Hoofdstuk 6

De chronologie van Mozes tot de Exodus

Het vorige hoofdstuk sloten we onze reis in de tijd chronologisch af bij de geboorte van Mozes en zijn adoptie door de dochter van farao. Met dit hoofdstuk behandelen we chronologisch de geschiedenis van Mozes tot aan de Exodus. Bovenaan het schema (blz. XX) zien we de levenslijn van Mozes vervolgend met zijn negentiende levensjaar. Vanaf de leeftijd van drie maanden werd hij door de dochter van farao aan het hof opgevoed. De Bijbel geeft niet veel informatie over de eerste schijf van veertig jaar dat Mozes in Egypte doorbracht.

Handelingen 7:20 In welken tijd Mozes werd geboren, en was uitnemend schoon; welke drie maanden opgevoed werd in het huis zijns vaders. 21 En als hij weggeworpen was, nam hem de dochter van Farao op, en voedde hem voor zichzelve op tot een zoon. 22 En Mozes werd onderwezen in alle wijsheid der Egyptenaren; en was machtig in woorden en in werken. 23 Als hem nu de tijd van veertig jaren vervuld was, kwam hem in zijn hart, zijn broeders, de kinderen Israëls, te bezoeken.

Het is de oudheid-historicus Flavius Josephus die meer historische informatie over de eerste veertig jaar van Mozes aan het hof van farao doorgeeft. Zo beschrijft Josephus dat Mozes de volwassenheid bereikt hebbende, als generaal van het Egypte leger een Ethiopisch/Nubische invasie afweerde en vervolgens met een Egyptisch leger Nubië binnenrukte. In mijn boek EXODUS, 2016, blz. 47-58, breng ik deze geschiedenis en plaats ze binnen het historische kader van de Egyptische twaalfde dynastie.

Na veertig jaar aan het hof van farao als prins van Egypte te hebben doorgebracht , kwam het in Mozes’ hart op zijn broeders de Israëlieten te bezoeken. Alzo brengt Stefanus deze geschiedenis in het Nieuwe Testament toen deze voor de Joodse raad stond. Het is een beknopte geschiedenis van Israël die Stefanus daar bracht, en handig om de chronologische geschiedenis van de epoque die we nu behandelen, te brengen.

Handelingen 7:22 En Mozes werd onderwezen in alle wijsheid der Egyptenaren; en was machtig in woorden en in werken. 23 Als hem nu de tijd van veertig jaren vervuld was, kwam hem in zijn hart, zijn broeders, de kinderen Israëls, te bezoeken. 24 En ziende een, die onrecht leed, beschermde hij hem, en wreekte dengene, dien overlast geschiedde, en versloeg den Egyptenaar. 25 En hij meende, dat zijn broeders zouden verstaan, dat God door zijn hand hun verlossing geven zou; maar zij hebben het niet verstaan. 26 En den volgenden dag werd hij van hen gezien, daar zij vochten; en hij drong ze tot vrede, zeggende: Mannen, gij zijt broeders; waarom doet gij elkander ongelijk? 27 En die zijn naaste ongelijk deed, verstiet hem, zeggende: Wie heeft u tot een overste en rechter over ons gesteld? 28 Wilt gij mij ook ombrengen, gelijkerwijs gij gisteren den Egyptenaar omgebracht hebt? 29 En Mozes vluchtte op dat woord en werd een vreemdeling in het land Madiam, waar hij twee zonen gewon.

Te Madiam, of Midian volgens de NBG vertaling van 1951, zou Mozes veertig jaar asiel verkrijgen, waarna hij door de HEERE God geroepen werd ter uitredding van de Israëlieten. In Midian huwde Mozes met Sippora, de dochter van Rehuël, de priester van Midian, zijn asielverlener.

Tijdschema 1530/1517

Tijdschema 1516/1503

Handelingen 7:30 En als veertig jaren vervuld waren, verscheen hem de Engel des Heeren, in de woestijn van den berg Sinaï, in een vlammig vuur van het doornenbos. 31 Mozes nu, dat ziende, verwonderde zich over het gezicht; en als hij derwaarts ging, om dat te bezien, zo geschiedde een stem des Heeren tot hem, 32 Zeggende: Ik ben de God uwer vaderen, de God Abrahams, en de God Izaks, en de God Jakobs. En Mozes werd zeer bevende, en durfde het niet bezien. 33 En de Heere zeide tot hem: Ontbind de schoenen van uw voeten; want de plaats in welke gij staat, is heilig land. 34 Ik heb merkelijk gezien de mishandeling Mijns volks, dat in Egypte is, en Ik heb hun zuchten gehoord en ben nedergekomen, om hen daaruit te verlossen; en nu, kom herwaarts, Ik zal u naar Egypte zenden. 35 Dezen Mozes, welken zij verloochend hadden, zeggende: Wie heeft u tot een overste en rechter gesteld? dezen, zeg ik, heeft God tot een overste en verlosser gezonden, door de hand des Engels, Die hem verschenen was in het doornenbos. 36 Deze heeft hen uitgeleid, doende wonderen en tekenen in het land van Egypte, en in de Rode zee, en in de woestijn, veertig jaren. 37 Deze is de Mozes, die tot de kinderen Israëls gezegd heeft: De Heere, uw God, zal u een Profeet verwekken uit uw broederen, gelijk mij; Dien zult gij horen.

