U mag het best weten: ik kijk weinig tv. Dat komt niet alleen omdat ik door al dat geschrijf weinig tijd en energie kan spenderen aan de publieken of commerciëlen, hoewel dat zeker een rol speelt. Het komt ook omdat ik in de tijd gezien mij steeds minder blijk te kunnen concentreren op één bepaald iets. Een reportage, een speelfilm, een documentaire. Zaken waar ik vroeger voor thuis bleef; waarbij de tijd scheen stil te staan. Tegenwoordig kan weinig mij meer echt en vooral langdurig boeien, zelfs bij een fantastische pot voetbal dwaal ik na een kwartier af en zap naar iets anders dat evenmin mijn aandacht kan vasthouden. Eerst dacht ik dat het aan het tv-aanbod lag, dat zou immers kunnen, maar hoe langer hoe meer moet ik toegeven dat ik zelf de schuldige ben. Ongedurig, dat is het woord. Er is echter één programma dat ik zelden oversla. Dat is het onvolprezen Kunst en Kitsch.

Het meest geniet ik van de van het tv-scherm afdruipende hebzucht van iemand die een Delfsblauwe aardewerken kom met een Chinees tintje heeft meegebracht en nu alleen maar één ding wil horen, namelijk de onvervangbare waarde die op de erfgenamen (meestal het kinderengebroed) afkomt. Alle andere belangwekkende informatie die de ter zake deskundige prijsgeeft, kan mevrouw Clarisse gestolen worden. Zij wacht slechts op het ultieme, door Nelleke van der Krogt subliem opgebouwde spannende moment dat bekend gemaakt wordt voor hoeveel euro het kommetje verzekerd moet worden.

Spannend is ook het advies van de vriendelijke meneer van de klassieke schilderkunst vanaf de Gouden Eeuw tot en met Louis Quinze die steevast oppert om eerst maar eens te beginnen met een schoonmaakbeurt. Het doek is namelijk vergeven van stof, roet, sigarenrook en overig CO2-vergif dat zich met graagte aan het vernis heeft vastgemaakt. Ziet u het vóór u? Hij pakt een wattenstaafje en strijkt daarmee, nadat hij het stokje bevochtigd heeft met een of andere terpentinale geheime vloeistof, over een hoekje van het schilderij. En zie daar: eeuwen geleden geschilderde details worden plotseling weer zichtbaar!

Nu wil het geval dat mijn kunstzinnige jongste broer mij enkele jaren geleden een op een kunstveiling opgeduikeld schilderij liet zien. Ongesigneerd, bedekt met het stof der eeuwen en voorstellende een (dienst)meisje dat zich in de lommer van de klimroos, die zich zo mooi achteloos langs de muur naar boven begeeft, heeft neergezet teneinde even wat slaboontjes af te halen. Het kan nog net voor het donker wordt, schijnt ze te denken. Aan haar voeten scharrelt een toom kippen op zoek naar iets eetbaars, want zoals iedereen weet gaat een kip nooit met een lege krop naar bed. Het lijkt een lauwwarme zomeravond, maar de schijn kan bedriegen, want kronkelt daar niet een sprankje rook uit de schoorsteen? (Scroll voorzichtig even naar beneden, naar het bovenste plaatje van de twee, dan begrijpt u wat ik bedoel.)

Met mijn lekenoog zie ik dat bijna alles aan dit schilderij aanleiding is om het bij het grof vuil te zetten. De lijst ontbreekt, en wat erger is, daar waar vroeger waarschijnlijk een lijst gezeten heeft is overal langs de rand de complete verflaag verdwenen. Met huid en haar afgebladderd. Ook elders in het beeld dreigen stukjes verf van het doek af te vallen, daarbij stukjes voorstelling meenemend.  De schaduwpartijen zijn bruin, grijs en grauw en het lijkt mij sterk dat dát vanaf het begin de bedoeling van de onbekende schilder is geweest.

Maar kijk nou eens goed, zeg ik tegen mijzelf. Zie je niet dat hier een meester aan het werk is geweest? Je moet kijken naar de details die ertoe doen. Hoe fijn is niet het meisje geschilderd! En die klimroos: fabelachtig, om maar helemaal niet te spreken van de manier waarop de kippen en de haan zijn geschilderd. In mijn ogen is dit een klein meesterwerk, en wanneer u zegt dat dit dan een kwestie is van mijn slechte ogen, dan trek ik mij daar niets van aan.

Laten we het advies van de vriendelijke Kunst &Kitsch-deskundige opvolgen en om te beginnen proberen het schilderij schoon te maken. Maar hoe doe je dat zonder iets te beschadigen? Begin er niet zelf aan, zegt de deskundige, maar laat dat tegen een kleine vergoeding (droog brood bijvoorbeeld) doen door een expert. Maar dat moet je niet tegen Terra zeggen, want dat is zijn eer te na.

Dus zocht ik diverse bronnen (boeken, paperassen, internetsites) naar hulp. Over hoe je een klassiek olieverfschilderij moet schoonmaken blijken bibliotheken gevuld te kunnen worden. Sommige betweters zweren bij het wattenstaafje met spuug (spi-je zeggen wij in ons beeldend dialect), anderen gebruiken een halve doorgesneden rauwe aardappel. Een enkeling beweert bij hoog en bij laag dat niets beter helpt dan roggebrood dat je eerst tussen je vingers tot een soort stopverf hebt gekneed. Het schijnt de kunst te zijn de bovenste laag vernis, en daarmee alle in de tijd opgelopen viezenis te verwijderen. De moeilijkheid is uitsluitend de vernis en niet de verf zelf aan te pakken.

Met gedenatureerde 96procents alcohol en een wattenstaafje heb ik een poging gewaagd. Het is helemaal niet onmogelijk dat er nu iemand in het land opstaat en mij toevoegt: dat had je nu juist níet moeten doen. Had maar (en dan volgt een ander huismiddeltje) gebruikt. Na het schoonmaken heb ik het schilderij weer voorzien van een vers vernislaagje dat de beeldschone beeltenis beschermt tegen weer en wind. Bovendien heb ik het schilderij voorzien van een nieuwe lijst. Helemaal beneden ziet u het resultaat. De bovenste afbeelding is een scan van het grootste gedeelte van het schilderij. Het tweede plaatje is een uit de hand genomen foto. Ik heb geprobeerd alles zo natuurgetrouw op uw computerscherm te projecteren, zodat u het verschil kunt zien.

Het grote voordeel van zo’n grote schoonmaak is dat je iedere vierkante centimeter van een schilderij grondig leert kennen. Al onder het schoonmaken vallen je dingen op die je eerst helemaal niet bemerkt had. Zoals die mooie ronde hoepeltjes om de duigen van de Jan Huygen-ton. Het nadeel is dat je weer vijfentwintig jaar moet wennen aan de nieuwe aanblik.

Het schilderij? Mooi is het en mooi blijft het. Net als K & K.