Voor alle duidelijkheid, niet elk beeld met een ontbrekende of beschadigde neus is het slachtoffer van opzettelijk vandalisme. Niet alleen bij oud-Egyptische beelden is de neus vaak beschadigd, ook bij Griekse of Romeinse beelden is dat vaak het geval. Het ligt ook wel voor de hand, als een beeld omvalt, worden de uitstekende delen eerst getroffen, en de neus steekt nu eenmaal vooruit, zo zei professor oude geschiedenis aan de KU Leuven en egyptoloog Herbert Verreth in het Radio 1-programma "Nieuwe feiten". 

Maar in Egypte is het toch wel opvallend, en egyptoloog Bleiberg ontdekte niet alleen dat een aantal beelden duidelijke sporen van een beitel vertoonden, maar ook dat op muurschilderingen en bas-reliëfs de neuzen eveneens vaak beschadigd waren. En daar zijn dat uiteraard geen uitstekende delen, zodat er geen enkele reden is waarom de neuzen vaker getroffen zouden worden. Overigens zijn er ook veel beelden die volledig onthoofd zijn, en muurschilderingen waar het hele hoofd of zelfs de hele figuur weggehakt is, en ook de naam van de betrokkene.  

Aan de basis van de beschadigde beelden liggen de opvattingen van de oude Egyptenaren over afbeeldingen van mensen. Zij geloofden dat beelden van farao's de macht van de koning of het koningschap uitstraalden, dat de essentie van een god een beeld van die god kon "bewonen", en dat een deel van de ziel van een gewone sterveling, de ka, kon huizen in een beeld van dat individu.  Dat beeld voedde zich dan met de grafgiften, en hield zo de overledene in leven in het hiernamaals, en het beeld ademde ook in hun plaats. 

Beelden kregen hun levenskracht door het uitvoeren van bepaalde rituelen, zoals het "openen van de mond", waarin het beeld werd gezalfd met geurige oliën, en men er verschillende objecten voor hield. 

De levenskracht van een beeld komt door de neus, zo werd gedacht, zoals men ademt, en de eenvoudigste manier om die kracht teniet te doen, was dan ook de neus af te hakken. Het beeld kon dan niet meer ademen en raakte zijn kracht kwijt, het stierf.

Sommige beeldenstormers gingen echter nog verder. Als men bijvoorbeeld de oren van een beeld van een god afhakte, dan kon die geen gebeden meer aanhoren.

In het oude Egypte was het traditie om offers te brengen met de linkerhand, en ze te ontvangen met de rechterhand, en op een aantal muurschilderingen en reliëfs is dan ook de linkerhand of arm beschadigd van de persoon die het offer brengt, en de rechterarm van diegene waarvoor het offer bedoeld was. En soms werden, voor alle zekerheid of zo, ook de benen nog beschadigd, of werd, zoals gezegd,  zelfs heel het hoofd van de geviseerde persoon afgehakt of weggehakt, of zelfs heel de figuur op een reliëf. 

De redenen waarom afbeeldingen beschadigd werden zijn persoonlijk, politiek, religieus, en "crimineel". 

Een eerste categorie van beschadigingen is voornamelijk politiek en te vatten onder het begrip "damnatio memoriae". Ze viel vooral farao's en koninginnen te beurt. Damnatio memoriae, letterlijk "de vervloeking van de nagedachtenis", is een term die gebruikt wordt voor het onteren van een dode door het wegnemen van de herinnering aan die persoon uit het collectieve geheugen.

Het is ook een manier om de geschiedenis te herschrijven, en in de Egyptische geschiedenis valt het op dat twee machtige koninginnen er het slachtoffer van werden, Hatsjepsoet en Nefertiti.   

Hatsjepsoet was een koningin uit de 15e eeuw v.C. die een tijdje regentes was voor haar stiefzoon Thoetmosis III, maar zichzelf uitriep tot farao toen hij oud genoeg was geworden om koning te worden. Mogelijk liet Thoetmosis, toen hij eindelijk koning geworden was, haar naam en afbeeldingen overal verwijderen, mogelijk was dat het werk van latere farao's. 

Nefertiti was dan weer de vrouw van de "ketterkoning" Echnaton, die de cultus van de tientallen Egyptische goden wou vervangen door de aanbidding van de zonneschijf, Aton. Na zijn dood, in de regering van Toetanchamon, hebben de machtige priesters van de god Amon zijn beeltenissen zo veel mogelijk verwijderd, en ook Nefertiti werd hier het slachtoffer van.  

