Tijd voor denken en reflectie,

tijd voor vormgeving van een toekomst,

tijd dus, voor cultuureducatie.

Ik schrijf deze gedachten in een tijd van verwarring, angst, solidariteit en hoop, een tijd waar er meer vragen zijn dan antwoorden.

In een tijd waar de waarden van ons samenleven en ons denken daarover, de vorm die we daarvoor hebben bedacht, onze handelingen …, worden aangevallen. En ik sta blijkbaar niet alleen met mijn twijfelend bestaan: de vele jongeren die ik ontmoet, stellen met mij de vragen, maar poneren net zo goed antwoorden.

Dit brengt mijn gedachten bij opvoeden, onderwijzen, educatie en hoe daar omzichtig mee om te gaan. En op hetzelfde ogenblik word ik gevraagd om mijn gedachten te laten gaan over kunst als onderdeel van het grotere veld van cultuureducatie. Want middenin het debat van zoeken hoe we omgaan met waarden en normen, hoe we omgaan met de vele invloeden, denkwijzen, religies en sommige excessen die dat met zich meebrengt, speelt er zich binnen onderwijs en educatie ook een zoeken af hoe we dit kunnen bruikbaar maken voor jongeren die nu opgroeien en zoeken naar enig houvast.

Hoe doen we dit zonder de zin voor burgerschap en kritische ingesteldheid te verliezen?

Ik grasduin in het openbare debat over de eindtermen dat vandaag aan de orde is en merk dat we veelal grossieren in het eigen gelijk en de eigen praktijken. Als we doorgaan met deze manier van denken, zullen we uitkomen waar we al staan en stonden, zonder het groots perspectief van een toekomst die nooit meer zal zijn zoals vandaag.

Want ik merk dat we ervan uitgaan dat kinderen en jongeren via onderwijs in gesegregeerde vakken vat moeten krijgen op de totaliteit van het samenleven en het samen toekomst maken.

Na de gebeurtenissen van de laatste dagen twijfel ik grondig aan deze optie. Omdat de verbinding ontbreekt: waar is er plaats en tijd, waar zijn de middelen om de wereld, zijn kennis, kunde, denken en vorm te overzien, te beschouwen, te bestuderen en opnieuw vorm te geven?

Het alternatief voor deze optie is plaatsmaken voor denken, reflectie, retoriek, dynamiek in denken en handelen, en dat in een zo breed mogelijke context.

En dan kom ik als vanzelf bij ‘de kunsten’ terecht, als onderdeel van een brede cultuureducatie. Niet bij de tekenles of de muziekles, maar bij de kern van kunst en cultuur als educatieve waarde. De kern, die een bundeling is van wie en wat we zijn als mens, welke waarden en normen we overdragen, hoe we ze vormgeven en hoe we in staat zijn daar dynamisch mee om te gaan in een steeds veranderend samenleven en een zich vernieuwende samenleving.

Wat we nodig hebben is een atrium, een plaats waar de verbinding tussen alles wat we doen en denken, tussen de verschillende gedachten en levenswijsheden en hoe we deze vormgeven, kan bekeken, bestudeerd, bekritiseerd en beantwoord worden.

Deze plaats moet verbindingen leggen tussen spanningsgebieden zoals cultuur en natuur, economie en maatschappij, burgerzin en algemene zingeving, in een coherent geheel, in een cluster van waardig geformuleerde meningsverschillen.

Cultuureducatie (en zeker kunst) heeft dit atrium in zich: cultuureducatie en kunsten geven geen antwoorden, maar zijn uitingen - of minstens pogingen - om onszelf en de wereld te bevragen in ’doen en denken’.

In het ruime gebied van de cultuureducatie kunnen we alle mogelijke thema’s benaderen, zelfs vanuit hun meest abstracte vorm. Het is de plaats waar gelijken en verschillen tegenover elkaar kunnen staan, waar werkelijkheid en fantasie een plek hebben, waar Eros en Thanatos elkaar ontmoeten. Een plaats waar persoonlijke expressie gedijt naast inzichten uit de geschiedenis en waar beeld en woord vanuit een hoger perspectief worden ingezet en afgewogen.

In de praktijk denk ik dan aan de mogelijkheid om hierbinnen zowel grote, meer abstracte thema’s (goed en kwaad, liefde en haat, moed en lafheid, …) als meer concrete feitelijkheden (man/vrouw, techniek/ambacht, …) te bekijken, te bestuderen en er een mening over te vormen. Binnen de cultuureducatie en de kunsten gebeurt dit per definitie zowel vanuit historisch, maatschappelijk, wetenschappelijk, economisch, technisch, ethisch en esthetisch perspectief, wat niets dan voordelen oplevert voor het denken en voor de vormgeving van het leven zelf.

Binnen de kunst en de bredere cultuureducatie kunnen deze meer abstracte begrippen en hun dagelijkse uitingsvormen aan bod komen, en dit zowel voor doeners als voor denkers.   Het is evident dat ik hierbij niet enkel uitga van het louter westerse canon: zelfs de plaats en de functie die we aan kunst toekennen, kunnen bevraagd worden. Waardoor we tegelijkertijd cultuur in zijn meest brede vorm bevragen.

Dit betekent dat we weg moeten van een eerder industrieel geïnspireerd onderwijs, waar we met zijn allen op een  geijkte manier naar eenzelfde eindmeet worden gebracht, maar meer moeten ingaan op een persoonlijk en maatschappelijk gericht ‘clusteronderwijs’, waar  thema’s die ons allen aanbelangen, centraal komen te staan. Om de betrokkenheid te verhogen, is het nodig om deze thema’s, vragen en meningen te laten ontstaan vanuit de vragen van de student/lerende. Vervolgens worden deze thema’s vanuit verschillende perspectieven benaderd: historisch, economisch, maatschappelijk, ideologisch, … en dit zowel individueel als in groep. De leerling/scholier/student kan ‘zijn’ antwoord/mening/bedenking via uiteenlopende concepten en vormgeving met de anderen delen en zo de confrontatie aangaan met andere antwoorden/meningen/bedenkingen.

Dat we dan geen school meer hebben met een lessenrooster dat opgebouwd is uit afzonderlijke vakken en daardoor de gedachten eerder verdeelt dan ze te verbinden, biedt enkel voordelen. Ook voor de eenzame leerkracht die alleen voor de groep staat, biedt deze benadering uitwegen: ik denk hierbij aan groeps- en werkstations met leerkrachtenteams die hun studenten de weg wijzen, instrueren, bevragen en voeden vanuit diverse invalhoeken.

