DE SLEEDOORN

          Sleedoorn : bloesem

Wandelend langs de zoom van een bos ontmoet je ze ongetwijfeld.
Struiken met scherpe stekels en naar zicht mooie berijmde donkerblauwe bessen.
Ze nodigen echt uit om te plukken en te proeven.
Want ze zijn eetbaar.
Zet men zijn tanden er in dan vergaat het lachen nogal vlug.
Want i.p.v. een lekkere zoete pruim te proeven is het wrang tot en met.
Het is alsof je lippen aan je tanden plakken en je  tong aan  het gehemelte .
Daarom noemt men ze ook sleedoorn.

      Sleepruim

Slee betekent wrang.  Het  komt van sleeuw en dat wil zeggen de tanden stroef maken.
In sommige streken noemt men ze ook trekkebek.
Zou ons begrip “zuurpruim” ook daar zijn oorsprong vinden?
Maar … eens de vriesman er eens over gegaan is, wordt het een heerlijke vrucht vol vitamine C. Men bereidt er heerlijke jam van en ze worden ook op jenever gezet. Ook is ze laxerend , zoals alle pruimen.
Voor de vogels is het een veilige nestplaats. Door de nogal lange scherpe doornen zijn de nesten onbereikbaar.
De kleine bladen zijn bovenkant dof en onderkant behaard De plant groeit op een droge tot
Matig vochtige bodem.
Deze moet zandig, leemachtig of kleiig zijn maar zeker niet te zuur.
Het hout is lichtgeel. Het is sterk. Daar het maar struiken zijn, zijn er nooit grote formaten beschikbaar en wordt het gebruikt om tanden van grasharken te maken, voor inlegwerk en wandelstokken.
Het wortelstel is zo vertakt en verstrengeld dat het op een helling de grond goed vasthoudt.
De sleepruim zou aan de oorsprong liggen van vele pruimenrassen.
De Latijnse naam: prunus spinosa  wil gewoon zeggen: pruim met doornen.
Met die doornen bereidden men vroeger zwarte inkt en de bast leverde een rode kleurstof voor wol en linnen.
Het is ook de eerst bloeiende plant van de lente. Mooie witte bloemen maken er een ruiker van en er is geen enkel blaadje te zien.

Lees het volgend verhaal.

WAAROM?

Lang geleden had de sleedoorn slechts onopvallende bloemetjes. Dat vond de struik geen ramp want de mensen waardeerden hem toch vanwege zijn gezonde blauwpaarse vruchten in de herfst. Op een dag, bijna 2000 jaar geleden, kreeg een Romeinse soldaat de opdracht doorntakken te verzamelen. Hij moest een kroon maken voor de gevangengenomen Jezus die op de berg Golgotha nabij Jeruzalem gekruisigd zou worden. Deze soldaat was een gewelddadig mens en hij zocht de scherpste takken uit. Nadat hij takken met gemene stekels van de roos en de braam had verzameld, ontdekte hij een struik met hele lange scherpe punten, de sleedoorn. Deze lange doornen zouden Jezus het meeste kwellen.Toen de veroordeelde op de bewuste vrijdag over de weg werd voortgeduwd, ontdekte de sleedoorn dat in de kroon die Jezus droeg ook takken uit zijn struik verwerkt waren. Ontdaan boog hij zijn takken en besloot voortaan niet meer te bloeien uit schaamte. Onafgebroken bad de struik tot de hemel om vergeving voor zijn vreselijke bijdrage aan de doornenkroon.

Op een avond hoorde de sleedoorn een stem die liefdevol tot hem sprak: “Beste sleedoorn, jouw takken in de doornenkroon van mijn Zoon zijn niet jouw schuld. Jij kon niet weglopen. De werkelijk schuldige is de soldaat die jouw takken misbruikte om er een wrede kroon van maken. Jou treft geen blaam. Om je onschuld aan de hele wereld duidelijk te maken zal je voortaan in het voorjaar als eerste struik bloeien met grote helder witte bloemen. De bloemen zullen wit zijn, want wit is de kleur van de onschuld. Na iedere winter zullen de mensen uitkijken naar jouw bloemen, die het einde betekenen van de donkere dagen en een bode zijn van de lente, van een nieuw vruchtbaar seizoen.”
Sinds die dag bloeit de sleedoorn van boven tot onder met witte bloemen op zijn verder kale takken. Vroeg in het voorjaar worden de wegen geflankeerd door witte hagen met bloeiende sleedoorns en parken en bosranden gesierd door de hoge witte struiken die het kale landschap opvrolijken.

