In het beroemde volkssprookje Hansje en Grietje, neemt een boze heks deze twee kinderen gevangen en laat zij Grietje het vuur aanmaken van de oven waarin haar broertje zal gaar gestoofd worden nadat hij vet genoeg geworden is om op te eten. De vertelling mag ons nu bizar in de oren klinken, maar zij is lang niet de enige over de menseneterij: ettelijke verhalen gaan over mensen die honger hebben en die dan maar andere mensen, bij voorkeur kinderen die zich niet verweren kunnen, vangen met een list en hen daarna oppeuzelen. Dat de pointe van de verhalen meestal de geslaagde, heldhaftige ontsnappingspogingen uit de klauwen van de boosdoeners betreft, bewijst precies dat het kannibalisme ooit een harde realiteit was en dat kannibalen feitelijk met rust werden gelaten, wellicht omdat hun 'sport' zo algemeen was. Maar niet alleen in sprookjes komt de menseneterij aan bod.

Psychologen leren ons dat wij blind worden voor die zaken waar we voortdurend met de neus op gedrukt worden. Dat geldt voor beelden, voor geluiden en voor alle mogelijke zintuiglijke indrukken, maar ook voor verhalen en ideeën; het is zelfs waar met betrekking tot ganse ideeëncomplexen of ideologieën. Zo behoren wie de neus ophalen voor de praktijk van de menseneterij, niet zelden tot de belijders van de christelijke religie die, zonder te overdrijven, wezenlijk kannibalistisch is: op het laatste avondmaal geeft de messias zijn leerlingen van zijn eigen vlees en bloed te eten en te drinken en hij stelt deze handeling in als een sacrament dat dient herhaald te worden in elke heilige mis, tot het einde der tijden.

Mensen zijn ook dieren, zo leert men nu aan de kinderen, en velen gaan zich met dieren verwant voelen en willen om die reden geen vlees meer eten: zij zien er tegen op zoals de meesten opzien tegen de barbaarse praktijk van de menseneterij. Maar op anderen heeft deze pedagogische evolutie net het tegengestelde effect: zij zien immers dat, niettemin gezegd wordt dat ook mensen dieren zijn, er dan toch geen veroordelingen volgen op het eten van konijn, lam, paard, koe of kip. Integendeel nodigen de vleeseters iedereen met een brede glimlach aan tafel uit, alsof er helemaal niets aan de hand was en, meer nog: alsof deze kannibalistische ondernemingen aan de mens een bijzondere prikkel bezorgden waarvan de koestering wordt voorgesteld als aanprijzenswaardig en zelfs als nastrevenswaardig. En het zijn nu precies deze mensen die het eten van dieren beschouwen als een even erge misdaad als het eten van mensen, die uiteindelijk eerder zullen overgaan tot het probleemloos verorberen van hun soortgenoten. Immers, in hun eigen kijk op de zaak, zien zij precies 'hetzelfde' gebeuren waar mensen straffeloos dierenvlees eten.

Wie er als kind ooit diep van overtuigd geweest is dat het opeten van de eigen hond of kat of geit, doodzonde is, en wie bovendien dagelijks deze doodzonde moest begaan op ouderlijk bevel - wie aldus werd opgevoed, loopt meer kans dan een ander om op latere leeftijd kannibaal te worden. Uiteraard is het waarschijnlijker dat die persoon, eenmaal meester over zichzelf en over wat hij eet, nooit meer vlees zal willen eten, en dat hij ook anderen van het kwaadaardige van de vleeseterij zal willen overtuigen. Maar ook de kans dat hij een echte kannibaal wordt, zal groter zijn dan bij alle anderen - zoals gezegd omdat hij, in zijn eigen optiek, gedwongen werd om grenzen te overschrijden die voor anderen vooralsnog taboe bleven.

"Iedereen doet het" - dat is wat dit soort van menseneter denkt. En als het eten van lamsvlees ook even erg is als het eten van mensenvlees, dan is het inderdaad waar dat iedereen het doet. Als in de heilige eucharistie het lichaam en het bloed van Christus dagelijks aan de ganse mensheid worden geofferd, dan is dit inderdaad de uitgelezen praktijk van de ganse mensheid. Is nu de menseneter waarover hier sprake, niet een crimineel geworden omdat hij alles net iets te letterlijk opnam dan goed is voor een mens?