Ja, dit vraagt een andere en meer dynamische organisatie. Een organisatie die verfrissend werkt voor alle partijen en mee zorgt voor een gezamenlijke en verbindende aanpak.

Dat er ook nog, op maat en behoefte van het algemeen cultureel bewustzijn, studie- en instructietijd nodig zal zijn, is evident. Maar ook daar kan men zoeken naar verbinding in plaats van het lineair en op zichzelf gekeerde vakmatig denken in te zetten. Is de wereld en zijn culturele uitingen en verschijningsvormen immers niet opgebouwd uit verbindingen die ontstaan zijn uit invloeden van ons allen?

De kunsten zijn altijd al een belangrijke factor geweest om zicht te krijgen op gedachten, gevoelens, dromen en concepten over ons bestaan. Daardoor is kunst=educatie en verdienen de kunsten, samen met de bredere cultuureducatie, een plaats in opvoeding, educatie en meer dan ooit in onderwijs. Kunst is de verbindende factor met het werkelijke en zinvolle bestaan om ‘te spreken waarover we niet spreken kunnen’.

In kunst en cultuur zijn lichaam en geest één geheel, zijn materie en het niet-materiële met elkaar verbonden en bieden ze ons de kans om onszelf uit te drukken.

Is er vandaag iets belangrijkers dan om vanuit de dagelijkse diversiteit van denken en handelen, samen te zoeken naar een toekomst? Om normen en waarden eerder als vraag dan als antwoord mee te geven?

Tijl Bossuyt

Artistiek en zakelijk leider

De Veerman

1 april 2016

De Veerman

10-04-2016 om 00:00 geschreven door TB  

22-12-2015 om 14:09 geschreven door TB  

Sprokkels uit mijn denken over ‘Kinderen en Kunst ‘

Als je het aan de inner cirkel van de kunstinstellingen vraagt, blijkt kunst voor kinderen een uitgemaakte zaak: je kan niet vroeg genoeg beginnen met kinderen kunst te laten beleven en hen in contact te brengen met allerlei cultuuruitingen. Zelden hoor daar een dissidente stem zoals die van Jake Chapman, die zegt dat  kinderen niets te zoeken hebben  in het museum omdat ze er nog niets van snappen.

Jake Chapman, half of the revered Chapman brothers duo, called parents "arrogant" for thinking children could understand such complex artists as Jackson Pollock and Mark Rothko. He says that standing a child in front of a Pollock is an "insult" to the American who pioneered the abstract expressionism. "It's like saying... it's as moronic as a child? Children are not human yet," the father-of-three declared.

Zo'n controversiële uitspraak doet bij ons  (kunstminnend Vlaanderen) de wenkbrauwen fronsen,  maar in Engeland bracht dit een  debat op gang over kinderen en kunst, een debat dat ook hier niet zou misstaan en waar we soms te snel aan voorbijgaan.

De vraag waarmee we kinderen confronteren en waarom we dit doen, mag zeker gesteld worden.

Wij hebben in Vlaanderen een rijke traditie aan kunsteducatie en aan initiatieven die kinderen met kunst willen in aanraking brengen.
Ook roergangers zoals Barbara Wyckmans van Het Paleis die zeggen dat kunst een recht is voor kinderen, ijveren samen met heel wat culturele organisaties om dat recht om te zetten in een divers aanbod. Maar dan nog  is het goed om het debat te voeren, te onderzoeken wat onze motieven en argumenten zijn om dit recht  verder te laten groeien en ontwikkelen of niet.

Ook in de onderwijsmiddens is al van in  de jaren  vijftig van vorige eeuw, de aandacht voor kunst en cultuur in het curriculum groeiende, zij het met zeer wisselende draagkracht en aandacht.  

De beweging van de ‘creatieve expressie’, die internationaal veel uitstraling had, zette van 1957 tot eind jaren ‘70 veel in gang. Roemrijke figuren zoals August. J. Bal en Jos De Maegd, hanteerden creatieve expressie vooral vanuit pedagogisch oogpunt en de ontwikkeling van kinderen, wat vrij progressief was in het toenmalig tijdsbeeld. Hun visie en werking straalde uit naar de kunstmiddens en de eerste voorzichtige banden werden gesmeed.

Ook in het jeugdwerk ontstonden in die jaren kunstzinnige ateliers, die ettelijke jaren later werden verdergezet in de deeltijdse academies, zij het enkel in de beeldende afdelingen.  Het was wachten tot de jaren 2000-2010 alvorens ook het deeltijds muziekonderwijs op deze stimulans inging en meer algemene ateliers muzische vorming voor jonge kinderen organiseerde.

Met de hertekening van het cultuurbeleid in de jaren tachtig en de grotere opsplitsing tussen cultuur en onderwijs, dreigde al het schoons dat door de creatieve expressiebeweging was opgebouwd, weg te zakken.

Dit euvel was voornamelijk ingegeven door de grote besparingsmodus waarin ons land toen verkeerde en dus vooral ingegeven door economische motieven. Ja, ook toen al viel op dat in crisistijden kunst en cultuur dikwijls bij de eerste slachtoffers hoort bij grotere economische verhalen. Dat dan vooral de minder zichtbare actoren worden opzijgezet mag van alle tijden zijn, vertelt hoe we als samenleving kijken naar dit soort werk. Het duidt meteen op een buitencirkel van mensen die kunst en cultuur, zeker voor jongeren en kinderen, niet als een noodzaak maar al een luxe beschouwen. Hiervoor hanteren zij argumenten als zinloze bezigheid, een loutere hobby, duur, niet-productief (helpt ons economisch niet vooruit) …..

Het was wachten tot het begin van deze eeuw om weer de binding tussen cultuur en onderwijs aan te halen en hen te stimuleren tot meer samenwerking en samenhang.

Ondertussen had het onderwijs in de laatste jaren van de vorige eeuw via de eindtermen muzische vorming de creatieve expressie structureel verankerd in het basisonderwijs. Vandaag de dag is dat nog steeds zo, maar in inspectieverslagen lezen we dat het daar niet zo bijzonder goed mee is gesteld. Vooral de opleiding van de onderwijsmensen blijkt te kort te schieten in methodes en werkvormen om die binding tussen cultuur en onderwijs in een goed opgebouwd en duurzaam onderwijstraject  te kunnen gieten.

