat de mensen die goed doet dikwijls met onrechtvaardige strengheid behandeld, miskend en benadeeld worden in hun faam. Anderzijds blijft de boosheid van een groot aantal mensen genegeerd, ze genieten de waardering en het openbaar vertrouwen en de wereld kent hen aanzien en lof toe die slechts aan de rechtvaardigen toekomt. Er is dus nood aan een oordeel dat elke vermomming blootlegt, dat het masker van elke huichelarij aflegt en de verborgen listen en valse deugden meldt. Dit oordeel, zegt Sint Jan, zal niet plaatsvinden ‘volgens het vlees of volgens wat de ogen zien en oren ontwaren’, maar onder het stralende licht van God, met het doorzicht van alle bedoelingen en verwachtingen, met het volle voorgevoel voor het meest geheime en mysterieuze van de harten: corda omnium intuendo [Joh 8 ; Is 2 ; Kon 16].

Tenslotte is een derde reden door Sint Thomas aangehaald dat God de mensen bestuurt met middelen aangepast aan zijn natuur, en dat Hij ze zal beoordelen volgens de gedane beloften en de hoop die Hij in hen heeft opgewekt door te belonen of te straffen. Hij is het zijn wijsheid verplicht de wetten en verhoudingen van de verdelende rechtvaardigheid die Hij hier bepaalde te handhaven. Maar Sint Paulus noemt zelf het huidige leven een stadion, een wedstrijd, een arena [I Cor 9,26 en Tim 2], hij stelt ons de mens voor als reiziger op aarde, als soldaat of atleet die afrent op zijn kroon, hij stelt ons het eeuwig Leven voor door ze ‘palm, trofee, rechtvaardige kroon, kroon van leven en glorie’ te noemen. Opdat de beloning werkelijk evenredig zou zijn met de belofte is het nodig dat ze openbaar wordt toegekend, plechtig en met luister die past bij degene die ze uitreikt en in het bijzijn van allen die aan de strijd deelnamen, van alle vijanden die de heiligen overwonnen zoals het antieke Rome en Griekenland gewoon waren te handelen tegenover hun winnende krijgers en helden.

Op welke plek zal het laatste oordeel doorgaan? Niemand weet het met zekerheid, maar algemeen denken de Kerkvaders en Sint Thomas dat het in de vallei van Josaphat zal gebeuren.

De heilige Schrift noemen zo de streek waar de rivier Cedron loopt die in haar kronkels de stad Jeruzalem, de Calvarieberg en tot aan de Olijfberg omhelst. Past het inderdaad niet dat Jezus Christus zich in zijn glorie openbaart op de plek waar hij zijn doodstrijd onderging, waar hij verscheen in zijn lijden en vernedering? Dat is waar de engelen op zinspeelden bij de leerlingen toen ze zeiden: Hic Jesus qui assumptus est a Vobis sic veniet. Past het ook niet dat het deel van de aarde waarop de eerste mens werd geschapen, waarop Gods Zoon de Verlossing en het heil van de mensen heeft volbracht ook deze is waarop de heiligen de voltallige vruchten van zijn Lijden en zijn Dood zullen ontvangen, waar ze zullen deelnemen aan zijn glorierijke Tenhemelopneming en waarop Jezus Christus een rechtvaardige wraak zal vinden op zijn vervolgers en op al degenen die geweigerd zullen hebben hun ziel te wassen in de onmetelijke deugd van Zijn bloed?

Daarom roept de profeet Joel in hoofdstuk 3 uit: "De Heer zal brullen vanuit Sion en zijn stem zal vanuit Jeruzalem weerklinken." En in hetzelfde hoofdstuk zegt hij nog: "Ik zal alle naties verzamelen, Ik zal naar de vallei van Josaphat leiden waar ik met hen het groot gesprek zal voeren" [Joel 3]. Het is dus een onbetwistbare waarheid dat het oordeel zal doorgaan in de vallei van Josaphat.

