In de Alpen zijn er hoge bergen. Er ligt eeuwig sneeuw en ijs. En er zijn gletsjers. Dat zijn stenige ijsvlaktes. In de zomer van 1991 vinden twee wandelaars daar een ijsmummie. De ijsmummie ligt daar al meer dan 5000 jaar! Hij krijgt de naam Ötzi, want zo heet het dal waar hij is gevonden. Archeologen en artsen hebben het lichaam, de kleding en de spullen van Ötzi heel goed onderzocht. Er is zo heel veel ontdekt. Ötzi was de vondst van de eeuw!
Landbouw is niet het resultaat van iemand met een lumineus idee, die wat dieren afzonderde uit het wild en op een vrije dag graankorrels verzamelde om op een van vegetatie vrijgemaakt perceeltje uit te zaaien. Het ontstond allemaal ongeveer vanzelf, zon 10.000 jaar geleden, in het Nabije Oosten. Een van de theorieën die daarbij wordt aangehaald, is die van 'de latrine'. Als mensen wilde granen verzamelden en opaten, kwamen er soms onverteerde korrels via de stoelgang weer in de natuur terecht. Dat gebeurde op de 'latrineplaatsen': plekken op een kleine afstand van het jagerskamp, waar de vegetatie open werd gehouden om wilde dieren te kunnen spotten. Na een tijdje zag men dat de graankorrels uit de uitwerpselen kiemden en zelfs goed groeiden dankzij de extra bemesting. Door de concentratie op de latrineplek ontstond iets dat op een graanveldje leek. En vermits de mensen bij voorkeur de grootste korrels uit de natuur verzamelden, was er een onbewuste selectie naar grotere, meer productieve planten. Uiteindelijk werd de stap gezet om dit systeem wat verder te helpen, door de grond voor te bereiden en actief te zaaien. Wat precies de aanzet daartoe was, is moeilijk in te schatten. Misschien gebeurde het wel uit noodzaak, in een periode van verslechterend klimaat of uit de hand lopende bevolkingsaangroei? Hoe het ook zij, de landbouw was vertrokken. Wat de veeteelt betreft, is er eveneens een geleidelijk, zichzelf ontwikkelend scenario. De geschiedenis van het varken is daarbij een goed voorbeeld. Bepaalde everzwijnen overwonnen beetje bij beetje hun angst voor de mens, aangetrokken als ze waren door het voedselafval en wellicht ook de uitwerpselen in de buurt van de kampen. Deze stoutmoedige evers hadden een voordeel op de angsthazen binnen hun soort want ze beschikten over meer voedsel, hadden minder last van roofdieren (die uit de buurt van de jagers bleven) en planten zich dus naar hartelust voort. Natuurlijk viel af en toe een ever ten prooi aan de mensen maar omdat de nakomelingen het zo goed deden, bleef er een steeds groeiende troep van ever in de buurt van het kamp rondhangen. En ze werden niet allemaal uitgeroeid want het waren goede afvalopruimers en een zelfkwekende vleesbron in de buurt was steeds meegenomen. Zo werden evers geleidelijk aan varkens. Het ging allemaal vanzelf.
Anton Ervynck, De oudste ronde van Vlaanderen. Een archeologisch parcours, Davindsfonds Uitgeverij, 2011.
Schedel levert bewijs samengaan homo sapiens met Neanderthaler
Schedel levert bewijs samengaan homo sapiens met Neanderthaler
do 29/01/2015 - 12:44Update: do 29/01/2015 - Dominique Fiers Wetenschappers hebben in een grot in het noorden van Israël een stuk schedel ontdekt van een anatomisch moderne mens die zo'n 55.000 jaar geleden tussen de Neanderthalers leefde. De ontdekking is belangrijk, want het is het eerste echte fysieke bewijs dat de homo sapiens en de Neanderthalers elkaar op een welbepaald moment op een bepaalde plek ontmoet hebben.