De kunstensector zelf zat ook niet stil: er groeide een rijke variëteit aan initiatieven die inspeelden op het onderwijs en naar kinderen in hun vrije tijd (al dan niet in familieverband). Het jeugdtheater is hiervan een van de sterkste voorbeelden. Bovendien richten enkele kunsthuizen zich uitsluitend op kinderen en/of jongeren. We kennen allemaal Bronks, HETPALEIS, Het Speeltheater/de Kopergietery  …. die heel wat pionierswerk verrichtten, maar ook gezelschappen zoals HETGEVOLG, Laika, Fabuleus en nog zoveel anderen hebben een positieve doch economisch broze positie verworven.

De laatste jaren is er zelfs een bijzondere uitbereiding naar de heel jonge leeftijd bezig: zo richt bv. muziektheater De Spiegel zich naar de allerkleinsten en maakt voorstellingen voor -driejarigen.

Cultuurcentra speelden een cruciale rol in deze ontwikkeling: sinds hun ontstaan bouwden zij gestaag aan een werking voor kinderen en jongeren, in eerste instantie vooral via een binding met het onderwijs. Pas hebben zij hun programmatie ook opengesteld voor vrijetijdsactiviteiten in die zin.

Ook de museale sector bleef niet achterwege en wist decretaal het educatieve luik te verankeren in zijn werk. In dat educatieve luik zijn vooral de initiatieven voor kinderen en jongeren (ook hier weer grotendeels gericht op het onderwijs) het meest opvallend. Pas recent werden via voorzichtige debatten de toegangspoort naar gezinnen opengesteld en ontstaan er initiatieven die zich op deze doelgroep richten.

Met het installeren van een ‘dag van de kinderkunsten’ bezegelde voormalig cultuurminister Joke Schauvliege het samengaan tussen kunst en onderwijs met een grote politieke aandacht. Al is dit in de praktijk niet altijd evident: het -terecht- invoeren van de maximumfactuur in het onderwijs heeft tot gevolg dat receptieve en actieve kunst- en cultuuractiviteiten een terugval kennen.

De kunsteducatieve sector (waarvan we de voorlopers vinden in de hoger vermelde creatieve expressiebeweging) nam in al deze ontwikkelingen een bijzondere positie in.

Het was vooral aan hen te danken dat er een voortdurende vloed aan nieuwe initiatieven, werkvormen en methodieken werden bedacht om kinderen met kunst in aanraking te brengen. De redenen om dit te doen, kenden een interessante evolutie: in de jaren vijftig en de vroege jaren zestig ging het voornamelijk om persoonlijke groei en ontwikkeling van het kind, in de jaren zeventig was er een accentverschuiving naar allerlei maatschappelijke en sociale  doelen en vanaf medio tachtig kwam de kunst centraal te staan.

Organisaties die vanuit een meer postmodernistische denken startten en dus later werden opgericht (en nu erkend zijn onder het kunstendecreet) zoals Art Basic for Childeren, Aifoon, Matrix, De Veerman, Musica, Jeugd en Muziek, Rasa …. werken veelal vanuit het geheel van bovenstaande doelstellingen en hebben een veel globalere visie op het ontsluiten van de kunsten voor mensen in het algemeen en voor kinderen in het bijzonder. Velen onder hen breiden hun doelpubliek uit naar zowel kinderen als volwassenen. Vaak hebben zij programma’s waar beiden groepen samen worden aangesproken.

Zij bevechten sterk de misvatting als zou kunsteducatie enkel leuke activiteiten voor kinderen omvatten in de rand van de kunsten en tonen dit overduidelijk aan in hun dagelijkse werking.

Deze organisaties, die vooral de functie participatie krijgen toegeschoven, hebben een zeer sterke binding met het kunstenlandschap en tegelijkertijd een zeer grote en gedegen kennis van agogiek en pedagogiek. Historisch zijn ze gegroeid uit het werken met kinderen in onderwijs en vrijetijd maar ze verruimden hun actieradius, toch blijven ze tot op vandaag voortrekkers op het gebied. Maar door hun positie werken ze letterlijk veel minder in de spotlichten.  

Met al deze lijnen in het achterhoofd zouden we kunnen stellen dat het goed gaat met de aandacht die we in Vlaanderen besteden aan kinderen en kunst.

Maar is dat ook zo? En wat zijn onze motieven hiervoor?

Kunst voor kinderen was de centrale focus van de Cultuurmarkt van Vlaanderen 2014.

Een oproep aan het culturele veld om dit jaar het aanbod voor kinderen extra in de verf te zetten tijdens, resulteerde in een ruim scala van meer dan 50 voorstellingen: muziek, theater, beeldende kunsten, kunstzinnige workshops ... voor alle leeftijden. Baby’s werden niet vergeten en ook voor hen waren er initiatieven zodat ze hun eerste voorzichtige stapjes in cultuur konden zetten, weliswaar met hun ouders en/of aanverwanten.

De motivatie hiervoor was te horen te horen in de speech van Annik Klaes,  directeur van Prospekta, het centrum voor kunstcommunicatie:

Uw kind heeft recht op het beste! De mooiste kleding, het gezondste eten, het beste kinderstoeltje, het veiligste speeltuig. Uw kind heeft ook recht op cultuur. En dat is nu precies wat we in de aanbieding hebben. Ruim en gevarieerd. Kom het ontdekken op de Cultuurmarkt en nadien een seizoen lang in de grote en kleine cultuurtempels in ons land.

Op het eerste gezicht een simpele motivatie, maar een die toch heel wat aanhang telt. Onder het motto ‘uw kind heeft recht op het beste’, verzamelde het centrum voor kunstcommunicatie heel wat kunstenaars en instellingen die dit mee onderschrijven. Zowel Marc Verstappen van DE studio, Barbara Wyckmans van HETPALEIS, Stefan Perceval van HETGEVOLG, Jo Roets van Laika, Marc  Maillard van FroeFroe, e.a. onderschreven deze benadering.  

Wanneer ik dieper inging op dit uitgangspunt kon ik uitmaken dat ‘kunst voor kinderen’ niet enkel voor kinderen bedoeld is, maar dat dit ook als kunst moet gelden voor volwassenen. ‘Het beste’ lijkt hierdoor niet meer zo vrijblijvend, maar aan voorwaarden verbonden.

