Tot de jaren 60 waren er twee hypotheses over waarom primaten niet konden praten. Volgens de ene was dat omdat de spraakorganen van primaten niet juist gebouwd zijn, volgens de andere omdat de hersenen niet de juiste signalen zouden geven aan die spraakorganen. Charles Darwin was een aanhanger van die laatste theorie.

Na een onderzoek in de jaren 60 verdween de theorie die Darwin steunde naar de achtergrond. Uit een onderzoek van de spraakorganen van dode apen, moest blijken dat de spraakorganen wel degelijk niet in staat waren om taal te produceren. Sindsdien is dat de belangrijkste theorie in studieboeken, maar na vandaag komt daar wellicht verandering in.

Wetenschappers hebben ontdekt dat de spraakorganen van apen wel degelijk in staat zijn om taalklanken te produceren. Alleen kunnen apen ze niet uitbrengen, omdat hun hersenen niet de juiste signalen uitsturen. De onderzoekers, onder anderen VUB-onderzoeker Bart De Boer, kwamen daar achter door röntgenbeelden te analyseren van levende apen.

De studie werpt een nieuw licht op de geschiedenis van ons taalgebruik. Wetenschappers zijn het immers niet eens over wanneer de mens is beginnen te praten, voornamelijk omdat spraak archeologisch onzichtbaar is en er dus onvoldoende bewijzen (kunnen) zijn.

De bevindingen uit deze studie duiden erop dat het niet de evolutie is van onze mond, tong en stembanden die ons deed praten, maar wel de evolutie van onze hersenen. Omdat onze hersenen de juiste signalen sturen naar onze spraakkanalen kunnen wij spreken. Een aap met de hersenen van een mens zou dus honderduit kunnen praten.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2840222

Georges Lemaître is geboren in 1894, in Charleroi, als oudste van vier zonen. De jonge Lemaître studeert vanaf 1911 voor mijningenieur aan de KU Leuven. Tegelijk volgt hij een opleiding Thomistische wijsbegeerte. Het is toen al tekenend voor zijn dubbele interesse: geloof en wetenschap.

Maar het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog maakt tijdelijk een kruis over zijn studies. Lemaître meldt zich aan, en belandt in 1915 als infanterist aan het IJzerfront. Hij blijft er tot het einde van de oorlog, en wordt er zelfs gedecoreerd. Na de oorlog herbegint hij zijn studies, maar hij kiest nu voor natuur- en wiskunde. Tegelijk treedt hij in, in het seminarie van Mechelen.

Daarna begint hij een internationale carrière als wetenschapper. Hij vertrekt als onderzoeker naar Cambridge, daarna naar Canada, en hij schrijft uiteindelijk zijn doctoraat aan het beroemde MIT in de Verenigde staten.

Lemaître overleed vijftig jaar geleden, en dat wordt nu uitgebreid herdacht in het Vaticaan in Rome. Want, Lemaître was ook priester. Een op het eerste gezicht merkwaardige combinatie. Zeker in die tijd, toen veel mensen pakweg het bijbelse scheppingsverhaal nog letterlijk namen.

Hijzelf zag daar geen probleem in, en heeft daarover in 1933 een nog altijd erg helder en lezenswaardig interview gegeven aan de New York Times (zie foto). Het zegt ook iets over zijn aanzien toen, dat hij geïnterviewd werd door de New York Times. De tekst is trouwens geïllustreerd met een prachtige foto van Lemaître en Einstein in gesprek, met als bijschrift: “Einstein en Lemaître. Ze hebben een diep respect en bewondering voor elkaar”.

In dat interview zegt Lemaître dat hij “twee wegen naar de waarheid bewandelt”: wetenschap en geloof. Wetenschap geeft zekerheid. Geloof geeft verlossing. En die twee wegen hebben elkaar nooit in de weg gestaan, zegt Lemaître. Over het scheppingsverhaal zegt hij bijvoorbeeld: “Er is geen enkele reden om de bijbel af te zweren, omdat we nu weten dat de schepping tien miljard jaar heeft geduurd, in plaats van zes dagen. Genesis leert ons enkel dat we elke zevende dag moeten besteden aan rust en aan gebed, op weg naar verlossing.”

Tot de jaren twintig van vorige eeuw dachten wetenschappers dat de kosmos vrij statisch was. Maar daar brengt om te beginnen Einstein verandering in. In zijn relativiteitstheorie verbindt hij tijd en ruimte met materie en energie. Wat later ontdekte Edwin Hubble dat het heelal bestaat uit veel meer sterrenstelsels dan alleen maar onze Melkweg. Hubble stelde ook iets merkwaardig vast: die sterrenstelsels bewegen zich weg van elkaar.