Er wordt gezegd dat de ondoordringbare doornstruiken die het kasteel van Doornroosje overwoekerden uit sleedoorns hebben bestaan en niet uit rozenstruiken. Rozen hebben geen doorns maar stekels. Stekels groeien aan de oppervlakte, aan de buitenkant van de tak, als een soort uitstulping. Doornen groeien van binnen uit de tak, vanuit het hout. De doornen van de sleedoorn zijn twijgen die in een scherpe punt eindigen.

       Veel pit, weinig vlees


Sleedoornjam

Ingrediënten
2,5 kilogram vruchten van de sleedoorn
2 kilogram suiker
500 gram appels (goudrenet of een andere zure appel)

Bereidingswijze
Pluk de vruchten van de sleedoorn na de eerste nachtvorst of stop de vruchten in de diepvriezer. (Dan verdwijnt de wrange smaak).
Leg de vruchten in heet water en laat ze een nacht weken.
Giet de vruchten af.
Rasp de appels en voeg de stukjes toe aan de sleedoornvruchten.
Breng de massa aan de kook en laat het enkele tellen borrelend doorkoken.
Voeg de suiker toe en laat het nog enkele tellen koken.
Desgewenst kan men de massa laten indampen.
Sleedoorn is erg gezond!

Sleedoornjenever

Een echte hartversterker voor de wintermaanden.
Neem een halve kilogram sleedoornpruimen die reeds bevroren zijn geweest en doorprik ze met
een naald. Kook vervolgens een kwart liter water met 300 gram kandijsuiker. Laat deze zoete
siroop afkoelen en voeg er 1 liter jenever aan toe. Doe vervolgens de halve kilogram
sleedoornpruimen in een twee liter bokaal en voeg hier de gesuikerde jenever aan toe. Laat dit geheel 2 tot 3 maanden op een warme plaats staan en schud geregeld met dit brouwsel. Tegen nieuwjaar is de drank klaar.

norbert mosselmans 11/2009

INFO
Bomen en struiken    Readers Digest
Foto’s      Internet
Natuurverhalen NL    Els Baars
Recepten      Overlevering

     DE KOUTER
Kouterstraat: Loonbeek
Kastanjekouter: Loonbeek      
Vossekouter: Huldenberg

Lengte: Kouterstraat: 655 m
             Kastanjekouter: 279m

             Vossekouter: 552 m (vanaf grens met Overijse nog 293 m.

Wie wat West-Vlaams kent begrijpt het woordje         “KOUTEN”.

Het betekent :gezellig samen praten. Een ander woord is keuvelen.

Wie op de kouter werkte zal niet veel kunnen kouten hebben. Want er viel indertijd hard te werken.

Onze kouter komt van het Middeleeuws-Latijn “cultra”, dat op zijn beurt een latere vorm van “cultura“ is. De Romeinen gebruikten het woord agri-cultura: bewerken van de akkers.

Cultura  komt op zijn beurt van “colere” wat keren met de ploeg,  betekent.

En we zijn er.

Het is dus niets anders dan een stuk bebouwd land of bouwland of akker .

In Brabant is een kouter meestal een akkercomplex uit de Gallo-Romeinse tijd of de vroegste Middeleeuwen.

Het open kouterlandschap getuigt van een specifiek drieslagstelsel dat vanaf de middeleeuwen toegepast werd. Ze werden collectief beheerd waarbij telkens  voor één gedeelte ervan (1/3) een braakjaar werd ingelast. In dat braakjaar moest de kouter toegankelijk blijven voor het vee en de dorpskudde. (De grond kon rusten en werd door het vee op een natuurlijke manier bemest).