Een tweede categorie van mensen die de beelden beschadigden, zijn volgens Bleiberg mensen die zo'n hekel hadden aan een overledene, dat ze hem zelfs in het hiernamaals nog wilden treffen door zijn afbeeldingen te beschadigen, en grafrovers die bang waren dat de overledenen wraak zouden willen nemen, die schrik hadden voor een soort van "vloek van de doden". 

Hun beweegredenen zijn dus persoonlijk of "crimineel", en ze zouden dan vooral bij gewone stervelingen de neuzen op de afbeeldingen beschadigd hebben, om de levenskracht van de beelden weg te nemen. Egyptoloog Verreth zei in "Nieuwe feiten" dat hij dit wel een zwak punt vindt in het werk van Bleiberg, en dat er niet veel bewijzen voor zijn. 

De derde groep, die verantwoordelijk is voor veruit het grootste aantal beschadigingen, zijn de kopten, christelijke Egyptenaren uit de eerste eeuwen van onze jaartelling. De oud-Egyptische religie was verdwenen, de tempels waren in verval en werden vaak gebruikt als woning, en de muurschilderingen, beelden en reliëfs werden beschadigd of zelfs geheel vernietigd. 

Minstens een deel van de motivatie van de kopten was religieus: ze hadden nog wel het besef dat de oude goden verondersteld werden te wonen in de afbeeldingen, maar ze zagen die als heidense demonen. En om het heidendom te bevechten, vielen ze de rituele middelen ervan aan, vooral afbeeldingen van offergaven. 

Na de invasie van de moslims in de zevende eeuw, waren de Egyptenaren blijkbaar al over hun angst voor de oude rituele objecten, en er volgde geen nieuwe beeldenstorm. Een bekende uitzondering hierop vormt evenwel de sfinx van Gizeh. 

De sfinx van Gizeh moet zowat het meest bekende beeld zonder neus zijn, en een van de grootste ook. Over de neus van de sfinx, en hoe hij die kwijt geraakt is, doen talloze verhalen de ronde. 

Lezers van Asterix weten uiteraard hoe het zit - nietwaar Obelix -, en vaak wordt ook gezegd dat de soldaten van Napoleon de neus met een kanon eraf zouden geschoten hebben. Dat is echter zeker niet het geval, er bestaan afbeeldingen van de sfinx van voor de verovering van Egypte door Napoleon, waarop duidelijk te zien is dat de sfinx zijn neus toen ook al kwijt was. 

En er is ook een ouder verhaal, uit de 15e eeuw, van de Egyptische kroniekschrijver al-Maqrizi, dat vertelt hoe de sfinx zijn neus verloren heeft. 

Volgens al-Maqrizi zag in 1378 een fanatieke soefi - een strekking binnen de islam - hoe boeren uit de buurt offers brachten aan de sfinx om een goede oogst te verkrijgen. Hij werd daar zo woedend over dat hij het beeld beklom - dat was toen niet zo moeilijk want enkel het hoofd stak boven het zand uit -, en de neus stuk hakte. De plaatselijke inwoners werden daar dan weer zo boos om, volgens al-Maqrizi, dat ze soefi ter plaatse meteen om het leven brachten, en hem offerden aan de sfinx. 

Zeker is dat evenwel ook niet, want al-Maqrizi is niet altijd even betrouwbaar, en van een aantal "feiten" uit zijn kronieken staat vast dat ze nooit gebeurd zijn. Dit verhaal zou dus waar kunnen zijn, maar het zou net zo goed niet waar kunnen zijn. 

Zoals gezegd heeft de vraag waarom de beelden geen neuzen hebben, geleid tot een tentoonstelling, waar verminkte beelden en afbeeldingen naast niet beschadigde exemplaren geplaats worden. De tentoonstelling "Striking Power: Iconoclasm in Ancient Egypt" is opgezet door Edward Bleiberg en Stephanie Weissberg in de Pulitzer Arts Foundation in St. Louis, Missouri, en ze loopt van 22 maart tot 11 augustus. 

De Harappa- of Indusbeschaving was een van de eerste samenlevingen die grote, strak geplande steden bouwde. Van 2600 tot 1900 v.C. bloeide ze in de Indusvallei, in Pakistan en het noordwesten en westen van India. Het einde van de beschaving is een mysterie: op een relatief korte tijd verlaten de mensen om een nog onbekende reden hun steden, en gaat veel van de culturele ontwikkeling verloren.

De bekendste vindplaatsen zijn Harappa en Mohenjodaro in het huidige Pakistan, maar de grootste stad die tot nu toe gevonden is, is Rakhigarghi, in het huidige India, op zo'n 150 kilometer ten noordwesten van de hoofdstad Delhi. 