Tevergeefs zal opgeworpen worden dat ons bewering geen steek houdt en het voldoende is deze ene overweging te uiten dat de vallei van Josaphat een engere en smallere ruimte biedt dan de meeste valleien uit de Alpen en dat ze onmogelijk miljarden en miljarden menselijke wezens kan bevatten die de aarde hebben gevuld en nog zullen bezetten.

Sint Paulus in zijn brief aan de Thessalonicenzen lost deze moeilijkheid op en verlicht ze: hij herinnert ons dat, op de dag van het oordeel, de verrezen uitverkorenen niet op aarde zullen samenkomen "maar dat ze zullen opstijgen in de lucht Jezus Christus tegemoet." Onze Heer Jezus Christus zal in de lucht neerdalen in de streek boven de vallei van Josaphat en daar, door zijn engelen omringd, op de troon van zijn Majesteit plaatsnemen. Inderdaad, past het niet dat de rechter vanwege zijn waardigheid, boven allen verheven wordt op een hoge plek vanwaar hij door iedereen gezien en gehoord kan worden? Is het niet billijk dat, gezien hun verdienste en volmaaktheid, een eervolle en naaste plek bij de Opperste Rechter wordt voorbehouden aan de uitverkorenen die de zwaartekracht ontgroeid zijn en met hun verheerlijkte en fijn lichaam niet meer op de aarde moeten steunen? Alleen de verdoemden zullen op aarde weerhouden worden, maar, zoals Suarez opmerkt, zou het fout zijn ze te aanzien als omgrensd en opgesloten in de enge afmetingen van de vallei van Josaphat. Hun menigte zal zich verspreiden, in de mate van het nodige, in de omgeving op de Olijfberg, op de berg Sion, op de plek waar Jeruzalem gevestigd was en misschien nog veel verder weg. En als gezegd wordt dat het oordeel in de vallei van Josaphat zal doorgaan, dan is dat omdat Jezus Christus zijn troon boven haar zal vestigen en dat die vallei de plek zal zijn waar de mensen zich zullen beginnen te verzamelen.

Door wie zal het oordeel geveld worden? Door Christus Jezus, niet bepaald door Jezus Christus, in zoverre hij God is, dat Hij dezelfde substantie en hetzelfde leven met zijn Vader deelt, maar door Christus Jezus in zoverre dat hij vlees geworden is in de tijd en de Mensenzoon genoemd wordt. Er staat in Sint Jan hoofdstuk 5: "De Vader oordeelt niemand, maar heeft alle oordeel aan zijn Zoon overgemaakt opdat iedereen de Zoon zou eren zoals de Vader. En Hij heeft Hem de macht gegeven te oordelen omdat hij de Mensenzoon is."

Als God is Jezus Christus inderdaad de gelijke van zijn Vader, de uitdrukking en de beeltenis van zijn opperste macht en bezit hij, als gelijke natuur met de twee andere goddelijke personen, het recht van oordelen dat deze bezitten. Vanuit dat standpunt hoeft Jezus Christus geen tweede bevestiging te krijgen en het is slechts door Hem als mens te beschouwen dat Sint Jan kon zeggen dat Hij door iedereen geëerd zou worden vanwege de oordelende kracht die zijn Vader Hem schonk.

In het volgende vers leert Sint Jan ons dat Jezus Christus de macht heeft gekregen om de doden te doen herleven. "Het uur komt waar allen die begraven liggen de stem van Gods zoon zullen horen" [Joh 5,25].

