Nee, ik bedoel niet die vierkante, rechthoekige of ronde houten platen met vier poten eronder waar u als kind zo lekker uw ellebogen op kon zetten onder het eten, waarop uw moeder zei dat je dat moest laten omdat dat niet hoorde. Nee, ik bedoel ook niet de tafel waar uw toetsenbord of monitor op staat, noch uw eetkamertafel, salontafel, keukentafel met frutseltjes in de lade of uw ouderwetse kloostertafel.

Ik bedoel het rijtje sommen waarbij je een getalletje achtereenvolgens met 1 tot 10 vermenigvuldigt. Je pakt een getal, zeg 17, en je begint met te zeggen dat één keer zeventien zeventien is. In cijfers 1x17=17. Vervolgens schuif je een cijfer op en gaat naar de twee. Inderdaad, 2x17=34. Sommigen zeggen in plaats van ‘keer’ ‘maal’, (zeven maal acht is zevenenvijftig,) maar dat is natuurlijk helemaal fout. Duitsers doen dat ook: sieben mal sieben macht achtundvierzig. Fout dus.

Meester Konijnenberg, zijn échte naam zullen wij hier niet noemen, is de meester van de zesde klas en tegelijkertijd het hoofd der school. Enkele keren per dag zien wij hem naar de schoolgang lopen om met een grote pook tegen de daar opgehangen grote metalen ring te slaan. Door de bakstenen muren en de granieten gang klinkt dat zo hard dat het binnen en buiten, tot aan het uiterste plekje van het schoolplein, te horen is: de school gaat aan! (Niet: de school gaat eraan, maar de school begint.)

Meester Konijnenberg wordt door ons stiekem Konienengert genoemd, terwijl hij met zijn voornaam heel anders heet. Want meester Konijnenberg is een Groninger en ik ken geen Groninger die Gert heet. Dat zegt zijn vrouw ook, een vriendelijke matrone met een mannenstem, die zelf uit Friesland komt. Meester Konijnenberg is gekleed in een vaal driedelig grijs. Hier en daar zit een witgrijze vlek omdat de meester soms zijn krijthanden aan zijn pak afveegt. Aan alles kun je zien dat hij niet voor zijn plezier op school is. Hoeveel liever zou hij niet buiten gaan ploegen en zaaien of in de werkplaats houten tafels maken, maar hij heeft nooit een echt vak geleerd.

Meester Konijnenberg bedoelt het goed, maar zijn goede bedoelingen komen niet over. Hij heeft geen orde, zeggen de grote mensen, maar wij, die bij hem in de zesde klas zitten weten niet wat dat betekent. Af en toe wordt hij boos. Dan pakt hij de grootste deugniet bij zijn oor en sleurt hem naar de gang opdat die daar een half uur kan afkoelen. Het effect op de rest van de klas is nihil. Dan gaat meester voor de klas staan, haakt zijn duimen in zijn vestje (weer een krijtvlekje er bij) en maant iedereen vergeefs om stilte.

Soms combineert meester Konijnenberg het nuttige met het leerzame. Dan geeft hij een speciale straf aan kinderen die niet doen wat hij wil. Een straf waar zij eventueel ook nog iets van zouden kunnen leren. Zo zegt hij tegen mij, die zich niets van de vraag van de meester aantrekt om nu eens eindelijk mijn grote mond te houden: nablijven en beginnen met de tafel van 125!

Zo zit ik dan om half vier, als de school is uitgegaan, met een aantal lotgenoten in de klas. Voor mij ligt een maagdelijk wit papier. Ik doop mijn kroontjespen in de inktpot en schrijf al zuchtend en steunend:

         1 x 125 = 125

         2 x 125 = 250

         3 x 125 = 375

         4 x 125 = 500

         5 x ……

Denk niet dat ik klaar ben wanneer ik opgeschreven heb dat 10 keer 125 gelijk is aan 1250. Want na de tafel van 125 komt die van 126.