De vermoedelijk vrouwelijke schedelhelft werd opgegraven in de Manot grot in West-Galilea. De prehistorische site gaf eerder al een schat aan archeologisch materiaal vrij. De paleontologen gaan ervan uit dat de schedel tussen de 50.000 en de 60.000 jaar oud is. Het gaat in elk geval om een van de oudste niet-Afrikaanse schedels die ooit gevonden is.
De leeftijd van de schedel stemt overeen met het tijdperk waarin de homo sapiens vanuit Afrika naar Azië, Europa, Australië en de Amerika's emigreerde. Die timing is belangrijk, want de schedel levert het eerste echte bewijs dat de moderne mens op een bepaald moment samenleefde met de Neanderthalers.
De homo sapiens deelt een klein percentage DNA met de Neanderthaler, hetgeen erop wijst dat ze op een bepaald moment seks met elkaar moeten hebben gehad. Maar het was niet duidelijk waar ze elkaar ontmoetten, of dit in Europa of het Midden-Oosten was, en wanneer dit contact plaatsvond.
"Dit verbindt Afrika met Europa"
Volgens wetenschappers van de Universiteit van Tel Aviv suggereert de ontdekking van de schedel dat de bewoners van Manot nauw verwant waren met de eerste mensen die Europa bevolkten en dat ze zich in het Midden-Oosten met elkaar voortplantten. "Dit is het eerste specimen dat we in handen hebben dat Afrika met Europa verbindt", vertelde paleontoloog Israel Hershkovitz van de Universiteit van Tel Aviv.
De homo sapiens verliet Afrika zo'n 60.000 jaar geleden, maar het toenmalige barre Europese klimaat verhinderde dat hij zich snel over het continent verspreidde.
Neanderthalers uitgestorven door wet grote aantallen
Neanderthalers uitgestorven door wet grote aantallen
De primitieve mens die in Eurazië de ijstijden wist te doorstaan was niet zwakker dan de moderne mens, maar lijkt te zijn weggeconcurreerd in een strijd van 10 tegen 1.
Aanvankelijk dachten onderzoekers dat de Neanderthaler niet was opgewassen tegen de intelligente en hoogontwikkelde moderne mens toen deze 40.000 jaar geleden in Europa ten tonele verscheen, en daarom in korte tijd van het continent was verdreven.
Archeologische vondsten ondergroeven echter deze theorie. Ook Neanderthalers vervaardigden al complexe gereedschappen, voerden culturele rituelen uit en wisten vuur te hanteren. Hun herseninhoud was zelfs groter en fysiek waren ze sterker dan de nieuwkomers.
De ondergang van de Neanderthaler werd daarmee een wetenschappelijk raadsel. Als ze zo weinig onderdeden voor de plots verschenen concurrent, waarom wist de mensensoort dan geen stand te houden?
Twee archeologen van de Universiteit van Cambridge bieden in Science nu een eenvoudig antwoord op deze vraag: demografie. De nieuwe mensensoort kwam in groten getale, veel groter dan die waarin de lokale bevolking aanwezig was.
Ze leidden dit af uit een plotselinge toename van bewoonde locaties, gebruiksvoorwerpen en etensresten in en nabij grotten in de Perigord in Frankrijk, in prehistorische tijden een permanent bewoonde regio. Ze concluderen dat de moderne mens er in korte tijd met een minimaal tien keer zo grote populatie arriveerde.
De Britten denken daarnaast dat de moderne mensen toch ook een concurrentievoordeel hadden. Zo waren hun jachttechnieken geavanceerder en hadden ze meer onderling contact tussen losse groepen, mogelijk ook handel.
De Neanderthaler is overigens niet helemaal uitgestorven. Eeder dit jaar verscheen een studie in het vakblad Molecular Biology and Evolution, met bewijs van voortplanting tussen beide mensensoorten. Van het X-chromosoom van mensen in grote delen van Europa en Azië zou tot op de dag van vandaag 9 procent uit Neanderthaler-DNA bestaan.
