De naam Helena is oorspronkelijk een Griekse naam , komt van het woord 'Ηλιος' = "zon", en betekent ongeveer "de Stralende, de Schitterende".

Sint Helena is een Romeinse keizerin.
Rond 250 wordt zij geboren uit een eenvoudige familie te Drepanon in Bithynië.
Zij oefent het vak uit van herbergierster.
Trouwt met een Romeins generaal en krijgt in 274 een zoon Constantijn, de latere Constantijn de Grote naar wie de huidige stad Istanbul lange tijd genoemd is namelijk Constantinopel.
In 292 laat haar man haar in de steek en trouwt uit politieke overwegingen met de stiefdochter van keizer Maximinianus. Zo verwerft hij in 293 de keizerskroon.
Als Constantijn na de dood van zijn vader in 306 door het leger tot keizer wordt gekozen, wordt Helena in ere hersteld en wordt ze medekeizerin en krijgt zij de titel Augusta.
Helena wordt op drie en zestig jarige leeftijd als christen gedoopt.
Ze munt uit in een voorbeeldige levenswijze, ze geeft veel aan de arme mensen en is zelf altijd eenvoudig gekleed.
Zij sticht vele kerken in Rome, Constantinopel en Duitsland (Trier en Xanten).
In het jaar 324 als ze zeventig jaar oud is gaat ze op pelgrimstocht naar het Heilige Land (Israël).
Keizer Hadrianus had een Venus tempel laten bouwen op de plaats waar Jezus gestorven is en over het Heilige Graf. Deze tempel laat Helena afbreken en ze laat er een kerk bouwen. Ook bouwt zij een kerk in de Hof van Olijven, waar Christus zijn doodstrijd uitvocht en de bekende geboortekerk in Bethlehem, boven de plaats waar Jezus in een stal geboren zou zijn.
Haar laatste jaren breng zij door in Palestina. In 330 sterft Helena vermoedelijk in Rome.
Vijf en zestig jaar na haar dood verklaart Ambrosius dat zij ook het heilig kruis zou hebben teruggevonden waaraan Jezus gestorven is. Zij zou drie kruisen gevonden hebben en toen een zieke vrouw gevraagd hebben op de kruisen plaats te nemen. Toen de zieke vrouw op het echte kruis van Christus lag genas ze terstond van haar ziekte. Dit zou hebben plaats gevonden op 14 september 320. Delen van het kruis zijn over de hele wereld verspreid. Bijna elke rooms katholieke kerk bewaart wel een splintertje van dit kruishout.
Haar stoffelijke resten zouden in de negende eeuw naar Hautvillers zijn overgebracht.
De kerkhistoricus Eusebius vermeldt dat zij die zo eenvoudig was in haar leefstijl, altijd eenvoudig gekleed ging en veel tijd doorbracht met bidden, erg veel gedaan heeft om kerken en kapellen rijkelijk te versieren en te verfraaien, daarbij ging haar voorkeur niet speciaal uit naar kerken in belangrijke grote steden, maar zorgde zo ook voor de heiligdommen in kleine steden en dorpjes.
Haar naam werd alom bekend en is zelfs in de Arthur-sagen terecht gekomen in de vorm van Elaine.
 
Haar kerkelijke feestdag is op 18 augustus.

Helena wordt wel aangeroepen tegen ziekten als hoofdpijn.
Zij is de patrones van de spijker- naalden- en speldenmakers (De spijkers van het H. Kruis)
t