Lemaître kon in 1927 die twee bevindingen koppelen: de uitdijing van het heelal en de relativiteitstheorie van Einstein. En nog belangrijker: hij dacht daar op voort. Want wat uitdijt, moet ooit kleiner geweest zijn. Terugrekenend kon Lemaître dus van de huidige toestand de weg naar het begin van het heelal reconstrueren. Volgens Lemaître was dat een “atome primitif” dat, via extreem snelle expansie, het heelal zou worden. De oerknal (foto). Een theorie die hij ontwikkelt in een kort artikel in Nature, in 1931.

De theorie wordt eerst op scepsis onthaald. De term “Big Bang” is trouwens van een van de tegenstanders van Lemaître, en was spottend bedoeld. Ook Albert Einstein (foto) twijfelt eerst, maar draait volledig bij na een lezing van Lemaître, en zegt "Dit is de mooiste en meest bevredigende uitleg over het ontstaan van het heelal, die ik ooit heb gehoord." Het duurde tot 1964, vlak voor Lemaîtres dood, met de ontdekking van de kosmische achtergrondstraling, dat de theorie helemaal bewezen was.

Lemaître was bescheiden, en heeft misschien daarom nooit de Nobelprijs fysica gekregen, als is hij wel een aantal keer genomineerd. Een vergissing die het Nobelprijscomité zelf lijkt recht te zetten bij de bekendmaking van de Nobelprijs fysica in 2011, aan twee fysici die ontdekt hebben dat het heelal sneller en sneller uitzet, en dus voort werkten op het inzicht van Lemaître. “Het dient opgemerkt dat Lemaître in zijn artikel uit 1927 correct de vergelijkingen afleidde voor een expanderend heelal”, zegt het Nobelprijscomité in 2011“. Als postuum eerherstel kan dat tellen.

De stad en de necropolis werden in Hoog-Egypte ontdekt, op zo'n 400 meter van de Séti I-tempel in Abydos. Dat bevestigde minister Mahmoud Afifi. Ze dateren van 5.316 voor Christus.

De archeologen troffen volgens Afifi hutten, aardewerk en stenen werktuigen aan. Daarnaast werden er ook 15 grote graftombes ontdekt, die suggereren dat er belangrijke mensen in begraven werden. "Deze ontdekking kan ons veel informatie opleveren over de geschiedenis van Abydos", aldus Afifi in een verklaring verspreid door zijn ministerie.

Egypte heeft tal van archeologische sites die veel toeristen aantrekken, maar de laatste jaren zijn dat er fors minder door de politieke instabiliteit en de aanslagen in het land.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2826525

Te voet van de oostkust van Engeland naar Denemarken stappen en onderweg even halt houden in Nederland? Tijdens de meeste ijstijden die onze planeet heeft gekend, was het praktisch perfect mogelijk. Omdat de zeespiegel toen telkens veel lager stond, kwamen laaggelegen vlaktes droog te staan.

Ook tijdens de laatste ijstijd was dat het geval. Wat nu de (zuidelijke) Noordzee is, was toen een uitgestrekte vlakte die het hedendaagse Engeland en Denemarken via Nederland en ook ons land met elkaar verbond. Vandaag noemen wetenschappers die vlakte van weleer Doggerland.

(Lees verder onder afbeelding)

De prehistorische mens was op dat moment nog een jager-verzamelaar en waarde duizenden jaren in Doggerland rond. Toen de zeespiegel zowat tienduizend jaar geleden aan het einde van de laatste ijstijd begon te stijgen, liep dat Doggerland langzaam onder.

Lange tijd dachten wetenschappers dat de mens hierdoor relatief snel zijn toevlucht tot hoger gelegen gebieden zocht, maar uit Nederlands onderzoek blijkt nu dat hij nog enkele duizenden jaren op de vlakte bleef rondzwerven.

Het onderzoek is uitgevoerd door wetenschappers van de universiteit van Groningen, het Rijksmuseum van Oudheden, de Stichting Stone en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. De resultaten zijn verschenen in het Journal of Archaeological Science.

(Lees verder onder afbeelding)

Concreet hebben de onderzoekers menselijke botten geanalyseerd die uit de Noordzee zijn opgevist. Dat laatste gebeurt regelmatig, nu eens door vissers, dan weer bij het opspuiten van zand voor landwinning. Hun analyse spitste zich toe op botten van mensen die tussen 10.500 en 8.000 jaar geleden aan het begin van het Mesolithicum in Doggerland leefden.

De wetenschappers onderzochten deze botten op stabiele isotopen. Die vertonen lichte variaties al naargelang het voedsel dat iemand tot zich neemt. De isotopen in botten van iemand die hoofdzakelijk vlees eet, geven bijvoorbeeld een andere waarde aan dan iemand die hoofdzakelijk vis eet.