Ik gebruik de beknopte geschiedenis van Stefanus zoals hij deze voor de Joodse raad in 30 AD bracht. Het gaat me met dit hoofdstuk namelijk alleen om het brengen van de chronologie van de aartsvaders en dan is Stefanus handig. Het is in het land Midian nabij de berg Gods waar Mozes later de Tien Woorden, de Wet, in ontvangst zal nemen, dat de God van Abraham, Izaak en Jakob-Israël Zich aan Mozes persoonlijk openbaarde. Deze bijzondere gebeurtenis heeft Mozes in het Bijbelboek Exodus hoofdstuk 3 doorgegeven. Aan Mozes openbaarde God zich daar met Zijn Naam: JHWH, het tetragrammaton, of vertaald naar het Nederlands: IK ZAL ZIJN.

Exodus 3:14 En God zeide tot Mozes: IK ZAL ZIJN, Die IK ZIJN ZAL! Ook zeide Hij: Alzo zult gij tot de kinderen Israëls zeggen: IK ZAL ZIJN heeft mij tot ulieden gezonden! 15 Toen zeide God verder tot Mozes: Aldus zult gij tot de kinderen Israëls zeggen: De HEERE, de God uwer vaderen, de God van Abraham, de God van Izak, en de God van Jakob, heeft mij tot ulieden gezonden; dat is Mijn Naam eeuwiglijk, en dat is Mijn gedachtenis van geslacht tot geslacht.

In 1487 v. Chr. stierf na een lange regeerperiode van negenennegentig jaar, de farao van de verdrukking: Pepi II van de zesde dynastie, en een andere dynastie, de dertiende van Manetho, nestelde zich in het ontstane machtsvacuüm. Het was voor farao Sobekhotep IV dat Mozes en Aäron stonden met hun opdracht van de HEERE God met de wereldwijd bekende woorden: ‘Laat Mijn volk gaan’. In mijn boek EXODUS, 2016, blz. 93-106, schilder ik het historische kader. De farao van Egypte weigert aanvankelijk de Israëlieten te laten gaan en pas na tien plagen die in opeenvolging over het land Egypte razen, geeft hij in de Pesachnacht na de dood van zijn eerstgeborene, de toelating aan de Israëlieten om te gaan.

De oorzaak van de tien plagen en de vernietiging van het leger van farao in de Rode Zee nadat de Israëlieten door de drooggelegde bedding naar de andere oever getrokken waren, zijn volgens de Amerikaanse onderzoekers Patten, Hatch en Steinhauer (The Long Day of Joshua and Six Other Catastrophes, 1973, Chapter VIII, The Exodus Catastrophe), van kosmische oorsprong. De cyclus van meganatuurcatastrofes die de oude wereld teisterden heeft al een hele tijd mijn aandacht. De in Egypte aan het hof van farao opgeleide Mozes werd na de exodus in de wildernis, de auteur van de eerste vijf boeken van de Bijbel, en verschillende psalmen. Ook het Nieuwe Testament bevestigt Mozes als de schrijver van de Bijbelboeken Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium. Voor de samenstelling van het Bijbelboek Genesis heeft Mozes hoogstwaarschijnlijk gebruik gemaakt van een voorhanden zijnde bibliotheek van kleitabletten die de aartsvaders van vader op zoon doorgegeven hadden (P. J. Wiseman (1888–1948), New discoveries in Babylonia about Genesis, 1936). De boeken volgend op Genesis zijn ooggetuigenverslagen van Mozes, die hij onder inspiratie van de Geest Gods neerschreef.

