Veel firma’s die hun productie verplaatsen van Nederland naar een goedkoper buitenland blijven zitten met het probleem van de gebruiksaanwijzing. Neem als denkbeeldig voorbeeld het digitale strijkijzer, oorspronkelijk ontwikkeld bij de firma Kruisweg te Epscheuten (Fr.), nu gevestigd in Matraski (West-Letland). Bedrijsleider Helminga beschrijft de noodzaak om te verkassen als volgt: ‘In West-Europa had ons strijkijzer geen schijn van kans. De ontwikkelkosten, ook wanneer we de EEG-subsidie even door de vingers zien, waren van dien aard dat strijkende huisvrouwen alhier er nog geen kostprijs voor over zouden hebben gehad. Daarom is de hele productie inclusief de assemblage, het inpakken en het schrijven van een adequate gebruiksaanwijzing overgeheveld naar het Zeer Nabije Oosten (ZNO) oftewel Oost-Europa. Hoewel het loon van de Letten nog niet kan tippen aan dat van West-Europeanen, blijft er voldoende over voor een aangename postcommunistische levensavond.’ Maar het probleem van de gebruiksaanwijzing is daarmee nog niet opgelost, dat moet ook bedrijfsleider H. toegeven.

Is dat nou zo moeilijk, een handleiding of een gebruiksaanwijzing schrijven? En zo ja, waarom dan? Het is toch gewoon een kwestie van je verplaatsten in de huid van een toekomstige klant en anticiperen op diens vragen en problemen? In het geval van het digitale strijkijzer stel je je een huisvrouw voor die voorzichtig de doos met de nieuwe aanwinst open doet. Talloze vragen dwarrelen door haar hoofd. Welke? Vraag het haar, of wees zo inventief ze zelf te bedenken. Een eerste mogelijke vraag zal ik u hierbij als aanmoedigend voorbeeld meegeven: waar zit het knopje aan/uit? Stel een aantal van dit soort relevante vragen op en noem dat hoofdstuk 1. Geef vervolgens in hoofdstuk 2 gedetailleerd en vooral helder antwoord op elk van die vragen. Noem tenslotte in hoofdstuk 3 een aantal dealeradressen. Klaar is de gebruiksaanwijzing.

Maar ook al is een gebruiksaanwijzing goed en helder geschreven, ook dan is deze voor een niet-in-de-materie-ingewijde soms moeilijk te begrijpen. Wees nou eerlijk: weet u na het lezen van de cursieve tekst hieronder waar de gebruiksaanwijzing over gaat?

Aanwijzing voor het maken van een bundeling. Leg het dunne uiteinde van de teen waarmee de bundel gebonden wordt op de bundel. Wikkel vervolgens de teen strak rond de bundel zodat het uiteinde vast komt te zitten (figuur 1). Zet hierna het dikke uiteinde vast: steek een priem onder de omwikkelingen om ruimte te maken voor de teen. Maak met een schaar of mes een punt aan het uiteinde. Steek daarna de teen onder de omwikkelingen door tot hij er aan de andere kant weer uitkomt (figuur 2). Trek de teen strak aan en knip hem af op dezelfde lengte als de andere teen. (U kunt ook vanaf het begin een extra teen in de bundel leggen (zie figuur 3) dan hebt u later geen priem nodig. Deze teen legt u in tegenovergestelde richting.)

U ziet, er is geen woord Frans bij. Maar weet u, ook zonder de bijbehorende figuren te zien, waar het in deze handleiding om te doen is? Nee, het is geen mensendieckcursus of yogaoefening waarbij de uitstulpingen aan de voeten die wij tenen noemen diverse richtingen op gedwongen worden, dat had u zeker al vermoed. Neen, de beschrijving gaat over het samenvoegen van wilgentenen (dat zijn de soepele, slanke een- of tweejarige takken van de wilgenboom) tot een smaakvolle bundel.

Niets is zo ontspannend en tegelijk zo voldoening gevend als het vlechten van natuurlijk materiaal als wilgenteen tot bruikbare voorwerpen of artistieke creaties. (Bies, rotan en pitriet zijn naar onze opvatting eerder tweederangs, maar daar valt over te twisten.) Wat beoogt u te maken, een papierkorf voor in de kamer of een schildachtig voorwerp om u achter te verbergen? Het is maar waar uw voorkeur ligt: ieder zijn meug. Wilgentenen (verse, groene - of geschilde/ongeschilde droge teen) voegen zich naar uw wensen zonder daarbij hun eigen karakter te verliezen. Ervaren mandenmakers spreken over ‘het naar je hand zetten van wilgenteen’. Prachtig van kleur zijn ze vaak, die wilgentenen, heerlijk soepel mits goed in water geweekt, en landelijk van geur. Geschilde teen is fabelachtig wit; tussen de bruine tenen door geeft een dergelijke  teen een verassend accent. Het vlechten van manden (basketry is de internationale term) is een activiteit die het verdient uit de anonimiteit te worden gehaald.

Ik laat u een aantal mandwerken zien van eigen fabrikaat. Het zijn geen manden gemaakt door een meesterhand, maar er is zichtbaar met liefde en plezier aan gewerkt. Van boven naar beneden:

- een zogenoemd aardappelschilmandje: ovaal, tamelijk plat en buitengewoon decoratief door zijn eenvoud. (Wij gebruiken het waar het oorspronkelijk voor bedoeld is, dus met een oude krant erin.)

- Het tweede mandje is gemaakt van geschilde teen. Het sierlijke handvat verhoogt de feestvreugde zeer. Mijn vrouw bewaarde er stofjes en lapjes in voor haar quiltwerkjes.

- De derde foto laat u iets bijzonders zien. Het is niet wat u dacht: een discus om mee te gooien. Het is een pannenkoekenuitwasemplateau. Hij staat op eigen benen: een klein opstaand randje fungeert als voetje, zodat er boven en onder lucht langs kan strijken. In onze Achterhoek wordt er een pas gebakken, nog warme spekpannenkoek van gruttenmeel op gelegd om te kunnen uitwasemen.

- Tenslotte een zo op het oog gevlochten bruine bal. Met een ophangteentje eraan. Als u goed kijkt ziet u bovenin een rechthoekige opening. Daar kan net een hand en een stukje pols doorheen. Omdat u niet zult raden wat dit nu weer is, vertellen wij het u: het is een walnotenmand. Wij vullen hem iedere herfst met onze noten. Op gezette, meest feestelijke, tijden pakken wij dan deze mand, nemen er een handjevol noten uit (hooguit vier, méér kan niet) en zeggen tegen elkaar dat wij het toch maar goed getroffen hebben. (De merkwaardige opening heeft ook een geruststellend nivellerend trekje: niemand kan zich buitenmate   tegoed doen, want je mag maar één keer grabbelen. Dat voorkomt scheve gezichten.)

Met een goede gebruiksaanwijzing alléén leer je geen manden maken. Dat leer je echt in de praktijk (sprak de theoreticus). Je moet de tenen door je vingers voelen glijden. Je moet hard durven trekken om ‘de spanning erop te houden’ zoals de mandenvlechter zegt. Je moet kunnen wrikken met je vlechtmes om een onwillige teen de goede kant op te sturen. Je moet durven experimenteren en eigen ideeën volgen. En je moet je schouders ophalen en je afschuw uitspreken over de prutsmandjes die je nu à raison van € 5.75 in de tuincentra kunt kopen. Made in Letland zeker, net als die strijkijzers.