wat anders in het hoofd of het hart blijft steken! Als het mij overvalt, of mij niet loslaat. Maar het kan ook voor het oefenen zijn. Oefenen in waar ik niet in opgeleid ben, oefenen met woorden.
12-05-2011
nieuwe tijd
Warmte en zon zijn genoeg om een leven er anders te laten uitzien. Stralend en vertragend gaan we dan verder. En toch, de ergernis over hoe we telkens weer kijken met de blik van gisteren blijft bij mij groot. We zien steeds weer dat verleden, die herinnering, in plaats van wat er "nu is"!!! Laat staan dat we ook zien wat we willen dat er is! Creativiteit als houding het is allemaal ver weg, een stoute belofte, een voornemen zonder actieplan! Herinneringen -van wat vroeger was- gebruiken om opnieuw te denken, het blijft een moeilijke! We houden zo graag vast aan "wat was" om het dan als waarheid te benoemen. Ondertussen overbevolken we, besmeuren we natuur, minimaliseren we cultuur..... De schok of shok van het nieuwe gaan we uit de weg in naam van de rust voor onszelf. Ondertussen lopen we onszelf voorbij in een volgepropt agenda met onbelangrijkheden die we verheerlijkt hebben tot het middelpunt van ons bestaan. We leren niet "aan" maar" af", geraken steeds meer in de programatie van het voor onszelf uitgezette pad dat cirkels draait. Geholpen door een beleid dat niet "uitzet" maat "afzet" worden we niet tegen gesproken, eveneens geholpen door educatie die niet" het denken" maar het "na-denken" vooropstelt geraken we al snel in een verdwazing's strategie. Zo is de leuze cultuurparticipatie een voorbeeld van dat gedrag en bijhorend nadenken. Hoe kan je niet participeren terwijl je toch volop aanwezig bent in een cultuur ? Het is zoals het nemen van een bad zonder nat te worden, het zwemmen in een rivier zonder water, het eten van een biefstuk zonder vlees , het leiden van een leven zonder leven.... Cultuurparticipatie blijft agenda's beheersen deels omdat er geen ergernis meer is en teveel volgzaamheid, deels omdat er geen denken maar enkel nadenken is. Ik erger mij en dus is er vooralsnog geen probleem. Daarvan genieten is een schone!
Het zal nooit toeval zijn. Het is wat het is. Zo was het gisteravond waar een paar lijnen elkaar kruisten alsof ze dat nooit eerder deden. Eerst keek ik naar "Pina" van Wim Wenders. daar heb ik werkelijk niets aan toe te voegen, ontroering was mijn deel, na lang weer tranen. En dan als bij toeval twee vragen in mijn mailbox. Ze vroegen het onmogelijke te beschrijven vervat in zingeving en spiritualiteit. Daar kon ik dus geen woorden voor verzinnen. Ik had net gezien hoe geen beweging teveel, geen beeld dat teveel werd gemaakt en dan moest ik iets formuleren dat dat alles in zich droeg.
Zoiets als dit: het persoonlijke , het ik en wij voorbij, het maatschappelijke en politieke voorbij ver voorbij. Het ligt allemaal in het gebied van de fylosofie en de religie. Het durven denken met niets als uitgangspunt en niets als oplossing. Het ver voorbij het vermogen van het meten en het weten zijn of het niet meer weten en toch verdergaan. Het is een pad dat al lopend ontstaat zonder invloed te willen hebben op richting, die ontstaat als vanzelf . Maar laat ons wel wezen: zonder oorzaak, geen gevolg, ... al doen die er op dat moment niet toe! Het gaat noch over begin noch over einde, het gaat over" het moment" van "hier en nu" en daar tevreden mee zijn ten vrede. Dat moet ook schoonheid en lelijkheid in zich dragen, daar is de cirkel rond, daar is het dag en nacht als een geheel of eb en vloed op hetzelfde moment of dood en geboorte en liefde en haat daar waar de tegenstellingen in elkaar opgaan. Dat moment moet het niets in zich dragen en dus schoon en lelijk verenigen.
En dan was er een tweede vraag waar het antwoord sneller en eerder op kwam, de vraag was niet eens belangrijk behalve voor het wakker houden zelf. het antwoordt was simpel en had ik net in Pina (meer dan film) mogen zien. het klonk als dit: geen beweging teveel bij het dansen, geen lijn teveel in het beeld, enkel wat er moet zijn... niets meer, maar zeker ook niet minder. Wel tranen van geluk en ook weer niet! Net die lijn die betekenis geeft, net die beweging die vertelt, dat is zin-geven. Dus ook geen woord teveel in een tekst of een kus teveel bij de liefde (voor de vragen steller)! Maar ook niet te weinig!
Rijdend door een landschap richting westhoek, de radio afwisslend top 100 van Radio 1 en Klara, dat laatste vooral om de eentonigheid van vele ritmes te doorbreken. De totaal overbodige verlichtingspalen langs de weg zijn genoeg aan vast ritme die mijn prima humeur proberen uit te stemming te brengen. Wat een verluchting als ze er niet staan die verlichtingspalen, wat een beelden van landschappen zonder de dwangmatigheid van die regelmaat. De dwangmatigheid van eeuwige ritmes zijn ondraagelijk, zoals een klok bij mijn grootouders destijds. Gelukkig is alles (door)breekbaar door de gedachten, door een paar wilde fantasieën maar dan liefst die van mij. Ik schuif van de hoofdbaan af en glij nog dieper het landschap in, tijd om te stoppen om het landschap te voelen. Wat een variatie , wat een spel van kleuren, geuren en jawel geluid in overvloed. Soms moet er niets meer zijn dan dit. De rust van een landschap met niet teveel mensen erin, wel de sporen van... dat is genoeg. Zoals sporen in de blauwe lucht vermoeden van menselijkheid zijn. Ik heb even genoeg aan de sporen van onszelf zonder dat we elkaar echt moeten tegen komen. Straks een pintje op de markt in Poperinge dat zal des mensen zijn, nu nog even niet!
De stad schittert ! Zonovergoten, witte blinkende kuiten, hier en daar reeds een verbrande schouder, overvolle terrassen, de kust volgeboekt, te hoge ozonconcentratie, ik waan me midzomer. Maar niets is wat het lijkt. Nooit is wat je ziet de waarheid, het is wat je ervan maakt, het is een keuze! Dus nu ga ik voor zomer, al is het om even dat gevoel van vakantie te hebben. Al moet dat niet natuurlijk, vakantie is wanner je die neemt en dat kan om het even wanneer... ik zeg vakantie en ze is er, simpel als wat.... niets is wat het lijkt. Zo kan ik nu ook zeggen werk en dan is dat daar, bij overvloed. Of we zeggen "drukte" en ze is daar. Stilte blijkt dan weer lastiger, al is dat ook het proberen waard of nog "verstilling" weer zo'n lastige in dagen van schreeuwerige lijven om aandacht, opzichtig gekleed of kleurig en fleurig zwierig door de stad lopend. Niets is wat het lijkt of toch? Het is wat ik maak -vandaag of hier en nu- dat de waarheid bepaald. Onbemande vliegtuigen die precisie bombardementen of moorden uitvoeren als een spel op de computer, het is waar! Dus het bestaat! Een jaar zonder politieke moed, het is waar dus het bestaat! En toch zie ik veel niet of maak ik het niet waar. Niet willen of niet kunnen, het doet er niet toe wat niet waar is bestaat niet! Ik mag er niet aan denken alles waar te maken, wat een overdaad! Dus ik kies geduldig mijn waarheid bijeen. Sommigen worden daar ongelukkig van, de sukkels. Je kiest ze zelf bijeen toch! Je ziet wat je wil en kent, niets is zo vol en ledig, volledig dus, als mijn waarheid.
