KRONOS

2 Koningen 17:1 In het twaalfde jaar van Achaz, den koning van Juda, werd Hosea, de zoon van Ela, koning over Israël te Samaria, en regeerde negen jaren. 2 En hij deed dat kwaad was in de ogen des HEEREN; evenwel niet, als de koningen van Israël, die voor hem geweest waren. 3 Tegen hem toog op Salmaneser, koning van Assyrië; en Hosea werd zijn knecht, dat hij hem een geschenk gaf. 4 Maar de koning van Assyrië bevond een verbintenis in Hosea, dat hij tot So, den koning van Egypte, boden gezonden had, en het geschenk aan den koning van Assyrië niet als te voren van jaar tot jaar opbracht; zo besloot hem de koning van Assyrië, en bond hem in het gevangenhuis. 5 Want de koning van Assyrië toog op in het ganse land; ja, hij kwam op naar Samaria, en hij belegerde haar drie jaren. 6 In het negende jaar van Hosea, nam de koning van Assyrië Samaria in, en voerde Israël weg in Assyrië, en deed ze wonen in Halah, en in Habor, aan de rivier Gozan, en in de steden der Meden. (Statenvertaling)

De Hebreeuwse naam So komt niet in de gekende Egyptische koningslijsten voor en dus bestaat de taak er in deze Bijbelse koning over Egypte met een Egyptische naam te identificeren. Farao So heerste volgens de Bijbel over Egypte tijdens de belegering van Samaria door de Assyriërs van 720 tot 717 v. Chr.

De Statenbijbel en de Engelstalige King James Bijbel hebben beide de naam So onvertaald gehandhaafd. Zo ook de NBG en NBV vertalingen. Ook de Joodse historicus Flavius Josephus (Joodse Oudheden, Bk IX, xiv) uit de eerste eeuw van de westerse tijdrekening, vermeld de naam So als koning van Egypte ten tijde van de val van Samaria.

De Septuagintbijbel LXX echter, de Griekse vertaling van het Oude Testament daterend uit de derde eeuw voor Christus en tot stand gekomen in Alexandrië in Egypte, heeft het Hebreeuwse So als Segor neergezet. Maar ook deze naam vinden we niet terug in de ons bekende Egyptische koningslijsten. De betekenis van de naam Segor is standvastigheid of sterkte wat misschien een hint inhoudt naar een mogelijke identificatie.

SEPTUAGINT, IV Kings, Chapter 17

1 In the twelfth year of Achaz king of Juda began Osee the son of Ela to reign in Samaria over Israel nine years. 2 And he did evil in the eyes of the Lord, only not as the kings of Israel that were before him. 3 Against him came up Salamanassar king of the Assyrians; and Osee became his servant, and rendered him tribute. 4 And the king of the Assyrians found iniquity in Osee, in that he sent messengers to Segor king of Egypt, and brought not a tribute to the king of the Assyrians in that year: and the king of the Assyrians besieged him, and bound him in the prison-house. 5 And the king of the Assyrians went up against all the land, and went up to Samaria, and besieged it for three years. (LXX)

Maar laat ons eerst de tijdsconstructie schilderen waar de hiervoor beschreven geschiedenis in moet passen. De val van Samaria dateer ik in 717 v. Chr. en dit in afwijking van het gangbare jaartal 722 v. Chr. Dit laatste jaartal is foutief gebaseerd op de verankering van de Bijbelse koningslijst met de van Assyrische koningslijst door de geleerde Edwin R. Thiele. Zie mijn boek De Assyriologie herzien, 2012. De gevestigde Assyriologie gaat er bovendien van uit dat Sargon II de veroveraar van Samaria was en verantwoordelijk voor de wegvoering van de tien stammen in ballingschap. De Bijbel stelt echter duidelijk dat het de Assyrische koning Salmaneser V was die Samaria innam. Salmaneser was de zoon en opvolger van Tiglath Pileser III, Assyrische koningen die tijdens hun regeerperiode expansionistisch buiten hun gebied traden en een gesel voor de buurlanden werden. Het zijn ook namen van koningen die voor deze periode bij name in de Bijbel terug te vinden zijn.