Tijdens een kort gesprek met Karel Van Ransbeeck, artistiek leider van muziektheater De Spiegel noteerde ik dat zijn motivatie van ‘het beste ‘ (of ‘het schone’ zoals hij dat vertaalde) vooral te vinden is in het onbevangene waarmee een kind kijkt, het onbevangene dat door rationaliseren bij volwassenen dikwijls ondergesneeuwd raakt. Zijn artistiek werk, dat zich de laatste jaren vooral vertaalt in producties voor de allerkleinsten, ziet hij dan ook als een noodzaak om dat onbevangene, dat ‘pure’ als artistieke leidraad te hanteren. 

Het onbevangene, dat later complexer wordt door kennis en ervaring,  zal op die manier een grote kiem vormen in de groei van de mens. Hij wordt hierin gesteund door sommige pedagogische stromingen: zowel Maria Montessori, Rudolf Steiner, Célestin Freinet … allen namen zij de verwondering , het pure en het ‘zijn’ als uitgangspunt en bevochten het louter ‘hebben’ als uitgangspunt. 

Andere pedagogen gingen vaak uit van het principe van ‘Bildung’, een concept dat ontstond uit het denken over de maakbare mens. Vandaag is dit principe aan kritiek onderhevig. De meeste onderwijspedagogen en -hervormers lijken het hierover eens: Bildung kan niet meer, zeker niet bij jongeren. Bildung is kneden, bewerken, schaven, vormen van mensen, en dat is autoritair, paternalistisch, ouderwets. In het woord Bildung zit ‘beeld’, het betekent dat je individuen vormt naar een beeld dat je van de mens hebt, een beeld van hoe mensen zouden moeten zijn.

Ook in het denken over het jonge kind gaan stemmen op om hen zoveel als mogelijk het roer in eigen handen te geven. Het vorm geven aan hun eigen wereld iets dat nauw aansluit bij een kunstenpraktijk.

Maar geen beweging zonder tegenbeweging. Uit eerder populaire opvoedingsliteratuur spreekt een zekere onzekerheid over opvoeding. Sommige pedagogen beweren dat er nu minder grenzen dan vroeger gesteld worden aan kinderen en volgens hen kan dit problemen opleveren.

Ze spreken over iets dat nieuw zou zijn: minder grenzen, minder regels, meer

onduidelijkheid, meer verwenning ... vraag blijft of dit ook zo is?   

Zij die met kunst, educatie, opvoeding, rechten van kinderen bezig zijn schipperen vaak tussen deze meningen, maar ten onrechte wordt dit debat vaak opzij geschoven.

Ook in de organisatie die ik nu al geruime tijd mag leiden, moesten we op zoek naar antwoorden. Bij De Veerman vertrekken we in ons werk vanuit het gegeven dat iedere mens, ongeacht zijn leeftijd, kan (leren) waarnemen, ordenen en vormgeven, elk op zijn manier.
Voor de kunstenaar is dit een fulltime bezigheid: hij kijkt naar de wereld en de dingen, ordent zijn waarneming en geeft dit vorm. Dat hierbij de vroegere ordening sneuvelt, is soms lastig, maar niet te omzeilen.

Ook bij kinderen gaat dit op, zij het soms in een erg primitieve vorm. Pas als alles door gesleten paden beheerst wordt, alles hetzelfde blijft, de waarneming afneemt, de ordening blijft wat ze is, kunnen er geen nieuwe vormen ontstaan.  Het voortdurend stimuleren, trainen en  aanwakkeren van de driehoek waarneming, ordening en vormgeving  zorgt voor een inventieve, innovatieve mens en op die manier ook voor een vernieuwende samenleving.

Dit is voor ons een motivatie om te geloven dat kunst zowel voor kinderen, jongeren en volwassenen zin heeft.

De uitspraak ‘het zinvolle in de zogenoemde zinloze bezigheid die het spel der kunsten is’ is dus ook ons niet vreemd.

Welke motieven ik ook tegenkom, steeds is de mens - of in dit geval het kind - het uitgangspunt, waarbij het ontwikkelen van de menselijke vaardigheden centraal staat. De spelende mens, die al spelende zijn vaardigheden steeds uitbreidt.

Het kunstzinnig bezig zijn wordt daarbij beschouwd als een uitzonderlijk speelveld. In dat veld maakt men immers zelf zijn regels en zijn wereld. Dit is trouwens erg vergelijkbaar met wat elk (op zichzelf)lerend kind automatisch doet in zijn groei naar volwassenheid.

De vergelijking met de kunstenaar is niet veraf: hij die blijft spelen, die vaardigheden en ervaringen blijft uitbreiden, die het als een uitdaging ziet dat hij steeds in verandering is en daardoor ook ‘de’ of op zijn minst ‘zijn’ wereld. 

Maar de vraag moet gesteld: is dit de ingesteldheid van de kunsten vandaag of hanteren we kunsten vandaag in deze zin?

Het vraagt een bepaalde manier van ‘zijn‘, een houding, wil men in deze zin kunst als een factor in de ontwikkeling van het leven van de mens hanteren.

We geloven sterk dat inhoudelijke en thematische benaderingen van onze werkelijkheid tot meer inzicht leiden. Op elke leeftijd is de confrontatie met bepaalde (leeftijdsgebonden) thema’s en inhouden een mogelijkheid om zowel intellectueel als emotioneel te groeien.  Om inhouden en thema’s te onderzoeken moet men iets begrijpen van de taal waarin ze gesteld zijn. Ook dit vraagt oefening. 

Een kind voor een kunstwerk van Rothko zetten, zoals Jake Chapman aanhaalt, en dan verwachten dat ‘het’ gebeurt, lijkt zinloos, maar de vraag blijft: ‘wanneer dan is de tijd rijp?’ Het rijpen gebeurt immers traag en via veel oefening in kijken, luisteren, voelen, denken ... Hier spelen zeker leeftijdsgebonden factoren mee, maar is het ‘niet-begrijpen’ net ook geen uitdaging en stimulans om verder te gaan en nieuwsgierigheid aan te wakkeren?

In veel pedagogische en agogische standpunten is verwondering, nieuwsgierigheid de drijfkracht van de interesse. Hier zou alweer een motief kunnen liggen om de kunst voor elke mens, en dus ook voor kinderen, als zinvol te beschouwen

Inzicht en vaardigheden in de verschillende kunstdisciplines en de taal van de kunst(en) helpen om vorm te geven of om vormgeving te kunnen lezen. Dit zorgt ervoor dat onze uitdrukkingsvaardigheid, het lezen van uitdrukkingen van anderen en de mogelijkheid het met elkaar over ‘de dingen’ te hebben, versterkt wordt. Dit communiceren - of alvast een poging daartoe - is wat we vanaf ons prille bestaan al stotterend leren. Dat gaat uiteraard samen met een complexiteit aan inzichten, de mogelijkheid tot abstraheren, zicht te krijgen op en inzicht krijgen in abstracte concepten, een conceptueel denken enzovoort.