(Lees verder onder afbeelding)

Uit dat isotopenonderzoek blijkt dat de mensen van Doggerland aan het einde van de laatste ijstijd van een dieet met hoofdzakelijk vlees overschakelden op een dieet met hoofdzakelijk vis. Rond 8.000 jaar geleden aten ze nog steeds vooral zoetwatervis uit rivieren. Dat wijst erop dat ze ook toen nog in moeraslanden in de delta's van rivieren woonden en zich dus niet uit Doggerland lieten wegjagen.

Uiteindelijk moest de prehistorische mens toch het onderspit delven tegen de stijgende zeespiegel die in die tijd tot wel twee meter per eeuw steeg, veel sneller dan vandaag. Rond 6225-6170 voor christus veroorzaakten enkele kolossale onderzeese aardverschuivingen in de noordelijke Atlantische Oceaan gigantische tsunami's die Doggerland de doodsteek gaven. De mens zag zich alsnog genoodzaakt naar hogere gebieden te trekken en de vlakte finaal aan de zee over te leveren.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2808844

http://deredactie.be/permalink/1.2808844

Botten van dinosauriërs duiken dan wel met de regelmaat van de klok op, (versteend) zacht weefsel van de prehistorische dieren is uiterst zeldzaam. Lang voor het miljoenen jaren geleden kon fossiliseren, verging het immers. Onderzoek voeren naar de evolutie van zo'n weefsel bij dinosauriërs is dan ook moeilijk.

Een fossiel dat in 2004 in Sussex in het Verenigd Koninkrijk is ontdekt, blijkt nu niks minder dan een versteend restant van dinohersenen. Dat hebben wetenschappers van de universiteit van Cambridge ontdekt. Hun resultaten zijn verschenen in een publicatie van The Geological Society in Londen. Naast effectief hersenweefsel vertoont het fossiel ook "echo's" van hersenvliezen en haarvaten.

Waarschijnlijk behoorden de fossiele dinohersenen toe aan een soort gelijkaardig aan de Iguanodon, een grote herbivoor die 133 miljoen jaar geleden tijdens het Late Krijt leefde. De wetenschappers vermoeden dat de hersenen bewaard zijn gebleven omdat ze kort na de dood van het dier zijn "gepekeld" in water met een hoge zuurtegraad zoals een moeras.

Concreet denken ze dat de dino in de buurt van een waterpartij stierf waarna zijn hoofd bedolven raakte onder sedimenten op de bodem van de plas. De hersenen konden vervolgens prima conserveren dankzij de hoge zuurtegraad en een gebrek aan zuurstof.

Vooral de hersenvliezen van het fossiel wijzen op grote gelijkenissen met hersenen van de moderne verwanten van dinosauriërs, met name vogels en krokodillen. Reptielen hebben hersenen in de vorm van een worst die met een dicht netwerk van bloedvaten is omgeven. Hun eigenlijke hersenen nemen vaak slechts de helft van de schedel in.

De fossiele dinohersenen vertonen sporen die aantonen dat ze direct tegen de schedel waren aangedrukt. Mogelijk vulden ze meer ruimte in de schedel en waren hersenen van dinosauriërs dus groter dan gedacht. Toch hoeden de wetenschappers zich voor conclusies over de intelligentie van de dieren op basis van dit ene fossiel.

Ze vermoeden veeleer dat het hoofd van de dinosaurus in kwestie na zijn dood ondersteboven in het sediment terechtkwam waarna de hersenen door de zwaartekracht en verval direct tegen de schedel kwamen te zitten.

De gravures werden gevonden op de wanden en het plafond van de Armintxe-grot in het vissersdorp Lekeitio in de provincie Biskaje. Ze stellen paarden, bizons, geiten en ook twee leeuwen voor. Het is voor het eerst dat afbeeldingen van leeuwen gevonden worden in Biskaje.

Een aantal van de afbeeldingen zijn ook veel groter dan de afbeeldingen die tot nu toe gevonden zijn, een paard is bijvoorbeeld zo'n 1,5 meter lang.

"Het is een wonder, een schat van de mensheid", zei Unai Rementeria, een hoge ambtenaar van de provincie Biskaje. Rementeria heeft de ontdekking eerder deze week aangekondigd. De afbeeldingen werden al in mei ontdekt en ze zijn sindsdien onderzocht door experten.

De grot, die onder een residentieel gebouw ligt, was al langer bekend bij de plaatselijke bevolking, maar ze  is moeilijk toegankelijk en niemand had tot nu toe de 50 meter afgelegd tot aan het 15 meter lange paneel met de nu ontdekte gravures op het plafond.

Samen met twee zijpanelen, staan er in de grot een dertigtal dieren afgebeeld, naast een aantal abstracte vormen als halve cirkels en lijnen. 

