http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.2759547

Stromatolieten bestaan ook vandaag nog, maar ze komen alleen voor in erg zoute lagunes, zoals Shark Bay in Australië, of in water dat sterk alkalisch is. Fossiele stromatolieten vormen de oudste bewijzen voor leven op aarde die we tot nu gevonden hebben. Tot hiertoe waren de oudste exemplaren, die algemeen aanvaard worden als bewijs voor leven op aarde, afkomstig uit de Dresser-formatie uit Pilbara in Australië, en die zijn 3,48 miljard jaar oud. 

De nieuwe stromatolieten die nu op Groenland gevonden zijn, zijn zo'n 220 miljoen jaar ouder en zijn dus 3,7 miljard jaar oud. Ter vergelijking: als we vanaf nu 220 miljoen jaar terug gaan in de tijd, zitten we in een periode waarin de dinosaurussen op aarde verschijnen. 

In een artikel in Nature legt onafhankelijk onderzoeker Clark Friend uit hoe hij en een team van Australische geleerden de stromatolieten ontdekt hebben in het zuidwesten van Groenland, in rotsen van wat de Isua supracrustal belt genoemd wordt. De oudste rotsen op aarde die we kennen zijn zo'n 4,2 miljard jaar oud, en in de Isua supracrustal belt ligt het oudste nog overblijvende deel van de aardkorst.

Maar er is wel een probleem: de rotsen in Isua zijn metamorfe gesteenten, dat wil zeggen dat ze gevormd zijn uit sedimentgesteente - gesteente gevormd door afzetting -, dat daarna onderworpen is geweest aan enorme hitte en druk, processen die het gesteente zo goed als altijd vervormen. 

Daardoor was de ontdekking van de stromatolieten een verrassing, zo zeggen de auteurs van de studie in The Guardian. "We verwachten niet bepaald van ze te vinden", zei Friend, die samen met Allen Nutman van de Australische University of Wollongong de rotsen in Groenland al meer dan 35 jaar bestudeert. 

Het team had echter geluk: de sneeuw op een plek die tot nu toe permanent bedekt was, was gesmolten en daardoor was een aardlaag bloot komen te liggen die nog aanwijzingen bevatte van de kenmerken van haar sedimentaire verleden.

Zichtbaar op het oppervlak van de rots, maar zich ook dieper erin uitstrekkend, vormen de nieuw ontdekte stromatolieten piekvormige structuren die een tot vier centimeter hoog zijn. Een aantal ervan zijn koepelvormig, andere lijken meer op haaientanden.

Ze bestaan uit heel dunne laagjes, die gevormd worden doordat de kolonie bacteriën de sedimenten uit het omringende water vangt en bindt. "Het sediment wordt gevangen door algen of bacteriën, of een combinatie van beide", zei Friend. "Je kunt gelijkaardige dingen vinden in Australië, waar ze zich momenteel vormen in Shark Bay."

Welke bacteriën het geweest zijn, weten de onderzoekers niet, wel dat ze in het water geleefd moeten hebben. "We weten dat dat zo is, omdat de sedimenten zelf niet zouden gevormd worden als ze zich niet in water bevonden", zei Friend. Hij voegde er aan toe dat uit de rotsen afgeleid kan worden dat het water hoogstwaarschijnlijk ondiep moet geweest zijn. Voorts kan men uit het materiaal ook nog afleiden dat het klimaat toen de stromatolieten ontstaan zijn, nogal gelijkmatig en warm moet geweest zijn, ondanks het feit dat de jonge zon nog zwak moet geweest zijn. De aanwezigheid van veel koolstofdioxide en/of methaan in de atmosfeer, beide broeikasgassen, zal bijgedragen hebben aan het zachte klimaat, zo stellen de onderzoekers.   

De ontdekking sluit aan bij recente nieuwe inzichten over het Hadeïcum, het geologisch tijdvak dat loopt van het ontstaan van de aarde tot 4 miljard jaar geleden. Tot nu toe werd gedacht dat de aarde toen een hels oord moet geweest zijn - de naam Hadeïcum is afgeleid van Hades, de Griekse naam voor de onderwereld -, maar recent wordt dat in twijfel getrokken.