Laten we nogmaals het geloof in beschouwing nemen: vooreerst het christelijke geloof, vervolgens ook het milieubewuste... 'natuurgeloof', om zo te zeggen. Werd over het geloof niet altijd gezegd dat het goed en zelfs zeer goed was, en dat men nooit hard genoeg kan geloven? De kampioenen van het geloof worden immers sinds jaar en dag als heilige voorbeelden vereerd en aan hen worden de dagen van het jaar opgedragen; hun namen sieren alle kalenders! Inderdaad, men kan nooit hard genoeg geloven: hoe harder en hoe letterlijker men gelooft, hoe heiliger en hoe toonbeeldiger men is, kijk maar naar de heilige martelaren! En dan dat milieugeloof, dat geloof in de natuur: is het niet beter dat men nooit vlees eet dan dat men dit slechts eenmaal in de week doet? Vanzelfsprekend is het beter om nooit ofte nimmer andere dieren op te eten! Is het waar dat voor mensen het eten van het vlees van andere soorten op de keper beschouwd een even erge zonde is als het eten van mensenvlees? Volgens sommigen is dat inderdaad het geval, maar zij vormen wel een kleine minderheid, niettemin er werelddelen zijn waar ook dit geloof zeer algemeen is en waar het doden van een heilige koe nog erger is dan het doden van een mens. Het is een beetje angstwekkend dat zoveel mensen deze nogal vreemde opvattingen blijken aan te hangen, maar eigenlijk mogen we tegelijk nog van geluk spreken dat christendom en natuurgeloof onderling niet te combineren vallen, want pas dan zou de menseneterij een ware epidemie worden!

Al bij al staat het intussen als een paaltje boven water dat wat moet en mag en goed en slecht is, vandaag niet langer op eenduidigheid kan rekenen, en dat geldt ook inzake voeding en inzake moord. De twee lijken ver uiteen te liggen, maar zijn natuurlijk wezenlijk zeer nauw verbonden omdat elkeen zich voeden moet terwijl voedsel sowieso gedood leven is. Hoe sjiek onze restaurants en onze kookboeken ook ogen: ze betreffen niets minder dan het festijn omtrent het doden van andere wezens met het oog op het eigen leven of zelfs alleen maar op het eigen kortstondige genot. Van de grote Franse filosoof Jean-Paul Sartre is bekend dat hij alleen maar vlees at dat dusdanig was bereid dat het niet langer als vlees te herkennen was, maar hij at het wel en hij wilde het ook eten. Eigenlijk verschillen wij hierin niet zoveel van Sartre, aangezien een groot deel van de kookkunst tenslotte bestaat in het 'onzichtbaar' maken of het camoefleren van datgene wat wij aan anderen en aan onszelf voorschotelen.

Boven onze feestdis hangen wij graag doeken op in vergulde lijsten, met olieverfschilderingen van exhuberante jachttaferelen die wij al etende bekijken met grote ogen, maar het verband tussen wat wij daar zien en wat er op ons bord ligt, maken we meestal helemaal niet. Er schort vooral iets aan onze gevoelens jegens dieren in de jongste decennia, en het is iets dat mij alvast beangstigt om de hoger genoemde redenen die misschien niet zo vergezocht zijn als zij nu nog kunnen lijken. De met de natuur vergroeide boer uit de vorige eeuw (die inmiddels met een Europese subsidietechniek werd uitgeroeid), klopte goedmoedig op de schouder van zijn kalf of van zijn varkentje, en zei: "Haha: daar komt aardig wat spek aan zie! Die zal smaken, samen met een bessensausje, als de sneeuw dik ligt!", en dan, gekscherend tot het zwijntje: "Nietwaar, mijn kleintje? Hahaha!" Dezelfde woorden worden in het sprookje van Hansje en Grietje in de mond gelegd van de boze heks die Hansje op wil eten. Maar het kleine meisje dat een tam varkentje of een ander huisdier vastpakt om het te aaien, veroordeelt zowel wat de heks beoogt als wat de boer van weleer durft te zeggen: zij beschouwt het biggetje als een soortgenoot en, onder de invloed van steeds meer 'diervriendelijke documentaires', doet zij geleidelijk hetzelfde met alle andere dieren. Eenmaal volwassen zal zij ofwel vlees eten op de wijze van Jean-Paul Sartre, ofwel zal zij vegetariër zijn of veganiste, en zij zal gebeurlijk dobben over de vraag of ook planten dan geen gevoelens hebben. De harde, onplezierige doch ware kwestie dat niemand zich voeden kan tenzij met ander leven, kan echter niet worden geweerd, en de zogenaamde milieuvriendelijkheid krijgt op den duur de wrange bijklank van een groteske leugen.