Uit die passage kan afgeleid worden dat de macht aan de Mensenzoon gegeven om te verrijzen een gevolg is van zijn functie als rechter: het is inderdaad onontbeerlijk voor het uitoefenen van het rechterschap dat, degene die ermee gelast is, ook in staat is schuldigen voor het gerecht te dagen. Het oordeel, merkt Sint Thomas op, betreft mensen en moet zich schikken naar hun mogelijkheden en aangepassen op de eisen en de neigingen van hun natuur. Maar de mens bestaat uit ziel en lichaam, hij voelt de spirituele en onzichtbare dingen maar door middel van voelbare dingen: dus, is het niet noodzakelijk dat een mens door een mens beoordeeld wordt, door een lichamelijk zichtbaar wezen waarvan het gezicht te zien is en de stem te horen? En Sint Jan zegt ons met reden: Omne judicium dedit filio, qua filius hominis est.

Daarenboven, als we de zaken bekijken op onze manier van ze aan te voelen, moet de rechter dan niet gezien worden door alle mensen die aan de balie verschijnen? Maar, met zijn menselijke gedaante zal Jezus Christus tegelijk zichtbaar zijn voor goede en kwade mensen, en met zijn goddelijk wezen kan hij slechts door de uitverkorenen ontwaard worden. ... Tenslotte heeft God de Vader het oordeel aan Jezus Christus toevertrouwd in zijn mens-zijn en in een beweging van goedheid om de glans van zijn gevreesde openbaring te temperen en er de strengheid van te verzachten, want de Kerk zegt ons in haar liturgie:

Quantus tremor est futurus
Quando judex est venturus
Cuncta stricte discussurus.

Als Jezus Christus zou verschijnen onder een hogere en hemelse gedaante, welk menselijk wezen zou aan de zwaarte van zijne majesteit en het vuur van zijn blik weerstaan? Maar Hij zal zich tonen met het gelaat en de trekken van zijn sterfelijk leven, hij zal voorafgegaan worden door zijn kruis en de andere tekenen van zijn vernedering, Hij zal de littekens van zijn kwetsuren op handen en voeten laten zien: Videbunt in quem transfixerunt. Dan zullen de verdoemden zijn gerechtigheid niet meer in twijfel durven trekken en ook de rechtvaardigen zullen zich op hun beurt door hem met groter vertrouwen aangetrokken voelen. Sint Paulus hart liep over van vreugde en hoop: aangezien Christus zijn rechter moest zijn voelde hij al zijn angsten en wantrouwen wegkwijnen: "Wie zal deze uitverkorenen beschuldigen, zei hij? God die ze rechtvaardigt. Wie zal hen veroordelen? Christus Jezus hijzelf die niet alleen gestorven is maar ook verrezen, en aan de rechterhand van de Vader zit en die voor ons ten beste spreekt" [Rom 8,33-34].

Wat de manier van de tweede komst betreft, die zal gelijken op de eerste: Sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in caelis. Het zal dezelfde Christus en dezelfde mens zijn, met dezelfde trekken en gelijkenis van zijn sterfelijk leven. Voor degenen die met hem leefden en spraken is het voldoende hun blik op zijn persoon te richten om Hem te herkennen. Maar deze tweede openbaring zal niet meer gebeuren in gebrekkigheid en vernedering, maar met majesteit en glorie. ‘Voorwaar’, staat er in Mattheus ‘ik zeg u dat u de Mensenzoon aan de rechterkant van Gods macht zult zien zitten en op wolken komen’ [Matth 26,64]. Met andere woorden, Jezus Christus zal verschijnen midden het apparaat en de luister van een goddelijke vorst. De verheerlijkte uitverkorenen en de ontelbare engelen zullen rond zijn troon een zo stralend hof vormen dat niemand zich dat kan inbeelden. Degenen die het duurzaamst gestreden zullen hebben, die Hem in de arena van zijn lijden van nabij zullen gevolgd hebben, zullen ook het dichtst bij zijn persoon staan: het boek Wijsheid zegt: ‘Ze zullen verschijnen met rustig en opgeheven voorhoofd, vastberaden tegenover degenen die hen tijdens hun leven op tirannieke wijze verdrukt hebben’.