Een aantal daarvan zijn "identiek" aan vormen die gevonden zijn in rotsgravures uit de Franse Pyreneeën. Een aantal andere kenmerken die zowel in Biskaje als in de Pyreneeën gevonden worden, zoals de afbeelding van de leeuwen en de graveertechniek die gebruikt werd, doen vermoeden dat er contacten kunnen geweest zijn tussen groepen jagers-verzamelaars in de beide gebieden.

Gedacht wordt dat de gravures dateren van tussen 12.000 en 14.500 jaar geleden.

De grot zal niet opengesteld worden voor het publiek. Ze is, zoals gezegd, moeilijk toegankelijk en bovendien moeten de gravures zo goed mogelijk bewaard worden.

De autoriteiten van Biskaje zeggen evenwel dat ze de nieuwste technologieën zullen gebruiken om het publiek een zo goed mogelijk beeld te bieden van de nieuwe ontdekking.

Op het einde van deze maand zullen experten de nieuwe vondst bespreken op een speciaal congres.

In Kaaskerke, achter de IJzertoren, wordt binnenkort een nieuwe bedrijvenzone aangelegd. Voor de werkzaamheden begonnen, onderzochten archeologen de voorbije weken het terrein van bijna 5 hectare. Door een proefopgraving een jaar geleden wisten ze al zeker dat er lichamen lagen van zeker 3 Belgische soldaten. Die zijn vorige week opgegraven.

Archeoloog Simon Verdegem: "We hadden twee grafkuilen. De knopen van de uniformen van de soldaten gaven ons zekerheid over de eenheden waarvan deze mensen deel uitmaakten. In één kuil lag één soldaat apart, die tot de genietroepen behoorde. In de andere lagen twee soldaten samen en die behoorden tot het 11e Linie Regiment."

Tijdens hun graafwerk vonden de archeologen nog een vierde slachtoffer: een Fransman. Hij lag naast de drie anderen, maar zijn graf werd verstoord door de inslag van een artilleriegranaat en daardoor zijn er alleen maar fragmenten van zijn lichaam teruggevonden. De archeologen zijn er zo goed als zeker van dat deze soldaten omkwamen tijdens de 1e IJzerslag, van 18 oktober tot 11 november 1914.

Simon Verdegem: "In deze zone werd toen hevig gevochten en we weten dat het 11e Linie Regiment hier toen actief was. En het feit dat een Fransman bij hen is gevonden, versterkt ons vermoeden, want Fransen en Belgen vochten hier toen zij aan zij."

Later in de oorlog werden gesneuvelde Belgische soldaten meestal afgevoerd naar een begraafplaats achter het front. Maar in die eerste chaotische weken aan de IJzer werden de slachtoffers vaak begraven op de plek waar ze waren omgekomen.

Simon Verdeghem: "Zo’n tijdelijk graf was altijd wel gemarkeerd, meestal met een houten kruis. Maar vaak raakte het ook vergeten: omdat diegene die ze begraven had zelf nadien sneuvelde, omdat de eenheid van de gesneuvelden naar een andere plaats aan het front verhuisde, omdat de kruisen (en de graven) door bominslagen werden kapotgeslagen, omdat de plek waar de slachtoffers werden begraven niet goed werd genoteerd, ..."

Fysisch-antropologisch onderzoek van de stoffelijke resten zal nu wellicht meer duidelijkheid geven over de leeftijd van de teruggevonden soldaten, hoe groot ze waren, etc. Maar de kans op identificatie lijkt zeer gering.

Het 11e Linie Regiment verloor tijdens de 1e IJzerslag in deze omgeving ruim 70 soldaten, waarvan een groot deel vermist bleven. En er zijn geen nevenvondsten gedaan die zouden kunnen helpen bij identificatie. Het is dus zoeken naar een speld in een hooiberg.

In juni werden ook al drie Belgische militairen en een Franse gevonden, ook in Diksmuide, maar dan aan de rand van de stad zelf. Zij sneuvelden zeker bij het begin van de 1e IJzerslag.

Maar voor deze twee vondsten was het geleden van 1952 dat nog Belgische militairen gevonden werden.

De opgravingen in Kaaskerke waren voor de archeologen ook een buitenkans, omdat ze niet vaak kunnen werken op een terrein waar vooral het Belgisch leger actief was. Zo konden ze hier een complex Belgisch loopgravenstelsel onderzoeken, met allerlei schuilplaatsen, mortierplatformen en een netwerk van communicatielijnen.

Interessant was ook een vroege Franse en ongewoon diepe loopgraaf. Maar visueel was toch een Britse vondst het meest spectaculair.