Sinds de beschaving ontdekt werd in 1924 door de Britse onderzoeker sir John Marshall in Mohenjodaro, zijn er al veel sites van de Indusbeschaving ontdekt, waarvan ook de begraafplaatsen onderzocht zijn. 

Uit die onderzoeken blijkt dat veruit het grootste deel van de mensen uit de Indusbeschaving apart begraven werden, uitzonderlijk komen er ook gezamenlijke graven voor. Van een daarvan, een graf in Lothal, wordt gezegd dat het gaat om een weduwe die zich het leven had benomen kort na het overlijden van haar man, en die samen met hem is begraven, maar daar zijn geen bewijzen voor. Andere onderzoekers hebben erop gewezen dat het moeilijk is om het geslacht vast te stellen van de skeletten in het graf in Lothal, en dat het dus absoluut niet zeker is dat het om een koppel gaat.

Ook voor de andere gezamenlijke begrafenissen waren er geen antropologische bewijzen dat het om het graf van een koppel ging. Dat is anders bij het nieuwe graf: de onderzoekers zijn er zeker van dat het hier wel degelijk gaat om een man en een vrouw.   

In 2016 ontdekten Indiase en Zuid-Koreaanse onderzoekers het graf in de begraafplaats van Rakhigarhi, die op zo'n kilometer van de nederzetting ligt. Ze hebben het graf gedurende zo'n twee jaar bestudeerd, en nu zijn hun bevindingen gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift.

Het graf met de twee skeletten lag gedeeltelijk over een ouder graf, en was 2,54 meter lang en zo'n 1,5 meter breed. De stoffelijke resten waren goed bewaard, op de voetbeentjes van de man na, die volledig ontbraken. De skeletten lagen op hun rug, met de armen en benen uitgestrekt, en het hoofd van de man, skelet 11A, was naar de vrouw, skelet 11B, toegekeerd. 

"De man en de vrouw waren naar elkaar toegekeerd op een zeer intieme manier", zei de leider van het team Vasant Shinde aan de BBC. "We geloven dat ze een koppel waren, en het lijkt erop dat ze tegelijk gestorven zijn. Hoe ze gestorven zijn, blijft een mysterie." 

Het geslacht van de skeletten werd vastgesteld met de standaardmethoden, en volgens de archeologen is het zeker dat het om een man en een vrouw gaat.  UIt het onderzoek bleek ook dat de twee individuen tamelijk groot waren voor die periode, 1,72 en 1,60 meter, dat ze vrij jong waren, 35 tot 38 jaar, en dat ze vrij gezond waren op het ogenblik van hun dood. De doodsoorzaak is dan ook onduidelijk. 

Buiten de skeletten bevatte het graf geen opmerkelijke zaken, enkel de voor de Indusbeschaving gebruikelijke aardewerken schalen en potten, die waarschijnlijk gevuld waren met voedsel, en een juweel, in dit geval een kraal uit agaat die gevonden werd aan de nek van de vrouw.  

Volgens de onderzoekers moet het koppel in het graf tegelijk begraven zijn, of zeer kort na elkaar, aangezien er geen archeologische aanwijzingen zijn dat een van beide later dan de andere begraven is. 

De archeologen sluiten uit dat er een verband bestaat tussen het graf en het funeraire gebruik waarbij weduwen zelfmoord plegen kort na de dood van hun man. Ze wijzen erop dat van de 62 graven in dit deel van de begraafplaats, enkel dit graf een gezamenlijke begrafenis is van een koppel.

Volgens hen wijst dat erop dat de begrafenis van het koppel niet beschouwd moet worden als het gevolg van specifieke funeraire gebruiken die in die tijd veel voorkwamen. De archeologen noemen het waarschijnlijker dat de twee individuen tegelijk of bijna tegelijkertijd gestorven zijn, door een onbekende oorzaak, en dat ze dan samen begraven zijn in hetzelfde graf.    

De onderzoekers noemen het vreemd dat er nog  nooit eerder gezamenlijke graven van koppels ontdekt zijn in de Indusbeschaving, gelet op het feit dat dergelijke begrafenissen niet zeldzaam zijn in andere oude beschavingen.  

In Rakhigarhi hebben de archeologen tot nu toe 70 graven ontdekt in de begraafplaats, en daarvan zijn er 40 opgegraven. Het meest fascinerende graf blijkt wel dit graf van het koppel, en de archeologen hopen dat er nog  meer studies over graven van dit type uit de Indusbeschaving zullen verschijnen. Die zijn immers belangrijk om historische familiestructuren bloot te leggen en ook bredere maatschappelijke structuren. 

De studie van Vasant Shinde en zijn Indiase en Zuid-Koreaanse collega's is verschenen in Anatomy & Cell Biology.