Mozes was aldus ook op de hoogte van de cyclus van meganatuurcatastrofes die planeet aarde sinds de zondvloed plaagden. Het maakte deel uit van de dorens en distels en in het bijzonder van ‘de dood’, die sinds dat de mens in Genesis zijn eigen weg ging, los van God, de schepping teisterde. De HEERE God van Israël was voor Mozes niet een van de planeet-goden zoals de volken hen vereerden, maar Diegene die in controle over alles stond en het naar Zijn wil leidde. De belofte van de komende Verlosser in Genesis die alles nieuw zou maken gaf hem moed en vertrouwen om stand te houden als ziende de Onzienlijke. Mozes vertrouwde op de profetieën die aan Abraham, Izaak en Jakob waren uitgesproken. Uit hen zou een volk voortkomen uit wie de Verlosser in ‘de volheid der tijden’ geboren zou worden. Het uitverkoren volk zou volgens de profetie aan Abraham, Izaak en Jakob ontstaan in het vreemde land Egypte, waaruit het na een verdrukking bevrijd zou worden en uitgeleid naar het beloofde land Kanaän. Via dit nieuwe volk Israël zouden alle overige volken gezegend worden en zouden ‘de tijden van de wederoprichting aller dingen’ volgen.

Hebreeën 11:23 Door het geloof werd Mozes, toen hij geboren was, drie maanden lang van zijn ouders verborgen, overmits zij zagen, dat het kindeken schoon was; en zij vreesden het gebod des konings niet. 24 Door het geloof heeft Mozes, nu groot geworden zijnde, geweigerd een zoon van Farao's dochter genoemd te worden; 25 Verkiezende liever met het volk van God kwalijk gehandeld te worden, dan voor een tijd de genieting der zonde te hebben; 26 Achtende de versmaadheid van Christus meerderen rijkdom te zijn, dan de schatten in Egypte; want hij zag op de vergelding des loons. 27 Door het geloof heeft hij Egypte verlaten, niet vrezende den toorn des konings; want hij hield zich vast, als ziende den Onzienlijke. 28 Door het geloof heeft hij het pascha uitgericht, en de besprenging des bloeds, opdat de verderver der eerstgeborenen hen niet raken zou. 29 Door het geloof zijn zij de Rode zee doorgegaan, als door het droge; hetwelk de Egyptenaars, ook verzoekende, zijn verdronken. (NBG Vertaling 1951)

Hoofdstuk 7

De late datering van de exodus

De uitdrukking: ‘de late datering van de exodus’ is een uitdrukking die door theologen gehanteerd wordt ter datering van de exodus in de dertiende eeuw v. Chr., dit in tegenstelling met de Bijbel die de exodus in de vijftiende eeuw voor Christus plaatst, de zogenaamde vroege datering. Hierna het relevante Bijbelgedeelte uit het Boek 1 Koningen:

1 Koningen 6:1 Het geschiedde nu in het vierhonderd en tachtigste jaar, na den uitgang der kinderen Israëls uit Egypte, in het vierde jaar van het koninkrijk van Salomo over Israël, in de maand Ziv (deze is de tweede maand), dat hij het huis des HEEREN bouwde. (Statenvertaling)