Van in den beginne zijn we allen gedoemd dit onder de knie te krijgen.

Het is  misdadig om niet elk kind de kans te geven de talen van lijnen en kleuren, van bewegingen in tijd en ruimte, van klanken in allerlei kleuren en in de meest diverse tempi te onderzoeken, zich eigen te maken en te gebruiken, al was het maar in een poging om ons bestaan te begrijpen en erop in te grijpen met een eigen vorm.

Alles lijkt zo herleidbaar tot ‘hebben of zijn’: hebben we cultuur of zijn we cultuur?

Dit doet me denken aan een  gedicht van Ed. Hoornik dat begint met de regels:

Op het schoolbord stonden ze geschreven

de woorden ‘hebben’ en  ‘zijn’.

Ik kan het gedicht aanraden aan ieder die wil denken over kinderen en kunst.

Tijl Bossuyt

Artistiek en zakelijk leider

De Veerman

23-02-2015 om 16:49 geschreven door TB  

18-07-2014 om 10:35 geschreven door TB  

23-06-2014 om 16:35 geschreven door TB  

18-06-2014 om 17:34 geschreven door TB  

09-05-2014 om 08:57 geschreven door TB  

07-04-2014 om 10:15 geschreven door TB  

27-03-2014 om 09:45 geschreven door TB  

18-02-2014 om 17:22 geschreven door TB  

02-02-2014 om 12:45 geschreven door TB  

27-01-2014 om 16:21 geschreven door TB  

17-12-2013 om 16:46 geschreven door TB  

Jeugdhuizen een verhaal over tijd en ruimte !

Klein

Toen ik klein was bouwde ik huisjes, hele kleine huisjes waar hele kleine mensjes in woonden en die deden dan wat ik wou, hoe ik het wou, hoe ik het zag en wilde.

De huisjes waren van karton of papier of een gekregen sigarendoosje, nog later werden ze in lego gemaakt. Het werd steevast een wereld waar dromen, fantasie  en het experiment toegelaten was…. “spelen” noemde men dat. En de reacties bleven niet uit,” wat een brave jongen die zo goed kan spelen”….. het was allemaal toegelaten. Soms liet ik vrienden of vriendinnen toe in mijn kleine wereld die groots was en dan speelden we samen, ik was wel de baas, het was mijn spel toch! Al verloor ik het vaak van mijn iets oudere zus of mijn slimmere buurjongen, maar dat liet ik niet merken , ik deed verder alsof en bouwde mijn wereld naar mijn vermogen. Mijn wereld met zijn mijn gelijk!

Groter

Toen werd ik wat ouder, er  was enige expansiedrang, ik veroverde het gebied onder de tafel, waar een kamp werd gebouwd. Mijn moeder keek glimlachend toe  hoe ik mijn wereld bouwde en mijn gedachten verbouwde. Er werden deze keer wel restricties gesteld. Bij bezoek of als vader thuiskwam moest alles opgeruimd zijn, terug netjes zijn. Hoe doe je dat uw gedachten en fantasieën opruimen? Hoe breng je orde in uw fantasie en gedachten, een heel leerproces ( al wist ik dat toen niet). Ik was daar niet goed in, in het op orde brengen, ook nu nog heb ik daar last van.

Als protest trok ik de tuin in en zelfs de iets wijdere omgeving, op zoek naar een plek waar het kon, waar mogelijkheden waren, waar ik ongestoord met of zonder vrienden mijn gedachten en wereld kon vormgeven, waar mijn fantasie , mijn vormtaal, mijn experiment, mijn talent, mijn onkunde, mijn geklungel, mijn…. toegestaan was, aanvaard was. Ik niet werd weerhouden door de orde en netheidsdrang van de wereld die alles al geregeld had, ook voor mij. “Om mijn bestwil” zeiden ze dan

Ooit was er een leegstaand huisje onderweg van school naar het huis van een vriend. We reden er vaak langs en elke keer bleven we voor we uit elkaar gingen even staan voor dit batiment dat in mijn fantasieën groots was als een burcht, met mogelijkheden voor geheime bijeenkomsten, voor een eigen wereld waarin mocht wat elders niet mocht of kon, waarin ik niet “moest” maar “kon”, waarin wijzelf (mijn vriend en ik) bepaalden wat en hoe en wanneer en hoezo….. Even later kwam dan de vraag waar je gebleven was en of de weg van school naar huis verlengd was, of je dan niets beter te doen had,  of er geen huiswerk te maken viel , of……. Wat verlangde ik naar mijn burcht, het kamp onder de tafel, mijn wereld in de sigarendoos, het bouwsel van lego waar in alles lag besloten van wie ik was en wat ik dacht.

De jeugdbeweging met zijn eigen  lokalen had een tijdlang als uitweg gediend maar hun regels waren de mijne niet, al had ik daar een zeer goede tijd, zeker toen de leiding ons vooral zelf liet doen en geen gedrag van ouders vertoonden die alles deden om goed voor ons te doen.

Groots

Er was de zoekocht naar dat huis waar je thuis was, waar men niet vroeg , niet klaagde, niets oplegde, …. Een huis waarin jijzelf kon bepalen of alvast meebepalen hoe het moest en was en zou zijn. Een huis waarin ik weer kon spelen en ditmaal niet met plastiek mannetjes of kleine auto’s en huisjes. Dit maal waren er mensen van vlees en bloed die een verbond met elkaar aangingen. Een verbond van samen de wereld mogen veranderen ter eer en glorie van…., ja dat moesten we nog even uitzoeken. Maar in alle duidelijkheid “ dit was een huis van en voor ons”. En hier zouden we blijven- voor eeuwig!

Ik kijk terug naar mijn zoektocht waar ik lang niet uniek in was. De zoektocht van een jongere naar een huis een thuis aangepast aan zijn leeftijd en zijn/haar leeftijd. En plaats steeds verder weg van huis , weg van het speelmatje,  weg van onder de tafel door het huis uit tot achter in de tuin, het leegstaand pand op weg naar school, de jeugdbeweging’s barakken tot het jeugdhuis…. En later weer later zijn er nog huizen gevolgd voor de ene de sportkantine, het lokale cultuur of ontmoetingscentrum, het duivenhok, het huisje in de volkstuin , de tweede verblijfplaats ver weg van alles ergens in een ander land…..

