Twee foto’s laat ik u aan het einde van dit verhaal zien. De eerste toont de boekenkast in mijn achterkamer (zelf in elkaar getimmerd, jawel) en op de tweede ziet u twee rijen boeken. Voor deze gelegenheid op z’n kant gezet, zodat u de boektitels kunt lezen. Want over boeken gaat dit verhaal.

Waarom ik u een aantal boekruggen laat zien? Noch om mijn belezenheid te bewijzen, noch om te laten zien hoe smaakvol boeken gearrangeerd kunnen worden. Zomaar, van de weeromstuit zogezegd, heb ik twee willekeurige planken uit twee evenzo willekeurige boekenkasten gefotografeerd. Toevallig zijn dit twee planken uit onze slaapkamerboekenkast. De boeken staan altijd zo; ze zijn niet voor deze gelegenheid extra rechtop gaan staan. Ook heb ik niet stiekem een boek wat u niet zou aanstaan of waarvoor ik me schaam even vervangen door een ander exemplaar met een meer welgezinde titel. Het zijn niet persé mijn lievelingsboeken, hoewel ik er geen enkele wil missen. Dat zij hier staan, op déze plank en in déze kast, is louter toeval.

Hoewel wij de gewoonte hebben te lezen met onze ogen en in het verlengde daarvan met onze hersenen, is het opvallend dat echte liefhebbers graag neuzen in eigen en andermans boekenkasten. Het tweede wat ik doe bij een eerste visite aan een nieuwe kennis (het eerste is voeten vegen) is kijken wat de gastvrouw of gastheer qua boekenbezit in de aanbieding heeft. En omdat ik vanwege mijn calvinistische opvoeding niet anders kan, verbind ik daar altijd een waardeoordeel aan: wel of niet veel soeps. Interessant wordt het als de gastvrouw van dezelfde soep houdt als de gast: ‘Ja hè, Hella Haasse is hier onovertroffen!’ (Net of wij er verstand van hebben.)

Sommigen vinden boekenkasten sta-in-de-weggen. Anderen conformeren zich aan de heersende opvatting uit de meubelcatalogi: in godsnaam geen boekenkasten in het binneninterieur, maar ik vind het bijna een doodzonde als mensen willen leven in een boekloze omgeving. Een excuus als ‘maar wij hebben toch een digitaal e-boek’ vind ik eerlijk gezegd nogal gezocht.

Boeken zijn op hun best in speciale kasten. De echt mooie, die van vloer tot plafond, met glazen deurtjes en een laddertje om Gullivers Reizen van de bovenste plank te kunnen pakken, kunnen wij ons niet veroorloven. Maar onze kasten hebben weer een ander voordeel. De onze zijn dieper dan normaal zodat wij boeken waarvoor wij ons eigenlijk schamen ze te bezitten ergens achter de frontrij aan het gezicht kunnen onttrekken.

Kunt u mij een aangenamere bezigheid noemen dan het uit de kast pakken van een boek, het liefkozend betasten en voelen van omslag en papier, het opsnuiven van tussen pagina’s opstijgende geuren die vaak zo lang hebben opgesloten gezeten, en het genieten van de sierlijke, zelfgeschreven eigenaarsnaam, het artistieke ex-libris en de bijna onleesbare opdracht? (Voor Terra van N. ter herinnering aan 12 september 1979).

Gelooft u mij, wat lezen echt tot een verrukking maakt is de herhaling. Het voor de tweede keer lezen van een boek mag men met het cliché ‘een feest der herkenning’ afdoen, het is wél waar. Hoe groot immers is niet de voldoening als je bij de herhaalde lezing van een boek een plot begrijpt die je de eerste keer volledig was ontgaan! Hoe verassend toch en aanvankelijk onopgemerkt blijkt bij nader inzien de woordkeus van de auteur te zijn!

Merkwaardig, maar toch waar: het opperste leesgenot is onafhankelijk van de inhoud. Wát je leest is voor een himmelhoch jauchzende leeservaring niet doorslaggevend. Het gaat om de herinnering aan die allereerste keer. Het is de originele ervaring en het unieke gevoel dat daarbij hoort. Het boek dat je samen met je geliefde op een zwoel zomeravondterrasje las tijdens de vakantie in Bergamo,  dat onherroepelijke, irreversibele, door-niets-te-bederven-of-te-overtreffen-gevoel. Iedere liefhebber van het geschreven woord begrijpt wat ik bedoel. En iedere keer als je het Bergamo-boek uit de kast pakt, komt dát gevoel terug.  

Tussen de bedrijven door wil ik u nog even voor een voor de hand liggend misverstand behoeden. Leden van boekenclubs zeggen vaak tegen elkaar: ‘Leer mij uw boeken kennen en ik leer u kennen.’ Dat mag zo lijken, maar vergis u niet. Als u denkt dat u uit de titels van de boeken uit de kast het karakter van de eigenaar kunt afleiden, slaat u de plank mis. Ik zal het illustreren met een voorbeeld. Op mijn plank ziet u Toon Tellegens epos Misschien wisten zij alles staan. U moet daar niet uit concluderen dat ik een encyclopedist ben, een verzamelaar van feitjes en boulevardnieuwtjes. Integendeel, ik hecht meer aan onbekommerd inzicht dat zich niets aantrekt van de ervaring van alledag, maar ook dat kunt u niet zomaar uit mijn boekenkeuze afleiden.

Tenslotte mag ik u nog even wijzen op enkele bijzonderheden uit mijn getoonde boekenvoorraad.

·        U ziet enkele boeken die direct of indirect verwijzen naar Zuid-Afrika (Breytenbach, Robben Island, Afrikaanse zinnen, Nuwe stemme, Bobbejane). Dat komt omdat ik er een aantal jaren geleden wat heb rondgereisd. (En het Afrikaans is méér dan alleen de taal van de apartheid.)

·        Over Sebastian Haffners Anmerkungen zu Hitler hoef ik het niet te hebben. Daar is het laatste woord allang over gezegd. (Aanbevolen.) Duitse boeken zoals dit gedragen zich overigens wat vreemd in de boekenkast. Je moet ze altijd op hun kop zetten.

·        Annie Makkink is een verre kennis uit de tijd dat ik werkte voor mijn geld. Helden op sokken is een terecht bekroond boek, ook door de mooie tekeningen van Marit Törnquist. (Kinderboeken worden vaak veel mooier uitgegeven dan grote-mensen-exemplaren, maar dat verdienen ze ook wel, vind ik.)

·        Boeken over feitelijkheden (Sachbücher, non-fictie dus) lees ik graag. Eskimo en IJspret zijn twee van dat soort boeken.

·        Met schaamte noem ik De wijsheid van de genen (Christopher Wills). Een mooie uitgave van Uitgeverij De Haan (Houten, 1991). Gekregen van mijn broer op 5 december 1992, lees ik op het voorkaft. (Met bisschoppelijke groet, heeft hij er bijgeschreven.) De schaamte heeft te maken met het feit dat ik het boek nooit heb gelezen en waarschijnlijk nooit zal lezen, hoe mooi het blijkbaar ook is. Ik begin er aan, maar maak het niet af. Ik kom er aan, maar ik kom er niet toe.

En voor het overige, kies maar uit wat van uw gading is. Misschien is er wel een boek bij dat ook uw boekenkast siert.