“Menist, hoe laat is het?” Dat vraagt een groepje kinderen als ze hem zien aankomen. Ze lachen al bij voorbaat, want ze kennen het antwoord. Menist zegt: 'kwart voor negen'. Hij zegt altijd ‘kwart voor negen’. Menist is namelijk doof. Hij merkt dat de kinderen iets vragen, maar hij hoort niet wát. Omdat hij veel van kinderen houdt, speelt hij het spelletje mee: hij geeft steeds hetzelfde antwoord.   

Op een dag hebben de kinderen Menist beet. Langs de weg wachtend verkneukelen ze zich al bij voorbaat. ‘Menist, Menist!’ Menist legt zijn hand om zijn oor om beter te kunnen horen. ‘Menist, daarginds ligt een haan in het water!’ ‘Kwart voor negen!’ antwoordt  Menist.

Menist, om volledig te zijn Isaac Menist, want dat is zijn volledige naam, is van veel markten thuis. ‘Menist is procuratiehouder’ zegt mijn vader als hij ons na de oorlog het Menistverhaal vertelt. Op zaterdag loopt Menist niet naar zijn melk- en boterfabriek, want zaterdags is het sabbat. Menist is ook bezoldigd journalist; hij is verslaggever van de plaatselijke Courant. Vóór alles is Menist rabbi van de plaatselijke Joodse gemeenschap. In het begin  van de eeuw bouwt hij als jonge rabbi mee aan de synagoge aan de Kwikkelstraat. In ons vooroorlogse dorp, dat ikzelf alleen ken uit de verhalen, is Menist een man van betekenis, een echte notabele.

Laten we even kijken naar de twee afbeeldingen die ik u laat zien. Wij zien centraal de grote dorpskerk met rechtsvoor het huis van Menist. Hij woont daar met zijn vrouw en zijn twee zoons Max en Leo. Op het tweede plaatje, naar een schilderij van meester Schultz, het hoofd van de openbare school, dat ontroert door de onbeholpenheid waarmee het is geschilderd, zien we dan eindelijk Menist in hoogsteigen persoon. Hij draagt een klein baardje en een vlinderdasje. Op het hoofd een kalotje of een keppeltje, wat waarschijnlijker is. Gebruik een beetje je fantasie en je ziet hem instemmend knikkend uit de heilige schriften reciteren.

Op een zwarte dag in 1942 wordt Isaac Menist, samen met zijn vrouw en kinderen en  met alle Joodse dorpsgenoten die niet zijn ondergedoken, door de bezetter opgepakt en weggevoerd naar Westerbork. Als mijn vader bij het vertellen van het Menistverhaal hier aangekomen is, zegt mijn moeder dat ze er jaren nachtmerries van heeft gehad. ‘Ze liepen hier voor het huis op de straat: Menist en z’n vrouw en ook de blinde Lehmann. Ze riepen om hulp, maar we konden niets meer voor ze doen. Het was te laat.’

In de annalen lezen we dat Menist van Westerbork naar Sobibor is gebracht. Hetzelfde Sobibor waarvan nu een van de grootste kampbeulen, Demjanjuk, eindelijk voor zijn rechters staat. Daar is Menist overleden,76 jaar oud, op 14 mei 1943. Die dag is ook zijn vrouw Carolina Menist-Schweiger, 70 jaar, omgebracht. Zoon Leopold, 39 jaar, stierf met vrouw en kinderen in het Poolse Oswiecim, 31 januari 1944.

Waarom dit verhaal? Ik kijk naar plaatje van de kerk, naar het huis van Menist. Dat heeft tijdens de dagen van de bevrijding in 1945 (28 maart, Goede Vrijdag) een voltreffer opgelopen en is volledig verwoest. Nadat de brokstukken zijn opgeruimd is er een zandvlakte ontstaan waar wij, de dorpsjongens, mooi kunnen voetballen. Het is een verhaal uit mijn biografie.

22-01-2010, 21:22 Geschreven door terra38  
Reageren (3)