In oktober/november kwamen eenheden van de Britse Royal Engineers de Belgen hier enkele weken bijstaan. Zij hadden een batterij met zogenoemde Livens-projectoren mee. De Livens-projector is een eenvoudige mortier, een buis met een onderstuk, waarmee bussen gevuld met gifgas of brandstof werden afgeschoten.

Er werden tientallen projectoren naast elkaar geplaatst die hun lading zo’n 1,5 km ver konden afschieten. Erg betrouwbaar waren ze niet en soms ontploften ze ter plekke. Als ze in actie kwamen, werd eerst het terrein rondom ontruimd.

De Britten namen de meeste van hun projectoren terug mee, maar een deel moesten ze achterlaten. Die zijn nu alleen nog maar op foto te zien, want de opgravingen in Diksmuide zijn afgerond en het terrein is opnieuw dichtgegooid.

In Kaaskerke, achter de IJzertoren, wordt binnenkort een nieuwe bedrijvenzone aangelegd. Voor de werkzaamheden begonnen, onderzochten archeologen de voorbije weken het terrein van bijna 5 hectare. Door een proefopgraving een jaar geleden wisten ze al zeker dat er lichamen lagen van zeker 3 Belgische soldaten. Die zijn vorige week opgegraven.

Archeoloog Simon Verdegem: "We hadden twee grafkuilen. De knopen van de uniformen van de soldaten gaven ons zekerheid over de eenheden waarvan deze mensen deel uitmaakten. In één kuil lag één soldaat apart, die tot de genietroepen behoorde. In de andere lagen twee soldaten samen en die behoorden tot het 11e Linie Regiment."

Tijdens hun graafwerk vonden de archeologen nog een vierde slachtoffer: een Fransman. Hij lag naast de drie anderen, maar zijn graf werd verstoord door de inslag van een artilleriegranaat en daardoor zijn er alleen maar fragmenten van zijn lichaam teruggevonden. De archeologen zijn er zo goed als zeker van dat deze soldaten omkwamen tijdens de 1e IJzerslag, van 18 oktober tot 11 november 1914.

Simon Verdegem: "In deze zone werd toen hevig gevochten en we weten dat het 11e Linie Regiment hier toen actief was. En het feit dat een Fransman bij hen is gevonden, versterkt ons vermoeden, want Fransen en Belgen vochten hier toen zij aan zij."

Later in de oorlog werden gesneuvelde Belgische soldaten meestal afgevoerd naar een begraafplaats achter het front. Maar in die eerste chaotische weken aan de IJzer werden de slachtoffers vaak begraven op de plek waar ze waren omgekomen.

Simon Verdeghem: "Zo’n tijdelijk graf was altijd wel gemarkeerd, meestal met een houten kruis. Maar vaak raakte het ook vergeten: omdat diegene die ze begraven had zelf nadien sneuvelde, omdat de eenheid van de gesneuvelden naar een andere plaats aan het front verhuisde, omdat de kruisen (en de graven) door bominslagen werden kapotgeslagen, omdat de plek waar de slachtoffers werden begraven niet goed werd genoteerd, ..."

Fysisch-antropologisch onderzoek van de stoffelijke resten zal nu wellicht meer duidelijkheid geven over de leeftijd van de teruggevonden soldaten, hoe groot ze waren, etc. Maar de kans op identificatie lijkt zeer gering.

Het 11e Linie Regiment verloor tijdens de 1e IJzerslag in deze omgeving ruim 70 soldaten, waarvan een groot deel vermist bleven. En er zijn geen nevenvondsten gedaan die zouden kunnen helpen bij identificatie. Het is dus zoeken naar een speld in een hooiberg.

In juni werden ook al drie Belgische militairen en een Franse gevonden, ook in Diksmuide, maar dan aan de rand van de stad zelf. Zij sneuvelden zeker bij het begin van de 1e IJzerslag.

Maar voor deze twee vondsten was het geleden van 1952 dat nog Belgische militairen gevonden werden.

De opgravingen in Kaaskerke waren voor de archeologen ook een buitenkans, omdat ze niet vaak kunnen werken op een terrein waar vooral het Belgisch leger actief was. Zo konden ze hier een complex Belgisch loopgravenstelsel onderzoeken, met allerlei schuilplaatsen, mortierplatformen en een netwerk van communicatielijnen.

Interessant was ook een vroege Franse en ongewoon diepe loopgraaf. Maar visueel was toch een Britse vondst het meest spectaculair.

In oktober/november kwamen eenheden van de Britse Royal Engineers de Belgen hier enkele weken bijstaan. Zij hadden een batterij met zogenoemde Livens-projectoren mee. De Livens-projector is een eenvoudige mortier, een buis met een onderstuk, waarmee bussen gevuld met gifgas of brandstof werden afgeschoten.