Men kan de kool niet sparen én de geit: ofwel geeft men de genoemde leugen toe, ofwel maakt men ze ongedaan, wat immers tot nog toe en sinds duizenden jaren succesvol gebeurde middels het vernuftige onderscheid dat werd aangebracht tussen mens en dier. Want als men inderdaad antropocentrisch denkt, wat wil zeggen dat men aan de eigen, menselijke soort een veel hogere waarde of status toekent dan aan alle andere soorten, dan is het doden en het eten van andere dieren niet langer crimineel: dan is het immer de hoogste bestemming van de dieren - en de planten - om door ons, mensen, te worden opgegeten!

De menseneterij is heden uitgeroeid: "Hansje en Grietje" is een sprookje geworden en het christendom wordt na een grondige herkauwing die een paar millennia heeft geduurd voortaan geheel 'symbolisch' uitgelegd, als was ook de geschiedenis van de menswording van God slechts een sprookje. De sprookjes dat de dieren spreken kunnen daarentegen, worden nu werkelijk, kijk maar eens naar die docu's op teevee waar een onschuldige stem, onder het commando van een al wat minder onschuldige scenarist, ons voorzegt wat Willy de wasbeer, Knol het konijn, of Leo de leeuw wel allemaal denken. Of beter: wat wij in het vervolg zelf dienen te denken over deze beesten als we hen bezig zien. En zo wordt de diereneterij nu uitgeroeid. En keert de menseneterij terug. Jawel, want is het uiteindelijk niet veel minder erg als een soort van zijn eigen soortgenoten eet in plaats van zijn maag te vullen met individuen van een soort die niet de zijne is?

De idee is nog niet helemaal en misschien ook nog niet tot alle lagen van de bevolking doorgedrongen, maar de praktijk maakt allang haar passen - zoals dat trouwens met meer dingen het geval is: menseneterij is 'menselijker' dan het stelen van exemplaren van een andere soort dan de zijne, ter bevrediging van zijn honger. Aan de gedachte moet men nog wennen, de praktijk spreekt intussen reeds vanzelf: meer en meer mensen verdwijnen dagelijks zonder dat van hen ook maar enig spoor teruggevonden wordt, en een simpele telling leert ons direct dat ze niet allemààl om de organen vermoord werden en dat ruim het merendeel om een heel andere reden werd geschaakt. Geruchten weerklinken alsmaar vaker - zij het ook geheel verdoken en voorzichtig, gezien de strafbaarheid der feiten - over exclusieve gelegenheden waar vooralsnog voor bijzonder veel geld - en dan spreken we niet meer over duizenden euro's of dollars, maar over veelvouden daarvan - "gestoofde babyneusjes in beharnijzesaus" worden aangeboden, of "gerookte kinderteentjes met knoflook en citroen in een bedje van truffels".

Toegegeven, zo'n menu alleen al is shockerend, en er zijn ongetwijfeld 'zaken' - huizen van vertrouwen - die zo'n kaart op tafel hebben, doch die slechts Ersatz opdienen, en dit met medeweten van de klant die zich op die wijze inbeeldt dat hij onnoemelijk gefortuneerd is en dat hij zich beweegt in die kleine kring van halfgoden die - wat men er ook van zegt - geheel boven de wet staan. Maar de illusie zou er nooit zijn zonder het werkelijke voorbeeld - dàt is een wet. Ergens - god weet waar - worden door echte boze heksen Grietjes gebruikt om de ovens warm te stoken waarin Hansjes gebraden worden die dan worden opgegeten met pompoen, ofwel met gestoofde peertjes, met waterkers of noem maar op.

(J.B., 03.08.'08)

Mijn vrouw is uit werken en ikzelf - ik zit tot over de oren in het werk, daarom ook blijf ik thuis en doe ik het thuis, om dus geen tijd te verliezen met verplaatsingen. Het gaat trouwens om papier, tekst, wetteksten, afspraken, kortom: zaken die ik kan regelen van in dit kleine bureautje hier dat net groot genoeg is voor een telefoon en een computer met fax, printer en scanner eraan. Wat immers heeft een mens meer nodig om aan de slag te kunnen gaan - geheel ongestoord komt men op die wijze niet aan acht maar, jawel, aan zestien uren arbeidstijd per dag, en de grote baas weet ook heel goed dat werknemers die de juiste stimulansen krijgen, in geen tijd echte workaholics worden, wat het grote voordeel heeft - voor hem dan, en dat weet hij dus héél goed - dat zijn werknemers zelfs bereid zijn om te betalen teneinde nog veel méér werk te krijgen! U gelooft het niet? Welnu, het is de realiteit van de verslaving! Elke psychiater kan dit bevestigen, en het doet er niet toe of de patiënt zijn toevlucht zoekt tot opium, alkohol of werk: als hij er een gebrek aan heeft, wil hij ervoor betalen!