Kouter: het verticaal ijzer dat voor de ploegschaar staat. In het Frans le coutre. Hier is er dus ook verband.

Nu is de Kouterstraat in Loonbeek wel gelegen in een  betrekkelijke nieuwe verkaveling maar niets zegt ons dat er daar geen “kouters” of velden lagen. Goede georiënteerd  , betrekkelijk vochtig .

In Loonbeek is er nog een tweede kouter: De Kastanjekouter.

De betekenis van kouter weten we intussen al.

Zitten we daar met die kastanjes.

Ook hier willen we de kastanjes uit het vuur halen.

De  tamme kastanje is, al groeit ze hier sinds de Romeinen ze binnenbrachten, geen boom uit onze streken. Wel uit het Middellandse-Zeegebied.

De kastanjes die hier bij ons “rijpen” zijn stukken minder dik dan diegene die uit het zuiden komen. Ze hebben hier gebrek aan warmte.

Het is evenwel een zeer dankbare vrucht waarvan men in het zuiden dankbaar gebruik maakt om gepofte kastanjes, kastanjemeel, kastanjepuree en marrons glacés, zelfs lekker ijs te maken

De naam zou komen Castanea sativa. Sativa wil zeggen gekweekt.

Castanea komt van Kasanaia dit is een stad in Klein –Azië nl in Turkije (evenwel verdwenen).

Op onze Kouter zullen  zeker kastanjebomen gestaan hebben. Het was ook een holle weg die naar de hoger gelegen kouters leidde.

In Huldenberg op de grens met Overijse hebben we de Vossekouter.

Eén van onze mooiste hollewegen en beschermd als landschap.

Kouter kennen we dus al.

Het zal een gebied geweest zijn waar veel vossen zaten en die vormden een bedreiging voor het vee.

Vermoedelijk is de oorspronkelijke betekenis van vos, foks(e) (Fr), vùske (Tw) en fos (Fr) 'het dier met de staart'. Een oude Franse benaming voor de vos is 'goupil'. Deze naam is afgeleid van het Franse woord voor wijwaterkwast (goupillon), waarmee de staart van de vos werd vergeleken. Dikwijls komen allerlei kleurvariëteiten voor, vandaar dat jagers vossen met een bepaalde kleur of tekening van een bijnaam hebben voorzien. De meest gangbare vachtkleur draagt de rode vos, roodrok of goudvos. Net als enkele buitenlandse namen zinspelen deze op de roodbruine kleur. Een vos met een zwarte of donkerrode pluim aan de staart wordt brandvos genoemd. De berkevos heeft een witte staartpunt. In de rugvacht van de kruisvos is een donker gekleurd kruis te onderscheiden. In enkele namen komt zijn prooi naar voren: muizerd (jag), vogelvanger, kiekendief (Vla) en kippendief. Een mannetjesvos heet rekel of rikel(foks) (Fr), een vrouwtje moer(vos), teef (Fr) of voe (een verouderde jagersnaam). Een vossenjong wordt welp genoemd. Verschillende verhalen over de vos benadrukken diens spreekwoordelijke slimheid en zijn aandacht trekkende streken. Aan de dierfabels van La Fontaine dankt de vos zijn bekende bijnamen reinaard (zie Frans renard) en rein(tje) de vos.

Het gekke is dat men in Huldenberg spreekt van Vossekouter, in Overijse Vossekoten.

Kouten is het meervoud van ons dialectisch kot.  Het kan dus ook verwijzen naar de nesten  of met de juiste naam een vossenburcht. Maar aangezien een territorium in onze streken ongeveer  600ha of 6km² beslaat, maar het  kan ook gaan van 1km² tot 12km²,  zien we niet in dat er hier verschillende burchten waren.

De naam Vossekoten is volgens mij te wijten aan dialectische vervorming of zouden ze hier de R niet kunnen uitspreken hebben?

norbert mosselmans 2008

V.Nijs: kadastrale lengten