Ophefmakende studie: massale sterfte na Amerikaanse kolonisatie kan mee klimaatverandering veroorzaakt hebben
Ophefmakende studie: massale sterfte na Amerikaanse kolonisatie kan mee klimaatverandering veroorzaakt hebben
Door de kolonisatie van het Amerikaanse continent stierven er zo veel mensen dat het klimaat van de aarde erdoor verstoord werd. Dat suggereert alvast een team wetenschappers van de University College London in een nieuwe studie, dat de oorzaak onderzocht van de Kleine IJstijd in de 15de en de 16de eeuw.
TT
Bron: BBC, The Independent
De verklaring achter de these die de wetenschappers uit de doeken doen is eenvoudig gesteld de volgende: doordat er na de kolonisatie door de Europeanen zoveel inheemse volkeren door ziektes en geweld om het leven kwamen, bleven miljoenen landbouwgronden in Centraal-, Zuid- en Noord-Amerika onbewerkt liggen. De gronden raakten opnieuw begroeid door vegetatie, en de bossen die ontstonden haalden op een abnormaal hoog tempo zo veel CO2 uit de lucht, dat de temperatuur wereldwijd daalde.
Dat er in de jaren na de aankomst van de Europeanen in 1492 miljoenen inheemse inwoners stierven, staat vast. Schattingen over het inwoneraantal van het volledige Amerikaanse continent op het einde van de 15de eeuw lopen uiteen, maar tegenwoordig gaan wetenschappers uit van ongeveer 60 miljoen, tien procent van de wereldpopulatie. Honderd jaar later bleven er daar amper 5 tot 6 miljoen van over. Inwoners werden naar Europa verscheept als slaven of stierven bij massaslachtpartijen, maar de overgrote meerderheid kwam om het leven omdat ze geen enkele weerstand hadden tegen de ziektes die de Europeanen meenamen, zoals de mazelen. Mexico, dat rond 1500 bijvoorbeeld nog 22 miljoen inwoners telde, hield er daar tegen 1600 nog amper 1 miljoen van over.
Dat de temperatuur op aarde in diezelfde periode plots daalde, staat eveneens vast. Wetenschappers spreken over de Kleine IJstijd, waarbij de temperatuur wereldwijd plots daalde met een halve graad, en in Europa zelfs met 1 tot 2 graden. Ook in onze streken was het plots veel kouder en waren de winters veel strenger.
Verband
Beide fenomenen blijken nu wel eens meer met elkaar te maken te hebben dan eerder werd gedacht. Want samen met de miljoenen oorspronkelijke Amerikaanse inwoners lag 56 miljoen hectare aan landbouwgrond er plots ongebruikt bij en kon de natuur in een gebied zo groot als heel Frankrijk opnieuw zijn gang gaan. En de miljoenen bomen en planten die daar opnieuw konden groeien, haalden zo veel CO2 uit de lucht dat de aarde wel eens onnatuurlijk snel afkoelde.
De grote sterfte van de inheemse volkeren van Amerika leidde tot het achterlaten van zoveel land dat de koolstofopname door bomen en planten een duidelijke impact had op het wereldwijde CO2-niveau en op de wereldwijde temperatuur, schrijven de onderzoekers Alexander Koch en zijn collegas in de studie.
2 rv De Spaanse veroveraar Cortez bij de bestorming van de Teocalli-piramide in het huidige Mexico.
Antarctica
Aanwijzingen voor het verband vonden de wetenschappers op Antarctica, waar ze via ijsboringen te weten kwamen dat er in de 16de eeuw plots een abnormale afname van CO2 in de lucht te merken was. Bovendien laten opzoekingen op het Amerikaanse continent tegelijkertijd variaties in steenkool en pollenafzettingen zien. Dat wijst er op dat er minder gronden in brand werden gestoken om ze opnieuw klaar te maken voor landbouw, en dat de natuur opnieuw zijn gang kon gaan.