Er werden tientallen projectoren naast elkaar geplaatst die hun lading zo’n 1,5 km ver konden afschieten. Erg betrouwbaar waren ze niet en soms ontploften ze ter plekke. Als ze in actie kwamen, werd eerst het terrein rondom ontruimd.

De Britten namen de meeste van hun projectoren terug mee, maar een deel moesten ze achterlaten. Die zijn nu alleen nog maar op foto te zien, want de opgravingen in Diksmuide zijn afgerond en het terrein is opnieuw dichtgegooid.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.2759547

Stromatolieten bestaan ook vandaag nog, maar ze komen alleen voor in erg zoute lagunes, zoals Shark Bay in Australië, of in water dat sterk alkalisch is. Fossiele stromatolieten vormen de oudste bewijzen voor leven op aarde die we tot nu gevonden hebben. Tot hiertoe waren de oudste exemplaren, die algemeen aanvaard worden als bewijs voor leven op aarde, afkomstig uit de Dresser-formatie uit Pilbara in Australië, en die zijn 3,48 miljard jaar oud. 

De nieuwe stromatolieten die nu op Groenland gevonden zijn, zijn zo'n 220 miljoen jaar ouder en zijn dus 3,7 miljard jaar oud. Ter vergelijking: als we vanaf nu 220 miljoen jaar terug gaan in de tijd, zitten we in een periode waarin de dinosaurussen op aarde verschijnen. 

In een artikel in Nature legt onafhankelijk onderzoeker Clark Friend uit hoe hij en een team van Australische geleerden de stromatolieten ontdekt hebben in het zuidwesten van Groenland, in rotsen van wat de Isua supracrustal belt genoemd wordt. De oudste rotsen op aarde die we kennen zijn zo'n 4,2 miljard jaar oud, en in de Isua supracrustal belt ligt het oudste nog overblijvende deel van de aardkorst.

Maar er is wel een probleem: de rotsen in Isua zijn metamorfe gesteenten, dat wil zeggen dat ze gevormd zijn uit sedimentgesteente - gesteente gevormd door afzetting -, dat daarna onderworpen is geweest aan enorme hitte en druk, processen die het gesteente zo goed als altijd vervormen. 

Daardoor was de ontdekking van de stromatolieten een verrassing, zo zeggen de auteurs van de studie in The Guardian. "We verwachten niet bepaald van ze te vinden", zei Friend, die samen met Allen Nutman van de Australische University of Wollongong de rotsen in Groenland al meer dan 35 jaar bestudeert. 

Het team had echter geluk: de sneeuw op een plek die tot nu toe permanent bedekt was, was gesmolten en daardoor was een aardlaag bloot komen te liggen die nog aanwijzingen bevatte van de kenmerken van haar sedimentaire verleden.

Zichtbaar op het oppervlak van de rots, maar zich ook dieper erin uitstrekkend, vormen de nieuw ontdekte stromatolieten piekvormige structuren die een tot vier centimeter hoog zijn. Een aantal ervan zijn koepelvormig, andere lijken meer op haaientanden.

Ze bestaan uit heel dunne laagjes, die gevormd worden doordat de kolonie bacteriën de sedimenten uit het omringende water vangt en bindt. "Het sediment wordt gevangen door algen of bacteriën, of een combinatie van beide", zei Friend. "Je kunt gelijkaardige dingen vinden in Australië, waar ze zich momenteel vormen in Shark Bay."

Welke bacteriën het geweest zijn, weten de onderzoekers niet, wel dat ze in het water geleefd moeten hebben. "We weten dat dat zo is, omdat de sedimenten zelf niet zouden gevormd worden als ze zich niet in water bevonden", zei Friend. Hij voegde er aan toe dat uit de rotsen afgeleid kan worden dat het water hoogstwaarschijnlijk ondiep moet geweest zijn. Voorts kan men uit het materiaal ook nog afleiden dat het klimaat toen de stromatolieten ontstaan zijn, nogal gelijkmatig en warm moet geweest zijn, ondanks het feit dat de jonge zon nog zwak moet geweest zijn. De aanwezigheid van veel koolstofdioxide en/of methaan in de atmosfeer, beide broeikasgassen, zal bijgedragen hebben aan het zachte klimaat, zo stellen de onderzoekers.   

De ontdekking sluit aan bij recente nieuwe inzichten over het Hadeïcum, het geologisch tijdvak dat loopt van het ontstaan van de aarde tot 4 miljard jaar geleden. Tot nu toe werd gedacht dat de aarde toen een hels oord moet geweest zijn - de naam Hadeïcum is afgeleid van Hades, de Griekse naam voor de onderwereld -, maar recent wordt dat in twijfel getrokken.