De spijt en de wanhoop van de verdoemden, die de ingegeven auteur beschrijft, is gemakkelijk te begrijpen. Door spijt beroerd en met door angst gebroken hart zullen ze uitroepen: ‘Dat waren dus degenen waarmee we spotten en die waardig achtten voor alle smaad, waarvan we zeiden dat ze leefden in gekheid en stierven in oneer. En zie, nu zijn ze verheven tot kinderen Gods en ze delen het leven van de heiligen. We hebben dus gedwaald op de weg van de waarheid. Het licht van de gerechtigheid heeft niet voor ons geschenen en de zon van het verstand is niet voor ons opgegaan.’

De apostelen, de martelaren, de dokters, de duizenden rechtvaardigen die voor Gods eer en het belang van het geloof gestreden hebben zullen zich achter hun leider scharen om de waarheid van zijn vonnissen en de gerechtigheid van zijn oordelen te verkondigen.

Dat oordeel wordt terecht algemeen genoemd omdat het zich uitoefent over alle leden van de mensheid, omdat het alle misdaden en delicten behandelt en onherroepelijk en afdoend zal zijn.

Ten eerste zal het laatste oordeel zich over alle leden van de mensheid uitoefenen.

De mensen van alle naties, stammen en talen zullen ervoor verschijnen. Er zal geen verschil van rijkdom, afstamming of rang meer bestaan. De genaamde Alexander, Caesar of Diocletianus zullen dooreen verward worden met de herders die momenteel de schapen hoeden op onbekende en verlaten stranden waarop het as van deze meesters der aarde verspreid liggen. De mensen zullen dan met andere belangen bezig zijn dan deze van nieuwsgierigheid en loze bewonderring. Veel ernstigere taferelen zullen hun aandacht en hun blik aantrekken. Het gezicht van de wereld zal vervaagd zijn en de overwinningen van de grote kapiteins, de werken door de genie uitgedacht, de ondernemingen en grote ontdekkingen zullen maar geschat worden als nabootsing en kinderspel.

Zoals in het theater, zegt Sint Jan Chrysostomus, wanneer een acteur van het toneel stapt, wordt hij niet bewonderd om de rol die hij vertolkte, of het nu gaat om het personage van een koning of van een knecht of bedelaar, maar hij wordt geëerd vanwege zijn handigheid en de perfectie waarmee hij zijn rol speelde. Zo zal niemand op het laatste oordeel geëerd worden omdat hij koning, redenaar, minister of staatsman was. Al deze eretitels en onderscheidingen, die de wereld zo hoog schat, zullen waardeloos en zonder verdienste zijn. De mensen zullen maar geëerd worden vanwege hun deugden en goede werken: Opera enim illorum sequuntur illos [Apoc 14,13].

Ten tweede wordt dat oordeel algemeen genoemd omdat het alle misdaden en delicten betreft.

Het is slechts dan dat de menselijke geschiedenis begint. In de helderheid van Gods licht zullen duidelijk en gedetailleerd alle openbare en geheime misdaden die overal en in alle tijden voorvielen zichtbaar worden. Het leven van elk menselijk wezen zal geheel open geplooid worden. Geen enkele omstandigheid zal overgeslagen worden, geen enkele daad, geen enkel woord, geen enkel verlangen dat niet zal bekend gemaakt worden. We zullen herinnerd worden aan de verschillende tijdperken die we doorgemaakt hebben. Aan de zedelozen zullen wanorde en vrijdenkerij toegeschreven worden, aan die eerzuchtige zijn kronkelende en duivelse wegen.

Het oordeel zal alle zo handig gevlochten draden en omwegen van die kuiperij ontwarren, elke ommezwaai of laffe samenspanning die de mensen met openbare macht proberen te rechtvaardigen, hetzij voor staatsredenen hetzij met het masker van vroomheid of belangeloosheid, zal in het ware daglicht geplaatst worden. De Heer, zegt Sint Bernardus, zal al zijn vrijheden tonen die we voor onszelf verstopten, al deze onbekende wanorde of geplande misdaden waarvan alleen nog de uitvoering ontbreekt, deze listen die als deugden werden beschouwd, en deze vergeten, geheime zonden door het geheugen achtergelaten zullen plots verschijnen als vijanden die uit een valstrik springen: Prodient ex improviso et quasi ex insidiis.