Ed Hawkins, klimaatwetenschapper aan de Reading University en zelf niet betrokken bij de studie, zegt aan de BBC dat wetenschappers ervan uit gaan dat de Kleine IJstijd veroorzaakt is door verschillende factoren. Een daling van de CO2, een reeks vulkanische uitbarstingen, veranderingen in het landgebruik en een tijdelijke daling van de activiteit van de zon. Deze nieuwe studie toont aan dat de daling van de CO2 deels veroorzaakt is door de ontdekking van Amerika en de ineenstorting van de inheemse bevolking.
Volgens de onderzoekers toont hun studie aan dat de menselijke invloed op het klimaat al begon voor de Industriële Revolutie. De huidige klimaatopwarming werkt omgekeerd: door het verbranden van fossiele brandstoffen en de uitstoot van broeikasgassen wordt er meer CO2 de lucht in gebracht dan planten er weer uit kunnen halen, waardoor de aarde opwarmt.
Zwarte Dood eiste in de middeleeuwen meer slachtoffers in onze streken dan gedacht werd
Zwarte Dood eiste in de middeleeuwen meer slachtoffers in onze streken dan gedacht werd
De pest heeft in de Zuidelijke Nederlanden meer dodelijke slachtoffers geëist dan tot nog toe gedacht werd. De Zwarte Dood heeft in onze streken wel degelijk hevig toegeslagen, in de 14e en de 15e eeuw waren er opnieuw ernstige opflakkeringen, en de opeenvolgende epidemies strekten zich uit over grote gebieden, ook in het platteland. Tot die conclusie komen onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de Erasmus Universiteit Rotterdam na historisch demografisch onderzoek waarin ze middeleeuwse archiefbronnen bestudeerden. Het onderzoek bevestigt ook wat al eerder bekend was, namelijk dat er meer vrouwen dan mannen aan de pest stierven.
In de middeleeuwen werd een groot deel van de Europese bevolking getroffen door de Zwarte Dood. Deze eerste Europese pestepidemie in het midden van de 14e eeuw had een nooit eerder geziene bevolkingssterfte tot gevolg, met sterftecijfers tussen 30 en 60 procent.
Hoewel de impact van alle peststerfte in de middeleeuwen zeer moeilijk te schatten is, verloren sommige gebieden tussen 1300 en 1400 tot 80% van hun bevolking. Lang werd evenwel gedacht dat de Zuidelijke Nederlanden minder hard getroffen werden door de pest.
"Er blijft een hardnekkig idee bestaan dat de Lage Landen slechts een 'lichte aanraking' van de eerste pestgolf (tussen 1349 en 1351) hebben ervaren, en zich hierdoor snel en volledig hebben hersteld. De cijfers vertellen echter een ander verhaal, althans voor het huidige België en delen van Nederland. De pest veroorzaakte in deze regio enorme sterfte, hield ook in de veertiende en vijftiende eeuw aan en strekte zich uit over zowel stad als platteland" zei onderzoeker Joris Roosen in een persmedeling van de Universiteit Utrecht. Roosen maakt aan de Universiteit Utrecht zijn doctoraat over de geschiedenis van de Zwarte Dood en is een van de auteurs van de nieuwe studie.
Impact van pest in de Lage Landen
De onderzoekers wilden weten wat de impact van de pest was in de Lage Landen en daarvoor raadpleegden zij talloze archiefbronnen en literatuur. Zij maakten daarbij onder meer gebruik van een nieuwe bron, de overlijdensarchieven van het graafschap Henegouwen, tijdens de periode tussen 1349 en 1450.
In deze archieven staan bedragen, het "beste deel" van roerende goederen dat betaald moest worden als erfenisbelasting aan de graaf.
Dit kon variëren van een koe, een paard tot een jasje of wat vuile vodden. Deze mortmain moest ook door de armste mensen van de samenleving betaald worden, zelfs bedelaars. Zo kon de graaf letterlijk iemand het hemd van zijn lijf vragen, aldus Roosen.
