Kunst = educatie!?

Cultuurparticipatie en diversiteit zijn de laatste jaren sleutelwoorden geworden in de westerse culturele beleidsplannen en dit in hun breedste betekenissen. Ook de kunsten werden bestookt met dit soort begrippen en moesten mee in deze stroom. Hadden ze immers niet een prioritaire positie in het culturele landschap? Deze begrippen waren vaag en werden  door elkaar gebruikt. Hoe goed bepaalde concepten ook bedoeld waren, ze vervaagden in een vloed van (studie)dagen die poogden begrippen als intercultureel, toegankelijkheid en cultuurparticipatie te stroomlijnen.

Nu, nog geen tien jaar na deze stroom, ziet het landschap er plots anders uit.

Na een economische of was het banken crisis, is de kunst en ook haar taak in de maatschappelijke participatie eensklaps veranderd. Het moet allemaal niet meer zo nodig. Het gevecht tegen maatschappelijke verzuring is even niet meer het centrum van de storm. Het gaat immers om echte problemen, harde feiten, economische ontsporingen, tekorten op de begrotingen, dreigend failliet van de welvaartstaten en zo verder. En de kunst en cultuur? Ach achhhh ja, die zijn er ook nog...

Mee op die stroom van de vroegere begrippen, kwam de kunsteducatie meer in zicht en werd er meer belang aan gehecht. Van jongs af aan en dit gedurende hun hele bestaan aan wilden we mensen met kunst en cultuur in het algemeen in contact brengen. Dit is nodig om te reflecteren op onze wereld, om de verzuring tegen te gaan, om participatie te bevorderen, om kritisch en positief denken te stimuleren. Zowel in het onderwijs als in het jeugdwerk, de permanente vorming, de sociale sector en de kunstensector moest en zou de kunsteducatie (die al snel werd veralgemeend naar cultuureducatie)  aanwezig zijn en een belangrijke positie innemen. Sommigen vergaten dat dit werk al bezig was sinds de jaren 50 van vorige eeuw en gooiden ook kinderen met het badwater weg en vonden alles opnieuw uit! Maar daar ga ik in deze korte tekst niet verder op in!

Kunsteducatie was geen werksoort maar "iets" dat overal thuishoorde. Deze vaagheid bood kansen maar was meteen ook de grote bedreiging van het geheel. Door niet duidelijk te specificeren wat men precies wou, kon er veel, maar welke doelen het precies moest dienen bleef soms al te vaag. De budgetten bleven  ook nog wat aan de lage kant  om het geheel te stimuleren maar tal van organisaties konden mee de stroom op! Ook kunstorganisaties schreven in hun beleidsplannen een hoofdstuk over kunst of algemener over cultuureducatie.

Daarenboven kwamen erfgoed, media en het sociaal-artistieke luik in the picture en werden mee in de brede waaier van de cultuureducatie opgenomen.

Er werd ruimte gemaakt in het kunstendecreet maar ook in regelingen van het jeugdwerk, volwassenwerk, onderwijs en sociaal werk was er plaats.  Van enige afstemming was geen sprake, wel werden er vage decretale terreinafspraken gemaakt. Zo zouden kunsteducatieve organisaties voor jeugd zich met de vrije tijd van jongeren bezighouden, volwassenwerk zou zich inpassen in de permanente vorming en de kunsteducatieve organisaties die werken onder het kunstendecreet zouden vooral de kunsten ontsluiten voor het grote publiek. En voor de sociale sector en onderwijs: ehhhhh... daar was iedereen toch ook actief bezig met programma's. En moest het deeltijds kunstonderwijs daar geen opdracht in krijgen? Iedereen deed wat hij dacht goed te vinden met een veelheid aan doelen en visies.

Het eerste helikopteronderzoek door prof. Anne Bamford gaf enerzijds blijk van tal van goede cultuureducatieve projecten maar anderzijds van een wirwar van reglementen, budgetten en doelen. Zij vond er alvast haar weg niet in.

De leden van de sector zelf, ondertussen gedeeltelijk verenigd in de Federatie van Organisaties voor Kunsteducatie (het FOK), probeerden elkaar te vinden. Ondertussen was er ook Canon, de cultuurcel van het department onderwijs, die een eigen stimulerend programma voor cultuureducatie in het onderwijs opzette. Wat later kwam er een ambtenarenoverleg cultuureducatie (ACCE) dat na het bewuste Bamfordrapport de samenwerking en afstemming wou bewerkstelligen. Maar nog steeds blijft de afstemming zoek!