Steeds zijn we op zoek naar ruimte en tijd om toe te geven aan de drang om te spelen met dat waar we graag mee bezig zijn, om zelfs te bepalen hoe en hoeveel en hoe dat!!! Onze eigen werelden al dan niet samen met vrienden.

Laat het ons maar toegeven, jeugdhuizen zijn een logische zaak in het groter worden , ze waren dat vroeger en zijn dat nog steeds. Jawel ze veranderen wat van vorm, volume, idee, kleur en geur…. Ze passen zich aan de tijd aan: zeggen we dan. Maar dat laatste is een leugen, jeugdhuizen zijn de tijd, ze zijn de tijd die een jongere nodig heeft , ze zijn de ruimte die een jongere moet innemen om verder te kunnen, om te kunnen groeien. Eerst doen we dat braaf thuis dat groeien en bloeien, later wat verder weg om ooit weg te gaan. De logische weg van de groei van de mens, kan iemand daar iets op tegen hebben? Dat gaat gepaard met de nodige schokken (conflicten en moeilijkheden) ook groeipijnen genaamd. Het is de verdomde bedoeling het zelf te doen en niet aan te nemen wat voor ons reeds is bedacht toch? Ook mijn eerst tekening of schilderwerkje was niet wat je zou noemen meteen een Picasso of een Tuymans. Als ik wil vormgeven aan wie en wat ik ben of beter nog als we dat in groep willen doen (met leeftijdsgenoten die aan dezelfde drang onderhevig zijn) dan gaat dat met vallen en opstaan, met fouten en hoera momenten, met blijdschap en droefenis.

De jeugdhuissector houd halt bij 50 jaar jeugdhuizen. In die sector wordt regelmatig bezonnen over wat en hoe en waarom en of ze wel nodig zijn. Dat is goed, dat is nodig ook. Maar laten we duidelijk zijn ook zonder sector zal de behoefte van een mens om te groeien vanop het speelmatje steeds verder weg een noodzaak blijven. Misschien doen we dat facebookgewijs of via twitter of een andere virtuele vorm maar we zullen het blijven doen. Maar ook de fysieke ontmoetingsplek zal altijd belangrijk zijn, hoe kom je anders aan je eerste zoen? Jawel dat kan virtueel maar zon beeldscherm lijkt mij niet lekker te smaken. En eenmaal wat ouder doorspekt met wat hormonale stuwing zal het ook fysiek niet te houden zijn…. Hoe geef je vorm aan liefde en afkeuring virtueel zonder in het cliche te blijven steken. De ruimte om dat te verzinnen is net de ruimte die we nodig hebben in onze pijnlijke groei. Daarom ook zijn jeugdhuizen culuturele mijlpalen in onze geschiedenis.

Vandaag nog meer dan vroeger is “ruimte en tijd” een  zorgenkind. Tijd krijgen voor het experiment zonder de garantie dat het ergens toe leid behalve mijn ontwikkeling (en zelfs dat is onzeker). Ruimte krijgen voor onze wil, onze vormen, onze creativiteit zonder al te veel bemoeienissen van voorgangers en beterweters. Pleit ik nu voor een vrijplaats? Jawel, en nog eens volmondig “ja”. Houd dit dan alle vrijheid in, helaas neen, volmondig neen. Het sociale aspect van ons bestaan is net zo belangrijk als het individuele en zo moet dat elkaar in evenwicht houden. Vooral in een evenwicht die we zelf mee bedenken en net daar is ruimte en tijd voor nodig. Nu al is er weinig openbare ruimte, weinig plaats onder de tafel of de speelmat. Er is vooral druk naar efficientie en rendement, naar groei voor meer en beter. Maar beter door wie en wat bedacht.

Dus geef alle jongeren de kans dit uit te zoek, dit te bedenken en waarom ook niet dat uit te voeren. Het zou geen slecht idee zijn meer tijd te geven meer ruimte te geven die nog niet ingevuld zijn door school, sportclub, academie, jobs ,….. Tijd die in eerste instatie “verveling” lijkt, dus tijd om onze dromen waar te maken of ze alvast weer te dromen om ooit er iets van waar te maken. Samen met Stefan Perceval (Auteur,acteur, regiseur,…) pleit ik voor een -ministerie van dromen- waar je jaarlijks langs moet om hen te vertellen welk droom je  in dat jaar zal waarmaken!! En dat dan ook doen!

De plaats en de ruimte krijgen om al dan niet met vallen en opstaan, al dan niet met eerder gemaakte fouten (en wat zijn fouten? Zijn dat niet mee de leergegevens van vandaag) uit te zoeken wat de zin van alles is en hoe we daar zoveel als mogelijk kunnen mee omgaan.

Jeugdhuizen deden in het verleden een geweldige job op dat vlak en zijn nu meer dan ooit nodig om dat te blijven doen. We schrijven bijna 2013!

Uiteraard zijn het niet meer de koten die bruingerookt door een teveel aan nicotine en ander rokend spul , geluid en wat nog meer…. zichzelf op de borst slaan omwille van hun groot gelijk. De jongere die vandaag zoekt, zoekt zijn ding, zijn antwoordt op de vragen die hij zichzelf stelt. Hij/zei voeden hun eigen nieuwsgierigheid naar banen die ons vooruit kunnen helpen. Maar vooral op dat “vooruitkomen” moeten we geen druk leggen. Geen rendement verwachten van jeugdhuizen geen efficiëntie voor onze problemen. Je kan zelfs stellen: jeugdhuizen moeten niets, ze zijn er gewoon of we dat nu organiseren of niet en dat is genoeg! Dat moet genoeg zijn!!! Maar ik pleit wel om het te ondersteunen, faciliteren heet dat dan. Met de omzichtigheid van een moeder die kijkt naar haar opgroeiend kind, dichtbij en toch veraf genoeg. Op de hoogte maar niet bemoeiërig, streng en lief tezelfdertijd, geregeld ongeregeld,…. Wetend dat het ons ontgroeid ter eer en glorie van een evoluerende samenleving. Het is knap lastig voor beroepkrachten in die sector om die schone rol van de moeder te spelen.  Maar laat ons toegeven de toekomt ligt in het ongewisse, het niet weten van de jongeren, en zeker niet in onze bemoeirigheid en ons beter weten. Dus jeugdhuizen als culturele speelruimte ergens tussen de eerste en de laatste adem! Maar vooral daar waar het huis te klein was, de wereld nog moet veranderd en de weg nog moet ontstaan!