Egypte was tijdens deze periode geen grootmacht meer en bovendien was de Nijldelta verdeeld over verschillende huizen of dynastieën. De profeet Jesaja bijvoorbeeld die optrad tijdens deze epoque beschrijft Egypte aldus:

Jesaja 30:1 Wee den kinderen, die afvallen, spreekt de HEERE, om een raadslag te maken, maar niet uit Mij, en om zich met een bedekking te bedekken, maar niet uit Mijn Geest, om zonde tot zonde te doen; 2 Die gaan, om af te trekken in Egypte, en vragen Mijn mond niet; om zich te sterken met de macht van Farao, en om hun toevlucht te nemen onder de schaduw van Egypte. 3 Want de sterkte van Farao zal ulieden tot schaamte zijn, en die toevlucht onder de schaduw van Egypte tot schande. 4 Wanneer zijn vorsten zullen geweest zijn tot Zoan, en zijn gezanten zullen gekomen zijn tot nabij Chanes; 5 Hij zal hen allen beschaamd maken door een volk, dat hun geen nut kan doen, noch tot hulp, noch tot voordeel, maar tot schande en ook tot smaadheid zijn zal. 6 De last der beesten, van het zuiden, naar het land des angstes, en der benauwdheid, van waar de sterke leeuw en de oude leeuw is, de basilisk en de vurige vliegende draak; hun goederen zullen zij voeren op den rug der veulens, en hun schatten op de bulten der kemelen, tot het volk, dat hun geen nut zal doen. 7 Want Egypte zal ijdellijk en te vergeefs helpen; daarom heb Ik hierover geroepen; Stilzitten zal hun sterkte zijn. (Statenvertaling)

Het Bijbelboek Jesaja 30:4 spreekt over de vorsten (in het meervoud) van Egypte die te Zoan verblijven en er wordt verwezen naar de residentie Chanes waar gezanten arriveren. Beide Egyptische hoofdplaatsen heb ik eerder geïdentificeerd met het Egyptische Tanis dat voor het Hebreeuwse Zoan staat en de plaats Chanes is identiek met het Egyptische Te-haphne-hes wat residentie van de Nubiër betekende. De Nijldelta was ten tijde van de profeet Jesaja als een lappendeken met verschillende huizen of dynastieën die ieder over hun gebied van Egypte als vazallen heersten. Hun leenheer was Amonhotep IV die volgens mijn revisie in de achtste eeuw v. Chr. op de tijdsbalk thuishoort. Zie mijn boek: De zonaanbidder, Achnaton de strenge en hardvochtige farao volgens de profeet Jesaja, 2016.

De tweeëntwintigste Libische dynastie had haar hoofdplaats in Tanis, het Bijbelse Zoan, samen met een afsplitsing van de drieëntwintigste dynastie. In Memfis, het Bijbelse Nof, zat de vierentwintigste dynastie tezamen met vertegenwoordigers van de achttiende dynastie. Deze laatsten hadden naast Thebe ook in Memfis een residentie. En te Chanes was de vijfentwintigste dynastie vertegenwoordigd met een Ethiopiër of Nubiër op de troon. De Libiërs en de Ethiopiërs heb ik mijn studie beschreven als een soort politiehonden die door Amonhotep III en Achnaton gebruikt werden ter handhaving van hun macht, zowel binnen als buiten de grenzen van Egypte. Dit is het ook het plaatje dat de profeet Jesaja in zijn negentiende hoofdstuk over Egypte neerzette. Egypte zou na een opstand van stad tegen en stad en koninkrijk tegen koninkrijk overgegeven worden in de macht van een hardvochtig en gestreng heer. Deze dwingeland identificeerde ik met de godsdienstige fanaticus Amonhotep IV of Achnaton. Deze farao verplaatste zijn hoofdstad van Thebe naar een nieuw gebouwde stad met de naam Achet-Aton. Voor zijn gebieden in Klein-Azië had hij minder interesse die dan ook een voor een verloren gingen.

Het is uit de rij van de hiervoor opgegeven dynastieën dat farao So geselecteerd dient te worden. Voorwaar geen eenvoudige opdracht.

Wie was farao So? Een Ethiopiër? Een Libiër? Een autochtone Egyptenaar?