We ordenen en als het goed gaat doen we dat telkens overnieuw en overnieuw. Een bouwwerk dat nooit af is, zei mijn dochter mij daarnet en voegde daar wijs aan toe"gelukkig maar, anders houd het op"! Schoner krijg ik het niet gezegd vanavond, want dat is zowat het beschrijf van mijn leven dat ze mij cadeau doet. Alles op orde hebben om het daarna grondig te verstoren en overhoop te halen om opnieuw orde te scheppen...zo blijft het vermoeiend boeiend. Hier en daar laat ik een mijlpaal staan, zoiets als liefde die niet dooft of niet overgaat. Nu de jaren banen slijten en er vaste paden zijn gelegd in mijn hersenen is het weer eens tijd voor tabula rasa. een soort afbraakwerken zonder renovatiegedachte, nieuwbouw mag. De mijlpalen krijg ik niet weg maar dat is goed, zo blijft er nog (h)erkenning van een verleden waar geen spijt over is. Ik wil niets overnieuw doen en wil al helemaal niet terug in de tijd. Het is gewoon een nieuw blanco blad waarop ik mag tekenen , de eerste tonen van een een lied, de pixels van een beeld dat nog onbekend is. Het zijn heerlijke tijden waarin tijd en ruimte lijken te vervagen en er steeds minder toe doen! "Er zijn", waar dan ook, daar gaat het om! En als die gedachte er is weet ik dat er verandering op komst is. Ik ga de turbulentie in, maar met plezier, ook al is het afschudden van ballast soms pijnlijk lastig. Wat moet dat moet. Vechten voor de lege ruimte, om dan te weten dat ik ze snel zal vullen deels uit angst, deels omdat ik een bedweter ben, deels omdat schoonheid een na te streven doel is waar ik elke keer weer een andere kijk op heb. Ik weet het zeker het is een schone nacht, en wacht tot we morgen zijn of wanneer dat ook moge zijn!
scholen en cultuur, scholen en kunst. Het eerste moet nog meevallen , scholen zijn een cultureel gegeven al zijn ze dat soms vergeten! Scholen en kunst is spannender. daar zijn ze onwennig mee. Maar Kunst in scholen daar zijn kunstinstellingen ook onwennig mee. Wie stemt op wie af en hoe doe je dat? Zoiets als een nieuwe vader in een nieuw samengesteld gezin. Wat komt die hier doen en wat doe ik hier of zeggen we goedendag of niet? Beiden eigen gereid, de ene in traditie de andere in morgen. De ene in leren, de andere in afleren. Ik maak Canon cultuurdagen mee, wat heeft cultuur aan scholen te bieden en/of wat willen scholen met cultuur. Dat is daar de vraag? Pedagogen, psychologen, kunstenaars, docenten, .... ze zoeken samen naar elkaar maar lopen dikwijls hun eigen staart na. Elkaar begrijpen vanuit kruispunten blijkt een moeilijke oefening omdat beiden naar het middelpunt van zichzelf staren. "Genoegzaamheid' is het woord denk ik dan. Dan kom je enkel bij je navel uit! Dus Kruispunt zoeken, tegen elkaar aan schurken, langs elkaar heen schuren dat is alvast een begin. Sommige vinden dat prettig andere minder, maar het is noodzaak. Af en toe loopt het uit op een geweldige vrijage en niet te missen spel van opgaan in elkaar, van stromen, van een geweldige orkaan van energie,.... voor even! Om nadien elk weer eigengereid zijn pad te volgen. Wat waren de voorwaarden voor deze vrijage: passie, empathie, liefde en aandrang.... en dit allemaal op dat ene moment. Dan is het schoon. Dus met veel luisterbereidheid maar vooral kritisch zin ga ik op pad kom een school binnen en af en toe, ja af en toe heb ik een nieuw lief.... maar dikwijls ga ik weer naar buiten en denk dan, schoon... maar niet genoeg!!! We hebben de blik in elkaars ogen gemist en hoorden wel, maar begrepen niet wat we elkaar wilden vertellen. Weggaan en misschien ooit terugkomen? Mijn pad vervolgt en ontstaat al lopend, dus ga dat nu niet reglementeren, ik wen aan dit zwervend bestaan, de scholen zijn gewend aan hun geworteldheid in traditie, daar is niets mis mee. Dus laten we dit spel spelen, met veel goesting en sensiviteit, met empathie maar ook met een mening , een gedacht zeer eigen gereid en de bereidheid tot delen! Meer niet!
Ze slaan me om de oren met het onbegrijpbare, een oorlog ver weg van hier waar ik in meest democratische weg mee voor gekozen heb! Een discussie over kieskringen, taalgrenzen , financiering van een land waar ik niets wil van begrijpen. Informatie over nucleaire en of niet nucleaire energie, terwijl we niet eens weten hoe we die rommel beheersen, en al helemaal niet waar we met het overgeblevene ervan moeten blijven. Dumpen die handel? Overboord ermee? Alles regelen en geregeld daar willen we toch zo graag aan maar ontlopen het voordurend. Alles in formats en regels of geregeld! Ik schrijf me blauw aan formats waar we alles van onze organisatie proberen in bloot te leggen, de doelen, de achterliggende visie , de cijfers, de evolutie , de gedachten eronder en erna, de prognoses, de afwijkingen, de bijsturingen. Controle meneer!!!! we doen het nog eens over wat jij al onafhankelijk en betaald hebt laten controleren, controle van de controle! Zelfs in de kunsten. We gaan ze toch niet laten doen he die gasten! We betalen ze toch zeker tedoeme! Voor ge het weet .... Terwijl men weet dat controle leid naar de achterdeur, het stiekeme poortje van weleer. Noch kind, noch puber of volwassene laat zich doen door controle, hij is creatief, is vindingrijk en bouwt in de achtertuin een poortje, een luik in zijn appartement een virtueel gat in de lucht. Wil ik dan geen inkijk geven, maar natuurlijk.... maar op de mijn eigen wijze op mijn manier verteld, geen format! Maar de vergelijkbaarheid in naam van de gelijkheid dan? Welke gelijkheid en gelijkwaardigheid. Wil men echt de jungle reglementeren? Die gaat dood! zeker weten . Zekerheid en regels, in naam van het sterven. Vertrouwen, dialoog, kritiek, het zijn blijkbaar oude begrippen geworden waar we niet meer aan doen. Achterdocht, controle en oordeel zijn de nieuwe begrippen. Maar de zon schijnt, straks ga ik op een in regel zijnde terrasje zitten met een gecontroleerd drankje correct betaald. En dan gebeurt het , ze passeren alsof ze zich van geen kwaad bewust zijn, de eerste te witte ontblote kuiten alsof er geen fatsoen is. Geen regel kan dit tegen houden of het moest een bourka zijn. Ha de lichtheid van het bestaan het is terug, de regels vergeten, de oorlog in de asbak, het politiek gekibbel in de krant verpakt een koopje van de rommelmarkt. De sproeten in het gezicht verbergen zich nog even maar ze kopmen terug ongecontroleerd, niet in regels te vatten! Daar wordt ik gelukkig van, een kop ongecontroleerde sproeten!
Open mind in kerndebat Nederlandse onderwijsraad! Of gewoon Kunst!