(geschreven voor 50 jaar jeugdhuizen ergens einde 2012 )

25-11-2013 om 16:47 geschreven door TB  

24-11-2013 om 19:40 geschreven door TB  

11-11-2013 om 13:54 geschreven door TB  

25-10-2013 om 10:51 geschreven door TB  

20-10-2013 om 21:49 geschreven door TB  

Notities bij het denken over kinderen en kunst (verschenen in het tijdschrift  Vlaanderen/346)

Er zijn van die begrippen waarvoor je beter geen definitie zoekt. Er bestaan er al honderden, zo niet duizenden. Vele boekenkasten en bibliotheken werden ermee gevuld zonder dat we het er eensluitend een konden over zijn.

Zo vergaat het begrippen zoals “liefde” of “kunst”: voor geen van beiden bestaat de universele verklaring en duiding, voor geen van hen een definitie die  voor eens en altijd het denken erover stil zal leggen omdat het vraagstuk is opgelost. Het gaat zoals met ademen: “op en neer” of, beter nog: “in en uit”. Zoals we onze dagen en nachten, manen en zonnen afwisselen, zo ook gaat het met deze begrippen. We verstaan het en we verstaan het weer niet, we willen het en willen het weer niet .

De vraag stellen waarom we met kinderen en kunst zouden bezig zijn (wat dat bezig zijn dan ook moge betekenen) is dan ook eerder retorisch van aard. De vraag is immers het antwoord zelf en daardoor zal het antwoord dan ook steeds een vraag in zich houden, al dan niet verscholen onder een eigen gelijk of een tijdelijke bedenking.

Maar met de stelligste zekerheid wil ik even gaan voor “dat eigen gelijk”, ook al zijn het dan ook tijdelijke bedenkingen die ik stotter. Want laat het maar duidelijk zijn: wie over kunst wil praten zal stotteren, moet proberen, moet durven vallen en weer opstaan met de wetenschap dat de volgende val reeds is opgebouwd.  

De geschiedenis leert ons dat we er altijd zijn mee bezig geweest. Van in de vroegste aantekeningen die we ontwaarden was er sprake  van uitingsvormen met telkens andere doelstellingen, belevingsvormen, uitingsvormen, betekenissen …. Laat ons maar zeggen: “we hebben het altijd al gedaan” en dit loopt parallel met de liefde, maar ook met het tegengestelde: voor beiden is er ook het niet-liefhebben of het niet erin geloven, is er da haat, de ontkenning …. Ook die is van alle tijden en dus des mensens.

Bedenking 1 “schattig toch”

Als een kind probeert zijn eerste contact te maken met een grijpgraag handje, een mond of wat dan ook, vinden we dat schattig. Ook al weten we dat dit over overleven gaat, over vragen naar voedsel, we vinden deze pure menselijke uitingsvorm schattig. Als later een kind probeert zijn eerste woordjes te stamelen, dan vinden we dat schattig, we herkennen erin wat we willen herkennen. Ze zei “mama”, roept de moeder verrukt, de vader houdt het bij iets wat op “papa” gelijkt , de waarheid doet er niet toe, we vinden het schattig. Nog later tekent een kind een bijna cirkel en alweer zijn we verrukt en vinden we dat prachtig,: “kijk: zij/hij tekent reeds cirkels”. Nog een poos verder in het bestaan zijn we verbaasd over het bouwen van torens, het leggen van popjes op een rij, het sorteren van kleurtjes, het nabootsen van de grote werkelijkheid in een spel. Allemaal uitingsvormen om wat grip te krijgen op die grote wereld daarbuiten. Allemaal tekenen van een normale groei en een drang om  grip op te krijgen op die grote wereld waaraan we willen deelnemen en die we graag mee willen sturen ter ere en meerdere glorie van zelfvoldoening en liefde voor de ander. Al kan dat ook gepaard gaan met duizenden andere emoties (haat, afschuw, misprijzen ….), ik hou het bij het positieve en formuleer het als liefde.

Maar laat ons dit onthouden: wanneer een kind vanzelf, uit eigen wil en groeikracht op zoek gaat naar uitingsvormen , waarom zouden we er dan niet mee bezig zijn, waarom zouden we niet een helpende hand uitsteken om dit te bevorderen, te verruimen, te stimuleren? Zoiets heet dan ook gewoon opvoeden, toch?

Bedenking 2 “opvoeden”

Opvoeden is een begrip waartoe ik mij aangetrokken voel, maar dat ik tegelijkertijd verafschuw. Opvoeden doen we immers zelf: niemand heeft mij opgevoed, hoogstens gevoed, en ik heb aangenomen en afgestoten. En dat in volkomen harmonie met mijn genetische eigenschappen, mijn mogelijkheden, onmogelijkheden, mijn  passies, mijn wil en onwil en dat allemaal in een voortdurend proces  van een lach en een traan. Ik weet dat, hoe systematischer mijn opvoeders het probeerden aan te pakken, hoe groter mijn verzet werd. Karakter, zei men dan wel eens (soms bedoelde men gewoon “slecht karakter”, een docent in het middelbaar zei zelfs: “geen karakter”).

Anderen hielden van die helpende systematiek en hadden hem zelfs nodig. Het meeste voelde ik mij thuis bij het vrij bewegen: eerst over beekjes en in weiden (ik woonde op den boerenbuiten, ver van het geweld de stad, het lawaai, de drukte van musea,  bioscopen ….) ronddwalend in de velden. Later ontdekte ik het bewegen op muziek; dat gaf nog meer voldoening. Eerst zag ik het bij mijn moeder als ze aan het poetsen was: alles aan de kant, muziek op en hopla daar ging ze dan. Een feest was het, een vrijheidsfeest in volle betekenis. Stiekem deed ik haar na, en ja: bevrijdend was het en of het nu Vivaldi was of een Argentijnse tango die de maat stimuleerde of de beleving een kans gaven, dat weet ik niet meer. Maar wat bleef was de herinnering aan de grote vrijheid die het mij gaf om mijn emoties, verlangens (al dan niet naar moeder) gedachten, over wat was en komen zou, kon vormgeven. Ik ben het nooit meer kwijtgeraakt en nog koester ik het na een tijdje in mijn loopbaan eerst als danser  en later  als wat men artistiek leider noemt van een groep kunstzinnig geïnspireerden die elke gelegenheid te baat nemen  om elk mens zijn bewegingsruimte te stimuleren .