11-02-2009, 22:54 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Eigenlijk is mijn tante Dina geen tante, maar een oudtante. Ze is een zuster van mijn grootvader, dus een tante van mijn vader. De familierelaties zijn wat ingewikkeld en ik - een vijfjarig jongetje die bij tante Dina logeert - kom er niet goed achter hoe alles precies in elkaar zit. De zaak wordt nog gecompliceerder wanneer ik merk dat een zuster van mijn tante Dina met een broer van de man van tante Dina is getrouwd. (Pas veel later begrijp ik dat twee zusters uit familie B. met twee broers uit de familie S. zijn getrouwd, maar voor een vijfjarige is dat allemaal te moeilijk.)

Mijn tante Dina komt oorspronkelijk uit Duitsland, uit Pruisen beter gezegd. De boerderij waar ze opgroeit ligt een paar kilometer over de grens. Honderden jaren hebben mannen en vrouwen elkaar over en weer elkaar gevonden; de grens speelt alleen een papieren rol. Voordat tante Dina met haar Hendrik trouwt en in Holland gaat wonen, laat ze een fraai statieportret maken in Bocholt (Westfalen). Althans, dat staat op de foto die ik u nog even laat zien.

Dina en Hendrik krijgen drie dochters. Groot is hun verdriet wanneer hun oudste dochter aan tbc sterft. ‘Weet je wat,’ zegt mijn moeder, op mij wijzend, ‘hij kan wel een paar maanden bij jullie logeren. Dan heb je wat afleiding.’  

Ik voel mij thuis bij mijn tante Dina. Geen wonder, want ik word schandalig verwend, daar bij al die tantes. Als de dag van gisteren herinner ik mij de stem van tante Dina als ze me in haar duits-hollandse mengelmoesdialect tijdens het eten vraagt:  ‘Jóngen, langt mi-j d’n telder ’s an.’

De nog inwonende volwassen dochters Hanna en Jetta noem ik voor het gemak ook tante. (Op de andere foto ziet u hoe tante Dina er uitzag toen ik er logeerde met links ‘tante’ Hanna’en rechts ‘tante’ Jetta.)  Maar ook andere vrouwen die op bezoek komen, zoals de buurvrouw die ik met tante Nagel aanspreek. Bestaan er ook vrouwen die geen tante zijn?

Vijf maanden duurt dit nostalgisch paradijs, van november tot maart. Ik eet elke morgen de spekpannenkoek die mijn tante Dina voor mij bakt. En nog steeds geloof ik dat het ‘spekhuusken’, het stukje deeg waarin het spek zich onder het bakken al krullend omdraait, het lekkerste is dat ik ooit heb gegeten. ’s Avonds om half negen is er pap. Iedere avond, vóór het naar bed gaan.

Overdag help ik mijn tantes met kleine klusjes. Ik veeg het erf en ’s zaterdags poets ik een rij zwarte schoenen. Ik zie hoe tante Hanna als een volleerde slager een konijn de huid afstroopt. Bij het varkensslachten in november roer ik met een houten stok in een emmer met bloed. Mijn tante Dina zal daar later eigenhandig haar ongeëvenaarde bloedworst van maken. De slachter, iemand uit de buurt, spoelt de varkensblaas uit in het hete water, en blaast er vervolgens lucht in door een rietje. Een halve dag wordt ermee gevoetbald op het erf.

Op zondag ga ik met tante Hanna naar de kerk. Schrijlings zit ik op de bagagedrager van haar fiets. ‘Jongen, pas op dat je je voeten niet tussen de spaken krijgt!’ Nu nog staan de afdrukken van de drager in mijn achterwerk.

10-02-2009, 11:52 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Het jongetje in de poes ben ik. Ja, dit mollige tweejarig schepseltje met zijn vroeg-wijze ogen in een rond gezichtje, gezeten in een hobbelpaard met een kattenkop. De begeleidende kinderschare wordt gevormd door mijn oudere broer en zussen. De gezichten staan wat strak, maar dat zou ook kunnen komen omdat het oorlog is. Niet bij ons in de achtertuin, maar in de tijd gezien: het is 1942.