Een
samenleving zonder kunst is zielig of is er zelfs géén. Elke samenleving moet stotteren en
proberen vorm te geven aan denkbeelden, gedachten, fantasieën,
twijfels, zekerheden ..... daar kan kunst dienstig voor zijn, én als vragensteller én als vormgever van mogelijke antwoorden, reflecties.......
Maar moet het dienstig zijn, neen denk ik. Het is wat het is! en dat moet volstaan... Het hoeft niet mooi of lelijk, het hoeft niets.... Anders maken we er meteen iets nuttig van en dan verliest het zijn zeer fel beheerde en vergruisde plaats, zijn dubbelzinnigheid, zijn twijfel, zijn niet wetende alwetendheid. Kunst is vanwege zijn "onnuttig" zijn het meest
geschikt in ons "nuttigheidsdenken". Het kan ons minstens doen twijfelen aan de zekerheid die we hebben opgebouwd en die de relativiteit zelve is. Nu is er in de Nederlandse onderwijsraad een debat bezig of kunstvakken naast de kernvakken nuttig zijn? Kunst zou een kernvak bij uitstek
moeten zijn en niet naast de kernvakken mogen staan. Kunst is wat mensen altijd hebben
gedaan de gehele ontwikkeling lang. Het bannen uit onderwijs heeft geen
zin en is getuigen van niet kennis der mensheid en zijn ontwikkeling. De muzen terug op zijn essentie nemen , het verband met de kunsten van vandaag zien kan daarin helpen! Kunst in het centrum van ontwikkeling en onderwijs. Er gewoon zijn zonder eisen, zonder proeven en leerlijnen, zonder welke eis dan ook behalve die van er te zijn. Elke dag, elk jaar, elk moment er zijn met zo veel mogelijk verschijningsvormen. Het veel ruimte en plaats geven van kunst vandaag lijkt gewaagd in deze matte op
zichzelf terug-plooiende samenleving, waar angst en terughoudenheid de
hoofdgedachten blijken te zijn. Het innovatieve van kunst
waar jaren mee werd uitgepakt op symposia en congressen en door
onderzoek ondersteund, moet het ineens afleggen tegen begrippen en
thema's zoals cultuurparticipatie en het zoeken naar (de eigen)
identiteit. Ik mag hopen dat de onderwijsraad in Nederland en onze beleidsmakers onderwijs in Vlaanderen hun wijsheid behouden en
strijden voor méér en voor kunst recht in de kern van ons bestaan. Misschien word ik ooit nog fan van onderwijs dan!
Zo af en toe spreken ze me aan als expert kunsteducatie, meestal ben ik dan wat wantrouwig want dan moeten ze iets! Ze komen ergens zelf niet uit, hebben een opdracht aangenomen of zijn ergens gaan werken waar ze dan binnen hun uren aan mij een antwoord hopen te ontfutselen. Het statuut "expert" of beter nog "specialist" slaat volgens mijn jongste dochter op het feit dat ik steeds meer weet van steeds minder. Laat dat nu niet erg goed zijn voor een expert maar het is wel zo! Hert is een feit! Ik weet over iets kleins meer dan vroeger en blijkbaar is dat genoeg voor velen. Zo bladerde ik net "Staalkaart" door een cultuurblad over muziek, woord, dans en beeldende kunst en vroeg mij af wanneer deze expert dit zou lezen, waar hij de tijd zou vinden. Nochthans het is noodzaak om bij te blijven, om te weten wat Sol Gabetta of Wim Vandekeybus of weet ik veel wie er nog allemaal in het boekje staat te vertellen hebben over Kunst en zijn omgeving. Over hoe ze daar mee bezig zijn, wat voor hen belangrijk is. Ik mijmer nog even bij een foto van een Piëta van Berlinde De Bruyckere en weet het weer. Kunst is langzaam, kan niet snel snel of maar even. Kunst is tijdloos in de tijd gezet en daarom vernietigend voor mijn snel willen zijn, vernietigend voor mijn allesomvattend willen zijn en steeds begrijpen. Als ik al ergens expert in ben is het in "niet begrijpen" en dat dan af en toe weer plezierig vinden, heilzaam vinden , schoon vinden! Vandaag heb ik het weer "ik ben een dwaas ook in mijn diepste vezels en het bestaan". Of dat een erge kwaal is zullen mensen zich afvragen, neen, het is alleen maar vrijheid, het is opluchting, het is schoonheid of daar zelfs voorbij. Mijn dag is goed begonnen , ik laat de afbeelding van de foto (nog maar een fractie van de werkelijkheid) van de Piëta nog even openliggen. Ik weet het, mijn dag komt goed, er kan niets meer fout. Stotterend en strompelen kom ik hem door tot het eind. Wetend dat er "zon" is en straks "maan"!
Het gezin zou de hoeksteen zijn van het al of niet participeren. Neen dat verbaast mij niet. Ook ik weet dat er bij mij veel is blijven hangen van toen, al werkt dat niet rechtlijnig. Neem het koken als voorbeeld, iets wat ik graag doe, dat is daar een overblijfsel van. Ik herinner mij zondagen met de geur van heerlijke maaltijden in de late voormiddag, door mijn moeder klaargemaakt, terwijl ik wat rond lummelde dingend naar haar aandacht en die dan ook kreeg. Het geluid van klokken op de achtergrond, die de mensen moest lokken naar een late mis. Het is steevast zonneschijn in mijn gedachten, de achterdeur naar de tuin staat open en mijn moeder lacht, een brede glimlach straalt van haar gezicht, alles is geluk. De geur is van gebraad of kip. Zo zijn de herinneringen, en ja ik koester ze. Nu kook ik op zondag, zei het met andere ingrediënten en onder andere omstandigheden maar ook nu is het de gezelligheid waar het op draait. Ik probeer deze mee te geven, door te geven. Zoals ik de liefde van mij moeder probeer door te geven. Simpel toch, heel simpel. Het is zoiets als het bewaren van een traditie door alle vernieuwingen geen. Zo gaat dat met cultuur. Als het geen totaal beleving is dan zal het ook niet blijven plakken. Zo was het koken , het er zijn, de geluiden , het eten, de aandacht een totaalbeleving die mij altijd zal bijblijven en die ik op mijn manier, zei het anders, wel weer doorgeef. Daar hoef je geen statistieken of onderzoeken voor. Zo werkt het nu eenmaal. Het is nog meer een pleidooi om ook de kunst een deel van het dagelijkse te maken als we dat al onderdeel van ons bestaan willen maken. Spelen, dansen, beelden maken als onderdeel van het dagelijks bestaan. Zoals mijn ene grootvader omzichtig omging met hout (hij was schrijnwerker, meubelmaker, beeldenmaker), als hij hout vasthield dan kreeg het een ander leven, hij sprak daartegen, wist dat tot een nieuw leven te brengen. Of de andere grootvader waar de toesten van een orgeltje of piano een nieuwe wereld vormden, een van klanken als iets totaals. Het was zo aanwezig dat het mij nooit is opgevallen. Daarom is dit alles nu onderdeel van mijn bestaan. Maar er zijn zoveel zaken die toen geen onderdeel waren en die ik nu wel doe. Bij mij thuis was geen plaats voor wanorde en die compenseer ik nu ten volle, de wanorde die ik nodig heb om op nieuwe gedachten te komen. De gedachten, de structuren, de voorwerpen, de planning, alles was geordend bij mij thuis. Iets nieuws was lastig ook al deed mijn moeder haar best want ook zei verlangde naar het nieuwe. Maar de wat bange hand van mijn vader herstelde altijd weer de oude orde, het gewone, het eeuwige zelfde. Waar komt die doorbraak vandaan, een afzetten tegen wat thuis was? Een inzicht op ander plaatsen vandaan gehaald? Dus met "thuis" alleen zullen we het niet redden. Het botsen en schudden der componenten van het leven maken dat we iets wel of niet toelaten, iets koesteren of afstoten. Het is dus schudden dat we moeten doen, zoals met het kaartspelen. Ans-ders is het nieuwe spel teveel copie van het oude, ons wel bewust zij de dat de kaarten dezelfde gebleven zijn. Ook al durf ik wel eens een kaart late verdwijnen of er een gelijke bijsteken, het spel moet immers wel spannend blijven. Vals spelen in deze heeft iets heerlijk, iets geestig! Dus vrienden weze gewaarschuwd. Ik speel graag vals ter ere van de verandering.