Herodotus (Boek 2, 137) heeft het meerdere malen over een Ethiopische koning met de naam Sabakoos, die het zowel Psammetichos als zijn voorganger Anysis moeilijk maakte gedurende een periode van vijftig jaar. Diodorus van Sicilië, een historicus uit de eerste eeuw voor Christus, schrijft in zijn historisch werk dat in totaal vier Ethiopische faraos over Egypte geheerst hebben en dit gedurende een periode van 36 jaar, hoewel hij schrijft dat dit heersen met intervallen gebeurde.

In 709 v. Chr. vond tijdens de belegering van Jeruzalem door het Assyrische leger, de slag van Elteke plaats tussen het leger van Egypte en dat van Assyrië aan de grens met Egypte. De Bijbel noemt Tirhaka bij naam als de koning van Ethiopië die in bondgenootschap met Hizkia tegen de Assyriërs optrok maar geen uitredding bracht. Tirhaka is zodoende als farao van Ethiopië met het veertiende regeringsjaar van Hizkia verbonden. Tirhaka regeerde in co-regentschap met de Ethiopiërs Sjabaka en Sjebitkoe. De Kawa-stele maakt dit duidelijk. Deze inscriptie leert dat het zesde jaar van Tirhaka gelijk was aan het vijftiende jaar van Sjabaka en het derde jaar van Sjebitkoe. De voorganger van Sjabaka was Pianchi die in zijn eenentwintigste regeringsjaar een invasie vanuit Nubië naar de Nijldelta leidde. Op de tijdsbalk plaatsen we farao Sjabaka ten tijde van de val van Samaria. Was hij de Bijbelse So? Of was het Pianchi zijn voorganger?

Volgens het werk van Dr. Immanuël Velikovsky was de Bijbelse So een Sosenk of een Osorkon van de Libische tweeëntwintigste dynastie de meest geschikte kandidaat. Velikovsky plaatste de tweeëntwintigste dynastie in de achtste en zevende eeuw v. Chr. op de tijdsbalk en brak terecht met de orthodoxe identificatie van Sheshonk of Sjosjenq I met de Bijbelse farao Sisak die in het vijfde regeringsjaar van Rehabeam Juda binnenviel en de Tempel te Jeruzalem plunderde.

De bekende wetenschapper Isaac Newton die een revisionist van de geschiedenis van de oudheid was, schreef ook zijn mening over farao So neer. Volgens Newton was de Ethiopiër Sabakoos of Sabacon die Herodotos beschreef de Bijbelse farao So. En mogelijk schrijft Newton, was Sabacon identiek met Sethon of Sethoos. Hierna het betreffende gedeelte dat ik van het internet plukte:

In the Dynasties of Manetho; Sevechus is made the successor of Sabacon, being his son; and perhaps he is the Sethon of Herodotus, who became Priest of Vulcan, and neglected military discipline: for Sabacon is that So or Sua with whom Hoshea King of Israel conspired against the Assyrians, in the fourth year of Hezekiah, Anno Nabonass. 24. Herodotus tells us twice or thrice, that Sabacon after a long Reign of fifty years relinquished Egypt voluntarily, and that Anysis who fled from him, returned and Reigned again in the lower Egypt after him, or rather with him: and that Sethon Reigned after Sabacon, and went to Pelusium against the army of Sennacherib, and was relieved with a great multitude of mice, which eat the bow-strings of the Assyrians; in memory of which the statue of Sethon, seen by Herodotus, [339] was made with a Mouse in its hand. A Mouse was the Egyptian symbol of destruction, and the Mouse in the hand of Sethon signifies only that he overcame the Assyrians with a great destruction. The Scriptures inform us, that when Sennacherib invaded Judæa and besieged Lachish and Libnah, which was in the 14th year of Hezekiah, Anno Nabonass. 34. the King of Judah trusted upon Pharaoh King of Egypt, that is upon Sethon, and that Tirhakah King of Ethiopia came out also to fight against Sennacherib, 2 King. xviii. 21. & xix. 9. which makes it probable, that when Sennacherib heard of the Kings of Egypt and Ethiopia coming against him, he went from Libnah towards Pelusium to oppose them, and was there surprised and set upon in the night by them both, and routed with as great a slaughter as if the bow-strings of the Assyrians had been eaten by mice. Some think that the Assyrians were smitten by lightning, or by a fiery wind which sometimes comes from the southern parts of Chaldæa. After this victory Tirhakah succeeding Sethon, carried his arms westward through Libya and Afric to the mouth of the Straits: but Herodotus tells us, that the Priests of Egypt reckoned Sethon the last King of Egypt, who Reigned before the division of Egypt into twelve contemporary Kingdoms, and by consequence before the invasion of Egypt by the Assyrians.

