De Siberische eenhoorn (Elasmotherim sibericum) is een gigantische neushoorn die 3,5 tot 4 ton woog, bijna twee keer zoveel als een moderne neushoorn, en een enorme hoorn op zijn kop had.. Het dier zwierf rond op de grasvlaktes van Oost-Europa en Centraal-Azië. Algemeen werd aangenomen dat het dier ongeveer 200.000 tot 100.000 jaar geleden uitgestorven is. Nieuw onderzoek werpt echter een heel ander licht op zijn verhaal.

Wetenschappers hebben 23 fossiele restanten van de Siberische eenhoorn grondig geanalyseerd. Via koolstofdatering konden ze bepalen dat het dier veel langer op onze planeet rondgelopen heeft dan tot nu toe gedacht. Minstens 39.000 jaar geleden was de Siberische eenhoorn nog in leven, mogelijk was hij er zelfs 36.000 tot 35.000 jaar geleden nog. Dat betekent dat hij tegelijk met de Neanderthalers en met de moderne mens geleefd heeft.

En wat nog meer is: de wetenschappers slaagden er ook in om voor het eerst DNA van de Siberische eenhoorn te verzamelen. Daaruit blijkt dat het dier géén familie is van de uitgestorven wolharige neushoorn en de nog in leven zijnde Sumatraanse neushoorn, zoals tot nu toe gedacht werd. De Siberische eenhoorn splitste zich 40 miljoen jaar geleden al af van de moderne neushoorn die we vandaag kennen. Hij maakte deel uit van een unieke familie van neushoorns, én hij was het laatste lid van die familie dat uitstierf.

Hoe is de Siberische eenhoorn aan zijn einde gekomen? Volgens de onderzoekers heeft de mens daar weinig mee te maken. "Het is onwaarschijnlijk dat de aanwezigheid van mensen de oorzaak was van hun uitsterven", zegt professor Chris Turney. "Hij lijkt daarentegen hard te zijn geraakt door de start van de IJstijd in Eurazië."

Onderzoek van de tanden wijst uit dat de Siberische eenhoorn at als "een soort prehistorische grasmaaier", zegt professor Adrian Lister van het Natural History Museum in Londen, aan BBC. Het dier kon enkel de taaie, droge grassen op de Euraziatische steppes eten. Bij de laatste IJstijd zo'n 40.000 jaar geleden veranderde de leefomgeving van de eenhoorn helemaal. Er kwam meer permafrost en de grasvlaktes verdwenen. Minder voedsel dus, wat tot allicht tot het uitsterven van de eenhoorn geleid heeft.

Ooit bestonden er minstens 250 neushoornsoorten, vandaag zijn dat er nog maar 5. En ook zij zijn ernstig bedreigd, slechts weinige neushoorns kunnen overleven buiten reservaten en wildparken door stroperij en een verandering van hun natuurlijke habitat.  Door fossiel onderzoek kunnen wetenschappers meer te weten komen over het lot van prehistorische soorten, en hoe zij omgingen met en zich aanpasten aan een veranderende leefomgeving.

Het is belangrijk om meer te weten over de manier waarop de Siberische eenhoorn uitgestorven is, omdat het ons kan helpen de nog bestaande neushoorns te redden, zeggen de onderzoekers. "Neushoorns zijn erg kieskeurig én gevoelig aan veranderingen in hun omgeving. Eender welke verandering in hun habitat betekent een gevaar", zegt professor Adrian Lister aan BBC. "En wat ook nog overduidelijk blijkt: eens een diersoort uitgestorven is, is dat het einde, hij is voorgoed verdwenen."

Mythes en legendes over eenhoorns, magische wezens met een hoorn die ook in de 21e eeuw nog bijzonder populair zijn, bestaan al duizenden jaren. Volgens sommigen is de Siberische eenhoorn de "inspirator" voor die verhalen. De narwal, die rondzwemt met een lange slagtand, is een andere mogelijkheid.

"Evolution and extinction of the giant rhinoceros Elasmotherium sibiricum sheds light on late Quaternary megafaunal extinctions" is verschenen in het wetenschappelijke vakblad Nature Ecology and Evolution.