noodzaak en aandrang (over cultuur, kunst, licahmelijkheid, sport en meer)
In de vroege ochtend iets schrijven over kunst en cultuureducatie daar is aandrang mee gemoeid denk ik dan! Maar ze slaan me om de oren met cijfers over participatie en stijgende en dalende trends, over gedrag van mensen, hun tijdsbesteding, hun koopmotivatie, hun motivatie tout cour en meer van al dat fraais. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat er wat verwarring bij komt kijken. Zo is er geen duidelijk onderscheid gemaakt tussen lichamelijkheid en lichamelijk bezig zijn en sport, tussen cultureel actief zijn en als kunst participant kunnen ingeboekt worden. Cultureel zijn we met zijn allen actief net als we met zij allen lichamelijk actief zijn, hoe willen we anders aan deze grote boze of brave wereld mee gestalte geven, hoe wil ik mijn zingeving anders gestalte geven? Anders is het gesteld als we meer gespecialiseerd gaan kijken vanuit nog steeds vage definities over sport of kunst. Wat wat zijn deze begrippen en wanneer spreken we over bvb "kunst". Lid zijn van een amateurclub en er actief zijn is kunstbedrijvigheid, thuis een tekening maken niet, dit op een acedemie doen weer wel en er naar kijken in een museum ook, de tekening van mijzelf thuis bekijken.....? In de tuin tegen een balletje stampen is geen sport ditzelfde of met zelfs minder vaardigeheid in groep bij een clubje doen is dat wel? Wat willen we echt meten vraag ik mij af. Gisteren hoorde ik prof. Honing van de universiteit van Leiden op Klara over ritme een exposé doen. Dat we van op dag één van ons leven ritme herkennen. Dit wil zeggen dat ritme gevoeligheid aanwezig is om ons bestaan te laten zijn wat het is en dat ritme hiervoor noodzakelijk is. Bij de vraag of we muziek nodig is kon deze prof. uiteraard geen antwoord geven maar zijn overtuiging was het wel. Ik ben er nog steeds van overtuigd dat we niet zonder kunst kunnen. De vraag blijft hoe we dit fenomeen definiëren. Als kunst geen gebeuren is, maar louter product en liefst één met markteconomische eigenschappen dan participeren we inderdaad niet allemaal. Gaan we echter uit van de noodzakelijkheid tot vertellen, tot uiten, tot vormgeven dan hebben we het met zijn allen in ons. De ontwikkeling daarvan is een maatschappelijk must, dat is mijn overtuiging. Dit laatste is dan ook mijn ware drijfveer van wat ik doe! We hebben in ons allen het vermogen, maar het ontwikkelen is een ingewikkeld maatschappelijk spel tussen vele opvoeders (ouders, leerkrachten, vrijetijdsaanbieders, de straat, de omgeving, de mentaliteit,.....) Meten doet men echter louter bij bezigheden en dan zijn conclusies mijn inziens toch eenzijdig, toch? Kijk nu eens in wat voor gedrochten van gebouwen we kinderen acht uur per dag of meer laten lesvolgen, echt geen toonbeeld van kunstzinnigheid, de activiteiten al evenmin. Zoomen we echter in op het meubilair (en bij te strenge scholen op hun schriften of papieren als ze dat nog hebben) van de student dan zien we een hoeveelheid van tekens,tekeningen, woorden, droedels, boodschappen, die smeken naar iets anders! Ook op hun computerschermen wemelt het van tekens en vormgevingen. Een meer globale blik op kunst en in brede zin cultuureducatie zou deze discussie moeten aangaan in plaats van louter te focussen op enge participatiecijfers (die helpen, maar zijn te eng om de gehele situatie te bekijken). Ik heb niets tegen onderzoekers en monitoring van bezigheden, wel tegen de steeds weer kerende neiging cijfers als een "God" te gebruiken bij beslissingen zonder dat de discussie van daaruit breder wordt gemaakt. Dat is klein en kortzichtig, ik noem dit ongewild een beetje Hollands, met excuses aan mijn noorderburen. Maar daar zag je ook dat beleid vanuit cijfers om de paar jaar andere richtingen insloeg, terwijl we weten dat gedrag en maatschappelijk verandering met generaties te maken heeft. In dat laaste waren zuiderlingen dan weer de overdrijvers, daar legde men soms geen accenten vanuit beleid waardoor het geheel ook bleef steken. Als ik gisteren in de Vlaamse pers en media de discussie hoor over cultuurparticipatie en het gaat over kunst dan weet ik al hoe laat het is. Termvervaging en ieder zijn waarheid. Jammer, laat ons de gemaakte Survey bekijken en plaatsen binnen de berde culturele context van ons bestaan. Laat ons bekijken hoe we kunst definiëren vandaag en ons vragen stellen waar we morgen mee aan het werk kunnen, dan gaan we vooruit. Nu zit de discussie gevangen in het al dan niet besteden van overheids budget, laat ons daar over duidelijk zijn, voor culturele noodzakelijkheden zoals: kunst, onderwijs, welzijn, lichamelijke ontwikkeling zal er nooit genoeg budget zijn. Zelfs als kiest een overheid ervoor louter faciliterend te zijn. Een beetje overheid zou meer mogen van mij maar dat is een andere discussie! Aan het werk dan maar.
