Het kraaltje, dat gevonden is in een prehistorische nederzetting in Pazardzhik, in het zuiden van Bulgarije, dateert van 4.500-4.600 v.C, volgens de archeologen. Dat maakt het zo'n 200 jaar ouder dan juwelen uit een necropool uit de Kopertijd in de Bulgaarse stad Varna, aan de Zwarte Zee. Die juwelen, die in 1972 gevonden werden, werden tot nu beschouwd als de oudste gouden kunstvoorwerpen ter wereld. 

"Ik twijfel er niet aan dat het ouder is dan het Varna-goud", zei Yavor Boyadzhiev, een professor bij de Bulgaarse Academie der Wetenschappen. "Het is een zeer belangrijke ontdekking. Het is maar een klein stukje goud, maar groot genoeg om zijn plaats te vinden in de geschiedenis."

Het gouden kraaltje, dat 15 centigram weegt, werd twee weken geleden opgegraven in de overblijfselen van een klein huis. Dat werd bewoond in de tijd toen men voor het eerst metalen als goud en koper begon te gebruiken. Als het kraaltje uitgebreid onderzocht is en de ouderdom ervan bevestigd is, zal het tentoongesteld worden in het museum van Pazardzhik.

Professor Boyadzhiev denkt dat het kraaltje werd vervaardigd in de nederzetting, net buiten de moderne stad Pazardzhik. Die nederzetting was de eerste "stedelijke" nederzetting in Europa, zei Boyadzhiev, en ze werd bevolkt door een "cultureel hoogstaande maatschappij", die rond 6.000 v.C. naar de streek verhuisd is vanuit Anatolië, in het huidige Turkije. 

"Ik zou zeggen dat het een prototype is van een moderne stad, hoewel we kunnen zegen dat wat we hier hebben een antieke stad is, gemeten naar Mesopotamische normen", zei Boyadzhiev. "We spreken immers over een plaats die meer dan 1.000 jaar ouder is dan Sumer." De Sumerische beschaving, gevestigd in het zuiden van Mesopotamië - het oude Irak -, wordt algemeen beschouwd als de oudste stedelijke beschaving.

De nederzetting die tot nog toe is opgegraven, is tussen 10 en 12 hectaren groot, en moet vroeger omringd zijn geweest door een versterkte muur van bijna drie meter hoog. Volgens Boyadzhiev is de nederzetting groot genoeg om als een stad beschouwd te worden door onderzoekers die in Mesopotanië werken.

In de site werden meer dan 150 keramieken figuurtjes van vogels gevonden, wat aantoont dat vogels waarschijnlijk aanbeden werden door de inwoners, en wat de nederzetting haar bijnaam van "Vogelstad" gaf. De nederzetting werd verwoest door vijandige stammen die rond 4.100 v.C.vanuit het noordoosten het gebied binnenvielen. 

Het persbureau Reuters heeft foto's van het kraaltje en van de opgravingen.

De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences.

De wetenschappers bestudeerden de resten van veertien van de uitgestorven olifantenachtigen, die werden gevonden in een grot in Saint Paul. Daaruit bleek dat de wolharige mammoet er 5.600 jaar geleden uitstierf.

Daarnaast namen de onderzoekers ook sedimentstalen van een nabijgelegen meer, die ze onder meer onderzochten op sporen van mammoet-DNA, maar ook op sporen van pollen, planten en bacteriën. Uit die onderzoeken kwam volgens de wetenschappers een "verrassend eenduidig resultaat".

"De stalen gaven ons heel veel informatie over het klimaat. En daaruit konden we afleiden wat de oorzaak was van hun uitsterven", zegt hoofdonderzoeker Russell Graham van de Pennsylvania State University. En dat blijkt simpelweg dorst te zijn.