"Het idee van de vroege aarde als een plaats die onophoudelijk gebombardeerd wordt door meteorieten, die vooral bestaat uit vulkanen en waar geen water is, is min of meer in rook opgegaan, en nu stellen we ons een eerder modern uitziende planeet voor, met wereldwijde oceanen en een beetje land dat al verschillende honderden miljoenen jaren teruggaat, voor deze fossielen gevonden werden", zo zei Nick Lane, een evolutionair biochemicus aan het University College in Londen, aan The Guardian. 

En hoewel Lane zei dat het verrassend was om de stromatolieten te vinden in de Groenlandse rotsen, gelooft hij dat de omstandigheden op aarde 3,7 miljard jaar geleden het helemaal niet verrassend maken dat er leven kan geweest zijn. Er zijn zelfs recent intrigerende ontdekkingen gedaan die doen veronderstellen dat er 4,1 miljard jaar geleden al organismen kunnen bestaan hebben, en de auteurs van de studie wijzen er ook op dat de zogenoemde "genetische moleculaire klokken" eveneens aantonen dat het waarschijnlijk is dat het leven in die periode ontstaan is. 

"Dit is echt een nieuwe aanwijzing die laat veronderstellen dat de wereld veel 'comfortabeler' was, bij wijze van spreken, voor het leven dan je zelfs in recente boeken kan lezen", zei Lane.

Hoewel de auteurs zeggen dat de vorm van de pas ontdekte structuren, de chemische samenstelling en de laagjes er in, aantonen dat ze gevormd zijn door bacteriën, is lang niet iedereen daarvan overtuigd, en zoals dat steeds het geval is wanneer iemand beweert dat hij een extreem oude vorm van leven ontdekt heeft, wordt dat ook nu zelfs hevig betwist.

Zo is professor Minik Rosing, een oorspronkelijke inwoner van Groenland en professor geologie bij het Statens Naturhistoriske Museum in Kopenhagen, het oneens met bijna elk aspect van de interpretatie van de vondst, zo zei hij aan de BBC..

De bewering dat het om oude stromatolieten gaat, staat of valt volgens hem immers met de veronderstelling dat de specimens afkomstig zijn van een zeldzaam, goed bewaard deel van de oorspronkelijke zeebodem. Maar sinds de rotsen van Isua voor het eerst deel uitmaakten van de oppervlakte van de aarde, zijn ze verwrongen, uitgerekt, in elkaar gedrukt en gekookt door tektonische krachten, zo zei hij. En een andere geoloog noemt de Isua-regio een "geologische treinramp". 

Zo argumenteert hij dat de carbonaten in de rotsen absoluut niet de originele biologische neerslagen sedimenten zijn, maar veel later gevormd werden door reacties met gloeiend heet water met natriumcarbonaat, diep in de aardkorst.

De lijnen die de inwendige laagjes, waarvan gezegd wordt dat ze de oorspronkelijke lagen sediment zijn, tonen volgens professor Rosing in werkelijkheid waar dat water in de begraven rotsen ingesijpeld is. En de koepel- en kegelvormige vormen van de fossielen, zijn volgens hem de typische vormen waarin rotsen met een verschillende sterkte uitgerekt en gewrongen zijn.

"Het is duidelijk te zien op de foto's in de studie dat het om zeer erg vervormde rotsen gaat", zo zei Roslin aan de BBC.

Professor Martin van Kranendonk, een van de auteurs van de studie en een specialist in de oude aarde aan de Australische University of New South Wales, blijft er echter bij dat te midden van de ruwe behandeling die de Groenlandse rotsen in het algemeen ondergaan hebben, er toch kleine stukjes goed bewaard zijn gebleven, waaronder ook de aardlaag waar hier de discussie over gaat. 

"Het zijn uitzonderlijke vensters van bewaring, die ons een beeld geven van wat er zo lang geleden gebeurd is", zo zei Van Kranendonk.

Geobioloog Michael Tice van de Texas A&M University, een van de wetenschappers die de studie nagelezen heeft en goedgekeurd voor publicatie, neemt een standpunt in tussen dat van Van Kranendonk en Rosling. 

"Het probleem met dit soort wetenschap, is dat je naar het leven probeert te kijken nadat de geologie er allerlei akelige dingen mee gedaan heeft. Je wordt beperkt door de natuur. De studie is niet beslissend, maar de bewijsstukken hebben al de tests doorstaan die we konden toepassen", zo zei hij. "Het nut van de publicatie is net om inspanningen te stimuleren om andere voorbeelden te vinden." 