Het moet onderhand veertien jaar geleden zijn dat we met het project "Vlaggen & Wimpels" gestart zijn. De uitdaging was, scholen een culturele entiteit in hun buurt laten zijn, scholen laten communiceren met hun buurt en omgekeerd en dat alles tot het welzijn en de ontwikkeling van kinderen. Ons middel "Kunst"! Niets meer en niets minder, we gaven scholen een artist in residentie die als opdracht meekreeg: 1. kinderen, ouders,leerkrachten, buurtbewoners hun verhaal laten vertellen via allerlei kunstprojecten, 2. zorgen dat de school elementen uit de buurt plukt, daarmee iets doet en het dan teruggeeft aan de buurt(communicatie dus) op een kunstzinnige manier. 3 scholen helpen om te zorgen dat ze een culturele entiteit in hun buurt werden. Het werkte, het werkte zeer goed, rond de eeuwwisseling waren we met 27 scholen aan het werk, samen met een schare ongeloofelijk gemotiveerde artistieke medewerkers boekten we succes van Kortrijk tot Maas-mechelen, en ook in de centrum steden deden we het zeer goed! We werden Europees opgenomen in een project dat geleid werd door de zeer geprezen Ken Robinson, we kregen de Evensprijs in 2003 voor dit prachtige werk, we werden op alle fora geprezen tot..... totdat mensen met regelgeving aan de slag gingen. Men wou het netjes regelen! Onze ervaringen en methodieken werden opzij geschoven. Aan de ervaring van scholen werd voorbijgegaan! Jawel er waren debatten en onderzoeken , maar onderzoekshgeld (ook verbonden aan ons project) werd stopgezet, het expertiosenetwerk werd stopgezet, .....er werd geregeld van achter het bureau. De regelgevers kwamen niet in de scholen, die lazen en interpreteerden vooral rapporten. Zo gaat dat! Wij mochten nog werken binnen het keurslijf van de "tijdelijke projecten kunst-initiatie", de ploeg medewerkers met 8 à 10 jaar ervaring moest ik laten gaan vanwege andere financierings modaliteiten. En nu.... nu zegt men dat het beleid faalt, men heeft keer op keer vanuit regels en niet vanuit inhoud gedacht. Men heeft paniekerig gereageerd op de concentratieschool terwijl ik nooit op een andere heb gezeten (een witte concentratie dan). Behalve de geadopteerde zwarte schoolgenoot waren wij zo wit en Westvlaams als we maar konden zijn. Toen ik de wereld eindelijk ontdekte was het een schok! Mijn dochters hadden meer geluk, ze kwamen in het veel gekleurde Antwerpse onderwijs terecht (gewone stedelijke scholen), scholen waar ik projecten mocht mee doen! Gewone scholen die nadachten over: leren, de buurt als uitgangspunt, kunst en cultuur als integraal deel van het leren, communicatie,.... kortom over het wezen van een school. Scholen die het ook toelieten dat de ouders en de buurt zich moeide met de school, maar de school moeide zich ook met het leven in de buurt! Ging het vanzelf, neen!!! Het was werken , zoeken, denken, werken, zoeken, lachen en handelen! Er was geen weg! Hij ontstond al lopend! In elke school was het traject anders maar de buurt was ook anders, de uitgangspunten waren anders, niet in regels te vatten dus! Ja moeilijk he als men de vrijheid in regels probeert te vatten. Na tien jaar moest het vertrouwen omgezet worden in regels, tja.... De dwazen zouden minder regels moeten maken en meer nadenken over de kracht van kunst(ja ook op school), over samenleven en hoe we communiceren, wat leren eigenlijk is! Ikzelf heb veel meer geleerd buiten school dan in de school en toch versleet ik in de school een kleerkast broeken (kon ook niet stilzitten)! Nog dit: Ouders en buurtbewoners zijn fantastisch in een leergebeuren! Kunstuitingen zijn fantastisch in een leeromgeving! Een school als culturele entiteit in zijn buurt het kan! Dan pas zijn alle discussie over wit en zwart de dwaasheid zelf! Maar het zal wel mijzelf zijn die ik tot dwazen koning kan kronen! Maar de koning der dwazen werkte verder aan alweer een nieuw project.
Culturele expressie ? Kunst en cultuur in opvoeding of het maken van een droedel!
Ik lees "culturele expressie" in een nota die gaat over hervormingen in het onderwijs. Ik krap in het haar, staar door het raam, kijk naar het roodborstje dat van tak tot tak springt maar raak niet wijzer. Ik kijk terug naar het begrip "culturele expressie" onderstreep het woord en krijg steeds meer een wee gevoel in mijn maag. Is niet alle expressie cultureel dan? Is expressie los te zien van een culturele background? Is expressie niet het gevolg van een culturele orde en programma(tie) waar we willes nilles deel van uitmaken. Er soms graag van willen bevrijd maar voor altijd mee verbonden zijn? Ik lees dat het een sleutelcompetentie is. Wat verlang ik ernaar mijn ogen te laten afdwalen in de tuin, het park, over de zee of de woestijn zo je wil. Ik wil weg van deze begrippen en hun gebrek aan transparantie en doorgrondelijkheid. Het is deel van mijn vakjargon, helaas. Ik lees eveneens dat het verwerven van een moedertaal een sleutelcompetentie is, dus mijn moeder is oorzaak van een sleutelcompetentie want de taal die ze mij leerde is dat ook. Wat een geluk dat mijn moeder mij leerde dansen, naar de zee luisteren, hoe je zag dat de melk op het vuur warm was, hoe fris de lakens na het wassen en drogen in de tuin, hoe schoon de schittering van de avondzon op de daken, wat de geur van kaneel met de gedachtendoet..... wat leerde ik veel via moedertaal. Maar moedertaal werd hier gezien als spreken en schrijven. Ach ze zijn vergeten "Sprakeloos" van Tom Lannoye te lezen denk ik dan. Ik zoek verder de nota af naar meer kunst en minder vliegwerk, maar raak verstrik in het begrip taal. Taal is enkel spreken en schrijven alsof het snuiven doorheen mijn grimas, het maken van gestes met mij lijf, het kloppen van ritmes, het.....geen taal zou bevatten. Ik maak een droedel op de te lezen nota en word er niet vrolijker op. Ik moet niet tekenen, neen ik moet lezen en begrijpen, studeren heet dat in schooltaal. Ik ben 53 jaar maar een kind van 14 jaar en wil afgeleid worden door dat roodborstje, ik wil dromen in beelden van zeeën die uitlopen in een woestijn van steen en zand, ik wil de wolken overstijgen en dan roepen en roepen "Halloooo is hier nog iemand?" Neen de kunst is een eenzame in het landschap van het leren en opvoeden. We slagen er niet in ze op zichzelf te laten bestaan, ze moet gevat in leerlijnen en competenties ter competitie met onszelf. Ik denk terug aan "Out of context, for Pina" van Alain Platel, geen ander woord komt over mijn lippen dan "just!!!" bij het zien van dat stuk. "Dat" is sterke taal, die verteld, dat is ook mijn moedertaal. En dan nu Dvorak en zijn 9 Symphony (from the new world), mijn dochter leert mij de context, over nationalistische muziek gaat het gesprek verder, en ja we horen het en doen een danske. Taal, mijnheer, taal en leren, ik leg de nota opzij. Het roodborstje is weg!
Met grote verbazing kreeg ik gisteren , eerder bij toeval, Extra Knack van 19 januari 2011, in handen met als ondertitel Kunst en cultuur in het onderwijs. Ik zou zeggen lees het eens, tuit de lippen en blaas, ja blaas nog maar eens dan is de eerste stoom eraf! Waarom is niemand van de educatieve organisaties die werken vanuit de kunsten hiervan op de hoogte? Waarom is niemand van deze organisaties geconsulteerd bij het maken van dit nummer (slechts Aifoon en De Veerman worden vernoemd in een van de artikelen, maar zijn niet geconsulteerd)? Blijf lezen en val van uw stoel en merk dat het hier over een toch wel traditionele kijk op kunsteducatie gaat. Hadden wij (kunsten organisaties met als kerntaak kunsteducatie) laatst niet een studiedag, die over de kunsteducatie die vertrekt vanuit de kunsten ging? Het is aan de makers van dit extra Knack nummer totaal voorbijgegaan. Ik weet het, dit nummer gaat over kunst in het onderwijs, maar onze manier van kijken zul je maar sporadisch terugvinden in deze geschriften. Dat ik het niet met alles eens ben hoeft uiteraard niet, dit artiekel was voor het brede publiek bedoeld en als informatie van die groep. Maar we hadden op de hoogte moeten zijn, gevraagd worden zelfs, om hieraan mee te werken of er ook een stem in hebben!!! Ik ben slecht door collegas uit de erfgoed sector op de hoogte gebracht dat we erin staan.