Bovendien hadden sommige sectoren hun eigen overleg. Zo kwamen de kunsteducatieve organisaties die binnen het jeugdwerk actief waren samen in de schoot van de jeugdraad, overlegden de onderwijsgerelateerde organisaties op eigen houtje en verenigde het deeltijds kunstonderwijs zich binnen eigen muren, na zich herpakt te hebben in de nasleep van het Bamfordrapport (waar ze nogal gefrustreerd uitkwamen daar ze als een nogal stugge structuur werden voorgesteld in het rapport).

Maar wat met de organisaties die onder het kunstendecreet werken? Hoe is het daar mee gesteld?

Deze organisaties namen hun opdracht zeer ernstig en met een enorme dynamiek werden programma's gemaakt. Ze werkten samen met individuele kunstenaars en tal van kunstorganisaties om aan hun plannen gestalte te geven. Door het beleid werden ze als een nieuwe wind ervaren en woordelijk gewaardeerd maar bij de vorige subsidieronde helaas niet financieel opgewaardeerd.

Het blijven dus meestal kleine organisaties met beperkte mogelijkheden maar een groot potentieel. Daar het kleine organisaties zijn dringt een verdere profilering zich op. Met zijn allen kozen deze organisaties ervoor om zich als kunsten organisaties te profileren die educatie centraal stellen.

De samenwerking met de kunstensector en individuele kunstenaars is een feit waar men niet meer buiten kan. De organisaties zijn actief voor alle leeftijdsgroepen uit de bevolking, al kunnen ze individueel wel accenten leggen voor een specifieke doelgroep.  Ze werken landelijk maar gaan regelmatig de landsgrenzen over voor gemeenschappelijke projecten en uitwisselingen.

Is er dan nog een probleem?

Helaas wel! Doordat er geen overlegstructuur bestaat (bestond) voor deze organisaties dreigen ze verloren te gaan in het tumult en de veelheid der dingen. Jeugd roept enkel voor zijn organisaties, het onderwijs en het deeltijdskunstonderwijs hebben toegang tot hun overlegorganen, en zo verder. Daardoor dreigt de groep die onder het kunstendecreet werkt wat vergeten te raken. Onderwijs gaat als snel bij het jeugdwerk ten rade, wat niet verwondert aangezien ze onder de bevoegdheden van een zelfde minister vallen. Zo ontstaat de perceptie dat onderwijs de kunsteducatie alleen aanstuurt of moet aansturen. Terwijl de kunsthuizen meer en meer vragende partij zijn om educatie mee in het centrum van hun organisatie te plaatsen.

Kunsteducatie moet ook af van het imago dat het enkel voor kinderen is bedoeld of dat het gaat om leuke spelletjes bedenken bij tentoonstellingen en voorstellingen. Het samengaan van de kunstontwikkeling met een educatieve ontwikkeling is hier de kern van de zaak. Kunst word door de organisaties die binnen kader van het kunstendecreet werken ook bekeken als een educatief gegeven! Kunst is en een sociaal maatschappelijk gegeven en een educatief gegeven. Het is dan ook voor deze profilering dat we vandaag willen pleiten maar die we tevens ter discussie stellen. Het is samen met de kunstensector dat we graag de profilering verder uitbouwen en  onderbouwen. We hopen eveneens dat het beleid ons werk waardeert zowel naar inhoud als naar de broodnodige middelen om waar te maken wat er in diverse beleid's intenties staat.

Of anders gezegd, we zijn nodig en geen overbodige luxe. Zoals het bestaan van de kunsten is de educatie die ermee samengaat een noodzaak. Maar laat ons dan ook die educatie breed bekijken zoals kunst ons ook probeert  te laten zien en proeven van een breder bestaan dan we ooit hadden vermoed!  Het is niet de wind, de regen of de zon die mij beroeren het is het zelf waaien, stralen en het regenen dat ik wil!

december 2010 naar aanleiding van de studiedag

Kunst = educatie!?

in KMSK Antwerpen

(6 december)

Tijl Bossuyt