Professor Rosing is het er mee eens dat een gezamenlijk bezoek om de rotsen te bekijken in hun originele omgeving in Isua, de beste manier zou zijn om het geschil op te lossen. En professor Van Kranendonk hoopt dat er nog andere voorbeelden, mogelijk zelfs oudere, te vinden zijn op Groenland.

Wat hen verenigt, is het geloof dat het leven al bijna even lang vaste voet had gekregen op aarde als er sprake is van vaste rotsbodem. En het verlangen om meer te weten te komen over wat dat leven dan wel geweest is... 

Als de nieuwe ontdekking bevestigd wordt, heeft ze ook consequenties voor de zoektocht naar buitenaards leven, en ziet Mars er plotseling meer veelbelovend uit als een mogelijke plaats om naar leven uit het verleden te zoeken. 

In een begeleidend commentaarstuk in Nature schreef Abigail Allwood, een expert van de jonge aarde bij het Jet Propulsion Laboratory van de NASA, dat de fossielen tonen dat "het leven geen moeilijk, onwillig en onwaarschijnlijk ding is", wat de kansen vergroot dat het ook ontstaan is op Mars en elders in het universum.

Ook astrobioloog Lewis Dartnell van de University of Westminster is het daarmee eens, en volgens hem zouden oude stromatolieten op Mars bovendien beter bewaard blijven dan op aarde

"Het oppervlak van Mars is vandaag erg koud en droog, maar in de tijd dat deze oude rotslagen gevormd werden in Groenland, was Mars een veel warmere en nattere, en dus bewoonbare planeet", zo zei hij.

En hoewel het een hele uitdaging zou zijn om op Mars stromatolieten te vinden met een robot of zelfs met een bemande missie, zouden die stromatolieten, als ze er zijn, een schat aan informatie kunnen opleveren. "We zouden verwachten dat stromatolieten op Mars, zelfs als ze 3,5 of 3,8 miljard jaar oud zijn, beter bewaard zouden zijn dan op aarde, aangezien Mars geen geologische processen zoals platentektoniek heeft doorgemaakt", zo zei Dartnell aan de BBC. En dus zouden de rotsen waarin ze bewaard zijn, in tegenstelling met die op aarde, ook niet vreselijk vervormd zijn.

Het kraaltje, dat gevonden is in een prehistorische nederzetting in Pazardzhik, in het zuiden van Bulgarije, dateert van 4.500-4.600 v.C, volgens de archeologen. Dat maakt het zo'n 200 jaar ouder dan juwelen uit een necropool uit de Kopertijd in de Bulgaarse stad Varna, aan de Zwarte Zee. Die juwelen, die in 1972 gevonden werden, werden tot nu beschouwd als de oudste gouden kunstvoorwerpen ter wereld. 

"Ik twijfel er niet aan dat het ouder is dan het Varna-goud", zei Yavor Boyadzhiev, een professor bij de Bulgaarse Academie der Wetenschappen. "Het is een zeer belangrijke ontdekking. Het is maar een klein stukje goud, maar groot genoeg om zijn plaats te vinden in de geschiedenis."

Het gouden kraaltje, dat 15 centigram weegt, werd twee weken geleden opgegraven in de overblijfselen van een klein huis. Dat werd bewoond in de tijd toen men voor het eerst metalen als goud en koper begon te gebruiken. Als het kraaltje uitgebreid onderzocht is en de ouderdom ervan bevestigd is, zal het tentoongesteld worden in het museum van Pazardzhik.

Professor Boyadzhiev denkt dat het kraaltje werd vervaardigd in de nederzetting, net buiten de moderne stad Pazardzhik. Die nederzetting was de eerste "stedelijke" nederzetting in Europa, zei Boyadzhiev, en ze werd bevolkt door een "cultureel hoogstaande maatschappij", die rond 6.000 v.C. naar de streek verhuisd is vanuit Anatolië, in het huidige Turkije. 

"Ik zou zeggen dat het een prototype is van een moderne stad, hoewel we kunnen zegen dat wat we hier hebben een antieke stad is, gemeten naar Mesopotamische normen", zei Boyadzhiev. "We spreken immers over een plaats die meer dan 1.000 jaar ouder is dan Sumer." De Sumerische beschaving, gevestigd in het zuiden van Mesopotamië - het oude Irak -, wordt algemeen beschouwd als de oudste stedelijke beschaving.