Ik kan dus doorwerken en, bij manier van spreken, kan ik dat doen zonder nog uit mijn luie stoel te moeten komen. En of ik dan niet moet eten en drinken, zo vraagt u zich misschien af? Welnu, ook daar is voor gezorgd want, behalve ikzelf, is hier in huis ook nog Léontine, mijn schoonmoeder - haar aanwezigheid wordt trouwens voortdurend verraden door haar eeuwige hoge hakken, en zolang ik die hoor weerklinken, ben ik gerust. Zij heeft het voor haar rekening genomen om ervoor te zorgen dat ik niet uitdroog en dat ik ook tijdig iets toegestopt krijg om in te bijten. Dat alles doet zij tussen het andere werk door, want uiteraard bestaat de hoofdtaak waarmee ze zichzelf met trots belast heeft, in het doen van het werk van mijn vrouw, die immers aan de slag is in de hoofdstad, en dat is niet bij de deur. En de kinderen, zo zult u zich verder afvragen? Wel, al onze kinderen zijn het huis uit, wijzelf zijn immers al vijftigers intussen, en we mikken momenteel op een vervroegd pensioen, dat zal iets voor binnen een jaar of zeven zijn, dan zal ook het huis helemaal zijn afbetaald, en de auto, en de boot. Die laatste heeft ons behalve heel veel geld ook bijzonder wat miserie gekost, maar een mens moet leren van zijn fouten, zegt men, al zijn er fouten die men slechts eenmaal kan maken, alleen al omdat het leven veel te kort is om dat een tweede keer te doen.

Alles loopt nu zoals het lopen moet, maar er is één klein probleempje: Léontine verdraagt geen vuile ruiten, en bijgevolg kuist ze dagelijks alle ruiten van onze woonst. Op zich is dat natuurlijk niet erg, die verslaving, ware het niet dat we hier bijzonder grote ramen hebben... welke zich hoog boven de begane grond verheffen!

Ik heb er geen idee van hoe ze 't doet maar, als zij de ruiten aan de buitenkant kuist, dan gaat ze op het smalle venstertablet staan, met haar hoge hakken, terwijl ze zich met de toppen van één hand vasthaakt achter de kant van het raamkozijn - de andere hand gaat uiteraard met de schuimende spons tekeer en daarna met het zeemvel. Als ik haar dan vertel dat ze mij de stuipen op het lijf jaagt, dan antwoordt ze alleen maar dat ze al vijfenvijftig jaar dagelijks ruiten kuist op die manier, en wat kan ik daarop zeggen?! Binnen tien jaar is ze negentig en kuist ze al vijfenzéstig jaar ruiten, en dan kent ze de stiel nòg beter... Ja, wat kan ik daar op zeggen?

Aan haar hakken hoor ik waar ze loopt, weet ik dat ze er nog is, want het is diep daaronder, het is daaronder héél diep, mag ik wel zeggen. Meermaals ben ik al gaan inspecteren wat er onder ligt, onder dat ene raam, en dat zijn harde betonnen tegels, ik had al eens plannen gemaakt om daar iets "zachts om in te landen" te gaan zaaien, maar wat? Ik hoor nu de geluiden van het zeemvel tegen de ruit, dan hou ik de adem in, ik wacht gespannen naar de hakken.. waar blijven ze toch? Ik wil u er immers nogmaals aan herinneren dat mijn schoonmoeder heel fier is, en dat ze zeker niet zal gaan gillen als het zover is... Nu moet ik, geloof ik, eens gaan kijken... Ik moet er wel op letten dat ik haar met mijn plotse verschijning niet laat schrikken, zo wordt het uiteraard alleen maar nog erger... dus blijf ik beter hier... Ik heb wel oordopjes, maar die kan ik niet gebruiken want dan hoor ik de telefoon niet meer... en dus neem ik dan beter nog maar een tabletje valium...

"Benoni!"

Ze roept!?

"Ja?"

Daar staat ze in het deurgat van mijn bureau, ik heb haar niet horen aankomen, maar kijk, zij houdt haar schoenen voor zich uit...

"Wat is er?", vraag ik.