De stem van minister Pascal Smet is ook luider dan die van minister Schauvliege mijn inziens! Toch is het de cultuursector die massaal producten en programma's levert waar onderwijs gretig gebruik van maakt. De ware prijs daarvoor vragen aan de klant (het onderwijs dan) is onmogelijk want dan krijg je geen enkel product of programma gesleten. En wie betaald het onderzoek, de methodiekontwikkeling, de vormgeving, de distributie,....? Juist de cultuursector. Als cultureel ondernemer zie ik dat dit fout loopt, dit is een vertekende situatie , zeker als ik dan ook nog eens een opmerking naar mijn hoofd geslingerd krijg dat kunst en cultuur een slokkop is van subsidie. Dan maar de vrije markt? Cultuur voor wie betaald en kan betalen? Er is blijkbaar ook een nieuw protocol voor de samenwerking tussen cultuur en onderwijs afgesloten (na het eerste dat gepresenteerd werd in 2000 op het congres in Antwerpen , cultuur en participatie). Hebben wij daar iets over gehoord is dat met enig overleg gebeurd? Ik heb er alvast niets over gehoord, wie wel?
Er is duidelijk iets fout met het overlegmodel in de sector van kunst en cultuureducatie. Minister Smet wil een expertise centrum, ik mag hopen dat het midden op de brug staat, onafhankelijk is en niet aangestuurd door educatie of door cultuur maar door onafhankelijke expertise. Dan kan dit soort vergetelheid van een groep (de kunsten organisaties die als kern kunsteducatie hebben en verenigd onder OKO = overleg kunsten organisaties) niet gebeuren tenzij uit kwaaie wil, Daar ga ik in deze niet vanuit, al durf ik soms twijfelen, maar de mens heeft zo zijn zwakheden.
oefenen in/door kunst.... de schaduw van een bestaan
Proberen formuleren of er proberen een beeld aan te geven, een klank of wat dan ook, het zal ons lot zijn. Ik probeer wat af en blijf in het rijk van de onduidelijken steken, terwijl anderen doen of het vanzelfsprekend is of alles reeds ontdekt is. Alsof de helderheid een vanzelfsprekendheid is, terwijl we weten dat teveel licht enkel verblind of dat een ruimte zonder schaduw niet waar te nemen is. Ik probeer dan nog enkel mijn verlichte kant tot uiting te brengen(in zoverre dat die bestaat). Laat staan dat ik de schaduwkant van mijzelf zou willen duidelijk maken , wat mij ineens en ogenblikkelijk onsympathiek en vreselijk zou maken bij velen. Maar waarom zou ik ook, door mijn duistere ik ben ik net zo interessant en blijft de nieuwschierigheid, ik schaam mij niet voor die duistere kant maar hou hem toch daar waar die thuishort. Misschien steekt daar wel niets en is het één grote leegte. Maar ik had het over de heldere kant of wat daarvoor moet doorgaan! Probeer daar maar eens duidelijk over te zijn. Zeker als je het niet wil doen met woorden of beelden die mij zijn voorgegaan. Dat zou immers maar al te gemakkelijk zijn, een kopie van een ander om mijzelf duidelijk te maken, dat kan enkel een halve waarheid zijn of een leugen. Daarom is het zo nodig te oefenen elke keer opnieuw. Ik beoefen het oefenen als een deugd! Maar het valt mij zwaar om te merken dat de beelden van gisteren en anderen zo in mijn formuleren blijft steken. Het moet wel schrik en luiheid of erger nog een combinatie van de twee zijn die mij zo lam maakt. Daardoor herhalen we elkaars dwaasheid als ultieme lied. Ik verheug mij elke keer wanneer ik een kunstwerk kan ontmoeten dat daaraan ontsnapt, de schoonheid van zo'n moment maakt mij heel klein. De ene keer is het Bach, de andere keer een dansfragment van Les Ballets C de la B, of een schilderij van Rik Wouters of de woorden van...... en soms is het de vogel in het park, het zicht over een wijds landschap of de bezigheid van de mens in de stad. Het komt er allemaal zo helder uit maar met voldoende schaduw voor net dat wat verscholen moet blijven voor net dat waar ik mee verder kan. Schoon is dat , schoonheid meer dan voorbij zou ik durven zeggen!!!!
Het lijkt allemaal zo troosteloos, het regnt, het wil maar niet helder worden en het licht blijft verdoken achter een grauwheid. Bovendien spreken ze hier een bijzondere wartaal in dit land. "Ze" zijn politici die er enkele maanden over doen om ons wijs te maken dat ze elkaar niet beliegen en bedriegen, dat ze niet met dubbele agenda's en gespeleten tongen spreken, stilaan worden we echt wel heel kwaad. Komt er nog bij dat het geld in onze sector op is en dat er geen horizonten zijn om naar uit te kijken. Je zou van minder in een diepe coma gaan om het jaar mee te beginnen, hiep hiep hoera voor 2011 en daarna een diepe slaap. Maar we weten beter, slapend blijven er enkel de dromen die niet gerealiseerd hoeven te worden. En de dromen die we wel willen realiseren vragen moed en daadkracht. Vooral het omzeilen van eigen angst en vaste beelden is het moeilijkst. Ik roest zo makkelijk vast in de makkelijkheid van de herhaling, van het vertrouwde, het gisteren-syndroom. En maar dwepen met verandering, creativiteit, innovatie, vernieuwing en nieuw en dan snel naar het vertrouwde lopen om te doen wat we altijd deden. Tabula rasa, alles overboord en een wit blad, zo zeggen ze het toch in de politiek en dan beginnen ze met het gezeur van gisteren wist ik het beter. Met zijn allen "de slimste mens" die "den domme" speelt en dan op zijn sokken tien decors van sets van televisie reeksen herkend, maar niet meer weet hoe de verwondering eruit ziet. Wat verwondering en het wonder met mensen doet. We weten: geen verwondering- geen nieuwschierigheid- geen nieuwe vragen- en dus geen leren! Simpels toch. Wat is er mis met de verwondering, het nog nooit eerder bekende. Het mag in denken en doen! Het is veel heilzamer dan de roest van het stilstaan, het verkleumen door het statische denken. Dus ik ga nu de wondere wereld van de verwondering in en sluit de ogen voor het gezeur van de slimste mens die weet hoe het gisteren met mij was.
Dat denken
en het creativiteit belangrijke vaardigheden in
een kenniseconomie zijn daar schreef Piet Hagenaars (http://piet-hagenaars.blogspot.com/2010/12/onderwijs-in-de-kunsten-als-sleutel.html) op zijn blog een mooi stuk over .
