Wijnbouw is minstens 8.000 jaar oud

Historici dachten al een tijdje dat de eerste wijnkruik niet tussen Tigris en Eufraat stond – het gebied waar velen het begin van de landbouw situeren – maar ergens in de zuidelijke Kaukasus, in ­Georgië of Armenië. Het is Georgië, rapporteren achttien archeologen, chemici en landbouwwetenschappers uit zeven landen nu samen in de Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

Toen zo’n twaalfduizend jaar geleden de laatste ijstijd eindigde, begonnen jagers-verzamelaars in de zuidelijke Kaukasus met het veredelen van de wingerd, Vitis vinifera. Ze stimuleerden de tweeslachtige variant van de plant, ten koste van de exclusief mannelijke of vrouwelijke varianten. Dat maakte de bevruchting eenvoudiger, en de oogst groter en zekerder.

Wanneer mensen precies ontdekten dat zo’n gistende druif best wel vrolijkmakende en sociaal smerende bijwerkingen had, blijft verborgen in de nevelen van de geschiedenis. Maar tegen achtduizend jaar geleden hadden ze die ontdekking alvast omgezet in een heel ambacht. In dezelfde periode lieten ze het trekkend leven achter zich en kozen ze voor permanente nederzettingen.

Stenen kruiken

Ook vandaag wordt in Georgië nog wijn gemaakt in kruiken die tot aan de nek in de grond begraven worden

Ze bakten kruiken, kvevri, speciaal om er wijn in te maken. In enkele dergelijke, onlangs in Georgië opgegraven kruiken ontdekten de vorsers sporen van wijnsteenzuur, barnsteenzuur, appelzuur en citroenzuur. Die combinatie kan alleen maar van druiven komen (en van bananen, maar die kwamen in Europa niet voor). Sporen van hars (een antioxidant dat standaard was in de Griekse en Romeinse oudheid, en vandaag nog steeds wordt gebruikt in Retsina) troffen ze niet aan.

De kruiken komen van twee vindplaatsen op enkele kilometer van elkaar, zo’n vijftig kilometer ten zuiden van Tbilisi. Ze waren versierd met een druiventrosmotief. De speurders konden de kruiken ook dateren. Koolstof-14 analyses komen uit op 5.800 tot 6.000 voor Christus, in het neolithicum, de (geavanceerde) steentijd. Dat is een half millennium eerder dan het vorige record, Hajji Firuz Tepe in Iran.

Ook vandaag wordt in Georgië nog wijn gemaakt op de traditionele manier, in aardewerken kruiken die tot aan de nek in de grond begraven worden. De wetenschappers stootten dus niet op de resten van een toevallige uitzonderlijke gebeurtenis, maar op de vroege wortels van een hele cultuur. Dat de prehistorische kruiken technisch goed gemaakt zijn, en zo goed als identiek aan de moderne, wijst erop dat ze al het resultaat zijn van een hele evolutie, en dat de eerste wijn nog veel eerder moet zijn gemaakt.

Menselijke cultuur

Vervolgens verspreidde de wijnbouw zich via Grieken en Romeinen over het Middellandse Zeegebied, Europa en uiteindelijk de wereld. Of, anders gezegd, hij had impact op de hele menselijke beschaving. In de woorden van de Griekse historicus Thucydides: ‘De mensen stegen op uit het barbarisme toen ze de olijfboom en de wingerd leerden kweken’. Vandaag hebben we zo’n tienduizend druivenrassen, om te eten, wijn te maken of te drogen. Allemaal door menselijk ingrijpen ontstaan.

Dergelijke kruiken behoorden tot het vroegste aardewerk dat in die streken is gevonden, én in veel vindplaatsen in dat grensgebied tussen Europa en Azië zijn ze de talrijkste vorm van aardewerk. Wijnbouw had echt wel impact. Al moeten we er ook niet te opgewonden over doen, op hetzelfde moment in het neolithicum begonnen onze voorouders ook met het kweken van graan, vlas, erwten, kikkererwten, linzen en linzenwikke. Met landbouw, zeg maar. Wijnbouw is slechts één van de onderdelen van wat historici de ‘neolithische revolutie’ noemen.

De vondst komt niet helemaal onverwacht. DNA-analyse heeft al aangetoond dat de wilde wingerd zijn grootste diversiteit kent in Georgië en omstreken. Dat maakt het zinnig dat de wieg van de druif in die streken stond. Bekende Europese rassen als pinot noir, nebbiolo, syrah en chasselas zijn genetisch nauw verwant aan hedendaagse variëteiten in Georgië.

Dat de wijn echt geen bananenbier was, wordt ook onderbouwd door gevonden plantenresten. Achtduizend jaar oude druivenpitten kunnen de vorsers niet tonen – wat ze vonden bleek slechts vijfhonderd jaar oud te zijn. Maar stuifmeel en zetmeel van druiven vonden ze wel, net als fytolieten (microscopische siliciumkorrels) uit druivenplanten.

De onderzoekers erkennen trouwens dat er in Jiahu in China negenduizend jaar oude resten van wijn zijn gevonden, ‘maar dat was geen echte wijn. Het was een mengsel van druivenwijn, sleedoornwijn, rijstbier en honingmede.’

http://www.standaard.be/cnt/dmf20171113_03185184