Saint Paul had (en heeft nog steeds) geen waterlopen, zoals rivieren of bronnen. De enige zoetwatervoorraden waren ondiepe meren. Toen het zeeniveau door de klimaatverandering begon te stijgen, begon het zeewater de bodem van Saint Paul en daardoor ook het grondwater en de meren binnen te dringen. Als gevolg werd de zoetwatervoorraad alsmaar kleiner en zouter, tot die uiteindelijk niet meer volstond om de mammoeten van drinkwater te voorzien. Dat alles gebeurde volgens het onderzoek tussen 7.850 en 5.600 jaar geleden, wat exact overeenkomt met de periode waarin de laatste mammoeten er stierven.

De mammoeten op het eiland Saint-Paul, dat vroeger deel uitmaakte van de landbrug tussen Azië en Noord-Amerika, waren de op een na langst overlevende groep van wolharige mammoeten. Enkel die op het Russische eiland Wrangel, in de Noordelijke IJszee, leefden langer: zij stierven naar schatting 4.700 jaar geleden uit.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2728026

Wie dino zegt, denkt nagenoeg onmiddellijk aan een groot reptiel met een lange rij tanden. Hoewel de vogels van de dino's afstammen, hebben zij helemaal geen tanden. Van de kip op de boerderij over de duif op het dorpsplein tot de mus in uw tuin: allemaal hebben ze een tandloze bek. Op een gegeven moment moet het dus evolutionair  interessanter geweest zijn om een bek te hebben zonder tanden. Wetenschappers van de Universiteit van Toronto hebben nu mogelijk ontdekt hoe dat komt.

150 miljoen jaar geleden waren de dinosauriërs de dominante dieren op deze planeet. Rond die tijd zijn ze langzaamaan in de richting van de vogel gaan evolueren en zijn de vliegende dino's ontstaan. 85 miljoen jaar later -65 miljoen jaar geleden dus- is onze planeet getroffen door een meteoriet en die heeft de niet-vliegende dinosaurussen doen uitsterven (red. uit een recente studie blijkt overigens dat het uitsterven van dinosoorten al goed op weg was vóór die meteoriet onze planeet kruiste).

Hoewel de meeste niet-vliegende dino's de naweeën van die meteorietinslag niet hebben overleefd, is dat dus wel gebeurd met de vliegende dino's die uiteindelijk voort zijn geëvolueerd tot de vogels. Waarom die tak van de dino's het wel heeft gehaald, was tot nog toe niet helemaal duidelijk. Volgens het nieuwe onderzoek dat nu in Curreny Biology staat heeft het te maken met de tanden. Of beter: het gebrek eraan.

De inslag van de meteoriet heeft zoveel stof in de atmosfeer geslingerd, waardoor de zon minder goed kon doordringen naar de aarde. Die klimaatverandering bemoeilijkte de groei van planten, waardoor eerst planteneters en uiteindelijk ook vleeseters steeds moeilijker konden overleven. Wat er uiteindelijk overblijft, zijn de zaden van de planten die in de grond zitten. Zaden die te hard zijn om te verorberen voor de meeste dino's, maar die geen probleem vormden voor de harde bek van de vliegende dinosaurussen. De wetenschappers vermoeden dat die vliegende dino's het daardoor hebben gehaald.

Na de meteorietinslag die de niet-vliegende dino’s heeft uitgeroeid, zijn de zoogdieren zich beginnen ontwikkelen. Zoogdieren bestonden uiteraard al langer, maar pas na het uitsterven van de niet-vliegende dinosaurussen zijn ze echt tot bloei gekomen. Die eerste zoogdieren hadden het echter nog altijd niet gemakkelijk. Op veel plaatsen waren het nog altijd de vliegende dino’s die de plak zwaaiden. Die vliegende dinosaurussen zijn uiteindelijk voort geëvolueerd tot de vogels die we vandaag kennen.

De meteorietinslag van 66 miljoen jaar geleden had grote gevolgen voor onze planeet. Tonnen stof werden de atmosfeer in geslingerd, waardoor de zon minder goed kon doordringen naar de aarde. Die klimaatverandering bemoeilijkte de groei van planten, waardoor eerst planteneters en uiteindelijk ook vleeseters steeds moeilijker konden overleven.