De nederzetting die tot nog toe is opgegraven, is tussen 10 en 12 hectaren groot, en moet vroeger omringd zijn geweest door een versterkte muur van bijna drie meter hoog. Volgens Boyadzhiev is de nederzetting groot genoeg om als een stad beschouwd te worden door onderzoekers die in Mesopotanië werken.

In de site werden meer dan 150 keramieken figuurtjes van vogels gevonden, wat aantoont dat vogels waarschijnlijk aanbeden werden door de inwoners, en wat de nederzetting haar bijnaam van "Vogelstad" gaf. De nederzetting werd verwoest door vijandige stammen die rond 4.100 v.C.vanuit het noordoosten het gebied binnenvielen. 

Het persbureau Reuters heeft foto's van het kraaltje en van de opgravingen.

De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het vakblad Proceedings of the National Academy of Sciences.

De wetenschappers bestudeerden de resten van veertien van de uitgestorven olifantenachtigen, die werden gevonden in een grot in Saint Paul. Daaruit bleek dat de wolharige mammoet er 5.600 jaar geleden uitstierf.

Daarnaast namen de onderzoekers ook sedimentstalen van een nabijgelegen meer, die ze onder meer onderzochten op sporen van mammoet-DNA, maar ook op sporen van pollen, planten en bacteriën. Uit die onderzoeken kwam volgens de wetenschappers een "verrassend eenduidig resultaat".

"De stalen gaven ons heel veel informatie over het klimaat. En daaruit konden we afleiden wat de oorzaak was van hun uitsterven", zegt hoofdonderzoeker Russell Graham van de Pennsylvania State University. En dat blijkt simpelweg dorst te zijn.

Saint Paul had (en heeft nog steeds) geen waterlopen, zoals rivieren of bronnen. De enige zoetwatervoorraden waren ondiepe meren. Toen het zeeniveau door de klimaatverandering begon te stijgen, begon het zeewater de bodem van Saint Paul en daardoor ook het grondwater en de meren binnen te dringen. Als gevolg werd de zoetwatervoorraad alsmaar kleiner en zouter, tot die uiteindelijk niet meer volstond om de mammoeten van drinkwater te voorzien. Dat alles gebeurde volgens het onderzoek tussen 7.850 en 5.600 jaar geleden, wat exact overeenkomt met de periode waarin de laatste mammoeten er stierven.

De mammoeten op het eiland Saint-Paul, dat vroeger deel uitmaakte van de landbrug tussen Azië en Noord-Amerika, waren de op een na langst overlevende groep van wolharige mammoeten. Enkel die op het Russische eiland Wrangel, in de Noordelijke IJszee, leefden langer: zij stierven naar schatting 4.700 jaar geleden uit.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2728026

Wie dino zegt, denkt nagenoeg onmiddellijk aan een groot reptiel met een lange rij tanden. Hoewel de vogels van de dino's afstammen, hebben zij helemaal geen tanden. Van de kip op de boerderij over de duif op het dorpsplein tot de mus in uw tuin: allemaal hebben ze een tandloze bek. Op een gegeven moment moet het dus evolutionair  interessanter geweest zijn om een bek te hebben zonder tanden. Wetenschappers van de Universiteit van Toronto hebben nu mogelijk ontdekt hoe dat komt.

150 miljoen jaar geleden waren de dinosauriërs de dominante dieren op deze planeet. Rond die tijd zijn ze langzaamaan in de richting van de vogel gaan evolueren en zijn de vliegende dino's ontstaan. 85 miljoen jaar later -65 miljoen jaar geleden dus- is onze planeet getroffen door een meteoriet en die heeft de niet-vliegende dinosaurussen doen uitsterven (red. uit een recente studie blijkt overigens dat het uitsterven van dinosoorten al goed op weg was vóór die meteoriet onze planeet kruiste).

Hoewel de meeste niet-vliegende dino's de naweeën van die meteorietinslag niet hebben overleefd, is dat dus wel gebeurd met de vliegende dino's die uiteindelijk voort zijn geëvolueerd tot de vogels. Waarom die tak van de dino's het wel heeft gehaald, was tot nog toe niet helemaal duidelijk. Volgens het nieuwe onderzoek dat nu in Curreny Biology staat heeft het te maken met de tanden. Of beter: het gebrek eraan.