Dat sommige godgeleerden dit Bijbelgedeelte in twijfel trekken heeft te maken met de mate van gezag dat zij aan de wetenschap Egyptologie willen toekennen. Aan het begin van de twintigste eeuw in 1904 maakte de Egyptoloog Eduard Meyer (1855/1930) zijn werk ‘kalender en Sothis-periode’ bekend waarbij hij de dertig Egyptische dynastieën van Manetho via het gebruik van een veronderstelde astronomische kalender in het oude Egypte, op de tijdsbalk onderbracht. Met de historische Boeken van de Bijbel werd hierbij geen rekening gehouden. Zoals Eduard Meyer de farao ’s op de tijdsbalk rangschikte vind men het oude Israël daar niet in terug. Elk spoor naar het handelen van God in de geschiedenis van Zijn volk Israël werd uitgewist. Daarenboven worden wat de archeologie betreft alle aardlagen in Egypte en Klein-Azië sindsdien aan de hand van de nieuwe chronologie gedateerd. De gewelddadige exodus van de Israëlieten uit Egypte zoals in het Bijbelboek Exodus beschreven is als een gevolg van Eduard Meyer ’s constructie volledig verdwenen en blijkt nu fantasie te zijn? De Bijbel is sindsdien voor velen een louter godsdienstig boek zonder historische waarde. En de strijd gaat verder. Een volgende generatie van Egyptologen zet sindsdien de aanval op de Bijbel verder. Zo concludeerde bijvoorbeeld de bekende Egyptoloog Donald B. Redford (1934-) in zijn boek A Study of the Biblical Story of Joseph dat alle historische aanwijzingen betreffende Jozef en de intocht met inbegrip van iedere verwijzing naar Egypte en Egyptische persoonsnamen, plaatsnamen en titels, louter bedenksels van de Bijbelschrijver zijn die de Exodus uit Egypte wilde rechtvaardigen door Jozef en de Israëlieten over te brengen naar Egypte. Redford beschouwt de Bijbel als een verzameling van verhalen en legenden zonder historische waarde en in wezen gelijk aan de vele mythologieën. Hij gaat er van uit dat de Hyksos-periode in Egypte de oorzaak van het ontstaan van mythes in Kanaän werd wat leidde tot het verhaal rond Mozes. De auteur van het Bijbelboek Exodus had volgens Redford geen kennis van het oude Egypte van voor de zevende eeuw v. Chr. Wanneer Redford in zijn boek ‘Egypt, Canaan, and Israel in Ancient Times’ over het historische Israël schrijft doet hij dat aan de hand van de enkele schaarse bewaard gebleven berichten uit het oude Egypte. Een voorbeeld is de Merneptah-stele waarop naar het volk Israël verwezen wordt. Er bestond volgens Redford pas een Israëlitische entiteit in Kanaän aan het einde van de dertiende eeuw v. Chr. Meer wil hij echter niet invullen. De oorsprongsgeschiedenis van Israël zoals gebracht in de Bijbelboeken Genesis en Exodus wijst hij af. Nu is het een feit dat de egyptologie geen exacte wetenschap is en niets belet een theoloog om via zelfstudie op dit terrein te gaan ter weerlegging van de boude uitspraken door de egyptologie over de historiciteit van de Bijbel. In de praktijk echter kwam de discussie tussen een vroege en late datering van de exodus op gang en liet men de rangschikking van de farao ’s op de tijdsbalk op basis van een vermeende Sothis-kalender door de egyptologie, met rust. Het is het revisionisme van de geschiedenis van de oudheid dat sinds de tweede helft van de twintigste eeuw uitkomst biedt. Het is namelijk onmogelijk om de Bijbels-historische gegevens met die van de conventionele egyptologie te verzoenen of aan te passen. Alleen de frontale aanval heeft zin. De Sothis-kalender van Eduard Meyer klopt niet. Punt andere lijn. Het is naar mijn mening tijdverlies om bijvoorbeeld te trachten bepaalde farao ’s van de achttiende dynastie met de farao van de exodus te identificeren. Hatsjepsoet, Thothmosis III en Amonhotep II zijn namen van farao ‘s die telkens opnieuw naar voor gebracht worden. Hatsjepsoet zou hier als de dochter van farao herkend worden? Elke uitleg echter doet de Bijbel (moedwillig) geweld aan. De Bijbel noemt weliswaar de naam van de dochter van farao niet. De Joodse overleveringen hebben echter de Griekse naam bewaard. Flavius Josephus geeft de naam Thermuthis op (Flavius Josephus, Joodse Oudheden, Boek II,ix.5-7 (vertaling van het Grieks naar het Engels door William Whiston, 1667/1752).

Het zijn echter de Bijbels-chronologische gegevens die het middel zijn ter bepaling of Hatsjepsoet of het Griekse Amessis van Manetho ’s achttiende dynastie, met de Bijbelse dochter van farao geïdentificeerd kan worden! De Bijbel leert dat Mozes drie maanden oud, te vondeling gelegd werd en door de dochter van farao gevonden en geadopteerd. De farao van de verdrukking heeft volgens de Bijbel een uitzonderlijk lange regeerperiode van minstens zeventig plus jaren. De jonge Mozes die aan het hof van farao opgroeit en onderwezen wordt verblijft daar namelijk voor een periode van veertig jaar. Daarna moet hij voor de wraak van farao voor zijn leven naar Midian vluchten. Te Midian verblijft hij ook voor een periode van veertig jaar, wanneer het nieuws komt dat de farao van de verdrukking gestorven is. In mijn werk TIJD en TIJDEN, blz. 107-111 diep ik een en ander uit en toon aan dat de farao van de verdrukking vier jaar voor de exodus het leven liet en door een ander huis of dynastie opgevolgd werd. De volledige regeerperiode van de farao van de verdrukking is hiermee vastgelegd op minimum 76 jaar.