Wetenschappers hebben tot nu altijd aangenomen dat deze ingrijpende gebeurtenis de grote doodsteek betekende voor de dinosauriërs. Een team Britse paleontologen zegt nu dat de dinosauruspopulatie tientallen miljoenen jaren eerder stelselmatig begon af te nemen.

"Soorten stierven toen al sneller uit dan ze zich konden voortplanten", aldus paleontoloog Manabu Sakamoto van de Universiteit van Reading. "Een plotse catastrofe kan de finale doodsteek geweest zijn, maar het aantal dinosaurussen liep al een hele tijd terug."

De onderzoekers kwamen tot hun conclusie na doorgedreven statistische analyses. Ze bekeken drie uitgebreide stambomen van dinosaurusfamilies. Op die manier probeerden ze te achterhalen op welk moment er meer nieuwe soorten verdwenen dan opdoken.

Dat moment bleek zich vroeger voor te doen dan algemeen aangenomen, namelijk 50 miljoen jaar vóór de inslag van de meteoriet. Omdat sommige soorten zich op dat moment nog volop aan het voortplanten waren, berekenden de paleontologen een "gemiddeld" uitstervingsmoment. Dat valt ongeveer 24 miljoen jaar vroeger dan de meteorietaanslag.

De snelheid waarmee dinosoorten het moeilijk kregen, verschilde van groep tot groep. Bij de sauropoda, een familie grote, viervoetige planteneters, ging dat relatief snel. Bij de theropoda, waaronder de T. rex (zie foto), iets trager. De familie van de triceratops bleef nog langer buiten schot.

Waardoor dinosauriërs dan concreet met uitsterven bedreigd werden, blijft een raadsel. Volgens de Britse onderzoekers zijn het opbreken van continenten en langdurige vulkanische activiteit mogelijke oorzaken.

Enkele jaren geleden hebben archeologen verbonden aan het Inrap (Institut national de recherches archéologiques préventives) een gravure in een steen ontdekt tijdens opgravingen in de buurt van Bergerac in de Dordogne. Recent is de steen in Spanje nader onderzocht. De resultaten zijn in het Journal of Archaeological Science verschenen.

Concreet gaat het om een gravure in een stuk silex die zowat 35.000 jaar geleden is gemaakt tijdens het Aurignacien, een periode in het Laat-Paleolithicum waarin de moderne mens voor het eerst in West-Europa opdook. Met een stenen werktuig heeft iemand destijds een vogelfiguur in de steen gekerfd die velen vandaag doet denken aan de "Twittervogel", het logo van de gelijknamige sociaalnetwerksite.

De vogel meet zowat 5 bij 5 centimeter en is afgebeeld met de vleugels opengeslagen, duidelijk herkenbare veren, een korte bek, poten en een staart. 35.000 jaar geleden kwamen drie grote vogelfamilies in de streek voor: draaivogels, zangvogels en fazantachtigen. Waarschijnlijk gaat het om een weergave van één van deze vogelsoorten.

Een internationaal team van wetenschappers heeft het DNA geanalyseerd van 35 jager-verzamelaars van 35.000 tot 7.000 jaar oud, die in Italië, Duitsland, Frankrijk, Tsjechië, Roemenië en België leefden. Ze kregen daardoor meer inzicht in hoe de Europese populatie veranderd is tijdens en na de laatste ijstijd.

De onderzochte Belgische resten - van acht individuen - komen uit de grotten van Goyet bij Namen en zijn tussen 35.000 en 15.000 jaar oud. Ze behoren tot de collecties van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN).

De wetenschappers van het Max Planck Instituut in Jena en de Universiteit van Tübingen ontrafelden het complete mitochondriale DNA (mtDNA) van de 35 prehistorische individuen en bekeken ook 20 bestaande mitochondriale genomen - al de genen van een individu, in dit geval van de mitochondriën van een individu - in hun analyse.

mtDNA is het genetisch materiaal uit de mitochondriën, de energiefabriekjes van de cel die eigen DNA hebben, dat alleen via de moeder wordt overgedragen.

