De Heilige Rosalia, terug in de O.-L.-Vrouwekerk van Huldenberg
Enkele decennia geleden is het schilderij De Heilige Rosalia gekroond door het Kind Jezus uit de O.-L.-Vrouwekerk weggenomen. Nadat het een tijd bewaard werd op Keyhof en gerestaureerd is, heeft het doek opnieuw een plaats gekregen in het Huldenbergse bedehuis.
De Heilige Rosalia gekroond door het Kind Jezus. O.-L.-Vrouwekerk Huldenberg
Wie was de Heilige Rosalia ?
De Heilige Rosalia is omstreeks 1130 in Palermo geboren en in 1160 overleden. Zij was van rijke afkomst. Haar vader Sinibald was heer van Quisquina en haar moeder, Rosa, was verwante van Rogier I de Hauteville, stichter van het koninkrijk Sicilië, koning van Jerusalem en afstammelinge van de familie van Karel de Grote.
Het verhaal wil dat zij zeer mooi was en de naijver van prins Boudewijn, gast aan het hof van Sicilië verwekte. Tijdens een jachtpartij in de bergen van Sicilië werd koning Rogier door een leeuw aangevallen. Boudewijn kwam tussenbeide en velde het dier. Rogier vroeg welke vergoeding hij de prins schuldig was. Deze vroeg hem de hand van Rosalia. Na dit huwelijksaanzoek vluchtte zij uit Palermo. Eerst vond zij een onderkomen in een Benedictijnenklooster maar snel verhuisde zij naar de grotten van Monte Pellegrino bij Palermo waar zij zich als kluizenares terugtrok. Zij voedde zich met wortels en bronwater. Boven de opening van de grot schreef zij op een steen de volgende woorden : Ik, Rosalia van Sinibald, dochter van de heer van deze streek en van de Rozen, heb mij omwille van mijn liefde tot de heer Jezus Christus ermee verzoend in deze grot te verblijven.
Daar leidde een engel haar voor de troon van Maria en het Kind Jezus, die haar een kroon van bloemen schonk. Die gebeurtenis wordt op het schilderij getoond.
Zij was een geliefd thema bij schilders. Een gelijkaardig tafereel vindt men op het doek van Gaspar De Craeyer, dat in Gent te zien is. Op het altaarstuk is zij gekleed in een mantel van goudbrokaat met een rozenkrans in de hand. De boeken, de lelie en de doodskop herinneren nog aan haar leven als kluizenares.
De kroning van de Heilige Rosalia. Gaspar De Crayer.
Zij wordt meestal in deze hoedanigheid voorgesteld: gekleed in een bruin kleed met sandalen of blootsvoets, een koord om haar middel en een rozenkroon op haar lang loshangend haar of liggend naast haar.
Als attributen vinden we vaak een gesel, een rozenkrans, een boek, een palm, een drinkschaal, een doodskop en een kruisbeeld. Soms draagt ze een boek met daarop een schedel, symbool van de pest.
Na haar overlijden op 4 september 1160 verspreidde zich het nieuws over haar dood zeer snel.
Een volksdevotie ontstond in Palermo. In 1180 werd haar door Paus Alexander III een feestdag toegewezen. Rosalia zorgde voor de genezing van kwalen en door haar bemiddeling werden allerlei gunsten verkregen. Maar ook snel verdween haar nagedachtenis omdat de stichting van nieuwe religieuze orden de aandacht trok.
De pest van 1624
Belangrijk is dat ze aangeroepen wordt tegen de pest.
Op 7 mei 1624 legde in de haven van Palermo een schip aan, afkomstig van Tunis. De lading werd gelost en de pest verspreidde zich snel in de stad. Nadat de voorspraak van beschermheiligen van de stad, zoals die van heilige Agatha, tevergeefs werd ingeroepen kreeg een jonge vrouw in het ziekenhuis van Palermo een visioen: de Heilige Rosalia verscheen stralend in de hemel. Een genezing van de kwaal werd beloofd indien haar relieken zouden teruggevonden worden, hetgeen geschiedde. Rosalia werd de nieuwe beschermheilige van de stad.
Het jaar erop, in 1625, verscheen de heilige aan een jonge man, Vincenzo Banelli, en beloofde hem dat een plaatselijke pestepidemie zou uitdoven als haar reliekenschrijn in een processie naar Palermo zou overgebracht werden. Tijdens de processie stopte de pest. De man overleed aan cholera drie dagen later.
De relieken werd overgebracht naar de kathedraal van Palermo en tijdens die dag werd de stad overspoeld met een aangename rozengeur. Deze gebeurtenis wordt nog jaarlijks herdacht tijdens een stoet genaamd il festino.