Het is bijzonder dat alle lagen van de samenleving voorkomen in deze bronnen, en ook vrouwen. Na analyse van deze bron, waarin meer dan 25.000 mensen staan, blijkt dat de sterftepieken overeenkomen met gekende pestperiodes.
Meer vrouwelijke slachtoffers dan mannelijke
Verder bevestigde het nieuwe onderzoek wat de onderzoekers al eerder hadden vastgesteld.
De Zwarte Dood raakte alle lagen van de bevolking, maar vrouwen hadden een verhoogde sterftekans.
Het verschil is 5 tot 10 procent. Uit de data kan niet achterhaald worden waardoor dit komt. Het beste argument dat we hebben, is geleend van de medische literatuur; vrouwen hebben meer kans om longaandoeningen te ontwikkelen. Wellicht dat zij iets sneller de dodelijke variant van de pest, longpest, ontwikkelden, zo zei Roosen.
Migratie na pestperiodes
Hoe komt het dat we vaak denken dat pest in de Zuidelijke Nederlanden minder hevig gewoed heeft?
Volgens de onderzoekers komt dit deels omdat er meer stedelijke dan landelijke bronnen bewaard zijn, die er vaak het zwijgen toe doen. Roosen: En in het verleden was de gedachte als de bronnen zwijgen dan is er weinig impact, maar ik denk dat als de bronnen zwijgen, het ook zo kan zijn dat de schok juist groot was, er was chaos en geen tijd om documentatie bij te houden.
Daarnaast denken de onderzoekers dat de bevolking van de Lage Landen vlak na de Zwarte Dood zich misschien niet sneller heeft hersteld dan in andere delen van West-Europa, maar dat er in plaats daarvan een grotere mate van migratie was van het platteland naar de stad na pestperiodes.
Er zijn enkele tekenen dat de Zwarte Dood heeft bijgedragen aan het stimuleren van deze migratie in de Zuidelijke Nederlanden. Zo werd er op 3 april 1350 een overeenkomst opgesteld tussen de West-Vlaamse kuststad Nieuwpoort en het dorp Veurne, waarin expliciet werd vermeld dat de recente peststerfte ertoe heeft geleid dat de inwoners van de dorpen Leke en Veurne zijn verhuisd. En in Brugge legde de stad in het kielzog van de Zwarte Dood hogere toegangsprijzen op, met name voor 'buitenstaanders' of niet-Vlamingen", zo zei Roosen in de persmededeling.
Veerkrachtige samenlevingen
Dit demografische onderzoek is volgens Roosen belangrijk om te achterhalen waarom sommige regios zich na rampen zoals de pest sneller herstellen dan andere regios. Wat maakt de ene samenleving veerkrachtiger dan de andere samenleving?
Als de pest net zo hevig woedde in de Zuidelijke Nederlanden, hoe verklaren we dan dat deze regio zich sneller herstelde dan andere regio's? De Lage Landen kenden volledig demografisch herstel tijdens de 16e eeuw, en haalden toen opnieuw het bevolkingsniveau van voor de Zwarte Dood, maar in Engeland vond pas vanaf de 18e eeuw soortgelijk herstel plaats, zei Roosen.
De onderzoekers denken dat de verklaring wellicht te vinden is in een hogere geboortegraad dan in de omliggende landen; het gevolg van hoge reële lonen en lage huwelijksleeftijden in de tijd na de Zwarte Dood.
Natuurlijk zijn er ook andere factoren mogelijk, zoals bijvoorbeeld interne migratie naar de kerngebieden in de Lage Landen. Daarnaast zou ook de plattelandsindustrie, zoals het weven van linnen, ervoor hebben gezorgd dat familie-uitbreidingen sneller plaatsvonden. Enerzijds verschafte het een extra inkomen en anderzijds konden kinderen vanaf jonge leeftijd als werkkracht binnen het huishouden worden ingezet, aluds Roosen.