Opmerkelijk genoeg is dat vrijwel hetzelfde percentage dat ook in het nieuwe Britse archeologisch onderzoek naar voren komt.
Misschien stellen wij ons dus ten onrechte een gewelddadig einde van de oermensen voor: Neanderthalers en moderne mensen lijken in Europa te zijn gemengd volgens precies dezelfde verhouding als waarin ze elkaar tegenkwamen.
Oudste stenen handbijlen gevonden
Oudste stenen handbijlen gevonden
Amerikaanse wetenschappers hebben in het westen van Kenia de tot nu toe oudste stenen bijlen uit de menselijke geschiedenis gevonden.
Het gaat om primitieve bijlen met een puntige vorm die waarschijnlijk werden gebruikt om bos te kappen of vlees te snijden. De hoeken van de stenen zijn er duidelijk afgehakt.
Volgens de onderzoekers van Rutgers University in New Jersey is het gereedschap waarschijnlijk 1,76 miljoen jaar geleden gemaakt door de mensensoort Homo erectus. Dat meldt BBC News.
De techniek waarmee de stenen werktuigen zijn gemaakt wordt Acheuléen genoemd. De objecten zijn groter en zwaarder dan het gereedschap dat werd gemaakt door meer primitieve mensensoorten zoals de Homo habilis.
De onderzoekers hebben de handbijlen gedateerd door een analyse uit te voeren van magnetische mineralen in het kleigesteente waarin de voorwerpen zijn gevonden.
Deze magnetische mineralen liggen parallel aan de veldlijnen van het aardmagnetisch veld. In de loop van de geschiedenis van de aarde heeft het aardmagnetisch veld zich vaak omgekeerd, zodat er een verband is tussen de richting van de mineralen en de ouderdom van de klei.
Uit de analyse van de onderzoekers is gebleken dat de bijlen ongeveer 350.000 jaar ouder zijn dan al het Acheuléen gereedschap dat tot nu toe is gevonden. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature.
Deze vondst suggereert dat Homo erectus de eerste mensensoort was die deze werktuigen maakte, verklaart hoofdonderzoeker Christopher Lepe.
Het gaat waarschijnlijk niet om technieken die zijn geleend van eerder soorten als de Homo Habilis. De Homo erectus heeft deze technologie op eigen kracht uitgevonden, aldus Lepe.
Bron: NU.nl/Dennis Rijnvis
Toetanchamon stierf aan malaria
Toetanchamon stierf aan malaria
De legendarische Egyptische farao Toetanchamon stierf aan malaria. Dat hebben wetenschappers uit Egypte, Italië en Duitsland dinsdag bekendgemaakt.
Ze hadden vorig jaar de mummie van de farao gescand en zijn DNA afgenomen. Uit het genetisch onderzoek is gebleken dat Toetanchamon was besmet door de plasmodium falciparum, de parasiet die de dodelijke ziekte malaria veroorzaakt.
De farao had bovendien een aantal erfelijke aandoeningen. Zijn linkervoet was een klompvoet en aan zijn rechtervoet had hij te weinig tenen. Bovendien leed hij aan de ziekte van Köhler, een groeistoornis waardoor voetbotjes afsterven.
Door alle ziektes had Toetanchamon nauwelijks weerstand tegen de malariabesmetting, aldus de onderzoekers. Bovendien had hij waarschijnlijk kort voor zijn dood een been gebroken door een val.
Het onderzoek heeft ook de stamboom van Toetanchamon duidelijk gemaakt. Hij blijkt de zoon van zijn voorganger, farao Achnaton, en diens zus te zijn. Toetanchamon zelf verwekte twee dochters, maar die stierven nog in de baarmoeder.