Dit gegeven past niet in het raamwerk van de achttiende dynastie. De vader van Hatsjepsoet was Thothmosis I, die volgens de theorie de farao van de verdrukking (?) moet zijn. Deze farao heeft echter een regeerperiode van slechts vier of negen jaar, tot maximum vijftien jaar, naar gelang de bronnen die gehanteerd worden. De gegevens die Manetho verstrekt zijn via de kroniekschrijvers Africanus (ca.220 AD), Eusebius (ca.320 AD) en Flavius Josephus (ca.80 AD) bewaard gebleven hoewel er onderling verschillen zijn. De naam Thothmosis I is een Griekse naam, ons overgeleverd via Manetho en zijn kopieerders. Zijn Egyptische naam in hiëroglyfen was: Akheperkara Djoetmose. Hij was een militair die als een gevolg van zijn huwelijk met prinses Ahmose, de dochter van Ahmose I en koningin Nefertari, in de Koninklijke familie opgenomen werd. Met de naam Thothmosis werd eer gebracht aan de god Thoth die vereerd werd i.v.m. de uitdrijving van de Hyksos. Zijn gemalin Ahmose baarde hem twee zonen; Wadjmose en Amenmose die echter beide voor hun vader stierven. De troonopvolger werd uiteindelijk Thothmosis II die verwekt werd bij een bijvrouw genaamd Mutnofret, de zuster van Ahmose, de gemalin van Thothmosis I. Uit de relatie Ahmose en Thothmosis I werd ook een dochter Hatsjepsoet geboren die later mee zou regeren. Thothmosis I maakte van Nubië een Egyptische provincie en voerde veldtochten tot aan de Eufraat.

Hatsjepsoet, of de Griekse naam Amessis bij Josephus, regeerde eenentwintig jaar en negen maanden. In het bewaard gebleven manuscript van Africanus staat zij genoteerd als Amensis met een regeerperiode van tweeëntwintig jaar. De kopieerder Eusebius van Manetho, vermeld haar niet. Hatsjepsoet regeerde aanvankelijk als co-regent met Thothmosis II en na diens dood als voogd van de jonge Thothmosis III. In het tweede regeringsjaar van van de jonge Thothmosis III echter, trok Hatsjepsoet alle regeringsbevoegdheden naar zich toe en regeerde als vrouwelijke farao over Egypte. Flavius Josephus die in de Griekse taal zijn verhaal doorgaf noemt haar bij de Griekse naam Amessis en dit in afwijking van zijn eerdere vermelding van Thermuthis als Griekse naam voor de dochter van farao. Amessis en Thermuthis waren voor Flavius Josephus twee te onderscheiden personen! Ik meen dat ik de poging tot identificatie van de Bijbelse dochter van farao met Hatsjepsoet weerlegd heb. En dit vooral op basis van de vergelijking van de regeerperiode van de farao van de verdrukking in de Bijbel van minimum 76 jaar met de te korte regeerperiode van farao Thothmosis I van de achttiende dynastie van maximum 15 jaar.

Het invoegen van Hatsjepsoet als puzzelstukje in het Bijbelse plaatje past eenvoudigweg niet! Daarenboven zwijgt de Bijbel over ‘de dochter van farao’ als koningin over Egypte na de dood van haar vader, de farao van de verdrukking.

De uittocht uit Egypte ging volgens de Bijbel gepaard met oordelen die door de HEERE God aan Egypte voltrokken werden.

Genesis 15:13 Toen zeide Hij tot Abram: Weet voorzeker, dat uw zaad vreemd zal zijn in een land, dat het hunne niet is, en zij zullen hen dienen, en zij zullen hen verdrukken vierhonderd jaren. 14 Doch Ik zal het volk ook rechten, hetwelk zij zullen dienen; en daarna zullen zij uittrekken met grote have.

Exodus 7:4 Farao nu zal naar ulieden niet horen, en Ik zal Mijn hand aan Egypte leggen, en voeren Mijn heiren, Mijn volk, de kinderen Israëls, uit Egypteland, door grote gerichten. 5 Dan zullen de Egyptenaars weten, dat Ik de HEERE ben, wanneer Ik Mijn hand over Egypte uitstrekke, en de kinderen Israëls uit het midden van hen uitleide.

Exodus 12:12 Want Ik zal in dezen nacht door Egypteland gaan, en alle eerstgeborenen in Egypteland slaan, van de mensen af tot de beesten toe; en Ik zal gerichten oefenen aan al de goden der Egyptenaren, Ik, de HEERE!