De inslag van de meteoriet heeft zoveel stof in de atmosfeer geslingerd, waardoor de zon minder goed kon doordringen naar de aarde. Die klimaatverandering bemoeilijkte de groei van planten, waardoor eerst planteneters en uiteindelijk ook vleeseters steeds moeilijker konden overleven. Wat er uiteindelijk overblijft, zijn de zaden van de planten die in de grond zitten. Zaden die te hard zijn om te verorberen voor de meeste dino's, maar die geen probleem vormden voor de harde bek van de vliegende dinosaurussen. De wetenschappers vermoeden dat die vliegende dino's het daardoor hebben gehaald.

Na de meteorietinslag die de niet-vliegende dino’s heeft uitgeroeid, zijn de zoogdieren zich beginnen ontwikkelen. Zoogdieren bestonden uiteraard al langer, maar pas na het uitsterven van de niet-vliegende dinosaurussen zijn ze echt tot bloei gekomen. Die eerste zoogdieren hadden het echter nog altijd niet gemakkelijk. Op veel plaatsen waren het nog altijd de vliegende dino’s die de plak zwaaiden. Die vliegende dinosaurussen zijn uiteindelijk voort geëvolueerd tot de vogels die we vandaag kennen.

De meteorietinslag van 66 miljoen jaar geleden had grote gevolgen voor onze planeet. Tonnen stof werden de atmosfeer in geslingerd, waardoor de zon minder goed kon doordringen naar de aarde. Die klimaatverandering bemoeilijkte de groei van planten, waardoor eerst planteneters en uiteindelijk ook vleeseters steeds moeilijker konden overleven.

Wetenschappers hebben tot nu altijd aangenomen dat deze ingrijpende gebeurtenis de grote doodsteek betekende voor de dinosauriërs. Een team Britse paleontologen zegt nu dat de dinosauruspopulatie tientallen miljoenen jaren eerder stelselmatig begon af te nemen.

"Soorten stierven toen al sneller uit dan ze zich konden voortplanten", aldus paleontoloog Manabu Sakamoto van de Universiteit van Reading. "Een plotse catastrofe kan de finale doodsteek geweest zijn, maar het aantal dinosaurussen liep al een hele tijd terug."

De onderzoekers kwamen tot hun conclusie na doorgedreven statistische analyses. Ze bekeken drie uitgebreide stambomen van dinosaurusfamilies. Op die manier probeerden ze te achterhalen op welk moment er meer nieuwe soorten verdwenen dan opdoken.

Dat moment bleek zich vroeger voor te doen dan algemeen aangenomen, namelijk 50 miljoen jaar vóór de inslag van de meteoriet. Omdat sommige soorten zich op dat moment nog volop aan het voortplanten waren, berekenden de paleontologen een "gemiddeld" uitstervingsmoment. Dat valt ongeveer 24 miljoen jaar vroeger dan de meteorietaanslag.

De snelheid waarmee dinosoorten het moeilijk kregen, verschilde van groep tot groep. Bij de sauropoda, een familie grote, viervoetige planteneters, ging dat relatief snel. Bij de theropoda, waaronder de T. rex (zie foto), iets trager. De familie van de triceratops bleef nog langer buiten schot.

Waardoor dinosauriërs dan concreet met uitsterven bedreigd werden, blijft een raadsel. Volgens de Britse onderzoekers zijn het opbreken van continenten en langdurige vulkanische activiteit mogelijke oorzaken.

Enkele jaren geleden hebben archeologen verbonden aan het Inrap (Institut national de recherches archéologiques préventives) een gravure in een steen ontdekt tijdens opgravingen in de buurt van Bergerac in de Dordogne. Recent is de steen in Spanje nader onderzocht. De resultaten zijn in het Journal of Archaeological Science verschenen.

Concreet gaat het om een gravure in een stuk silex die zowat 35.000 jaar geleden is gemaakt tijdens het Aurignacien, een periode in het Laat-Paleolithicum waarin de moderne mens voor het eerst in West-Europa opdook. Met een stenen werktuig heeft iemand destijds een vogelfiguur in de steen gekerfd die velen vandaag doet denken aan de "Twittervogel", het logo van de gelijknamige sociaalnetwerksite.