"Kijk", zegt ze: "het is mijn rechter schoen, de hak is weer uit het gat gekomen, heb je hier niet wat lijm?"

"Potverdorie, Léontine! Dat is levensgevaarlijk! Jij hebt een paar nieuwe schoenen nodig!"

"Niets daarvan", zo klinkt haar tegenaanval, want elke raadgeving vat zij als een heuse aanval op: "Ik draag deze schoenen al dertig jaar", zegt ze, "het zijn de beste schoenen ter wereld! Zo; dus jij hebt hier geen lijm?"

"Schoenlijm!? Maar wie heeft dat in huis!"

"Laat maar", zegt ze: "ik bevochtig de hak een beetje, en stop hem dan weer in het gat, hij zal zwellen als hij nat is, dan zit hij alvast weer voor een poosje vast..."

"Maar, Léontine: dat is veel te gevaarlijk!"

"Ik moet nog één ruit doen", zegt ze, "het is echt niet meer de moeite...", en weg is ze.

Geen vijf minuten later hoor ik alweer het holleblokken; ik hoor een emmer vollopen met water en vervolgens hoor ik haar steunen als ze een stoel verschuift en het venstertablet beklimt. Zo dikwijls heb ik dit met een zo bang hart aanschouwd, dat het me spontaan voor de geest komt wat ze doet, hoewel ik het niet zien kan vanuit de stoel in mijn bureau. Ze doopt haar spons in de emmer met water, haalt de natte spons eruit en houdt ze klaar, stapt het tablet op met de linker voet, zwaait dan de rechter voet naar buiten, de linker hand graait naar het raamkozijn, de rechter arm zwaait voor de ruit, de hand, gewapend met de schuimende spons, ritst over het glas. Omdat de ruit zo groot is - de ruit van het hoogste raam van gans het huis - moet zij de linker hand waarmee zij het raamkozijn omklemt, een weinig lossen zodat nog slechts de toppen van haar vingers achter het hout van de venster haken, en terwijl ze zo voorover buigt, moet ze ook haar linker voet losmaken van de vensterbank, zij laat hem zwaaien en steunt alleen nog op de rechter voet - wat zeg ik? Op de rechter hak! En terwijl de spons van links naar rechts wrijft en terug, rust zij met haar ganse gewicht nu op de hak, terwijl die hak een as vormt en roteert: een halve draai naar links, een halve draai naar rechts... en simultaan gaat de spons over het glas naar links... en dan naar rechts... en draait de hak - die zij zopas wat bevochtigd heeft opdat hij gespannen in het gat van haar schoen zou blijven zitten - eerst een halve draai naar links... en dan een halve draai naar rechts...

Mensen van tachtig, zo zegt men, hebben vaak een hoge bloeddruk, en bij inspanningen kan het dan gebeuren dat zij heel even het bewustzijn verliezen: een paar seconden, één enkele seconde. Als ze in bed liggen, of in een zetel zitten, voelen ze dat niet eens. Maar in andere omstandigheden volstaat een fractie van een seconde voor een jammerlijk ongeluk. Mensen van tachtig hebben meestal geen normale bloedsomloop meer. Vandaar ook krijgen ze vaak spierkrampen, vooral dan in die spieren die langdurig statisch belast worden. Hoe zij het uithoudt in haar vingertoppen, is mij een raadsel: die vingertoppen, ik weet het, ze trekken wit achter het scherp afgezoomde hout van het raamkozijn, zoveel gewicht moeten ze nu dragen terwijl haar ganse gestalte schijnbaar moeiteloos over en weer zwaait, gewapend met het zeemvel nu, waar druk op moet teneinde geen strepen te maken op het glas. En dan is er die hak die los zit! Zelfs een hak van staal zou het begeven onder dit geweld, ik moet ingrijpen nu het nog kan!

Neen, niet doen: ik mag haar niet laten schrikken... het zweet breekt me uit, het water loopt in straaltjes langs mijn slapen, mijn hemd is al drijfnat, mijn adem stokt, mijn hand grijpt om het doosje valium, wit getrokken vingers grabbelen naar het allerlaatste tablet, ik denk aan het venstertablet en aan het roteren van haar hak die wat nat heeft opgezogen en die daardoor voorlopig klem zit in het gat van de schoen, zij haalt het wel, ik weet het zeker, het tablet zal het niet begeven, ik stop het tablet in mijn mond, het zuigtablet, het glas, de spons zuigt water op, het zeemvel glijdt, het tablet glijdt weg, de rust keert weer... het is zo stil...

(J.B., 01.08.'08)