Die analyse leverde een verrassing op: twee individuen uit Goyet (35 en 34.000 jaar oud) en één uit het Franse La Rochette (28.000 jaar oud) behoren tot de zogenoemde haplogroep M. Een haplogroep is een groep van personen die genetisch met elkaar verwant zijn op basis van haploïde DNA, DNA waarvan maar een chromosoom per cel voorkomt, en haplogroep M is een genetisch patroon dat totaal afwezig is bij de Europeanen vandaag, maar heel vaak voorkomt bij de huidige Aziaten, de oorspronkelijke Australiërs en indianen.

"Dit eerste bewijs van haplogroep M in onze streken wijst erop dat de moderne mensen bij de uittocht uit Afrika niet alleen een route naar Azië volgden, maar ook naar Europa trokken", zegt paleontoloog Mietje Germonpré van het KBIN, een van de auteurs van de studie. Tot nog toe werd gedacht dat de moderne mens vanuit Afrika in Europa is beland via een omweg langs Azië.

Uit de mutatiesnelheid van het mtDNA van zowel haplogroep M als van N - die ook werd gevonden - konden de wetenschappers afleiden dat de oversteek van Afrika naar Eurazië tussen 50.000 en 60.000 jaar geleden plaatsvond.

De 35 genetische profielen leveren ook nieuwe gegevens op over de veranderingen binnen de Europese populatie. Het Laatste Glaciale Maximum - het ogenblik tijdens de laatste ijstijd waarop wereldwijd het meeste water als ijs was opgeslagen en de ijskappen hun grootste omvang bereikten - bleek een "flessenhals" voor de Europese menselijke populatie.

Een genetische flessenhals is een scherpe terugval in de populatie van een bepaalde soort, waarna de soort ofwel uitsterft, of zich herstelt. Als dat laatste het geval is, is dat merkbaar in het DNA omdat de genetische pool van individuen die zich kunnen voortplanten, veel kleiner is geworden.

Toen die barkoude periode aanbrak, 25 tot 19.500 jaar geleden, trokken de groepen jager-verzamelaars zich in een aantal schuiloorden terug in het zuiden van Europa. In het noorden ontbreekt voor die periode alvast elk spoor van menselijke bewoning.

Haplogroep M moet in die zuidelijke vluchtoorden uitgestorven zijn toen de groepen er sterk uitgedund werden. Toen het klimaat daarna warmer werd en de ijskap zich terugtrok, heeft de populatie - maar dan zonder groep M - zich weer over Europa verspreid.

De genetische analyses leverden nog een bijzondere vaststelling op: de Europese jager-verzamelaars zijn ongeveer 14.500 jaar geleden, tijdens een periode van klimaatopwarming gevolgd door een korte ijstijd, zo goed als volledig vervangen door een populatie met een andere moederlijke oorsprong.

Wie die andere bevolkingsgroep was, moet een studie van het kern-DNA - DNA uit de kern dat zowel via de vader als de moeder wordt doorgegeven - van prehistorische beenderresten binnenkort duidelijk maken.

De tachtigtal stukjes menselijk bot uit de grotten van Goyet werden in de jaren 1860 opgegraven door geoloog Edouard Dupont, maar kwamen pas recent aan het licht toen de Goyet-collectie van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen opnieuw onder de loep werd genomen.

"Onderzoekers uit verschillende disciplines moesten de menselijke botjes uit duizenden resten van dieren filteren", zegt paleoantropoloog Patrick Semal, hoofdconservator aan het KBIN en co-auteur van de studie.

"Door de analyse van isotopen, koolstofdatering en DNA-analyse wisten we met zekerheid dat het om moderne mensen ging en konden we ze in de tijd situeren. Dat werk levert nu resultaat op, want door de menselijke resten van Goyet krijgen we nu een beter beeld van hoe onze voorouders Europa stelselmatig hebben bevolkt. En Goyet is de enige vindplaats die fossielen van verschillende Europese bevolkingsgroepen heeft opgeleverd."

De studie is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology.