De vogel meet zowat 5 bij 5 centimeter en is afgebeeld met de vleugels opengeslagen, duidelijk herkenbare veren, een korte bek, poten en een staart. 35.000 jaar geleden kwamen drie grote vogelfamilies in de streek voor: draaivogels, zangvogels en fazantachtigen. Waarschijnlijk gaat het om een weergave van één van deze vogelsoorten.

Een internationaal team van wetenschappers heeft het DNA geanalyseerd van 35 jager-verzamelaars van 35.000 tot 7.000 jaar oud, die in Italië, Duitsland, Frankrijk, Tsjechië, Roemenië en België leefden. Ze kregen daardoor meer inzicht in hoe de Europese populatie veranderd is tijdens en na de laatste ijstijd.

De onderzochte Belgische resten - van acht individuen - komen uit de grotten van Goyet bij Namen en zijn tussen 35.000 en 15.000 jaar oud. Ze behoren tot de collecties van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN).

De wetenschappers van het Max Planck Instituut in Jena en de Universiteit van Tübingen ontrafelden het complete mitochondriale DNA (mtDNA) van de 35 prehistorische individuen en bekeken ook 20 bestaande mitochondriale genomen - al de genen van een individu, in dit geval van de mitochondriën van een individu - in hun analyse.

mtDNA is het genetisch materiaal uit de mitochondriën, de energiefabriekjes van de cel die eigen DNA hebben, dat alleen via de moeder wordt overgedragen.

Die analyse leverde een verrassing op: twee individuen uit Goyet (35 en 34.000 jaar oud) en één uit het Franse La Rochette (28.000 jaar oud) behoren tot de zogenoemde haplogroep M. Een haplogroep is een groep van personen die genetisch met elkaar verwant zijn op basis van haploïde DNA, DNA waarvan maar een chromosoom per cel voorkomt, en haplogroep M is een genetisch patroon dat totaal afwezig is bij de Europeanen vandaag, maar heel vaak voorkomt bij de huidige Aziaten, de oorspronkelijke Australiërs en indianen.

"Dit eerste bewijs van haplogroep M in onze streken wijst erop dat de moderne mensen bij de uittocht uit Afrika niet alleen een route naar Azië volgden, maar ook naar Europa trokken", zegt paleontoloog Mietje Germonpré van het KBIN, een van de auteurs van de studie. Tot nog toe werd gedacht dat de moderne mens vanuit Afrika in Europa is beland via een omweg langs Azië.

Uit de mutatiesnelheid van het mtDNA van zowel haplogroep M als van N - die ook werd gevonden - konden de wetenschappers afleiden dat de oversteek van Afrika naar Eurazië tussen 50.000 en 60.000 jaar geleden plaatsvond.

De 35 genetische profielen leveren ook nieuwe gegevens op over de veranderingen binnen de Europese populatie. Het Laatste Glaciale Maximum - het ogenblik tijdens de laatste ijstijd waarop wereldwijd het meeste water als ijs was opgeslagen en de ijskappen hun grootste omvang bereikten - bleek een "flessenhals" voor de Europese menselijke populatie.

Een genetische flessenhals is een scherpe terugval in de populatie van een bepaalde soort, waarna de soort ofwel uitsterft, of zich herstelt. Als dat laatste het geval is, is dat merkbaar in het DNA omdat de genetische pool van individuen die zich kunnen voortplanten, veel kleiner is geworden.

Toen die barkoude periode aanbrak, 25 tot 19.500 jaar geleden, trokken de groepen jager-verzamelaars zich in een aantal schuiloorden terug in het zuiden van Europa. In het noorden ontbreekt voor die periode alvast elk spoor van menselijke bewoning.

Haplogroep M moet in die zuidelijke vluchtoorden uitgestorven zijn toen de groepen er sterk uitgedund werden. Toen het klimaat daarna warmer werd en de ijskap zich terugtrok, heeft de populatie - maar dan zonder groep M - zich weer over Europa verspreid.

De genetische analyses leverden nog een bijzondere vaststelling op: de Europese jager-verzamelaars zijn ongeveer 14.500 jaar geleden, tijdens een periode van klimaatopwarming gevolgd door een korte ijstijd, zo goed als volledig vervangen door een populatie met een andere moederlijke oorsprong.

Wie die andere bevolkingsgroep was, moet een studie van het kern-DNA - DNA uit de kern dat zowel via de vader als de moeder wordt doorgegeven - van prehistorische beenderresten binnenkort duidelijk maken.