Er zijn waarschijnlijk mensen verstrakt in hun kwaad en die niet door die vreselijke verkondiging getroffen zijn. Met de misdaad vertrouwd is deze voor hen een onderwerp van vermaak en glorie. Waarschijnlijk maken ze zich sterk om het oordeel schaamteloos te behandelen en Gods majesteit en het menselijk geweten uit te dagen door een cynische en uitdagende houding. Loze hoop! De zonde zal niet meer afgewogen worden volgens de waardering van de lijfelijke mensen die gemakkelijk het grofste gedrag goedkeuren van zodra de naaste niet in zijn bezittingen of zijn leven getroffen wordt. De gemeenheid en de wanorde van de zonde zullen duidelijk worden in Gods onuitsprekelijk licht. De zonde, zegt Sint Thomas, zal beoordeeld zoals God zelf ze oordeelt: Tunc confusio respiciet oestimationem Dei quae secundum veritatem est de peccato.

Drie voorname groepen van mensen zullen de aandacht trekken.

De eerste van die groepen zal deze van de zonen van rechtvaardigheid en licht zijn, waarvan de verdienste en de goede werken in het volle licht zullen geplaatst worden en goedkeuring en openbaar lof genieten vanwege de onfeilbare en scherpzinnige Rechter waarvan het getuigenis zonder vergissing noch tegenspraak is.

De tweede van die groepen mensen zal deze van de zonen van Voltaire zijn, coryfeeën van de vrijdenkerij en de Revolutie die nu duistere en heiligschennende complotten tegen Jezus Christus en zijn Kerk opzetten. Ze zullen beven van angst en rillen van nameloze huivering bij het aanschouwen in al zijn glorie en zijn almacht van Hem die ze hadden willen verpletteren, die ze aangeklaagd hadden als de vijand, de onredelijke, de schandelijke. Die zullen een laatste kreet van woede en vervloeking uitstoten, zoals Juliaan de Afvallige: Je hebt overwonnen, Galileër!

Tenslotte, de derde groep mensen die een bijzondere aandacht op het oordeel zal genieten is deze van de zonen van Pilatus, de aanbidders van het gouden kalf en de kameleons van rijkdom en macht. Wolken zonder water, zoals Sint Juda hen noemt, die stuurloos dwalen tussen opinie en doctrine zonder ander godsdienstige of politiek kompas dan hun eigen ambitie, steeds bereid om hun geweten en principes onder de voet te lopen en Christus overleveren als de Romeinse lener om de eer en de toegevendheid van de heer van de dag af te kopen.

Dit lelijke en walgelijk wezen plant zich altijd voort met hetzelfde karakter en gelijke trekken in elk tijdperk van crisis en sociale opschudding. Sint Jan in zijn Evangelie heeft dit model van leugen en lafheid verspreid onder de vorm van een voorgoed populaire en levendig figuur waarin iedere wetgevende en heersende Pilatus van bij ons zich kan herkennen en die de Rechtvaardige verkopen om de gunst en de voordelige waardigheden te veroveren. Die zullen op het oordeel leren dat het niet past twee heren te dienen. Ze zullen de avontuurlijke Caesars vervloeken aan wie ze gaven wat God toekwam en uitroepen: ‘Ergo erravimus: Dus, we hebben ons vergist’.

Tenslotte wordt het laatste oordeel algemeen genoemd omdat het definitief en onherroepelijk is.