Het fries is op 17 december vorig jaar gevonden in Mleiha in de Verenigde Arabische Emiraten door doctor Bruno Overlaet en zijn team archeologen van het Jubelparkmuseum. Enkele dagen geleden is het officieel aan de pers en de wereld voorgesteld door sjeik Sultan bin Muhammed al-Qasimi, het staatshoofd van het emiraat Sharhaj.

"Het was al onze zevende campagne in Mleiha", vertelt Overlaet aan deredactie.be. "De stad was ooit een handelscentrum en lag pal op verschillende handelsroutes naar Mesopotamië, het Westen en Indië. Met onze opgravingen proberen we jaar na jaar de chronologie van de bevolking te achterhalen."

"Dit jaar concentreerden we ons op twee graven. Die lagen vol puin, maar in één van de graven was een groot kalkblok zichtbaar. Normaal zouden we dat laten zitten, maar het was de laatste dag van de campagne dus besloten we het om te keren. Toen ontdekten we de inscriptie."

De tekst is opgesteld in het Aramees en het Oud Zuid-Arabisch en verkeert in een uitmuntende staat, zegt Overlaet. Het centrale paneel vermeldt dat het graf is gebouwd voor een functionaris in dienst van de koning van Oman en dit aan het einde van de derde eeuw voor Christus. "Het is het eerste bewijs dat het oude koninkrijk van Oman toen al bestond", zegt Overlaet. "Het oudste bewijs dat we tot nu toe hadden, dateert van de eerste eeuw na Christus."

Dat een verwijzing naar het oude koninkrijk van Oman in de Verenigde Arabisch Emiraten opduikt, hoeft niet te verbazen. "In de Oudheid behoorde het grondgebied van de huidige emiraten en dat van het noordelijke deel van het huidige Oman tot één en dezelfde cultuur."

"Deze inscriptie herschrijft de geschiedenis van het oude koninkrijk van Oman. Alles schuift twee- tot driehonderd jaar achteruit in de tijd. Het fries doet bovendien vermoeden dat Mleiha de hoofdstad van het koninkrijk was."

Op dit moment bevindt het fries zich in Sharhaj waar het wordt gereinigd en gerestaureerd. Overlaet hoopt op termijn een kopie te bemachtigen om bij ons tentoon te stellen. Eind dit jaar trekken hij en zijn team overigens opnieuw naar Mleiha voor een nieuwe campagne.

In augustus 2014 raakte het dodenmasker van farao Toetanchamon, een onbetwist archeologisch topstuk, beschadigd. Toen het uit de vitrine was gehaald, was de baard losgeraakt. De museumdirectie drong aan op een snelle, discrete oplossing: met sneldrogende lijm werd de baard opnieuw aan het gezicht gekleefd.

Het incident kwam pas een half jaar later aan het licht. Een ploeg restauratiedeskundigen onder leiding van een Duitse expert werd aangesteld en slaagde erin om het wereldberoemde dodenmasker in zijn oude glorie te herstellen. Sinds vorige maand staat het opnieuw op zijn plaats in het museum.

De acht museummedewerkers die het snelle plakwerk deden, worden nu vervolgd voor onnauwkeurige restauratie en nalatigheid. Volgens het openbaar ministerie zijn ze roekeloos te werk gegaan en hebben ze geprobeerd de bewijzen van hun blunders te verdoezelen. Bij de beklaagden zijn de toenmalige directeur en de chef restauratie van het museum.

---

Wetenschappers bikkelen er al langer over dat de grote evoluties in de menselijke economie al dan niet het gevolg waren van migraties op grote schaal. Zo zouden boeren uit het Midden-Oosten via de Balkan de landbouw naar Europa hebben gebracht. Duizenden jaren later zou de verspreiding van de metaalbewerking en dan vooral van het brons het gevolg zijn geweest van migraties uit het gebied ten noorden van de Zwarte Zee. Die laatste migratie wordt dan in verband gebracht met Indo-Germaanse invloeden.

Tegenstanders gaan er dan weer van uit dat het om erg beperkte migraties gaat en dat de oorspronkelijke bevolking vrij snel nuttige expertise overname van de nieuwkomers.

