Je hebt volk en je hebt paardenvolk. Dat zijn lieden die zowel paarden houden als ván paarden houden. Vroeger gebruikte je een paard vooral om zijn trekkracht. Het paard voor de wagen spannen, of voor de mestkar, voor de ploeg, voor een voer hooi of een vracht rogge. Mijn grootvader van vaders kant was een paardenman in hart en nieren. ’s Morgens spande hij zijn zwarte paard voor de lijkwagen, want hij had als een van zijn vele bijbaantjes de taak van lijkwagenkoetsier op zich genomen. In de namiddag kon je het span dan op de akker bezig zien het haverland te slichten. Dat is Achterhoeks voor eggen.

Om iets te kunnen trekken heeft een paard een haam nodig. Dat is een aan de bovenkant beweegbaar, ovaalvormig stuk hout, met een opening aan de onderkant. Aan de binnenkant met zacht leer bekleed. De bedoeling is dat een paard zijn hoofd en zijn hals erdoor steekt, zodat het ovaal tegen zijn borst en schouderpartij aan ligt. Daarom is het haam van leer voorzien, zodat het paard geen pijn lijdt. Aan het haam maak je vervolgens allerlei kettingen vast die aan de andere kant aan een ploeg, aan een kar of aan een lijkwagen vastzitten. Zo trekt dus een paard. Vaak is een haam kunstig versierd met houtsnijwerk, pluimen en belletjes. Want het oog wil ook wat. Ook een paardenoog.

Op een foto hieronder ziet u zo’n haam. Door mij gefotografeerd in een van de bijgebouwtjes rond onze boerderij. Het is wel in een deplorabele staat, maar dat komt doordat het tientallen jaren niet is gebruikt en ergens in de schuur in een hoekje heeft gestaan. De muizen hebben er hun nesten in gebouwd, net als de houtwormen en spinnen. Maar de oorspronkelijke vorm en functie is met een beetje goede wil nog goed zichtbaar. Wat opvalt is de geringe grootte. Om te kunnen vergelijken heb ik er een 5kilo-gewicht naast gezet. Moet hier een paard zijn hoofd en hals door steken? Of is dit misschien een haam voor een pony?

De oplossing komt als geroepen. Het is, houd u even vast, geen haam voor een paard, het is een haam voor een koe. Inderdaad, het is een koehaam.

Je zult maar koe zijn op zo’n keuterboerderijtje ergens in de Achterhoek. Daar waar de zandgrond schraal en het leven hard is. Je geeft de familie melk, waarna de vrouw des huizes er boter, kaas en zelfs karnemelkse pap van maakt. Na je afsterven wordt van je hele lichaam geprofiteerd. De huid, het vlees, zelfs je gebeente, alles wordt gebruikt. En dan zou je bij leven en welzijn ook nog dienst moeten doen als last- en trekdier? Van ossen, van slag geraakte stieren, kunnen wij het ons voorstellen, want die zijn van nature oersterk. Maar onze melkkoe, die wij de mooie naam Emma 13 geven, die wij liefkozen, verwennen met een lekkere voederbiet of een bodempje lijnmeel, haar spannen wij toch niet voor ons karretje?

Déze koe, die u op een andere foto hieronder ziet, trekt een kar vol bietenloof naar huis. Om haar hals draagt zij een koehaam. Wat u op haar rug ziet (en waarachter de boer zich tevergeefs probeert te verbergen zodat alleen zijn hoofd te zien is) is het zadel. Met hulp van een brede riem die over dat zadel loopt, worden de twee bomen van de kar gedragen.

Nu weet u wat 1 KK betekent: 1 koekracht, vergelijkbaar met 1 P(aarden)Kracht. Maar het kan nog erger: behalve 1 PK en 1 KK bestaat er ook 1 MK, één menskracht. Dat is bijvoorbeeld het geval bij mevrouw Olde Salemink (geboren Jentink) die zich door haar man laat vervoeren

Ze gaat zo te zien naar een feestelijke gelegenheid, een bruiloft misschien, want ze heeft haar prachtige wit-gesteven knipmuts op, compleet met het zwarte ondermutsje om het wit te vrijwaren van het vette hoofdhaar. Verder heeft zij haar zwarte, zelfgehaakte omslagdoek om en haar gepoetste zondagse schoenen aan. En waarom niet per fiets met zo’n handig transportbakje voorop? Zo, dwars gezeten als een Achterhoekse amazone, geniet ze van het voorbijflitsende landschap en kan ze commentaar geven op alles wat ze ziet. “Zie’j dat Hendrik, bi-j de Akkermaote steet de rogge d’r mooi bi-j.”

Hendrik, haar echtgenoot, moppert dat ze niet zo veel moet praten en stil moet zitten. Want van al dat gepraat gaat de fiets slakkern. Dat is Achterhoeks voor slingeren.