In het onderwijs zijn de kunstvakken (beeldend, dans, muziek en drama)
de plaats om o.a.creativiteit te trainen maar ook het denken en reflecteren te stimuleren. Net als wiskunde die dit eveneens beroep doet op creativiteit en denken lijkt me dan ook de plaats die de kunsten hier moeten innemen niet meer ter discussie. Nu bezig zijn met, en trainen in allerlei vormen van nieuwe geletterheid is dan ook een noodzaak! Het is niet anders! Maar ook buiten onderwijs moet dit gebeuren, een samenleving die niet meer met de kunsten verbonden is of kunst die niet meer met de samenleving verbonden is een verloren zaak. We evolueren maar als we mythes, cultuur en actuele uitingsvormen integreren in ons bestaan. Ons denken gaat echt niet vooruit met elke dag hetzelfde of de herhaling van wat gisteren was. Nu lijkt het er sterk op dat we ons gemakshalve wentelen in wat reeds is verworven, wat is geweest, wat we reeds dachten en deden. Tijdens een zonnewende zijn voornemens aan de orde, en ik vraag om deze wanorde! durven de onzekerheid van het iet weten inbouwen in onderwijs en ons gehele bestaan kan redding brengen in het gekende en ons van de uitzichtloosheid bevrijden. Jongeren en het onderwijssysteem zoals vandaag uitgevoerd hebben een niet prettige relatie, je zou voor minder. Als er geen avontuur meer is als het onbekende ,niet centraal staat maar net dat wat gisteren al bekend was, als "het denken" niet gevraagd wordt maar het "nadien denken" oftewel het "nadenken" dan komen we er niet. Er is genoeg onderzoek die verwijst naar de mogelijkheden in het bezig zijn met muziek, drama, dans, beeld kortom met de kunsten, en hun waarde voor ontplooiing, voor creativiteit en ontwikkeling. En wat blijkt vandaag, wat zetten regeringen massaal op de kapblok der besparingen! Juist, dat! Er is wel even geroep in het Vlaams Parlement dat op cultuur en wetenschap besparen jammerlijk is. Maar fundamenteel kijken naar een samenleving is daar minder aan de orde dan het stratego der machtsposities zo blijkt. Het debat wordt niet opgenomen. Zei die bezig zijn met onderzoek, met kunsten, met kunsten en educatie en ontwikkeling zien het met lede ogen toe. Net nu de vraag groot zou moeten zijn, de inzet meer dan verdubbeld zou moeten worden is er algemene afbouw en een discours van " het is allemaal niet zo nodig". Uitdagingen zijn nog nooit opgelost door ze niet aan te gaan. Mensen daarin trainen met denken en doen, met creativiteit en vormgeven, met confrontatie van het onbekende tov het gekende dat is eeen ware uitdaging. Zowaar een schoon voornemen toch. Waar zitten die durvers die dat durven aangaan en niet meegaan in het failliet van vasthouden wat we hadden! Hier en daar hoor ik een zachte stem maar het roepen en de daadkracht zal groter moeten, ik spreek mijzelf moed in en ga verder! De mythe is mij voorgegaan.
In 1945 toen men ook al eens dit land wou splitsen sneeuwde het 16 dagen, nu al 18 dagen. De vergelijkingen gaan soms op. Toen was ons land in dikke crisis verwikkeld, de Waals Vlaamse politieke tegenstellingen waren groot, nu niet anders. We zijn nu wel wat rijker en luxueuser en wat verder (letterlijk dan) van een oorlog verwijderd, maar we sakkeren nog steeds dat het lijkt of we in miserie leven. maar de feiten spreken mij tegen! Ik slaap elke dag in een warm bed, neem een douche daarna ontbijt, werk, lunch, werk, neem een diner om "u" tegen te zeggen en als vrije tijd ga ik wat centen geven voor een actie zoals "Het Glazen Huis", geweten gesust. Toen in 1945 moest het geweten weer wakker gemaakt, "wie" was "wie"? waar stond hij/zij voor en vooral welke kant had hij/zij gekozen? Nu kiezen we geen kant, tenzij stiekem in een stemhok, wel overal een mening over, maar daden ooooo dat!!! Engagement waarover ging dat nu ook alweer? en solidariteit lijkt een begrip uit overgrootvaders tijd. Het is kerstmis, winterzonewende!!! We hebben alles in evenmenten gegoten zodat het makkelijk verteerbaar en dus minder vermoeiend is. Help de armoede, geef wat zeep, een deken en wat droge voeding, het kan via uw grootwarenhuisketen...... help de thuislozen..zet hem in een afgedankte kazerne maar niet in mijn tuin, daar zijn gespeciliseerde diensten mee bezig...... En politiek maatschappelijk kiezen we voor recht en rechts voor regels en wet die daar niets over zegt of toch.... elk mens heeft recht op..... Op wat? Op geluk? Geluk in regels proberen te vangen. Zoals hedendaagse schilders wazige beelden maken zo zij ook mijn gedachten vertroebeld en wazig. Het duidelijke beeld, de strakke lijn is weg.Mondriaan is vergeten en tot tentoonstelling verworden. De harmonie van de schoonheid verborgen als onder een laag vuile sneeuw. Laat maar sneeuwen nu, dan is het contrast weer groter, de tijd trager, het denken scherper, het oordeel milder,.... Ik ga de winter in als een sneeuwman op stap, wetend dat ik ga smelten als de zon terugkomt. Wat een leven, wat een blijheid. Maar er is hoop, de Nobel prijs voor de Vrede staat weer ergens voor, het beroert de wereld. Bach cantate is dat, licht dat weerkeert, ook vanuit de diepst duisternis. Het is deze schoonheid die ik zoek elke dag elk moment en al de rest, acht dat is de rest. Misschien is er toch een verschil met 1945 ik was er toen niet:)
Cultuurparticipatie
en diversiteit zijn de laatste jaren sleutelwoorden geworden in de westerse
culturele beleidsplannen en dit in hun breedste betekenissen. Ook de kunsten
werden bestookt met dit soort begrippen en moesten mee in deze stroom. Hadden
ze immers niet een prioritaire positie in het culturele landschap? Deze
begrippen waren vaag en werdendoor elkaar gebruikt. Hoe goed bepaalde concepten ook bedoeld waren, ze
vervaagden in een vloed van (studie)dagen die poogden begrippen als
intercultureel, toegankelijkheid en cultuurparticipatie te stroomlijnen.
Nu,
nog geen tien jaar na deze stroom, ziet het landschap er plots anders uit.
Na een economische of was het banken crisis, is de kunst en ook haar taak in de maatschappelijke
participatie eensklaps veranderd. Het moet allemaal niet meer zo nodig. Het
gevecht tegen maatschappelijke verzuring is even niet meer het centrum van de
storm. Het gaat immers om echte problemen, harde feiten, economische
ontsporingen, tekorten op de begrotingen, dreigend failliet van de
welvaartstaten en zo verder. En de kunst en cultuur? Ach achhhh ja, die zijn er ook
nog...
Mee
op die stroom van de vroegere begrippen, kwam de kunsteducatie meer in zicht en werd er meer belang aan
gehecht. Van jongs af aan en dit gedurende hun hele bestaan aan wilden we mensen
met kunst en cultuur in het algemeen in contact brengen. Dit is nodig om te
reflecteren op onze wereld, om de verzuring tegen te gaan, om participatie te
bevorderen, om kritisch en positief denken te stimuleren. Zowel in het
onderwijs als in het jeugdwerk, de permanente vorming, de sociale sector en de
kunstensector moest en zou de kunsteducatie (die al snel werd veralgemeend naar
cultuureducatie)aanwezig zijn en
een belangrijke positie innemen. Sommigen vergaten dat dit werk al bezig was
sinds de jaren 50 van vorige eeuw en gooiden ook kinderen met het badwater weg
en vonden alles opnieuw uit! Maar daar ga ik in deze korte tekst niet verder op
in!
Kunsteducatie
was geen werksoort maar "iets" dat overal thuishoorde. Deze vaagheid
bood kansen maar was meteen ook de grote bedreiging van het geheel. Door niet
duidelijk te specificeren wat men precies wou, kon er veel, maar welke doelen
het precies moest dienen bleef soms al te vaag. De budgetten blevenook nog wat aan de lage kantom het geheel te stimuleren maar tal
van organisaties konden mee de stroom op! Ook kunstorganisaties schreven in hun
beleidsplannen een hoofdstuk over kunst of algemener over cultuureducatie.
Daarenboven
kwamen erfgoed, media en het sociaal-artistieke luik in the picture en werden
mee in de brede waaier van de cultuureducatie opgenomen.