Genetici van Trinity College in de Ierse hoofdstad Dublin en van de Queen's University in de Noord-Ierse hoofdstad Belfast hebben nu tenminste voor hun eigen eiland een sluitende verklaring gevonden voor het bewijs van migratie en ontwikkeling.

Uit onderzoek van het DNA van een 5.200 jaar oude vrouw uit het Neolithicum wiens resten zijn gevonden in de buurt van Belfast, blijkt dat haar erfelijk materiaal veel gelijkenis vertoont met de huidige inwoners van Spanje en het Italiaanse eiland Sardinië. Dat zou de stelling ondersteunen dat de neolithische revolutie naar Ierland is gekomen in het spoor van migranten uit de Middellandse Zee.

Tegelijk bleek dat het DNA van drie mannen van 2.000 jaar geleden uit de Bronstijd dan weer voor een derde wees op een herkomst uit de Pontische Steppe in Zuid-Rusland en Oekraïne. Die migratie wordt dan weer in verband gebracht met de metaalbewerking.

Die groep van mannen uit de Bronstijd bleek dan weer veel erfelijke gelijkenissen te vertonen met de huidige Ieren, Schotten en Welshmen, de Keltische inwoners van de Britse Eilanden. Dat DNA verschilt dan weer van dat van de Engelsen, die cultureel en dus ook genetisch beïnvloed werden door de migraties van Germaanse Angelen, Saksen en Juten en later Vikingen uit het Baltisch gebied.

Vreemd genoeg lijkt de intocht van neolithische boeren in het geval van de vrouw samen te vallen met oude Ierse sagen, die verhalen over verschillende invasies op het eiland, waarvan de laatste teruggaat tot die van de Milesiërs die afkomstig zouden zijn uit de Middellandse Zee.

De graftombe van de jonge farao Toetanchamon is een van de tientallen rotsgraven die gevonden zijn in de Vallei der Koningen nabij de Egyptische stad Luxor (de oude hoofdstad Thebe). De graven van de farao’s uit het Egyptische Nieuwe Rijk werden er uitgehakt uit de rotsige ondergrond. De ingangen werd verstopt om de tombes, die veel kostbaarheden bevatten, te beschermen tegen grafrovers. Een groot aantal rotsgraven werd inderdaad geplunderd en veel mummies uit ongeschonden graven werden in een latere tijd uit de tombes gehaald, om ze nog beter te beschermen op een geheime plaats.

Het graf van Toetanchamon is een uitzondering, omdat het integraal bewaard bleef – inclusief de honderden voorwerpen die de mummie moesten begeleiden - tot het in 1922 werd ontdekt.

De speurtocht naar een verborgen kamer in de tombe is merkwaardig genoeg het gevolg van een poging om de graven te beschermen tegen … toeristen. De Vallei der Koningen kent dagelijks een stroom van bezoekers en de koningsgraven behoren tot de grootste toeristische trekpleisters, zeker vanwege de prachtige wandbeschilderingen, die vaak uitstekend zijn bewaard (de rest van de inhoud is meestal naar musea verhuisd). Maar de aanwezigheid van al die toeristen is op den duur schadelijk voor die decoraties, al was het door de vochtige lucht die ze inademen. Om die reden is het aantal bezoekers aan het graf van Toetanchamon (dat trouwens enkele jaren gesloten was voor restauratie) nu beperkt tot 400 per dag.

In 2008 werd besloten een aantal bedreigde graftombes op termijn te sluiten voor het publiek. De toeristen zouden in plaats daarvan replica’s bezoeken die in de Vallei der Koningen zouden worden opgesteld (een dergelijke replica werd eerder al gemaakt van de grot van Lascaux met haar beroemde prehistorische rotsschilderingen). Die replica’s zouden met de grootst mogelijke precisie worden gemaakt.