Wanneer we deze drie Bijbelcitaten letterlijk willen nemen dan blijkt dat het land Egypte dat de Israëlieten achterlieten volledig geruïneerd was met bovendien het leger – met alle strijdwagens – in de Schelfzee vernietigd. Dit gegeven past ook niet in het historische kader dat van de achttiende dynastie bekend is. De opeenvolgende farao ’s na Thothmosis I behielden hun macht en autoriteit ook buiten de grenzen zelfs tot aan de rivier de Eufraat. Volgens de revisie van de geschiedenis van het Oude Egypte liepen het Oude en het Midden-Rijk contemporain en gingen beide ten onder in de ramp van de Exodus met vervolgens een tussenperiode in de geschiedenis van Egypte als een gevolg van de invallen van de Hyksos, die met de Bijbelse Amalekieten geïdentificeerd worden. De invasie van de Hyksos betekende een ware ramp voor het oude Egypte. Het is de achttiende dynastie onder farao Ahmose die aan het einde van de elfde eeuw v. Chr. de macht van de Hyksos brak en de soevereiniteit van Egypte herstelde.

Psalm 78:1 Een leerdicht van Asaf. Wend het oor, mijn volk, tot mijn leer, neigt uw oor tot de woorden van mijn mond; 2 ik wil mijn mond tot een spreuk opendoen, ik wil aloude verborgenheden verkondigen. 3 Hetgeen wij gehoord hebben en weten, en onze vaderen ons hebben verteld, 4 dat willen wij voor hun kinderen niet verhelen; wij willen vertellen aan het volgende geslacht des HEREN roemrijke daden, zijn kracht en de wonderen die Hij gewrocht heeft. (NBG Vertaling 1951)

Het lanceren van de theorie over ‘de late datering van de exodus’ zou zijn oorsprong bij de Amerikaan William F. Albright (1891/1971) hebben. Hij was een bijbelgeleerde, archeoloog en letterkundige. Ook hij ging er van uit dat de geïntroduceerde Sothis-kalender correct was en de datering van de aardlagen in Egypte en Kanaän eveneens correct. De datering van de exodus plaatste hij rond 1200/1250 v. Chr. Het Bijbelgedeelte van 1 Koningen 6:1 was niet letterlijk te nemen? De vermelde periode van 480 jaar tussen de Tempel van Salomo en de exodus is de som van 40 x 12 en zal wel een symbolische betekenis gehad hebben? Evenzo het jaartal 40 voor de leeftijd van Mozes bij zijn vlucht naar Midian en nog eens 40 jaar voor zijn verblijf aldaar. De late datering van de exodus rond 1250 v. Chr. levert tegen de achtergrond van de rangschikking van de farao ’s op de tijdsbalk door de egyptologie als resultaat de farao ’s Seti I en Ramses II van de negentiende dynastie op, als kandidaat-farao ’s voor de farao van de verdrukking en als farao van de exodus. De datering van de late datering is de meest populaire datering die gehanteerd wordt. Zelfs Hollywood ziet in haar filmproducties de farao ’s Seti I en Ramses I als de farao ’s van de verdrukking en de exodus.

Maar ook bij deze farao ’s is de regeerperiode te kort om ze als een puzzelstuk in het Bijbelse plaatje te plaatsen. De verschillende bronnen wat de regeertijd betreft spreken elkaar overigens tegen. Maar de hoogste jaartallen zijn voor onze studie belangrijk. Seti I heeft dan maximum elf jaar regeertijd, Ramses II heeft een regeerperiode van 67 jaar en Merneptah ( de opvolger van Ramses II) een regeerperiode van tien jaar. Ook deze hoogste regeerperioden passen niet in het Bijbels-historische kader. Zoals we eerder gezien hebben moet de Bijbelse farao van de verdrukking een minimum regeerperiode van 76 jaar hebben. En ook de Richterenperiode in Israël kan onmogelijk in een tijdsbestek van slechts twee eeuwen op de tijdsbalk gerangschikt worden zonder de Bijbel geweld aan te doen. De conclusie is dat zowel de vroege als de late datering van de exodus gezien tegen de achtergrond van de tijdsconstructie door de egyptologie, geen zin maakt. Beide schieten te kort en alleen met een drastische herziening van de geschiedenis van de oudheid vallen de stukken in de juiste plaats. Hierna een veelzeggend citaat van de bekende egyptoloog de Brit Sir Alan Gardiner (1879/1963) over het Egypte van de oudheid:

“…It must never be forgotten that we are dealing with a civilization thousands of years old and one of which only tiny remnants have survived. What is proudly advertised as Egyptian History is merely a collection of rags and tatters.”

En deze collectie van ‘rags and tatters’ zou dan aanwijzingen moeten bevatten ter staving van de gebeurtenissen die in de Bijbelboeken Genesis en Exodus beschreven werden? Voor mij staat het buiten twijfel dat Genesis en Exodus historische boeken zijn die een leidraad kunnen zijn voor het historisch in beeld brengen van de ‘rags and tatters’ die het oude Egypte geleverd heeft. Veelzeggend is het commentaar van een revisionist van het eerste uur Dr. Donovan Courville, de auteur van ‘The Exodus Problem and its Ramifications’, 1971.