Dit oordeel is onherroepelijk omdat er geen graad van hogere rechtspraak is dan Gods rechtspraak en dat vanuit het absolute recht er geen beroep kan gedaan worden op een relatief en beperkt recht. Er zal noch eerherstel, noch gedeeltelijke of totale amnestie komen. Het goddelijk vonnis is onherroepelijk en Hij, die alles ziet en die de knoop en het einde van het menselijk lot in de eeuwige decreten van de voorbeschikking heeft voorzien, is geen wezen dat van mening verandert. Wat Hij gezegd heeft zal Hij uitvoeren, wat Hij gedaan heeft zal Hij bevestigen. Wat Hij eens gewild heeft zal eeuwig blijven, want hemel en aarde zullen vergaan maar Gods woord zal vergissing noch verandering ondergaan: Caelum et terra transibunt, verba autem mea non proeteribunt [Mt 24,35].

Deze grote waarheden maken weinig indruk op ons omdat de dag van hun vervulling veraf ligt en dat we tot dan denken de strengheid ervan af te buigen. In feite is het debat over die Assisen nog uitgesteld, maar het onderzoek is begonnen en loopt door. Er staat geschreven: "Gods gezicht is gericht op dat van de boosdoener. De Heer bespiedt zorgvuldig de rechtvaardige en de goddeloze... en hij die het kwaad liefheeft is de moordenaar van zijn ziel" [Ps 33,16 - Ps 10,6].

Zoals vandaag de telegraaf een wonderbaar communicatiemiddel tussen mensen is geworden dat bliksemsnel onze bevelen en uitspraken doorseint, zo ook is er een goddelijke telegraaf: elk van onze gedachten eens ontworpen, elk van onze uitspraken eens verwoord, is onmiddellijk in onuitwisbare letters omgezet en met een afschrikkende waarheid neergeschreven in het grote boek waarvan sprake in de gewijde liturgie: Tunc liber scriptus proferetur, in quo totum continetur, unde mundud judicetur [Brevier voor de overledenen].

Zodoende moeten we ons niet van ons stuk laten brengen door de arrogantie en de duistere bedreigingen va de goddeloze, wij die momenteel overgeleverd zijn aan geweld en onderdrukking, onze rechten miskend en vertrappeld worden, en onderhevig aan de listen van de ongelovigen teveel despotisme en macht ondergaan. Als God momenteel zwijgt en schijnt te slapen zal hij onvermijdelijk op zijn tijd ontwaken. Nogmaals, het onderzoek is ten einde, het dossier van de goddeloze is volledig, de getuigen zijn ontboden en de vordering is geschied. Het is maar voor korte duur dat de plechtigste hoorzitting uitgesteld is.

Er wordt verteld dat een fiere en edelmoedige Bretoense prins overwonnen en gevangen genomen werd door een woeste rivaal die hem naar een donker cachot verwees met weinig lucht, brood en zon en waar het leven al vlug uitstierf vanwege de wreedheid van een langdurige en doordachte foltering. Vooraleer te sterven zond het slachtoffer volgend citaat naar zijn moordenaar: "Ik ga in beroep bij de opperste Beschermer van de verdrukten voor je wreedheden en grofheid, en binnen één jaar en één dag daag ik je met mij voor zijn goddelijk gerecht." Inderdaad, op de gestelde dag stierf de moordenaar.

We zijn geen profeet en we zouden niet durven alle perverse mensen op zo korte tijd opnoemen, de prulschrijvers van de vrijdenkerij, de opstellers van een onbillijke wetgeving, degenen die tekort doen aan de eer en de vrijheid van de families, aan de rechten en de deugd van de kinderen. Maar dat deze mensen die God uitdagen en bespotten met zijn dreiging eens strenge en zorgvuldige rekenschap verschuldigd zullen zijn aan zijn gerechtigheid [dat is een vaststaande waarheid] die rekenschap komt er vroeg of laat. Op deze dag van plechtig herstel zullen de goddelozen, die de rechtvaardigen onbesuisd noemden, die zich verzadigden met hun folteringen en tranen zoals brood voor een uitgehongerde, voor eigen rekening leren dat God niet kan verdragen dat er met Hem gespot wordt en dat er noch straffeloosheid noch verjaring bestaat voor misdaad en onrecht.