(THE CHRONOLOGY OF ANCIENT KINGDOMS AMENDED. A SHORT CHRONICLE from the First Memory of Things in Europe, to the Conquest of Persia by Alexander the Great, by Sir ISAAC NEWTON, London, MDCCXXVIII, 1728 AD)

Het boeiende aan de studie van Newton is dat deze onderzoeker in de achttiende eeuw uitsluitend werkte met het historische materiaal dat toen voorhanden was via de Bijbel, Flavius Josephus, Herodotos, Diodorus en vele andere historici. Het archeologische terrein in Egypte lag toen nog braak en zou pas voor het Westen toegankelijk worden na de campagne van Napoleon in Egypte in de negentiende eeuw. Maar de eerder vermelde oudheidhistorici had Newton door en door in de grondtekst bestudeerd en toen al had hij een revisie van de Egyptische geschiedenis neergepend waar heden heel wat bruikbare puzzelstukjes in gevonden kunnen worden.

Met dit artikel wil ik echter verder aandacht geven aan farao Sethoos van de historicus Herodotos. De naam Sethoos is een Griekse naamversie van een Egyptische farao. Herodotos schrijft dat farao Sethoos een tijdgenoot van de Assyriër Sanherib was. En van Sanherib weten we dat deze de zoon en troonopvolger van Sargon II, de usurpator was. Sanherib staat ook in de Bijbel vermeld met zijn belegering van Jeruzalem in het veertiende regeringsjaar van koning Hizkia van Juda zijnde 709 v. Chr. Dit jaartal is slechts acht jaar verwijderd van de val van Samaria in 717 v. Chr.

Herodotos Boek 2,

141. After him there came to the throne the priest of Hephaistos, whose name was Sethos. This man, they said, neglected and held in no regard the warrior class of the Egyptians, considering that he would have no need of them; and besides other slights which he put upon them, he also took from them the yokes of corn-land which had been given to them as a special gift in the reigns of the former kings, twelve yokes to each man. After this, Sanacharib king of the Arabians and of the Assyrians marched a great host against Egypt. Then the warriors of the Egyptians refused to come to the rescue, and the priest, being driven into a strait, entered into the sanctuary of the temple and bewailed to the image of the god the danger which was impending over him; and as he was thus lamenting, sleep came upon him, and it seemed to him in his vision that the god came and stood by him and encouraged him, saying that he should suffer no evil if he went forth to meet the army of the Arabians; for he himself would send him helpers. Trusting in these things seen in sleep, he took with him, they said, those of the Egyptians who were willing to follow him, and encamped in Pelusion, for by this way the invasion came: and not one of the warrior class followed him, but shop-keepers and artisans and men of the market. Then after they came, there swarmed by night upon their enemies mice of the fields, and ate up their quivers and their bows, and moreover the handles of their shields, so that on the next day they fled, and being without defence of arms great numbers fell. And at the present time this king stands in the temple of Hephaistos in stone, holding upon his hand a mouse, and by letters inscribed he says these words: "Let him who looks upon me learn to fear the gods."

Herodotos beschrijft Sethoos als de opperpriester van Hefaistos en maakt hem een tijdgenoot van Sanherib van Assyrië, tegen wie hij ook moest strijden. De strijd vond plaats bij Peloesion, de gangbare toegang tot Egypte in het noorden langs de kustroute, en Herodotus verhaalt hoe de Assyriërs moesten vluchten vanwege een muizenplaag die het Assyrische leger teisterde.

De conclusie is dat meerdere Egyptische legers en legerbevelhebbers aan de beschreven strijd deelgenomen te hebben. We hebben Tirhaka met een legertroep en we hebben Sethoos met een legertroep die geallieerd een Assyrische invasie een halt toeroepen. Twee aanvoerders; wat verwijst naar de vorsten van Zoan van de profeet Jesaja in de Bijbel.