Naast dit was er ook mijn vader die mij meenam naar concerten en theaters, mij liet luisteren naar de radio (al dan niet gewild). En toegegeven: soms was het echt gekweel vond ik toen of waren het bizarre ontmoetingen, maar dikwijls zat ik ook vol verwondering te kijken of te luisteren naar iets wat ik (nog)niet begreep en dat er blijkbaar toe deed. Want de grote mensenwereld sprak over prachtig, over mooi, over goed gedaan … Daar wil je als kind toch het fijne van weten. Dat maakte mij nieuwsgierig, de ware aard van animatie dus. Zo gaat dat met opvoeden, die gaat uit van de nieuwsgierigheid en het nieuwsgierig maken.

Bedenking 3 De background, het milieu waarin je opgroeit

Ik onthoud enkel dat het als van nature is, de kunst ontmoeten. Als men het niet ontkent of het je niet verbiedt, ontmoet je hem als vanzelf: de kunst en zijn diverse uitingsvormen. En ja, milieu en background spelen een rol van betekenis, van zeer grote betekenis. Maar ik zag nog geen enkel milieu  waar het niet aanwezig was. Ooit kwam ik in contact met pas aangespoelde kinderen uit een vluchtelingennetwerk. Ook bij hen waren er veel uitingsvormen en grote interesse in samen zingen, naar gezangen luisteren, boetseren van naar mijn oordeel sterk gestileerde vormen voor hun leeftijd. En ja zij hadden dit nodig om te verwerken wat ze hadden meegemaakt, maar ook omwille van de samenhorigheid. Ook hier weer kreeg kunst een  betekenis, aangepast aan zowel de noodzaak van de maker als aan de belever. Zo doen wij dat: wij maken de kunst die we nodig hebben en beleven de kunst al naargelang onze noodzaak.

En nog dit: als het milieu tekortschiet, moeten we bijspringen. Daarom hebben we onderwijs, jeugdwerk, gespecialiseerde kunstenorganisaties, allemaal ontstaan uit de noodzaak van het gemis of uit de wil om toe te voegen waar het niet aanwezig is. Allen zijn ze nodig: ik zag nog nooit een kunstinstelling die aan de noodzaak werkt uit zelfgewin. Zij die dat wel deden, lieten net de noodzaak voorbijgaan en maakten van kunst een te consumeren goed, een kwalijke zaak. Maar ook een die bestaat en vanuit subsidiërend oogpunt een te bestrijden goed.

Bedenking 4 De Noodzaak

Ik vernoemde het daarnet: er is steeds” noodzaak” , een niet zonder kunnen, zoals we niet zonder in- of uitademen kunnen. Zoals we ons onderwerpen aan dag en nacht, zo ook is onze verhouding met de kunst. We hebben ze nodig en van tijd tot tijd verwerpen we ze als “teveel, overbodig” om dan bij de minste vorm van troost die we nodig hebben, teruggrijpen naar muziek, een beeld een paar woorden op een rij.  Maar even goed bij het vieren van geluk of het eren van schoonheid of het benaderen daarvan.

Ook kinderen doen dat. Toen ik voor een opdracht eens wou inventariseren hoeveel jongeren (tieners) schreven, of beter gezegd: literatuur bedreven, was de berg post (werkelijk postzakken vol) niet te overzien. Zowat elke jongere schreef wel eens een gedicht of een tekst, puur uit eigen vrije wil, of was het de noodzaak die hen dreef? De noodzaak van droefheid, geluk, verliefdheid, ongenoegen over het een of het ander? En schrijven is denken.

Maar ook tekenen, klanken op een rij zetten en muziek maken, garageboxen vol met jongeren die eerst imiteren en daarna componeren . Het lijkt iets te zijn waar we niet zonder kunnen. Tot men ons zegt dat het onzin is en we maar beter iets nuttigs doen.

Bedenking 5 waarom wel of niet?

Het is niet eens een vraag of het al dan niet moet. Het is er, en steeds aanwezig. Of we dat nu willen ontkennen, verstoppen of laten stoppen, de drang naar uiting, de drang naar het begrijpen en grijpen van onze werkelijkheid, is er altijd en overal. Dat is dan ook de ware betekenis en plaats van de kunsten. Soms is ze heel sterk, soms met mate.

Het staat veraf van het kunstproduct als louter objectiverende aanwezigheid, maar heeft er alles mee van doen. Want ook de kunstenaar geeft vorm, zet in een bepaalde orde zijn werkelijkheid neer. Dit ontmoeten, beleven, proberen te begrijpen, is een stuk van onszelf begrijpen. Waarom zouden we dat kinderen ontnemen? Zodoende is kunst, of het nu voor kinderen of groteren is, eerder een gebeuren dan een product. Elke mens neemt zijn werkelijkheid waar, ordent zijn weten en niet-weten, drukt zich uit door dat inzicht. Dit gaat gepaard met het overwinnen van angsten, het ontwikkelen van een steeds complexer wordende taalgevoeligheid (warmee ik beeld-, klank-, bewegingstalen, bedoel en ook literatuur, muziek…..). Met het gebruikmaken en ontwikkelen van aangeboren gaven zoals creativiteit en expressievermogen. Het leren zien van anderen hun werkelijkheid en daarop reageren door reflectie en kritiek. Het is net die zich ontwikkelende intelligentie die ons inzicht en relativeringsvermogen verschaft om  te worden tot wie en wat we zijn. Naast alle andere inzichten van wetenschap en ervaringen is dat “nutteloze nuttige bezig zijn” met de kunsten een absolute noodzaak. Waarom zouden we dat niet elk kind gunnen? Het lijkt mij een misdaad tegen de mensheid om dit alles te ontkennen.

En tot slot

Deze bedenkingen (die ook in meerde lezingen werden gebruikt maar in andere bewoordingen), mijn matig gestotter, mijn eigen grote gelijk, schreef ik ver weg van de menselijke drukte, ergens tussen de velden, de bergen en een zee.  Ik wilde geenszins volledig zijn, maar enkel uitdrukken wat we allang weten of moesten weten: “De kunst is een gebeuren onder mensen”. Hoe meer noodzaak, hoe groter de kunstactiviteit: zelfs hier, op deze eenzame plek, ontmoet ik mensen die ze met geestdrift bedrijven. En ja, ergens niet ver hier vandaan kriebelt een kind enkele lijnen op papier  en neuriet een paar klanken. Ik neem aan dat dit ter ere van mijn grote gelijk is.

03-10-2013 om 12:10 geschreven door TB  

23-09-2013 om 00:00 geschreven door TB