99 miljoen jaar oud babyslangetje gevangen in amber biedt inzichten in evolutie
99 miljoen jaar oud babyslangetje gevangen in amber biedt inzichten in evolutie
Onderzoekers hebben in Myanmar voor het eerst een fossiel van een babyslang gevonden, bewaard in 99 miljoen jaar oud amber. Die unieke vondst biedt nieuwe inzichten in de evolutie en de anatomische ontwikkeling van slangen, en in hun verspreiding over de wereld. Een tweede stuk amber uit dezelfde periode, met een stuk vervelde slangenhuid in, wijst erop dat slangen in het Mesozoïcum - de tijd van de dino's - al in bossen leefden.
In 2016 was de Chinese onderzoeker Lida Xing de ambermarkten in Myanmar aan het uitvlooien, toen een verkoper hem naar zijn stalletje lokte met de belofte dat hij een stuk krokodillenhuid in een stuk amber had. Toen doctor Xing het specimen onderzocht, en het patroon in de vorm van diamanten van de schubben zag, besefte hij dat hij in werkelijkheid een 99 miljoen jaar oud stuk slangenhuid in zijn handen had.
Xing, een paleontoloog aan de China University of Geosciences in Peking, had eerder al een gevederde dinosaurusstaart en een babyvogel op de ambermarkten gevonden. Maar, zo zei hij, in de honderduizenden stukken amber die in het gebied gevonden zijn, had tot nu toe nog niemand een slang ontdekt.
Een detailopname van de slangenhuid die bewaard is gebleven in 99 miljoen jaar oud amber. (Foto: Ryan McKellar, Royal Saskatchewan Museum)
Babyslangetje
Xing kocht de amber met het stuk slangehuid, en maakte een afspraak met Michael Caldwell, een paleontoloog gespecialiseerd in slangen aan de University of Alberta in Canada. Enkele minuten voor doctor Xing aan boord ging van zijn vliegtuig, maakte een collega hem attent op een ander recent ontdekt exemplaar van een slang, dat nog verrassender was dan het eerste: een babyslang die ingebed lag in een klomp amber zo groot als een kleine aardappel.
"Dat fossiel is de eerste babyslang en de oudste babyslang die tot nu toe is gevonden", zo zei Xing aan "The New York Times". Voor deze vondst hadden paleontologen nog nooit een gefossiliseerde babyslang gevonden, ook niet tussen de fossielen die bewaard zijn in rotsen, zo zei doctor Caldwell. Het slangetje is overigens ook de jongste slang waarvan ooit een fossiel gevonden is.
Gebaseerd op de vulkanische rots waarin de amber bewaard is, schat het team dat de vondsten bestudeerd heeft, dat de twee slangen 98,8 miljoen jaar oud zijn, plus of min enkele honderdduizenden jaren.
Enkel de onderste helft van het kronkelende lichaam van de babyslang is bewaard in de amber, dat versteend hars van bomen is. Omdat de schedel ontbreekt, dachten de mensen die het fossiel gevonden hebben, dat het kleine wezentje in de amber een duizend- of een miljoenpoot was.
De ruggenwervels van het slangetje zijn duidelijk te zien, en ze tonen aan dat het om een zeer jong dier gaat. (Foto: Lida Xing, China University of Geosciences Beijing)
Kleine wervelbeentjes
Toen de onderzoekers het wezentje in de amber nader bekeken, zagen ze echter zijn beenderen, zodat het zeker geen duizendpoot kon zijn. Door het gebruik van een micro-CT scanner en een synchrotron - een soort deeltjesversneller - konden de onderzoekers bevestigen dat het specimen een babyslang was, van een nieuwe soort die ze "Xiaophis myanmarensis" noemden.
Het slangetje lijkt op bestaande soorten van cylinderslangen en ringslangen, en met een lengte van 4,75 centimeter is het vergelijkbaar in grootte met een pasgeboren roodstaartcylinderslang (Cylindrophis ruffus).
De onderzoekers stelden vast dat het gefossiliseerde slangetje ofwel een embryo was, ofwel een pasgeboren baby, aan de hand van de ontwikkeling van de ruggenwervel. Zoals moderne babyslangetjes, had de bewaarde baby zeer kleine wervelbeentjes, maar een groot kanaal voor het ruggenmerg, zo zei doctor Caldwell.