Er
werd ruimte gemaakt in het kunstendecreet maar ook in regelingen van het
jeugdwerk, volwassenwerk, onderwijs en sociaal werk was er plaats.Van enige afstemming was geen sprake,
wel werden er vage decretale terreinafspraken gemaakt. Zo zouden
kunsteducatieve organisaties voor jeugd zich met de vrije tijd van jongeren
bezighouden, volwassenwerk zou zich inpassen in de permanente vorming en de
kunsteducatieve organisaties die werken onder het kunstendecreet zouden vooral
de kunsten ontsluiten voor het grote publiek. En voor de sociale sector en
onderwijs: ehhhhh... daar was iedereen toch ook actief bezig met programma's.
En moest het deeltijds kunstonderwijs daar geen opdracht in krijgen? Iedereen
deed wat hij dacht goed te vinden met een veelheid aan doelen en visies.
Het
eerste helikopteronderzoek door prof. Anne Bamford gaf enerzijds blijk van tal
van goede cultuureducatieve projecten maar anderzijds van een wirwar van
reglementen, budgetten en doelen. Zij vond er alvast haar weg niet in.
De leden van de sector zelf, ondertussen gedeeltelijk verenigd in de
Federatie van Organisaties voor Kunsteducatie (het FOK), probeerden elkaar te
vinden. Ondertussen was er ook Canon, de cultuurcel van het department
onderwijs, die een eigen stimulerend programma voor cultuureducatie in het
onderwijs opzette. Wat later kwam er een ambtenarenoverleg cultuureducatie
(ACCE) dat na het bewuste Bamfordrapport de samenwerking en afstemming wou
bewerkstelligen. Maar nog steeds blijft de afstemming zoek!
Bovendien
hadden sommige sectoren hun eigen overleg. Zo kwamen de kunsteducatieve
organisaties die binnen het jeugdwerk actief waren samen in de schoot van de
jeugdraad, overlegden de onderwijsgerelateerde organisaties op eigen houtje en
verenigde het deeltijds kunstonderwijs zich binnen eigen muren, na zich herpakt
te hebben in de nasleep van het Bamfordrapport (waar ze nogal gefrustreerd uitkwamen daar ze als een nogal stugge structuur werden voorgesteld in het rapport).
Maar
wat met de organisaties die onder het kunstendecreet werken? Hoe is het daar
mee gesteld?
Deze
organisaties namen hun opdracht zeer ernstig en met een enorme dynamiek werden
programma's gemaakt. Ze werkten samen met individuele kunstenaars en tal van
kunstorganisaties om aan hun plannen gestalte te geven. Door het beleid werden
ze als een nieuwe wind ervaren en woordelijk gewaardeerd maar bij de vorige
subsidieronde helaas niet financieel opgewaardeerd.
Het
blijven dus meestal kleine organisaties met beperkte mogelijkheden maar een
groot potentieel. Daar het kleine organisaties zijn dringt een verdere
profilering zich op. Met zijn allen kozen deze organisaties ervoor om zich als
kunsten organisaties te profileren die educatie centraal stellen.
De
samenwerking met de kunstensector en individuele kunstenaars is een feit waar
men niet meer buiten kan. De organisaties zijn actief voor alle leeftijdsgroepen
uit de bevolking, al kunnen ze individueel wel accenten leggen voor een
specifieke doelgroep.Ze werken
landelijk maar gaan regelmatig de landsgrenzen over voor gemeenschappelijke
projecten en uitwisselingen.
Is er dan nog een probleem?
Helaas
wel! Doordat er geen overlegstructuur bestaat (bestond) voor deze organisaties
dreigen ze verloren te gaan in het tumult en de veelheid der dingen. Jeugd
roept enkel voor zijn organisaties, het onderwijs en het
deeltijdskunstonderwijs hebben toegang tot hun overlegorganen, en zo verder.
Daardoor dreigt de groep die onder het kunstendecreet werkt wat vergeten te
raken. Onderwijs gaat als snel bij het jeugdwerk ten rade, wat niet verwondert
aangezien ze onder de bevoegdheden van een zelfde minister vallen. Zo ontstaat
de perceptie dat onderwijs de kunsteducatie alleen aanstuurt of moet aansturen.
Terwijl de kunsthuizen meer en meer vragende partij zijn om educatie mee in het
centrum van hun organisatie te plaatsen.
Kunsteducatie
moet ook af van het imago dat het enkel voor kinderen is bedoeld of dat het
gaat om leuke spelletjes bedenken bij tentoonstellingen en voorstellingen. Het
samengaan van de kunstontwikkeling met een educatieve ontwikkeling is hier de
kern van de zaak. Kunst word door de organisaties die binnen kader van het
kunstendecreet werken ook bekeken als een educatief gegeven! Kunst is en een
sociaal maatschappelijk gegeven en een educatief gegeven. Het is dan ook voor
deze profilering dat we vandaag willen pleiten maar die we tevens ter discussie
stellen. Het is samen met de kunstensector dat we graag de profilering verder
uitbouwen enonderbouwen. We hopen
eveneens dat het beleid ons werk waardeert zowel naar inhoud als naar de
broodnodige middelen om waar te maken wat er in diverse beleid's intenties staat.
Of anders gezegd, we zijn nodig en geen overbodige luxe. Zoals het bestaan van de kunsten is de educatie die ermee samengaat een noodzaak. Maar laat ons dan ook die educatie breed bekijken zoals kunst ons ook probeert te laten zien en proeven van een breder bestaan dan we ooit hadden vermoed! Het is niet de wind, de regen of de zon die mij beroeren het is het zelf waaien, stralen en het regenen dat ik wil!
Het is een feit, we leren niet"aan" maar "af". Waarom? omdat dat makkelijk is, we verstaan elkaar, denken in dezelfde richting, mogen zelfs wat afwijkend zijn maar de basis voor de gedachte is dezelfde. Een "a" blijft een "a" en als ik "b" zeg dan is dat ook al duidelijk. Plezierig is anders denk ik dan. Wat is er nu aan om onze zelf gemaakte werkelijkheid steeds maar opnieuw vanuit datzelfde ramen te bekijken! Nogal wat mensen worden onrustig van mijn gedachte dat ik breder wil, andere vensters of zelfs geen vensters De "a" in vraag stellen en de "b " ook. Al doe ik dat vanuit wat ik ben verleerd, wat ik heb afgeleerd. De zogenaamde onzin mag weer in mijn brein, mag weer binnen in mijn bestaan, zonder oordeel over goed of slecht. Jawel dat maakt onrustig, jawel er is angst om die stap te zetten. Maar anders is er enkel stilstand en matigheid! Een zwaktebod.
Ik mocht over dit alles gisteren spreken, maar merk dat weinigen er zin in hebben. Ze vinden het wel inspirerend en houden wel van creativiteit en kunst & wetenschap (die daar nu net uitdrukkelijk mee bezig zijn) maar dan die van gisteren, niet nu, niet morgen. TEveel voor het hoofd, teveel voor het verstand! Is het luiheid of angst die ons weerhoud?
Ik hoor veel over veranderende structuren in onderwijs, plannen van beleidsmakers in cultuur maar nergens bouwt men onzekerheid in. We zijn enkel op zoek naar rust. Omdat deze wereld ons blijkbaar zo onrustig maakt? Maar met rust komen we er niet, wat is er tegen nog meer wanorde in onze orde? Geen creatieviteit zonder eerst wanorde. Geen enkele nieuwe ordening zonder eerst de oude overhoop te halen.