In dit verband heeft Huldenberg, met de Heilige Rochus, een lange traditie. Het mag dus geen toeval zijn dat het schilderij in de kerk hing om de pest te bezweren.
Wie is de schilder ?
Het schilderij is zeker en vast een kopie gemaakt door een anonieme
schilder van de Vlaamse School uit de 17e eeuw. Zoals het vaak gebeurde, werden kopieën van
doeken van beroemde schilders verspreid.
In dit geval is het originele doek van Antoon Van Dijck. Hij schilderde
dit altaarstuk voor de vereniging Sodaliteit der bejaerde jongmans van
Antwerpen. Hij was er lid van. In 1776,
onder de Oostenrijkse periode, verhuisde het doek naar Wenen. Het werd opgenomen in de privé collectie van
Maria Theresia van Oostenrijk. Via
vererving bleef het werk in de keizerlijke collectie tot 1918. Sinds dan hangt het in het Kunsthistorisches
Museum van Wenen.
In de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Brugge hangt een kopie van hetzelfde doek. Het wordt toegeschreven aan Jacob van Oost de Oude (1601-1671).
Waarom heeft Antoon Van Dijck dit thema op doek geschilderd ?
Na zijn opleiding in het atelier van Rubens vervolmaakte Van Dijck zijn talent in het buitenland. Tussen 1621 en 1627 vertoefde hij in verschillende Italiaanse steden. Zo arriveerde hij in juli 1624 in Palermo waar hij tot september van hetzelfde jaar verbleef. Op dat ogenblik beleefde Palermo het roes van de cultus van de heilige Rosalia. Onder de druk van de Siciliaanse Jezuïeten werd Rosalia heilig verklaard en in die sfeer schilderde Van Dijck verschillende taferelen van het leven van deze heilige, bijvoorbeeld De ten hemelopneming van de H. Rosalia dat in New York hangt.
 
Gelijkaardige schilderijen vinden we terug in privé-collecties en in verschillende steden, o.a. in Palermo.
Het is zeker dat Van Dijck op beslissende wijze bijdroeg tot de creatie van een nieuwe iconografie van de heilige.
Hij heeft zodoende de verering van de heilige naar Antwerpen overgebracht. Hierbij werd hij geholpen de Jezuïeten, die relieken overbrachten naar de scheldestad, dit in een contrareformatorische geest waarbij de heilige een bijzondere plaats werd toegekend.
Beschrijving van het schilderij
De officiële titel (Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium) is :
De Heilige Rosalia gekroond door het Kind Jezus. In het Frans draagt het werk de titel : "Le mariage mystique de Sainte Rosalie".
Het doek is relatief groot : 270 op 203 cm
Tot 1938 hing het schilderij boven de deur in de lambrizering van het zuidportaal. Het ruimde dan de plaats voor het doek 'De ten hemelopneming van de H.Maria' dat dat jaar weg moest van boven het hoofdaltaar. Toen werden de kerkramen vrijgemaakt om er glasramen in te plaatsen. Daarna heeft het enkele decennia een plaats gevonden in de pastorie maar was veel te groot voor deze ruimte. Het werd nadien opgeborgen op het Keyhof en in 2010 op vraag van de kerkfabriek door het atelier Salvartes te Leefdaal gerestaureerd.
Verschillende personages zijn gemakkelijk herkenbaar.
De knielende H. Rosalia ontvangt van het Kindje Jezus en de Maagd een kroon versierd met rozen. Zij is gekleed in een bruin brokaatkleed. Achter haar biedt een allegorisch personage op een plaat een andere kroon. Erboven zien we een vliegende engel die de sfeer van de contrareformatie weergeeft. Achter de H. Maagd staan de H. Paulus met het zwaard en de H. Petrus met de sleutels. Onderaan op de treden merken we twee boeken en een schedel, symbool van de pest.
Tijdens de plechtige hoogmis van 15 augustus 2010 in de O.-L.-Vrouwekerk zal het schilderij, dat in de linker kruisbeuk hangt, speciaal in de kijker gezet worden.
Jean-Pierre Van Binnebeek
Bronnen:
Sanctus.- Meer dan 500 heiligen herkennen. J.Claes, A.Claes, K.Vincke.- Davidsfonds. Leuven
Geneesheiligen in de lage landen. J.Claes. Davidsfonds. Leuven
Van Dijck, de Jezuïeten en de pest. Hoe de Rosalia van Palerma Antwerpse pestheilige werd. J.-P. Tricot. Internet.
Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium
Andere documenten op Internet.
Fotos J.-P. Van Binnebeek & Internet.
|