Dat is een duidelijk teken dat het slangetje nog in volle ontwikkeling was, en ook meteen het eerste directe bewijs dat bepaalde aspecten van de ontogenie - hoe een individueel organisme zich ontwikkelt vanaf de eicel tot de volwassenheid - van slangen al lange tijd relatief onveranderd zijn gebleven. Het laat zien dat de processen die de ontwikkeling van de ruggengraat van een babyslang sturen, minstens 100 miljoen jaar geleden al bestonden, en sindsdien nauwelijks veranderd zijn.
De onderzoekers konden niet zeggen of het stuk vervelde slangenhuid tot dezelfde soort behoorde als het babyslangetje. De slangenhuid hoorde duidelijk toe aan een volwassen exemplaar, en ze is zo goed bewaard dat de onderzoekers in staat waren om een model op te stellen van het pigmentatiepatroon van de slang.
Een roodstaartcylinderslang uit Azië. Een pas geboren jong van deze slang is ongeveer even groot als het nu in amber gevonden babyslangetje. (Foto: W.A. Djatmiko (Wie146)/Wikimedia Commons)
Leven in bossen
De amber waarin het stukje slangenhuid bewaard is, biedt nog een tweede erg belangrijke aanwijzing. Het gaat immers om amber dat vol zit met stukjes vegetatie, insecten, en de uitwerpselen van insecten. Dat wijst erop dat de amber gevormd is in de buurt van de bodem van een bos, en dat de slang dus in een bos leefde. Ook in de amber van het babyslangetje werden dergelijke voorwerpen gevonden.
Een bos mag dan wel een logische plaats lijken voor een slang om te leven, tot nog toe hadden paleontologen geen enkel direct bewijs voor het feit dat slangen in bossen leefden in het Mesozoïcum, het tijdperk van 252 tot 66 miljoen jaar geleden, dat gedomineerd werd door de dinosauriërs.
De twee gefossiliseerde slangen zijn daarmee dus ook de oudst gekende slangen die in bossen leefden, andere slangen uit het fossielenbestand voor die periode vertonen ofwel aanpassingen aan een leven in het water, of ze werden gevonden in riviersedimenten, en ze leefden dus meer waarschijnlijk in het water.
Een voorstelling van Xiaophis myanmarensis-slangetjes die uit het ei komen op de bodem van een bos. Het hars dat boven hen hangt, is al een voorafspiegeling van wat hun lot zal worden. (Illustratie: Yi Liu)
Verspreiding over de wereld
Onderzoekers weten niet zeker waar slangen ontstaan zijn, en hoe ze zich verspreid hebben over de wereld. De twee nieuwe specimens bieden aanwijzingen voor een potentieel pad voor de prehistorische bewegingen van slangen over de planeet, zei doctor Ryan McKellar aan "The New York Times". McKellar is een paleontoloog aan het Royal Saskatchewan Museum in Canada, en een van de auteurs van de studie over de slangen.
Zo'n honderd miljoen jaar geleden, toen de slangen gevangen geraakten in het boomhars, maakte Myanmar deel uit van een eiland dat stukken bevatte van het vroeger supercontinent Gondwana, en dat langzaam maar zeker migreerde tussen wat nu Azië en Australia zijn.
Dat eiland belandde uiteindelijk aan de kust van Laurasia, een supercontinent dat toen het huidige Europa en Azië omvatte. Op die manier kunnen slangen en andere dieren uit Gondwana in Laurasia terechtgekomen zijn, zo zeggen de onderzoekers.
"Deze slangen zullen mee gelift hebben", zo zei doctor McKellar.
De onderzoekers gebruikten röntgen-micro-CT-beeldvorming om een gedetailleerd beeld te vormen van het bewaard gebleven skelet en de zachte weefsels van het babyslangetje. (Illustratie:Ming Bai, Chinese Academy of Sciences)
Duitse archeologen hebben de locatie van de "verloren" Mesopotamische stad Mardaman ontdekt. Het blijken de ruïnes te zijn in de buurt van het moderne stadje Bassetki, waar ze al jaren opgravingen verrichten. De archeologen hebben kleitabletten met spijkerschrift gevonden, waarop de naam van de oude stad te lezen is.
Mardaman was een belangrijke stad in het oude Nabije Oosten, en uit teksten die op andere archeologische sites gevonden zijn, blijkt dat de stad soms deel uitmaakte van de grotere rijken in het gebied, maar soms ook een onafhankelijk koninkrijk was dat zich verzette tegen de grote Mesopotamische mogendheden.