Herinneringen, zo denk ik althans, bestaan niet alleen uit beelden. Je weet uit je jongste tijd niet alleen hoe dingen er uitzagen. Je weet ook hoe ze voelden en hoe ze roken. In gedachten hoor je de stem van je moeder als ze je toespreekt. Ik voel hoe de twee stokjes aan de kattenkop voelden waarmee je het hobbelpaard vasthield. En mijn evenwichtsorganen herinneren zich de schommelbeweging nog goed: omhoog-omlaag, voorover-achterover.

Ik kijk nu naar de foto en zie mijn eigen gezicht en die van mijn broer en zusjes. Maar als ik geen afbeelding bij de hand zou hebben, zou ik mij dan ook zo gemakkelijk hun gezichten voor de geest kunnen halen? Ik weet het niet zeker, maar ik denk het niet. De foto is nodig om het beeld te reconstrueren. In ieder geval helpt hij  het wazige verleden enigszins op te lichten.

Dat wij allen, u en ik, ons ook de geuren van vroeger kunnen herinneren, kan ik ook niet bewijzen. Maar ik weet het bijna zeker. Zo ruik ik nú nog hoe het bij ons thuis op maandag in de bijkeuken rook wanneer mijn moeder bezig was met de was. Dat vochtig-warme geurmengsel van water, zeepsop en klam zweet.

Wij woonden vlak aan de grens met Duitsland. De grens liep dwars door het dorp. ’s Nachts hoorde je in de dagen van de foto hoe Britse RAF-bommenwerpers naar het Ruhrgebied vlogen om daar hun bommen af te werpen. Nu nog, tientallen jaren later, kan ik mij dat typische geluid herinneren. En ik zie en ruik nog steeds wat er gebeurde toen in januari 1945 de Duitse stad Emmerich, vijftien kilometer bij ons vandaan, werd gebombardeerd. De zwartgeblakerde papiersnippers kwamen uit de lucht vallen en bleven samen met de onuitwisbare brandlucht van verbrande kleren in de bomen haken op hun weg naar de grond. Zo ver strekt mijn herinnering. Ik weet het zeker.

09-02-2009, 11:40 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Nee, er staat geen wansmaak, maar zandsmaak. Hoe zand smaakt, weet ik sinds mijn kleuterschooltijd. Je had bij onze oude kleuterschool een enorme overkapte zandbak met geel metselzand. De muren waren van gaas en de wind had er vrij spel. Iedere dag op de kleuterschool werd er geruime tijd buiten gespeeld. In en rond de zandbak. Voor de naar schatting dertig kinderen in de klas waren er tien schoppen, vijf grote en vijf kleine. Om het opgeschepte zand te kunnen vervoeren waren er een stuk of vijf karren. Wanneer de kinderen vanuit de beslotenheid van de schoolmuren vrijgelaten werden en de zandbak bestormden ontstond het gevecht om de karren en schoppen. Ik kan mij niet heugen dat er ooit een dag  is geweest dat ik met een grote schop een kruiwagen vol zand heb geschept. Schoppen en karren waren al lang door anderen veroverd, zodat mij niets anders restte dan toe te kijken en het harde leven te overdenken. Soms viel je plat op je gezicht in het losse zand. Het deed geen pijn, maar je hele snuffel zat eronder en een beetje zand was in je mond beland. Daarom weet ik tot op de dag van vandaag hoe zand smaakt.

Soms kwam de fotograaf. Dan werd er een bankje op het schoolplein neergezet met enkele speelattributen en de juffrouw gelastte jou daarop plaats te nemen en vrolijk naar het vogeltje te lijken. Op de bijgevoegde foto ziet u hoe ik er toentertijd uitzag. Ik moet tussen de vier en vijf jaar geweest zijn. Het was in de oorlog, zomer 1944, of een jaar later, maar dat lijkt mij onwaarschijnlijk,want in de laatste oorlogsmaanden was de kleuterschool al lang gesloten. Het gebouw en de zandbak werden getroffen door enkele granaten en zwaar beschadigd en daar is op de foto niets van te merken. Het moet vóór die tijd zijn geweest.

