Stonehenge is een van de beroemdste prehistorische monumenten ter wereld, een cirkelvormige opstelling van grote, rudimentair bewerkte rechtopstaande blauwstenen met rondom een aarden wal. Het dateert uit het Stenen Tijdperk, volgens de meest recente schattingen van rond 2.900 voor Christus.

Het ontstaan en de "functie" van Stonehenge spreken tot de verbeelding, de wildste theorieën daaromtrent doen dan ook de ronde. Een team wetenschappers van de universiteiten van onder meer Londen, Manchester, Bournemouth en Southampton voegt nu nóg een schepje toe aan het mysterie. Volgens hun bevindingen zou het monument eerst in Wales hebben gestaan, in plaats van in Engeland.

Een beetje aardrijkskunde. Stonehenge ligt in het graafschap Wiltshire, in het zuidwesten van Engeland, op de laagvlakte van Salisbury Plain. De grens met Wales is in vogelvlucht bekeken niet zo ver. Eerder was al bekend dat de monolieten die de binnenste cirkel van Stonehenge vormen, uit de Preseli Hills in Pembrokeshire komen, een graafschap in het zuidwesten van Wales. De afstand tussen de Preseli Hills en de Salisbury Plain bedraagt ongeveer 140 mijl, omgerekend zo'n 225 kilometer.

Nu hebben archeologen een bijzondere reeks uitkappingen in rotsformaties ontdekt in Carn Goedog en Craig-Rhos-y-felin, in het noorden van de Preseli Hills. Die uitkappingen komen in grootte en vorm exact overeen met de andere monolieten in Stonehenge. In de buurt vonden de onderzoekers gelijkaardige uitgehouwen monolieten die niet zijn meegenomen. Ze ontdekten ook een soort laadperron vanwaar de zware gesteenten weggesleept konden worden.

De archeologen hebben met koolstofdatering achterhaald wanneer de blauwsteen uit de rotsen van Carn Goedog en Craig-Rhos-y-felin gehouwen is. De resultaten noemen ze "verbazingwekkend". "We hebben data van rond 3.400 jaar voor Christus voor Craig-Rhos-y-felin en rond 3.200 jaar voor Christus voor Carn Goedog", zegt professor en projectleider Mike Parker Pearson. "Intrigerend, want de gesteenten op Stonehenge werden pas rond 2.900 voor Christus opgericht."

"Het zou de neolithische stenensjouwers bijna 500 jaar gekost hebben om ze in Stonehenge te krijgen, maar dat lijkt in mijn ogen maar weinig waarschijnlijk. Het is meer plausibel om aan te nemen dat de stenen eerst in een plaatselijk monument werden gebruikt, niet ver van de opgravingen, dat later werd ontmanteld en naar Wiltshire versleept."

De datering zou erop kunnen wijzen dat Stonehenge ouder is dan tot nu toe wordt aangenomen, maar volgens de wetenschappers is het dus meer waarschijnlijk dat de steenkappers hun eigen monument in Wales wilden bouwen.

Ergens in de buurt van de opgravingen zou dus "het eerste Stonehenge" hebben gestaan, en het Stonehenge dat we nu zo goed kennen, is dan een "tweedehandse" versie. "Normaal gezien doen we niet vaak zulke fantastische ontdekkingen, maar dit is er wel een", zegt Mike Parker Pearson.

De archeologen zijn ook op zoek naar een mogelijke locatie voor "het eerste Stonehenge". "We voeren groot geofysisch onderzoek, proefopgravingen en analyses van luchtfoto's uit op de omgeving en we hebben al mogelijke locaties kunnen bepalen. De resultaten zijn hoopgevend, mogelijk vinden we wel iets groots in 2016", zegt professor Kate Welham.