Maar niemand wist waar Mardaman gelegen was. Tot nu.
Archeologen van de Eberhard Karls Universität in Tübingen in Duitsland voeren al sinds 2013 opgravingen uit op een tell - een heuvel met archeologische resten - in de buurt van het moderne stadje Bassetki, in het noorden van Iraaks Koerdistan.
Ze kenden de naam niet van de stad die ze aan het opgraven waren, maar verleden zomer hadden ze geluk. In de ruïnes van een paleis vonden ze 92 spijkerschrifttabletten, verstopt in een aardewerken kruik. De tabletten werden ontcijferd en vertaald door de filologe Betina Faist van de universiteit van Heidelberg, en ze bleken de naam van de oude stad te bevatten: Mardaman, soms ook Mardama genoemd.
De 92 tabletten werden verleden zomer gevonden in een kruik, in de ruïnes van een paleis.
Foto: Peter Pfälzner/University of Tübingen
Bewaard voor het nageslacht
De tabletten dateren van rond 1250 v.C., toen de stad deel uitmaakte van het Assyrische Rijk, en bestuurd werd door een Assyrische gouverneur die Assur-nasir heette. Ze bevatten informatie over de "adminstratieve en commerciële betrekkingen van de gouverneur met de bevolking van Mardaman", zo zei professor Peter Pfälzner in een mededeling. Pfälzner is professor archeologie van het Midden-Oosten aan de universiteit van Tübingen, en hij leidt de opgravingen in Mardaman.
Het paleis waar de tabletten gevonden zijn, werd vernield rond 1200 v.C., maar de stad bleef bestaan, zo blijkt uit de opgravingen van het team van Pfälzner. Overigens is gebleken dat Mardaman op verschillende tijdstippen in zijn geschiedenis aangevallen is en gedeeltelijk verwoest, en daarna telkens heropgebouwd werd.
De kruik waarin de tabletten zaten, was ingepakt in een dikke laag klei, wat doet vermoeden dat de inwoners van de stad wilden dat de tabletten bewaard zouden blijven. De tabletten "werden mogelijk op deze manier verstopt, kort nadat het omliggende gebouw verwoest was", zei Pfälzner in een mededeling van de universiteit van Tübingen. "Misschien was het de bedoeling de informatie op de tabletten te beschermen en te bewaren voor het nageslacht."
Bassetki, het moderne stadje in de buurt van de ruïnes van Mardaman, ligt in het uiterste noorden van Irak, in Iraaks Koerdistan. (Illustratie: Google Maps)
Niet geplunderd
De opgravingen in Mardaman gaan nog steeds door, en gelukkig is de oude stad de laatste jaren niet geplunderd, in tegenstelling met vele andere archeologische sites in Irak, zo zei Pfälzner.
Uit de opgravingen blijkt dat de stad gesticht werd tussen 2800 en 2650 v.C., haar grootste bloei kende tussen 1900 en 1700 v.C. - tijdens de Babylon I dynastie, waar ook de beroemde koning en wetgever Hammurabi toe behoorde -, en dat ze bleef floreren tot in de Neo-Assyrische periode, die liep van 911 tot 612 v.C.
"Mardaman is zeker opgeklommen tot een invloedrijke stad en een regionaal koninkrijk, op basis van zijn ligging op de handelsroutes tussen Mesopotamië, Anatolië en Syrië", zo zei Pfälzner in de verklaring. "Soms was het zelfs een tegenstander van de grote Mesopotamische mogendheden."
Tijdens de opgravingen werden er verschillende aardewerken kruiken gevonden. (Foto: Peter Pfälzner/University of Tübingen)
Gestolen beeld
De opgravingen van het team van Tübingen zijn het eerste grootschalige wetenschappelijke onderzoek dat in Mardaman plaatsvindt, maar eerder zijn er al wel sporadisch overblijfselen uit de stad opgedoken.
Dat was onder meer het geval met een koperen beeld van een naakte figuur uit de Akkadische periode. Dat beeld, waarvan enkel de onderste helft bewaard is, werd in de jaren 60 gevonden tijdens werkzaamheden aan een weg tussen Duhok en Zakho, en naar het Nationaal Museum van Irak in Bagdad overgebracht.
Na de Amerikaanse invasie van Irak in 2003, was het 150 kilogram zware beeld een van de talloze voorwerpen die verdwenen tijdens de plundering van het museum, maar het werd teruggevonden door Amerikaanse militaire politieagenten en teruggegeven aan het museum.