“...It must not be forgotten that the task of historians is not to create history. The events of history have occurred, and there is nothing that can be done to change the time relationships between these events by a single minute. The task is rather that of unraveling the confused records which have come down to us, and when this task has been done correctly, it is axiomatic that it should not be necessary to apologize for inconsistencies and anomalies at every turn of events.”

Donovan A. Courville, B.Th., B.A., M.A., Ph.D.

Hoofdstuk 8

Exodus, Pesach 15 Nisan 1483 v. Chr.

De historische Pesachweek verbonden met de exodus ving aan met 15 Nisan 1483 v. Chr. bij het ondergaan van de zon op een donderdagavond volgens de westerse kalender. Volgens de Joodse kalender eindigt een dag bij het ondergaan van de zon en vangt een nieuwe dag aan. Op donderdagavond nuttigden de Israëlieten per familie hun bereide Pesachlam en brachten zoals opgedragen het bloed van het geslachte Pesachlam aan de deurposten van hun woningen aan. Daarna maakten zij zich klaar voor de grote trek onder leiding van Mozes naar de woestijn waar zij de HEERE God wilden dienen. Te Middernacht sloeg de HEERE God al het eerstgeborene van mens en dier in het land Egypte.

Exodus 12:29 En het geschiedde ter middernacht, dat de HEERE al de eerstgeborenen in Egypteland sloeg, van den eerstgeborene van Farao af, die op zijn troon zitten zou, tot op den eerstgeborene van den gevangene, die in het gevangenhuis was, en alle eerstgeborenen der beesten. 30 En Farao stond op bij nacht, hij en al zijn knechten, en al de Egyptenaars; en er was een groot geschrei in Egypte; want er was geen huis, waarin niet een dode was. 31 Toen riep hij Mozes en Aäron in den nacht, en zeide: Maakt u op, trekt uit het midden van mijn volk, zo gijlieden als de kinderen van Israël; en gaat heen, dient den HEERE, gelijk gijlieden gesproken hebt. 32 Neemt ook met u uw schapen en uw runderen, zoals gijlieden gesproken hebt, en gaat heen, en zegent mij ook. 33 En de Egyptenaars hielden sterk aan bij het volk, haastende, om die uit het land te drijven; want zij zeiden: Wij zijn allen dood! 34 En het volk nam zijn deeg op, eer het gedesemd was, hun deegklompen, gebonden in hun klederen, op hun schouderen. 35 De kinderen Israëls nu hadden gedaan naar het woord van Mozes, en hadden van de Egyptenaren geëist zilveren vaten, en gouden vaten, en klederen. 36 Daartoe had de HEERE het volk genade gegeven in de ogen der Egyptenaren, dat zij hun hun begeerte deden; en zij beroofden de Egyptenaren. 37 Alzo reisden de kinderen Israëls uit van Rameses naar Sukkoth, omtrent zeshonderd duizend te voet, mannen alleen, behalve de kinderkens. (Statenvertaling)

Dat de exodus op een vrijdag geschiedde leert de Joodse overlevering die stelt dat de Tien Woorden aan Israël gegeven werden op een sabbat, op de vijftigste dag na het vertrek uit Egypte. Het is aldus een eenvoudige berekening om zeven maal zeven weken eerder de Exodus met Pesach op een vrijdag te plaatsen. Dit alles was een voorafschaduwing van het Pesachlam Jezus Christus die op goede vrijdag 7 april 30 AD Zijn Bloed plaatsvervangend voor de Verlossing van Israël en van de wereld, gaf.