Maar wie was Sethos? Met welke farao moet hij geïdentificeerd worden?

In mijn studie TIJD en TIJDEN, 2015, blz. 307-311, identificeerde ik hem met farao Zet van de drieëntwintigste dynastie. Volgens het studiewerk van Donovan A. Courville (The Exodus Problem and its Ramifications, Chapter XVIII) was de laatste farao van dynastie XXIII met de naam Zet gelijk aan de Sethnakht de grondvester van de twintigste dynastie. Sethnakht was volgens Courville een overgangsfiguur tussen de twee dynastieën. De orthodoxe Egyptologie heeft niet veel informatie over deze koning en veel over zijn afkomst en leven wordt gespeculeerd.

De Sethoos van Herodotos wordt opgevolgd door twaalf koningen die ieder voor een tijd over een gebied van Egypte heersten. Later zou één van hen: farao Psammetichos, de alleenheerschappij overnemen.

Herodotos Boek 2:

147. but I will now recount that which other nations also tell, and the Egyptians in agreement with the others, of that which happened in this land: and there will be added to this also something of that which I have myself seen.

Being set free after the reign of the priest of Hephaistos, the Egyptians, since they could not live any time without a king, set up over them twelve kings, having divided all Egypt into twelve parts. These made intermarriages with one another and reigned, making agreement that they would not put down one another by force, nor seek to get an advantage over one another, but would live in perfect friendship: and the reason why they made these agreements, guarding them very strongly from violation, was this, namely that an oracle had been given to them at first when they began to exercise their rule, that he of them who should pour a libation with a bronze cup in the temple of Hephaistos, should be king of all Egypt (for they used to assemble together in all the temples).

151. Now the twelve kings continued to rule justly, but in course of time it happened thus:--After sacrifice in the temple of Hephaistos they were about to make libation on the last day of the feast, and the chief-priest, in bringing out for them the golden cups with which they had been wont to pour libations, missed his reckoning and brought eleven only for the twelve kings. Then that one of them who was standing last in order, namely Psammetichos, since he had no cup took off from his head his helmet, which was of bronze, and having held it out to receive the wine he proceeded to make libation: likewise all the other kings were wont to wear helmets and they happened to have them then. Now Psammetichos held out his helmet with no treacherous meaning; but they taking note of that which had been done by Psammetichos and of the oracle, namely how it had been declared to them that whosoever of them should make libation with a bronze cup should be sole king of Egypt, recollecting, I say, the saying of the Oracle, they did not indeed deem it right to slay Psammetichos, since they found by examination that he had not done it with any forethought, but they determined to strip him of almost all his power and to drive him away into the fen-country, and that from the fen- country he should not hold any dealings with the rest of Egypt.

152. This Psammetichos had formerly been a fugitive from the Ethiopian Sabacos who had killed his father Necos, from him, I say, he had then been a fugitive in Syria; and when the Ethiopian had departed in consequence of the vision of the dream, the Egyptians who were of the district of Saïs brought him back to his own country.

De identificatie van de Sethoos van Herodotos met Sethnakht de grondvester van de twintigste dynastie ligt voor de hand wanneer we in de twaalf koningen van Herodotos als opvolgers van Sethos, de Ramessieden willen herkennen. De tien Ramessieden die samen met Necho en Psammetichos de twaalf koningen van Herodotos maken. Het is een passend puzzelstuk dat men via deze identificatie kan invoegen.

De vraag naar wie exact farao So van de Bijbel was blijft nog onbeantwoord, maar farao Sethnakht alias Sethoos is naar mijn mening de meest logische kandidaat. We moeten ook bedenken dat de Egyptische faraos meerdere namen hadden met buiten Egypte dikwijls andere namen. De faraos Amonhotep III en Amonhotep IV bijvoorbeeld werden in Klein-Azië in het Akkadisch aangesproken als Nimmoeria en Nafoeria. Het is alzo niet ongewoon dat in Israël een farao met de naam So bekend was.

Wordt vervolgd

Met vriendelijke groet

Robert De Telder

Recente publicaties:

EXODUS, 2016, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/102331

De Zonaanbidder, 2016, zie link: http://www.bravenewbooks.nl/books/87999