Het "Bassetki-beeld" dat in de jaren 60 gevonden werd bij werkzaamheden aan een weg. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/05/13/-verloren--stad-mardaman-ontdekt-in-irak/
11-05-2018
Iconen van de evolutie blijven verrassen
NIEMAND WEET WAAR DARWINVINKEN VANDAAN KOMEN
Iconen van de evolutie blijven verrassen
Het is een versleten verhaal: hoe Darwin op de Galapagoseilanden al die verschillende vinken zag en op het idee van evolutie kwam. Maar niemand weet hoe dat verhaal kon beginnen. PIETER VAN DOOREN
In 1835 bezocht Charles Darwin de Galapagosarchipel. Op elk van die vele kleine eilandjes huisde een andere vinkensoort. Duidelijk nauw verwant, maar elk met een eigen bek. De omstandigheden maken de vogel, bedacht hij. En als dat hier geldt, dan geldt dat overal, en ook voor andere soorten. De natuur selecteert wie het best aangepast is aan de omstandigheden van het moment, en geeft die meer kans op nakomelingen, die zelf ook meer kans op nakomelingen hebben. De ongeschikten deemsteren weg, de geschikten erven de wereld. Zo ontstaan nieuwe soorten, en verdwijnen oude.
De eilanden liggen een heel eind van het Zuid-Amerikaanse vasteland vandaan. Niet zo ver dat geen dier of plantenzaad er ooit kan geraken, maar zodra je er bent, zit je wel geïsoleerd. Je bent gebonden aan één duidelijke plek met haar kenmerkende omstandigheden, zodat de natuurlijke selectie in één duidelijke richting werkt, en je nakomelingen zich specifiek aan dat ene eiland zullen aanpassen.
Big bird
Dat mechanisme werkt nog steeds door. Een half jaar geleden meldden onderzoekers inSciencedat ze nóg een nieuwe vinkensoort hadden zien ontstaan, in slechts een paar generaties.
Nog steeds gaan de meeste biologen er automatisch van uit dat de oer-darwinvinken op de eilanden arriveerden vanuit het Zuid-Amerikaanse vasteland. Maar is dat wel zo?
Meestal duurt het honderden generaties alvorens de selectie één type naar voren heeft gehaald en de minder geschikten volledig heeft laten uitsterven, tot die ene overschietende voldoende ver weg is geëvolueerd van zijn voorouders en hun afstammelingen op andere plaatsen, om zichzelf een nieuwe soort te mogen noemen.
Veldbiologen Rosemary en Peter Grant zagen in 1981 op het kleine eilandje Daphne Major een nieuw mannetje arriveren, van de soortGeospiza conirostris.Een immigrant uit Española, ruim 100 kilometer verderop, met een andere grootte, een andere bek en een ander lied. Dat maakte hem onaantrekkelijk, maar toch paarde hij met een wijfje van de plaatselijke soortGeospiza fortis.Jonge mannetjes leren het lied van hun vader, en wijfjes paren bij voorkeur met mannetjes die zingen zoals hun vader. De nakomelingen van de immigrant bleven dus onder elkaar paren. De onderzoekers volgden ze zes generaties lang, en ze bleven enkel met elkaar paren. Een nieuwe soort! Ze telt nu een dertigtal individuen en is voorlopig big bird gedoopt. Zodra blijkt dat ze zich permanent gevestigd heeft, krijgt ze een officiële Latijnse naam.
Twee jaar geleden vertelden onderzoekers van de Universiteit van Uppsala, eveneens inScience,dat ze de twee genen hadden ontdekt die het sterkst doorwegen in de vorm van een vinkenbek. Daarmee konden ze een andere observatie van de Grants verklaren: de bek van de overlevende exemplaren vanGeospiza fortisna een zware droogte in 2004 en 2005 was kleiner geworden. Zo hadden ze minder te lijden onder de, door de droogte verergerde, concurrentie van de grootgebekteGeospiza magnirostris.
Streken
Het autochtone wijfje.rr
DNA-onderzoek heeft onderhand bevestigd wat Darwin al veronderstelde: alle achttien soorten darwinvinken stammen af van één voorouderlijke soort. Darwin zag het zo: enkele vinken van het vasteland waren per toeval op een van de eilanden gestrand, twee miljoen jaar geleden, en hadden zich aangepast. Na een tijdje kwamen er enkele op een volgende eiland terecht, en hun nakomelingen pasten zich aan. Waarna weer een avontuurlijk paartje overwipte, en hun nakomelingen Eindresultaat: achttien soorten darwinvinken.
