Over alles hebben wij een oordeel klaar, dus ook over schoolprestaties. Over oordelen gesproken, zullen we wedden? Het prachtige opstel van Jacquelien van den Berg wordt door haar leraar Nederlands op het Coornhert College met een 8 gehonoreerd. Wedden dat zijn collega van het Ignatius Lyceum er nauwelijks een 6 voor over heeft? En wedden dat leraren, scholen en zelfs hele schoolsystemen zonder blikken of blozen bereid zijn de norm te verlagen (oftewel alle cijfers achteraf  met een punt op te hogen) zodat méér leerlingen een voldoende krijgen? Een wedje dat de meeste leraren niet in staat zijn uit te leggen aan de desbetreffende ouders c.q. verzorgers, laat staan aan hun kinderen, waarom de ene prestatie een zes verdient en een andere nog geen vier?

De intrigerende vraag die ons in het navolgende drieluik zal bezighouden is deze: waarom met veel vijven en zessen een acht en geen negen? Of was een zeven-en-een-half misschien toch eerlijker geweest? Wat zijn eigenlijk de beweegredenen achter een waardering in cijfers? Kortom de vraag naar de systematiek van het beoordelen van schoolse prestaties.

In een aantal min of meer samenhangende bijdragen, tezamen inderdaad een drieluik vormend, gaan wij deze problematiek te lijf. Vandaag openen wij luik 1.

I.       Abbé Rénards tiental

De meningen zijn verdeeld, maar sommigen hebben goede redenen om aan te nemen dat de Waalse pater Abbé Rénard Vandenreijnaerde de bedenker is van het klassieke cijfersysteem waarmee leraren de schoolprestaties van hun leerlingen van een oordeel voorzien. Dat de Jacquelien uit de intro voor haar fraaie opstel een 8 krijgt, heeft zij aan indirect aan de abbé te danken.

Het verhaal dat de ronde doet, speelt zich af in 1823. Abbé Rénard is directeur van het Lycée Catholique te Souvraine, een vlek 40 kilometer ten zuiden van Luik (vandaar dat hij zo goed in dit drieluik past). Toentertijd behoorden de zuidelijke Nederlanden tot ons geliefde Koninkrijk, het verdriet van België was nog komende, zodat de systematiek van de abbé gerust een Nederlandse vinding mag worden genoemd. Wij laten hem zelf aan het woord (in een voor het en uw gemak vertaalde versie) zoals hij sprak in het voorwoord bij de tweede druk van zijn boekwerkje: Naar een Objectief en Getalsmatig Onderwijskundig en Paedagogisch Verantwoord Oordeel.

“Natuurlijk hadden wij het Pruisische voorbeeld kunnen volgen. Daarbij worden eveneens cijfers gebruikt als beoordelings- en waarderingsinstrument. Niet álle cijfers overigens: alleen de 1 tot en met 5. De 1 staat voor uitmuntend, de 5 aan het andere eind van het spectrum vertegenwoordigt de kwalificatie buitengewoon slecht. Een aflopend systeem dus, van 1 naar 5. De 3 neemt een middenpositie in, maar wordt algemeen als een teleurstelling beschouwd.

Ook hadden wij te rade kunnen gaan bij het Verenigd Koninkrijk. Men werkt daar niet met cijfers, maar met letters. Een leerling die een buitengewone, uitmuntende prestatie levert, wordt beloond met een A. Iemand die er blijkens de resultaten de kantjes vanaf loopt en er volstrekt niets van bakt, krijgt een E op zijn lijst. Ook hier een aflopend systeem: van A naar E.”

en iets verderop ..

“Het door ons ontwikkelde systeem waarmee wij het werk van de leerlingen in onze klassen beoordelen, berust op het tientallig talstelsel. Wij hebben daar per slot van rekening in het handelsrekenen goede ervaringen mee opgedaan. Welnu dan, het systeem daargesteld (excuses voor het gruwelijk germanisme (T))  in de vorm van een tabel ziet er als volgt uit.

1                                                 abominabel

2                                                 zeer slecht

3                                                 slecht

4                                                 onvoldoende

5                                                 bijna voldoende

6                                                 voldoende

7                                                 ruim voldoende

8                                                 goed

9                                                 zeer goed

10                                             uitmuntend

Wij verlaten nu Abbé R. met zijn voorwoorden voor een moment en plaatsen enkele opmerkingen bij de in Tabel I gedemonstreerde systematiek. Om te beginnen is het van buitengewoon groot belang in te zien dat de gebruikte cijferreeks van interval-niveau is. Dat klinkt ingewikkeld, maar is het niet. Het betekent gewoon dat de afstand tussen, laat ons zeggen, 4 en 6 vergeleken met die tussen 5 en 7 dezelfde is. Ook de gaten tussen 4 en 9 en tussen 3 en 8 zijn even groot. Het meest tot het verstand sprekend is nu ook de notie dat de onderliggende afstand tussen opeenvolgende cijfers identiek is. Cijfer 1 ligt even ver weg van cijfer 2 ligt even ver weg van cijfer 3 ligt even ver weg van cijfer 4, enzovoort. 1-2-3-4-5-6-7-8-9-10 : de koppeltekens zijn even lang.

In de tweede plaats is het wenselijk, nuttig en zelfs nodig te zeggen dat de cijferreeks niet van metrisch niveau is. Een 8 voor een aardrijkskundeproefwerk is niet twee keer zoveel waard als een 4 voor hetzelfde proefwerk. Het is wél juist om te stellen dat een 8 méér is dan een 4. Hoeveel meer? Vier gelijke afstandjes meer.

Noten bij de bovenstaande tabel:

(1)   In het voorwoord bij de zevende druk (1827) kondigt Abbé R. enkele graverende (wederom zo’n bar-en-boos germanisme..) wijzigingen aan. De intervallen tussen de verschillende cijfers, door sommigen overigens ook wel eens abusievelijk punten genoemd, die afstanden tussen de cijfers dan, zijn te groot en daardoor te ingrijpend gebleken. Daarom heeft onze abbé, slim als een vos immers, de notie ½ geïntroduceerd. Leraren kunnen met ingang van de zevende druk een leerling het cijfer 7½ geven. De ½ kan tussen ieder cijfer en zijn naaste buurman plaatsnemen. Dus 2½ tussen 2 en 3 en 9½ tussen 9 en 10. De invoering van de ½ heeft nog een ander, bijkomend effect. De 5 is nog steeds bijna voldoende; bij de 5½ kunt u het bijwoord bijna weglaten. 

(2)   Veel later pas, in 1873, België was intussen al jaren zelfstandig, heeft de Nederlandse regering per decreet besloten tot de invoering van de plus en de min. De + en de – derhalve. Leraren die erkenden dat een 6 voor een schriftelijke overhoring van leerling J. te K. eigenlijk te veel betaald, te hoog gegrepen en gewoon te veel was, konden hun toevlucht nemen tot de 6- (zegge zes-min). En indien men dacht dat Klazien H. voor haar dictee met een 8 iets te karig bedeeld was, gaf men haar een 8+.

Nu wij nu het ontstaan van ons cijfersysteem als beoordelings- en waarderingsinstrument uit de doeken hebben gedaan, sluiten wij hierbij het eerste luik. Zeer binnenkort volgt het tweede, onder meer handelend over wat later genoemd werd ‘De opstand der ouders te Ubach-dichtbij-de-Maas’ welke de invoering van een woordrapport betrof. Trouwens, ook het vraagstuk van de tien met een griffel en een zoen van de juffrouw is nog niet ter sprake gekomen. Wij zien u volgende week graag terug.