Het vertrek van de Israëlieten geschiedde onmiddellijk na middernacht. Vanuit Rameses ging het richting Sukkot, en vervolgens naar Etham aan het einde van de woestijn. De plaatsnamen Rameses en Pitom heb ik in mijn boek: ‘Exodus’ van 2016 geïdentificeerd en vervolgens de reisroute naar de Schelfzee op een landkaart uitgestippeld. De plaats van de doorgang door de Schelfzee wordt in het boek aangewezen en de berg Sinaï in Arabië gelokaliseerd. Sinds de eerste historische Pesachweek zijn er nu 3502 jaar verlopen. Hoe ik het jaartal 1483 v. Chr. voor het exodusjaar verkregen heb is vrij eenvoudig uit te leggen. Vanaf het optreden van de Heer Jezus Christus in oktober 27 AD te Nazareth volgens Lukas hoofdstuk 4, toen de Heiland het ‘aangename jaar des HEREN’ uitriep, wat het dertigste jubeljaar was, rekent men negenentwintig jubeljaren terug de tijd in. Het eerste jubeljaar viel in okt.1395/sep.1394 v. Chr. Zeven maal zeven jaar eerder waren zij in 1443 v. Chr. het beloofde land Kanaän binnengetrokken en begon de eerste sabbatjaren-cyclus. Veertig jaar daarvoor waren de Israëlieten in 1483 v. Chr. uit Egypte opgetrokken. De dertig jubeljaren zijn wetenschappelijk via elf historische vermeldingen op de tijdsbalk verankerd. Volgens het Bijbelboek 1 Koningen 6:1 waren het vierhonderdtachtig jaar vanaf het exodusjaar tot het vierde regeringsjaar van Salomo wanneer deze aan de bouw van de Tempel te Jeruzalem begon. Het vierde regeringsjaar van Salomo viel volgens de sabbat- en jubeljaar-telling in oktober 1004/september 1003 v. Chr. Zijn eerste regeringsjaar begon in oktober 1007 v. Chr. en zijn sterfjaar was het najaar van 967 v. Chr. Voor Salomo hebben we de veertigjarige regeerperiode van David: 1047/1007 v. Chr. en daarvoor regeerde Saul van 1087 tot 1047 v. Chr. over de twaalf stammen van Israël. De koningen van Israël en Juda heb ik tussen de jaartallen 967 en 586 v. Chr. op de tijdsbalk herschikt met de historische sabbat- en jubeljaren als ijkpunten. Zie onder andere mijn laatste uitgave: dertig jubeljaren, uit 2018.

Volgens Flavius Josephus geschiedde de exodus in een jaar dat de Nisan-zon zich in het astronomische Ram of Lam (Aries)-beeld op de veertiende dag van de maand nisan bevond.

In the month of Xanthicus, which is by us called Nisan, and is the beginning of our year, on the fourteenth day of the lunar month, when the sun is in Aries, (for in this month it was that we were delivered from bondage under the Egyptians,) the law ordained that we should every year slay that sacrifice which I before told you we slew when we came out of Egypt, and which was called the Passover; and so we do celebrate this Passover in companies, leaving nothing of what we sacrifice till the day following. (Flavius Josephus (Joodse Oudheden, Boek III.x.5)

Dat de exodus volgens Flavius Josephus plaatsvond op het exacte moment dat de zon het sterrenbeeld Ram/Lam binnenging is uiteraard geen toeval (The Witness of the Stars, Rev. E. W. Büllinger (1837/1913), Chapter IV, The Sign Aries (The Ram or Lamb). Het maakt deel uit van het plan der eeuwen, namelijk God ’s voornemen (Efeze 3:11) dat zal leiden naar het herstel van alle dingen.

In mijn boek Exodus, 2016, breng ik de geschiedenis van Israël in het oude Egypte vanaf de aartsvader Jakob tot op Mozes. De exacte Exodusroute wordt op de landkaart uitgestippeld en de Bijbelse plaatsnamen Rameses, Sukkot en Etham op de landkaart geplaatst. De plaats van de doorgang door de Schelfzee wordt in het boek aangewezen en de berg Sinaï in Arabië gelokaliseerd. Mijn verhaal laat ik aanvangen in het Egypte van de oudheid vanaf de aankomst daar van Jakob/Israël in 1699 v. Chr. op het hoogtepunt van een wereldwijde hongersnood en eindigt met de Exodus uit Egypte in 1483 v. Chr., gevolgd door het geven van de Tien Woorden aan Israël. De geschiedenis van Israël en de Exodus halen we in de eerste plaats uit de Bijbel, daarnaast uit de werken van Flavius Josephus en uit de Joodse overleveringen en legendes. Maar ook de Egyptologie levert via een revisie van de geschiedenis van de oudheid verrassende resultaten. De Exodus van de Israëlieten uit Egypte met de gepaard gaande tien plagen betekende namelijk een ware breuk in de Egyptische geschiedenis. Volgens de revisie van de oudheidgeschiedenis waren het zogenaamde Oude- en het Midden-Rijk in Egypte contemporain met elkaar en gingen als een gevolg van de tien plagen en de exodus met de vernietiging van het Egyptische leger in de Schelfzee, samen ten onder. Binnen de revisie van de oudheidgeschiedenis van Egypte was er maar één tussenperiode, die van de Hyksos, die na de Exodus Egypte overrompelden en hun heerschappij over het Midden-Oosten vestigden. De twaalf stammen van Israël trokken intussen na een periode van veertig jaar in de wildernis, het Beloofde Land Kanaän binnen.

Tijdschema 1502/1489