Nog steeds gaan de meeste biologen er, in navolging van aartsvader Darwin, automatisch van uit dat de oer-darwinvinken op de eilanden arriveerden vanuit het Zuid-Amerikaanse vasteland. Maar is dat wel zo? Onderzoekers van de staatsuniversiteit van San Diego vertellen in het vakbladThe Auk: ornithological advancesdat ze alle relevante eigenschappen van de darwinvinken en de veertien nauwst verwante soorten in een rekenmodel staken, samen met gegevens over de natuur in de verschillende streken van Zuid-Amerika, de Galapagoseilanden én het Caribische gebied (voor de kust van Noord-Amerika). Met een streek bedoelden ze een gebied met een eigen typische natuur, zoals de Andes of Amazonië.
Toen ze hun onderzoeksgebied indeelden in vijf streken kwam Zuid-Amerika er als het meest waarschijnlijke gebied van oorsprong uit. Maar in een model met acht streken wonnen de Cariben. Meer onderzoek is gewenst.
De nieuwe vinkensoort. rr
Een half jaar geleden meldden onderzoekers dat ze nóg een nieuwe vinkensoort hadden zien ontstaan, in slechts een paar generaties
De standaard - 11/05/2018
04-05-2018
Verborgen teksten gevonden op "lege" Dode Zee-rollen
Verborgen teksten gevonden op "lege" Dode Zee-rollen
Op fragmenten van de Dode Zee-rollen zijn teksten gevonden die tot nog toe verborgen waren gebleven. De teksten werden zichtbaar door onderzoek met infrarood licht. Het gaat om fragmenten uit de Hebreeuwse Bijbel - het Oude Testament -, het boek Jubileeën dat nooit in de Bijbel is opgenomen, en om een fragment in een oud Hebreeuws schrift, dat niet kan toegeschreven worden aan een tot nu toe bekend manuscript onder de Dode Zee-rollen.
Luc De Roy
Onderzoekers hebben de nieuw ontdekte tekstfragmenten voorgesteld op een internationale conferentie in Israël, "The Dead Sea Scrolls at Seventy: Clear a Path in the Wilderness", en het online magazine "Live Science" heeft er verslag over uitgebracht.
Lokale bedoeïenen ontdekten eind 1946 of begin 1947 oude potten met daarin beschreven rollen in een grot in de buurt van Qumran, een plaats op de Westelijke Jordaanoever aan de noordkant van de Dode Zee. Tussen 1947 en 1956 vonden bedoeïenen en archeologen in elf grotten tienduizenden fragmenten van perkamenten of papyrusrollen, die zo'n 2.000 jaar oud bleken te zijn.
Er waren zo veel kleine en broze fragmenten dat de archeologen ze in dozen staken, om ze op een latere datum te bestuderen. En nu is het dan zover: onderzoekers van de Israel Antiquity Authority (IAA) zijn de rollen aan het digitaliseren, zodat ze bestudeerd kunnen worden en gedeeld met het grote publiek, zonder de broze originelen te beschadigen.
Onderzoekers conserveren een fragment van een Dode Zee-rol in het laboratorium van de IAA.
Israel Antiquity Authority
Infrarood
Tijdens een van die digitale scans merkte Oren Abelman, een onderzoeker bij de Dead Sea Scrolls Unit van de IAA, iets vreemds aan enkele tientallen fragmenten uit grot 11.
De fragmenten zagen er met het blote oog onbeschreven uit, maar door gebruik te maken van infrarood beeldweergave ontdekte Abelman Hebreeuws letters en woorden op de fragmenten.
Vervolgens ontcijferde hij het schrift, en hij kon zelfs een aantal fragmenten verbinden met de manuscripten waar ze waarschijnlijk een deel van waren geweest voor ze afgebrokkeld zijn.
Onder de fragmenten die nu gevonden zijn, zijn er een aantal interessante. Zo is er een fragment van de Tempelrol, een tekst die instructies geeft over hoe erediensten te houden in de ideale tempel. Onderzoekers debatteren al enig tijd over de vraag of er twee of drie kopieën zijn van de Tempelrol uit grot 11, en de ontdekking van de tekst op dit fragment wijst erop dat er wel degelijk drie kopieën zijn.