"Het idee van de vroege aarde als een plaats die onophoudelijk gebombardeerd wordt door meteorieten, die vooral bestaat uit vulkanen en waar geen water is, is min of meer in rook opgegaan, en nu stellen we ons een eerder modern uitziende planeet voor, met wereldwijde oceanen en een beetje land dat al verschillende honderden miljoenen jaren teruggaat, voor deze fossielen gevonden werden", zo zei Nick Lane, een evolutionair biochemicus aan het University College in Londen, aan The Guardian. 

En hoewel Lane zei dat het verrassend was om de stromatolieten te vinden in de Groenlandse rotsen, gelooft hij dat de omstandigheden op aarde 3,7 miljard jaar geleden het helemaal niet verrassend maken dat er leven kan geweest zijn. Er zijn zelfs recent intrigerende ontdekkingen gedaan die doen veronderstellen dat er 4,1 miljard jaar geleden al organismen kunnen bestaan hebben, en de auteurs van de studie wijzen er ook op dat de zogenoemde "genetische moleculaire klokken" eveneens aantonen dat het waarschijnlijk is dat het leven in die periode ontstaan is. 

"Dit is echt een nieuwe aanwijzing die laat veronderstellen dat de wereld veel 'comfortabeler' was, bij wijze van spreken, voor het leven dan je zelfs in recente boeken kan lezen", zei Lane.

Hoewel de auteurs zeggen dat de vorm van de pas ontdekte structuren, de chemische samenstelling en de laagjes er in, aantonen dat ze gevormd zijn door bacteriën, is lang niet iedereen daarvan overtuigd, en zoals dat steeds het geval is wanneer iemand beweert dat hij een extreem oude vorm van leven ontdekt heeft, wordt dat ook nu zelfs hevig betwist.

Zo is professor Minik Rosing, een oorspronkelijke inwoner van Groenland en professor geologie bij het Statens Naturhistoriske Museum in Kopenhagen, het oneens met bijna elk aspect van de interpretatie van de vondst, zo zei hij aan de BBC..

De bewering dat het om oude stromatolieten gaat, staat of valt volgens hem immers met de veronderstelling dat de specimens afkomstig zijn van een zeldzaam, goed bewaard deel van de oorspronkelijke zeebodem. Maar sinds de rotsen van Isua voor het eerst deel uitmaakten van de oppervlakte van de aarde, zijn ze verwrongen, uitgerekt, in elkaar gedrukt en gekookt door tektonische krachten, zo zei hij. En een andere geoloog noemt de Isua-regio een "geologische treinramp". 

Zo argumenteert hij dat de carbonaten in de rotsen absoluut niet de originele biologische neerslagen sedimenten zijn, maar veel later gevormd werden door reacties met gloeiend heet water met natriumcarbonaat, diep in de aardkorst.

De lijnen die de inwendige laagjes, waarvan gezegd wordt dat ze de oorspronkelijke lagen sediment zijn, tonen volgens professor Rosing in werkelijkheid waar dat water in de begraven rotsen ingesijpeld is. En de koepel- en kegelvormige vormen van de fossielen, zijn volgens hem de typische vormen waarin rotsen met een verschillende sterkte uitgerekt en gewrongen zijn.

"Het is duidelijk te zien op de foto's in de studie dat het om zeer erg vervormde rotsen gaat", zo zei Roslin aan de BBC.

Professor Martin van Kranendonk, een van de auteurs van de studie en een specialist in de oude aarde aan de Australische University of New South Wales, blijft er echter bij dat te midden van de ruwe behandeling die de Groenlandse rotsen in het algemeen ondergaan hebben, er toch kleine stukjes goed bewaard zijn gebleven, waaronder ook de aardlaag waar hier de discussie over gaat. 

"Het zijn uitzonderlijke vensters van bewaring, die ons een beeld geven van wat er zo lang geleden gebeurd is", zo zei Van Kranendonk.

Geobioloog Michael Tice van de Texas A&M University, een van de wetenschappers die de studie nagelezen heeft en goedgekeurd voor publicatie, neemt een standpunt in tussen dat van Van Kranendonk en Rosling. 

"Het probleem met dit soort wetenschap, is dat je naar het leven probeert te kijken nadat de geologie er allerlei akelige dingen mee gedaan heeft. Je wordt beperkt door de natuur. De studie is niet beslissend, maar de bewijsstukken hebben al de tests doorstaan die we konden toepassen", zo zei hij. "Het nut van de publicatie is net om inspanningen te stimuleren om andere voorbeelden te vinden." 

Professor Rosing is het er mee eens dat een gezamenlijk bezoek om de rotsen te bekijken in hun originele omgeving in Isua, de beste manier zou zijn om het geschil op te lossen. En professor Van Kranendonk hoopt dat er nog andere voorbeelden, mogelijk zelfs oudere, te vinden zijn op Groenland.