Alle schade zal glansrijk hersteld worden. Het bloed van Abel dat de aarde laafde, zal over Kaïn komen en hem beschuldigen. Sint Pieter zal rekenschap vragen aan Nero voor de foltering die hij onderging. Maria Stuart zal de goddelijke wraak op het hoofd van haar moordenares Elisabeth van Engeland oproepen. Alle heiligen zullen God inroepen en eenstemmig vragen: Usquequo, Domine, non judicas et non vindicas sanguinem nostrum de iis qui habitant in terra [Apoc 6,10].

Het zal een groot hof van verbreking zijn waarvoor een menigte beroemde rechtszaken zullen verschijnen, waar ontelbare oordelen door vrees, ambitie en eigenbelang ingegeven voorgoed zullen opgeheven worden, waar kortom de Voorzienigheid die de zinlozen op aarde verketteren en beschuldigen van ongevoeligheid, onrecht, en blinde partijdigheid haar keuzes ten volle zal rechtvaardigen volgens dit gezegde: Ut vincas cum judicaris [Ps 50,6].

Er wordt verteld dat er in Duitsland een eenzaam man was waarvan de heiligheid en de werken uitstraalden. Hij genas de zieken, deed de blinden zien en trok de volkeren van de omtrek aan rond zijn woning. Keizer Otto wilde hem bezoeken. Verrukt door de wijze woorden van de heilige man kon hij zijn bewondering niet bedwingen: "Vader, zei hij hem, vraag me wat je wilt, al was het de helft van mijn koninkrijk, je krijgt het."

De heilige nam een plechtige houding aan, hief statig het hoofd dat gekroond leek met een diadeem van edelheid en deugd, legde zijn hand op de borst van de keizer en zei op plechtige toon: ‘Prins, ik kan met je kroon en je schatten niets aanvangen, maar ik vraag een gunst, dat ik midden de praal en de betovering van uw almacht en uw grootheid, elke dag enkele ogenblikken in de geheime eenzaamheid van uw hart terugtrekt en inziet dat er een dag komt van rekenschap aan God. Want, volgens de woorden van paus Sint Clemens: "Quis peccare poterit, si semper ante oculos suos Dei judicium ponat, quod in fine mundi certum est agitandum."

Laat ons hetzelfde doen en met de profeet zeggen: "Cogitavi dies antiquos et annos aeternos in Mente habui" [Ps 86,6]. Mogen we onszelf beoordelen en niet veroordeeld te worden. Mogen we alle dagen van ons leven bij Jezus Christus wonen en dan zullen we van alle angst verlost zijn, want er is geen veroordeling voor degenen die bij de Heer Jezus verblijven: Nihil ergo nunc damnationis iis qui sunt in Christo [Rom 8,1].

Bron: Abbé Arminjon

Vertaling: [Broeder Joseph]

• Ten eerste: Is de leer over het einde der tijden een onbetwistbare leer die op de rede steunt en overeenstemt met de huidige wetenschap?
• Ten tweede: Kan er uit Jezus Christus woorden besloten worden dat het einde der tijden dichtbij of veraf is?
• Ten derde: Op welke manier zal deze laatste ramp, deze grote en uiterste verandering zich afspelen?

• Voor de goddeloze wetenschap zijn paradijs en eeuwig leven die de christenen zich voorstellen een allegorie en een mythe.
• De vooruitgang is het uiteindelijke doel, de wet en het fundament van het menselijk bestaan, het einde en het doel waarop alle gedachten en verlangens zich moeten focussen.
• Moge de mens moedig de banden en de duisternis van het bijgeloof en de tirannieke en ouderwetse praktijken verwerpen om uitsluitend in zichzelf te geloven, zodat hij vroeg of laat zal heersen over een schepping en bestanddelen van een onmetelijk en onbegrensd koninkrijk.