Hiervoor werd een beroep gedaan op het gespecialiseerde bedrijf Factum Arte in Madrid. Dat werd aanvankelijk opgericht om een facsimile te maken van de tombe van Seti I, de grootste van alle rotsgraven. Om praktische redenen werd dat project uitgesteld. Men begon dan aan het scannen van de veel kleinere tombe van Toetanchamon, d.w.z. van de eigenlijke grafkamer (de Egyptische graven hebben meestal meerdere kamers), omdat die de enige is met wandbeschilderingen.

Met hoogtechnologisch materiaal werden foto’s van zeer hoge resolutie van de wandschilderingen gemaakt. Anderzijds scande een speciaal laserapparaat het reliëf van de wanden, met een zeer grote nauwkeurigheid (oneffenheden van minder dan een millimeter waren zichtbaar). Op die manier, en onder toezicht van bekwame kunstexperts, kon een perfecte facsimile van elke wand worden gemaakt. (Kijk hier)

Toen de facsimile-grafkamer van Toetanchamon voltooid was, gaf Factum Arte de gegevens ven de scans vrij. Het was toen dat Nicholas Reeves, een vrij bekend Brits egyptoloog verbonden aan de universiteit van Arizona, de scangegevens onder de loep nam.

Reeves mekte in een wand oneffenheden op die leken op die van spleten die door plaaster waren bedekt. Mogelijk zouden die wijzen op een verborgen deur. De deur zou dezelfde afmetingen hebben als die van de bestaande deur naar een zijkamer. Markeringen in een andere wand zouden er bovendien op wijzen dat er zich achter die wand een lege ruimte bevindt.

Nader onderzoek heeft intussen het bestaan van de verborgen ruimte bevestigd. Metingen van infraroodstraling wijzen op een temperatuurverschil van de muren en dat kan verklaard worden als er een holte achter staat.

Volgens Reeves zou die verborgen ruimte een ander graf kunnen zijn. Hij heeft daar enkele argumenten voor. Toen Toetanchamon rond 1323 v. Chr. Overleed, was hij hoogstens 18 jaar oud. Er was geen tijd geweest om een volledig nieuwe graftombe voor hem te bouwen. Reeves meent dat men een deel van een bestaande graftombe voor Toetanchamon heeft ingericht, en de rest heeft afgesloten. Dat zou verklaren waarom zijn graftombe relatief klein is. Er zijn trouwens andere voorbeelden waar een graftombe later “gedeeld” werd met een ander graf.

Van wie zou de grotere graftombe dan zijn geweest? Reeves denkt aan koningin Nefertiti, die met Toetanchamons vader Echnaton was getrouwd, al was ze waarschijnlijk niet de moeder van de jonggestorven farao. Ze stierf tien jaar voor hem. Reeves meent in de beschilderingen van Toetanchamons grafkamer aanwijzingen te vinden voor de aanwezigheid van Nefertiti.

We kunnen natuurlijk niet met zekerheid weten wat er zich achter de muren bevindt, zolang er niet effectief naar gezocht is. Eenvoudig is dat niet. Er kan natuurlijk geen sprake van zijn om de wanden met hun prachtige beschilderingen te doorboren. Intussen zijn er wel enkele kritische kanttekeningen te maken bij al die speculaties.
Dat er zich achter een graftombe een holle ruimte bevindt, is op zich niet zo ophefmakend.

Toetanchamons graf was haastwerk. Daarom zijn wellicht alleen de muren van de eigenlijke grafkamer beschilderd en niet de hele tombe. Uit sporen van bacteriën blijkt dat de verf nog niet droog was toen de ruimte werd afgesloten. Maar dat betekent nog niet dat deze ruimte een deel van een grotere graftombe vormde. Meestal wordt aangenomen dat het ging om een tombe die oorspronkelijk voor een dignitaris of lid van de koninklijke familie was bestemd, niet voor de farao zelf.

Er is in de rotsen van de Vallei der Koningen zeer veel gegraven, maar het graafwerk werd soms stopgezet als de kwaliteit van de steen onvoldoende is. Veel gangen leiden naar niets.