Wat hen verenigt, is het geloof dat het leven al bijna even lang vaste voet had gekregen op aarde als er sprake is van vaste rotsbodem. En het verlangen om meer te weten te komen over wat dat leven dan wel geweest is... 

Als de nieuwe ontdekking bevestigd wordt, heeft ze ook consequenties voor de zoektocht naar buitenaards leven, en ziet Mars er plotseling meer veelbelovend uit als een mogelijke plaats om naar leven uit het verleden te zoeken. 

In een begeleidend commentaarstuk in Nature schreef Abigail Allwood, een expert van de jonge aarde bij het Jet Propulsion Laboratory van de NASA, dat de fossielen tonen dat "het leven geen moeilijk, onwillig en onwaarschijnlijk ding is", wat de kansen vergroot dat het ook ontstaan is op Mars en elders in het universum.

Ook astrobioloog Lewis Dartnell van de University of Westminster is het daarmee eens, en volgens hem zouden oude stromatolieten op Mars bovendien beter bewaard blijven dan op aarde

"Het oppervlak van Mars is vandaag erg koud en droog, maar in de tijd dat deze oude rotslagen gevormd werden in Groenland, was Mars een veel warmere en nattere, en dus bewoonbare planeet", zo zei hij.

En hoewel het een hele uitdaging zou zijn om op Mars stromatolieten te vinden met een robot of zelfs met een bemande missie, zouden die stromatolieten, als ze er zijn, een schat aan informatie kunnen opleveren. "We zouden verwachten dat stromatolieten op Mars, zelfs als ze 3,5 of 3,8 miljard jaar oud zijn, beter bewaard zouden zijn dan op aarde, aangezien Mars geen geologische processen zoals platentektoniek heeft doorgemaakt", zo zei Dartnell aan de BBC. En dus zouden de rotsen waarin ze bewaard zijn, in tegenstelling met die op aarde, ook niet vreselijk vervormd zijn.

Het kraaltje, dat gevonden is in een prehistorische nederzetting in Pazardzhik, in het zuiden van Bulgarije, dateert van 4.500-4.600 v.C, volgens de archeologen. Dat maakt het zo'n 200 jaar ouder dan juwelen uit een necropool uit de Kopertijd in de Bulgaarse stad Varna, aan de Zwarte Zee. Die juwelen, die in 1972 gevonden werden, werden tot nu beschouwd als de oudste gouden kunstvoorwerpen ter wereld. 

"Ik twijfel er niet aan dat het ouder is dan het Varna-goud", zei Yavor Boyadzhiev, een professor bij de Bulgaarse Academie der Wetenschappen. "Het is een zeer belangrijke ontdekking. Het is maar een klein stukje goud, maar groot genoeg om zijn plaats te vinden in de geschiedenis."

Het gouden kraaltje, dat 15 centigram weegt, werd twee weken geleden opgegraven in de overblijfselen van een klein huis. Dat werd bewoond in de tijd toen men voor het eerst metalen als goud en koper begon te gebruiken. Als het kraaltje uitgebreid onderzocht is en de ouderdom ervan bevestigd is, zal het tentoongesteld worden in het museum van Pazardzhik.

Professor Boyadzhiev denkt dat het kraaltje werd vervaardigd in de nederzetting, net buiten de moderne stad Pazardzhik. Die nederzetting was de eerste "stedelijke" nederzetting in Europa, zei Boyadzhiev, en ze werd bevolkt door een "cultureel hoogstaande maatschappij", die rond 6.000 v.C. naar de streek verhuisd is vanuit Anatolië, in het huidige Turkije. 

"Ik zou zeggen dat het een prototype is van een moderne stad, hoewel we kunnen zegen dat wat we hier hebben een antieke stad is, gemeten naar Mesopotamische normen", zei Boyadzhiev. "We spreken immers over een plaats die meer dan 1.000 jaar ouder is dan Sumer." De Sumerische beschaving, gevestigd in het zuiden van Mesopotamië - het oude Irak -, wordt algemeen beschouwd als de oudste stedelijke beschaving.

De nederzetting die tot nog toe is opgegraven, is tussen 10 en 12 hectaren groot, en moet vroeger omringd zijn geweest door een versterkte muur van bijna drie meter hoog. Volgens Boyadzhiev is de nederzetting groot genoeg om als een stad beschouwd te worden door onderzoekers die in Mesopotanië werken.

In de site werden meer dan 150 keramieken figuurtjes van vogels gevonden, wat aantoont dat vogels waarschijnlijk aanbeden werden door de inwoners, en wat de nederzetting haar bijnaam van "Vogelstad" gaf. De nederzetting werd verwoest door vijandige stammen die rond 4.100 v.C.vanuit het noordoosten het gebied binnenvielen. 

Het persbureau Reuters heeft foto's van het kraaltje en van de opgravingen.