Farao Toetanchamon leidde het oude Egypte van 1333 tot 1324 voor Christus. Toen hij stierf, was hij pas 19 jaar oud.
De bevindingen worden woensdag gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of the American Medical Association.
Kaarten Egypte en Nabije Oosten
Kaarten Nabije Oosten in bijlage. Interessant om kaartoefeningen voor te bereiden.
Avontuurlijke zoektocht in acht delen naar de prehistorie via deze tijd, de verleden tijd en de absurditeit. In ons huidige bestaan is meer van de prehistorie terug te vinden dan je zou denken. Mammoetbotten vis je namelijk gewoon uit de Noordzee en de Zeeuwse kust is bezaaid met oeroude haaientanden. Pieter Hulst (onder meer bekend van het AT5 programma Straten van Amsterdam) gaat in het hedendaagse Nederland op zoek naar sporen van de prehistorie. Hierbij stuit hij telkens op iets in het hier en het nu dat vragen oproept met betrekking tot de oertijd. Waarom stierf de Mammoet uit en de olifant niet? Waarom zijn kleren zo belangrijk voor ons geworden? Waarom hebben we een hond?
Voorouders van de mens gebruikten mogelijk al vroeger werktuigen
Voorouders van de mens gebruikten mogelijk al vroeger werktuigen
Een voorstelling van een groepje Australopitheken in de savanne.
vr 23/01/2015 - 20:26 Luc De Roy
De voorouders van de mens waren mogelijk veel vroeger dan tot nu gedacht werd al in staat om gebruik te maken van gereedschappen. Uit een nieuwe studie van de fossiele beenderen van de hand van Australopithecus africanus blijkt dat deze voorouder van de mens zijn handen op dezelfde manier kon gebruiken als moderne mensen.
Australopithecus africanus, die zo'n 3 tot 2 miljoen jaar geleden leefde in zuidelijk Afrika, vertoont een mengeling van aapachtige en mensachtige kenmerken. Nu blijkt wel dat de soort het voor mensen unieke vermogen had om zowel een werktuig met veel kracht vast te grijpen, zoals dat nodig is om bijvoorbeeld met een hamer te slaan, als om iets stevig vast te houden en met een zekere precisie te bewegen, zoals wanneer men een sleutel in een slot steekt en omdraait.
De schedel van een Australopithecus africanus.
"Een stevige precisie-greep wordt specifiek in verband gebracht met het gebruik van stenen gereedschappen en met het maken van gereedschappen", zo zei Tracy Kivell van de University of Kent. Kivell is een van de auteurs van de studie die in Science is verschenen, samen met onder meer zijn collega Matthew Skinner.
De soort Australopithecus africanus verscheen zo'n half miljoen jaar voor er bewijzen zijn voor stenen gereedschappen. Hoewel er vanaf 3,4 miljoen jaar geleden dierlijke beenderen gevonden worden die gebroken en gegroefd zijn, wat kan wijzen op het gebruik van gereedschappen, zijn de meeste wetenschappers het er over eens dat Homo habilis, een meer mensachtige soort die 2,4 miljoen jaar geleden verscheen, de eerste menselijke voorouder was die stenen gereedschappen ging gebruiken.
Trabecula
De onderzoekers onderzochten spongieus of trabeculair been, de inwendige sponsachtige structuur van beenderen, bij chimpansees en andere apen, moderne mensen, en uitgestorven soorten in de menselijke afstammingslijn, onder wie de neanderthaler en ook Austalopithecus.
Spongieus been verandert gedurende het leven van een individu, afhankelijk van hoe het been gebruikt wordt. Daardoor weerspiegelt het hoe een individu zijn gewrichten en handen daadwerkelijk gebruikt heeft.
De hand van een Australopithecus (links) en een moderne mens.
De onderzoekers vonden een kenmerkend asymmetrisch patroon in de verdeling van het spongieus been in de handen van moderne mensen, dat een weergave vormt van het vermogen van de mens om zijn duim met kracht te opponeren tegenover de vingers om tot een stevige precisie-greep te komen.