Als Nefertiti inderdaad de moeder van Toetanchamon was, weten we dat ze begraven lag in een andere graftombe in de Vallei der Koningen. De mummie van een vrouw, de zgn. “Younger Lady”, die gevonden werd in tombe KV35 werd immers door DNA-onderzoek geïdentificeerd als de moeder van Toetanchamon én als de dochter van farao Amenhotep III (tevens de vader van Echnaton). De echtelingen Echnaton en Nefertiti zouden dan broer en zus zijn geweest, maar dat gebeurde wel meer in de Egyptische koningshuizen… En als Nefertiti niet de “Young Lady” is, dan is ze mogelijk de mummie van een vrouw die in nog een ander rotsgraf werd gevonden.

Het is trouwens allesbehalve zeker dat Nefertiti in de Vallei der Koningen is begraven. Veel egyptologen denken dat ze rust in Amarna, de hoofdstad die door haar echtgenoot Echnaton werd gesticht.

De beweringen van Reeves kregen meteen tegenwind van de bekende Egyptische archeoloog Zahi Hawass, die jarenlang zowat de hoogste autoriteit was inzake opgravingen in Egypte. Tijdens de Arabische Lente van 2011 was hij korte tijd zelfs minister van Oudheden.

Hawass is het niet eens met de argumenten van Reeves, met wie hij eerder al in botsing was gekomen. Toen een Amerikaanse archeoloog in 2006 liet weten dat hij een nieuw rotsgraf nabij dat van Toetanchamon had opgegraven, beweerde Reeves dat hij die tombe al eerder ontdekt had door ondergrondse radarmetingen.

Hawass weerlegde toen Reeves’ aanspraken. Beiden zitten in elkaars vaarwater, beiden hebben boeken over Toetanchamon geschreven.

Hawass heeft de reputatie dat hij het archeologisch werk in Egypte wil domineren en andere archeologen in de schaduw zetten of zelfs tegenwerken. Zelf is hij in opspraak gekomen door de hoge honoraria die hij vraagt voor lezingen en zijn medewerking aan tv-documentaires, waarin hij in Indiana Jones-tenue verscheen. Hij werd ook beschuldigd van smokkel van oudheden. Naijver tussen befaamde egyptologen die graag in de aandacht van de media komen komt wel meer voor…

Waarom dan die speculaties en media-aandacht? Het zou allemaal wel heel mooi kunnen worden als er inderdaad een onbekend graf wordt gevonden.

Iedereen heeft nog de ontdekking van het graf van Toetanchamon in het achterhoofd. Niet alleen was die vondst op zich zeer indrukwekkend, de ontdekking in 1922 was een waar media-event. De “officiële” opening van de graftombe door de ontdekker Howard Carter (hij was er natuurlijk al even in geweest) vond plaats in aanwezigheid van heel wat journalisten en prominenten (waaronder koningin Elisabeth van België en haar zoon, de toekomstige Leopold III).

De mogelijkheid dat we iets dergelijks opnieuw meemaken, doet iedere liefhebber van het oude Egypte likkebaarden. Het zou trouwens een goede zaak zijn voor het toerisme in Egypte, waarmee het de laatste jaren maar pover gesteld is, vanwege de terreurdreiging.

En Nefertiti is niet alleen bekend als de vrouw van de “ketterse” farao Echnaton, ze is onsterfelijk geworden door het prachtige borstbeeld dat in 1905 in Amarna van haar werd gevonden. Zo prachtig, dat sommigen aan de echtheid ervan zijn gaan twijfelen.
Misschien wordt er dus helemaal niets gevonden. Hoe dan ook heeft de ondergrond van het oude Egypte nog lang niet al zijn geheimen prijsgegeven. We kunnen nog verrassingen verwachten, maar niet noodzakelijk over Nefertiti.

De Egyptische beschaving omvat een tijdspanne van zowat 3000 jaar. Alleen al het Nieuwe Rijk, de periode die het hoogtepunt van de Egyptische macht vormt, duurde circa vijfhonderd jaar (16e tot 11e eeuw v. Chr.). Een onwezenlijk lange tijd, waarin ontzettend veel gebeurd is. De archeologen hebben nog veel werk te doen.