Wat u ook niet ziet is het dagelijkse ritueel bij het naar huis gaan, ‘s middags om twaalf uur. Om kwart voor twaalf werd begonnen met opruimen. Als dat klaar was, gaf de juffrouw een sein en op dat sein werd er door de hele klas hardop van één tot honderd geteld. Tenslotte werd gewacht op de klok van de oude dorpskerk vlak achter de kleuterschool die iedere dag prompt om twaalf uur begon te luiden. Daarna gingen de deuren open en stormden de kleuterschoolkinderen naar huis. Ik deed daar misschien twee minuten over want ik woonde achter de kerk en mijn moeder vroeg iedere dag of ik meteen naar huis wilde komen. “Niet staan te dromen onderweg!” 

07-02-2009, 21:49 Geschreven door terra38  
Reageren (0)

Jong van memorie

Een interessante vraag is hoe oud je eerste herinneringen zijn. Kunnen wij ons zaken voor de geest halen uit de tijd toen we zelf (zeg) twee jaar oud waren? Of moet je toch een zekere wasdom hebben bereikt, bijvoorbeeld een jaar of vier zijn, om überhaupt  herinneringen te kunnen hebben? Zelfs een hoogleraar psychologische functieleer van de Nijmeegse universiteit kon mij geen sluitend antwoord geven. Het hing ook af van de intelligentie en overige persoonskenmerken, was zijn dooddoener. Bovendien, zei hij, hád je wel jongste herinneringen, maar zij zaten zo diep in je brein verborgen dat ze niet meer aan de oppervlakte konden worden gebracht. Met andere woorden: ze waren er wel, maar je kon ze niet meer terugvinden en opdiepen.

Op de foto bij dit verhaal ben ik ongeveer twee jaar, schat ik. Ik ben de jongste van de vier kinderen die u hier ziet in de tuin achter ons huis aan de Kerkstraat. Mijn vader, een enthousiast amateur-fotograaf met een eigen donkere kamer, heeft ons geportretteerd. Mijn oudste zus geeft hem een kushandje. Mijn oudste zus overigens is zoveel ouder dan ik (ruim negen jaar) dat wij op deze leeftijd weinig contact hebben. We leven in twee gescheiden werelden, zo lijkt het wel. Toch kunnen we goed met elkaar overweg. De andere jongen op de foto is mijn oudste broer. Hij is op het moment dat de foto wordt gemaakt een jaar of acht en zit al in de derde klas van de lagere school. Het laatste familielid dat ik u moet voorstellen is mijn andere zus, drie jaar ouder dan ik. Later, twee jaar na deze foto, is mijn jongste broer geboren. Die is dus ruim vier jaar jonger dan ik. Hij staat niet op een van de foto's om de simpele reden dat hij nog niet bestond.

Ik mag dan in theorie van dit moment geen herinnering hebben, ik weet zeker dat ik niet naar de fotograaf kijk of naar het vogeltje in het fototoestel, maar naar de buurvrouw die terzijde belangstellend meeleeft. U ziet dat ik wat aarzelend naar haar zwaai. En ik herinner mij nog goed dat het de buurvrouw was, want waarom zou ik naar een vreemde zwaaien? Ik weet zelfs haar naam nog: het was tante Dora, een van de Dames te Beest, onze buren. Geen echte tante natuurlijk, maar iedere buurvrouw in onze straat en omstreken noemden wij tante. Ik kan niet bewijzen dat het tante Dora is naar wie ik zwaai, want tante Dora staat zelf niet op de foto. U moet mij geloven op mijn woord. En ik moet vertrouwen op mijn herinnering en geheugen. Er zit niets anders op.

Natuurlijk weet u nog lang niet welk vlees u in de kuip hebt bij het lezen van dit verhaal. Wat voor kinderen zijn dat eigenlijk, die daar op dat plaatje, in die achtertuin? Wat voor vader is dat, die de foto heeft gemaakt? Wie is dat kleine jongetje dat nu nog niet weet dat hij u via dit weblog later zijn verhaal zal vertellen? 

Stil maar, de antwoorden komen allemaal in de loop van de tijd. Een tipje van de sluier is al opgelicht. U kunt natuurlijk altijd naar de foto kijken en karakters fantaseren bij de beelden die u ziet!

06-02-2009, 00:00 Geschreven door terra38  
Reageren (0)