De tachtigtal stukjes menselijk bot uit de grotten van Goyet werden in de jaren 1860 opgegraven door geoloog Edouard Dupont, maar kwamen pas recent aan het licht toen de Goyet-collectie van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen opnieuw onder de loep werd genomen.

"Onderzoekers uit verschillende disciplines moesten de menselijke botjes uit duizenden resten van dieren filteren", zegt paleoantropoloog Patrick Semal, hoofdconservator aan het KBIN en co-auteur van de studie.

"Door de analyse van isotopen, koolstofdatering en DNA-analyse wisten we met zekerheid dat het om moderne mensen ging en konden we ze in de tijd situeren. Dat werk levert nu resultaat op, want door de menselijke resten van Goyet krijgen we nu een beter beeld van hoe onze voorouders Europa stelselmatig hebben bevolkt. En Goyet is de enige vindplaats die fossielen van verschillende Europese bevolkingsgroepen heeft opgeleverd."

De studie is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology.

Het fries is op 17 december vorig jaar gevonden in Mleiha in de Verenigde Arabische Emiraten door doctor Bruno Overlaet en zijn team archeologen van het Jubelparkmuseum. Enkele dagen geleden is het officieel aan de pers en de wereld voorgesteld door sjeik Sultan bin Muhammed al-Qasimi, het staatshoofd van het emiraat Sharhaj.

"Het was al onze zevende campagne in Mleiha", vertelt Overlaet aan deredactie.be. "De stad was ooit een handelscentrum en lag pal op verschillende handelsroutes naar Mesopotamië, het Westen en Indië. Met onze opgravingen proberen we jaar na jaar de chronologie van de bevolking te achterhalen."

"Dit jaar concentreerden we ons op twee graven. Die lagen vol puin, maar in één van de graven was een groot kalkblok zichtbaar. Normaal zouden we dat laten zitten, maar het was de laatste dag van de campagne dus besloten we het om te keren. Toen ontdekten we de inscriptie."

De tekst is opgesteld in het Aramees en het Oud Zuid-Arabisch en verkeert in een uitmuntende staat, zegt Overlaet. Het centrale paneel vermeldt dat het graf is gebouwd voor een functionaris in dienst van de koning van Oman en dit aan het einde van de derde eeuw voor Christus. "Het is het eerste bewijs dat het oude koninkrijk van Oman toen al bestond", zegt Overlaet. "Het oudste bewijs dat we tot nu toe hadden, dateert van de eerste eeuw na Christus."

Dat een verwijzing naar het oude koninkrijk van Oman in de Verenigde Arabisch Emiraten opduikt, hoeft niet te verbazen. "In de Oudheid behoorde het grondgebied van de huidige emiraten en dat van het noordelijke deel van het huidige Oman tot één en dezelfde cultuur."

"Deze inscriptie herschrijft de geschiedenis van het oude koninkrijk van Oman. Alles schuift twee- tot driehonderd jaar achteruit in de tijd. Het fries doet bovendien vermoeden dat Mleiha de hoofdstad van het koninkrijk was."

Op dit moment bevindt het fries zich in Sharhaj waar het wordt gereinigd en gerestaureerd. Overlaet hoopt op termijn een kopie te bemachtigen om bij ons tentoon te stellen. Eind dit jaar trekken hij en zijn team overigens opnieuw naar Mleiha voor een nieuwe campagne.

In augustus 2014 raakte het dodenmasker van farao Toetanchamon, een onbetwist archeologisch topstuk, beschadigd. Toen het uit de vitrine was gehaald, was de baard losgeraakt. De museumdirectie drong aan op een snelle, discrete oplossing: met sneldrogende lijm werd de baard opnieuw aan het gezicht gekleefd.

Het incident kwam pas een half jaar later aan het licht. Een ploeg restauratiedeskundigen onder leiding van een Duitse expert werd aangesteld en slaagde erin om het wereldberoemde dodenmasker in zijn oude glorie te herstellen. Sinds vorige maand staat het opnieuw op zijn plaats in het museum.

De acht museummedewerkers die het snelle plakwerk deden, worden nu vervolgd voor onnauwkeurige restauratie en nalatigheid. Volgens het openbaar ministerie zijn ze roekeloos te werk gegaan en hebben ze geprobeerd de bewijzen van hun blunders te verdoezelen. Bij de beklaagden zijn de toenmalige directeur en de chef restauratie van het museum.

---