Datzelfde patroon werd niet alleen gevonden bij neanderthalers, van wie geweten is dat ze bedreven waren in het gebruik van gereedschappen, en bij vroege vertegenwoordigers van onze eigen soort, die zo'n 200.000 jaar geleden verscheen, maar ook bij de veel oudere Australopithecus africanus.
Het patroon ontbrak bij chimpansees, genetisch gezien onze naaste verwanten, met wie we 7 miljoen jaar geleden voor het laatst een gemeenschappelijke voorouder deelden, en bij andere apen.
"Deze gegevens tonen aan dat Australopithecus-soorten meer mensachtig waren in hun gedrag dat we tot hiertoe gedacht hebben, en dat we onze inspanningen moeten concentreren op het vinden van sporen van gereedschappen die ze gebruikt kunnen hebben, ofwel gemaakt van steen, hout of van been", zo zei Skinner.
di 25/11/2014 - 17:28Kathleen Heylen Archeologen in Denemarken hebben een wel erg bijzondere vondst gedaan: een bijl uit het stenen tijdperk met het originele houten handvat er nog aan, in een nagenoeg perfecte staat. Het werktuig zou ongeveer 5.500 jaar oud zijn.
De bijl werd opgegraven in Rodbyhavn op Lolland, het op drie na grootste eiland van Denemarken, niet ver van de Duitse kust. Daar wordt momenteel archeologisch onderzoek uitgevoerd in afwachting van de aanleg van een tunnelverbinding met het Duitse eiland Fehmarn.
De wetenschappers ontdekten onder meer een roeispaan, twee bogen en veertien bijlschachten, maar stonden verbluft toen ze op een intacte bijl met houten handvat botsten, in een zo goed als perfecte staat. Uit het stenen tijdperk zijn wel vaker bijlen teruggevonden, maar in zulke goede staat als dit exemplaar, dat is bijzonder zeldzaam. "Een bijl terugvinden die zo goed bewaard gebleven is, is echt verbazingwekkend", zegt Soren Anker Sorensen van het Museum Lolland-Falster, dat het archeologische onderzoek op de site coördineert. Volgens de wetenschappers dateert de bijl uit het stenen tijdperk, meer bepaald het Neolithicum. Hij zou ongeveer 5.500 jaar oud zijn.
Volgens de archeologen moet de site waar de artefacten opgegraven zijn, een speciale rituele betekenis gehad hebben voor de bewoners van die tijd. Mogelijk was het offergrond of werden er begrafenisrituelen uitgevoerd. De bijl, en alle andere voorwerpen, zijn doelbewust verticaal in de grond geplaatst. Het lijkt erop alsof de tuigen vastgeklonken zijn in wat vroeger de zeebedding was. Het gebrek aan zuurstof in de klei heeft ertoe bijgedragen dat het houten handvat zo goed bewaard gebleven is.
Bijlen waren van vitaal belang voor mensen uit het stenen tijdperk. Duizenden jaren lang werden ze vooral gebruikt voor houtbewerking. De werktuigen speelden echter ook een belangrijke rol bij het ontstaan van de landbouw in Europa, dat toen grotendeels bedekt was door dichte bossen en wouden. Het ontstaan van de landbouw ging gepaard met het ontstaan van een nieuw type samenleving, meer hiërarchisch, waar "religieuze" of rituele elementen een prominentere rol gingen spelen.
Voetsporen
Lolland is het toneel van een groots bouwproject: het aanleggen van een tunnelverbinding met het Duitse eiland Fehmarn. Op veel locaties wordt eerst archeologisch onderzoek uitgevoerd. En dat heeft nog al opmerkelijke vondsten opgeleverd: begin deze maand werden 5.500 jaar oude voetsporen blootgelegd.