Een ander interessant fragment is een stukje van de "Grote Psalmenrol" (zie illustratie boven). Dit fragment bevat een deel van het begin van psalm 147:1, en het eind van dat vers is bewaard op een groter fragment uit dezelfde grot. Het nu ontdekte fragment toont dat de antieke Psalm iets korter is dan de Hebreeuwse tekst die nu gebruikt wordt.
Op een derde interessant fragment staan letters in paleo-Hebreeuws, een oud Hebreeuws schrift. Dit fragment kan tot nog toe niet toegeschreven worden aan een al bekend manuscript, en kan dus deel uitmaken van een tot nu toe onbekend manuscript.
Grot 4 in Qumran, waar de meeste Dode Zee-rollen gevonden zijn (foto: Effi Schweizer/Wikimedia Commons). https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/05/03/verborgen-teksten-gevonden-op--lege--dode-zee-rollen/
10-04-2018
Dit 88.000 jaar oude vingerkootje kan de geschiedenis van de mensheid herschrijven
Dit 88.000 jaar oude vingerkootje kan de geschiedenis van de mensheid herschrijven
Een vingerkootje. Het lijkt op het eerste gezicht een banale vondst in Saudi-Arabië, maar in het vakblad Nature schrijven wetenschappers dat het bot veel meer is dan dat. Volgens de onderzoekers kan de vinger de geschiedenis van de mensheid herschrijven.
Op basis van DNA- en ander onderzoek dat in de voorbije jaren en decennia gebeurde, gaan wetenschappers er van uit dat de Homo Sapiens 200.000 tot 300.000 jaar geleden ontstond in Afrika. Zo vonden ze er onder meer schedels die minstens 195.000 jaar oud waren. Ook andere vondsten bevestigen die conclusie.
Waar meer discussie over is, is het punt waarop de moderne mens besloot om Afrika te verlaten en uit te zwermen over de rest van de Aarde. De meeste wetenschappers legden zich aanvankelijk neer bij de theorie dat de massamigratie uit Afrika 60.000 jaar begon, maar de jongste jaren waren er ook wat ontdekkingen die op andere zaken leken te wijzen.
Foto: REUTERS
Zo werd in een grot in het noorden van Israël een kaakbeen gevonden dat ook 200.000 jaar oud zou zijn. In het zuiden van China werden dan weer van 100.000 jaar geleden daterende tanden gevonden. De Aboriginal-bevolking van Australië zou het land dan weer 65.000 jaar geleden bereikt hebben. Dat zou erop kunnen wijzen dat kleine groepen mensen Afrika al vroeger verlieten, bijvoorbeeld om te jagen.
Vingerkootje
Met andere woorden: de geschiedenis van de mensheid is een geschiedenis die geregeld herschreven wordt door wetenschappers. Amerikaanse onderzoekers zijn daar nu andermaal in geslaagd, dankzij een belangrijke vondst in Saudi-Arabië. Ze vonden er, diep in de Al-Nefud-woestijn, het vingerkootje van een vinger van 85.000 jaar oud die zonder enige twijfel menselijk is.
Opnieuw een deuk dus in de theorie dat de mens 60.000 jaar geleden Afrika pas verliet. De wetenschappers achter de vondst, van de Universiteit van Oxford, concluderen uit hun en het voorgaande onderzoek dat er niet zoiets was als een massamigratie uit Afrika. Het wegtrekken van de mensen was een proces dat in golven en in verschillende richtingen gebeurde, en dus niet zoals aangenomen werd enkel langs de kustlijnen.
Foto: AP
Het fossiel uit Al Wusta bewijst dat de moderne mens Arabië zeker 90.000 jaar geleden al bereikt heeft, zegt professor en archeoloog Michael Petraglia van de Universiteit van Oxford bij Haaretz. We zien de uitstroom uit Afrika van 60.000 jaar geleden als een van de vele die er geweest is. Er zijn dus zeker vroeger migraties geweest, die bovendien veel geografisch gespreider was dan aangenomen werd.
Zeker menselijk
Het bot, een klein fossiel, is zeker van een mens. Dat zegt Petraglia, die door de vorm ervan weet dat het niet van een Neanderthaler was. Gedetailleerde analyse heeft uitgewezen dat het vingerkootje van een Homo Sapiens was. We hebben dat uitvoerig bestudeerd en vergeleken met allerlei soorten van primaten.
Woestijn
De Al-Nefud-woestijn beslaat een 290 kilometer lang en 225 kilometer breed gebied, met een oppervlakte van 103.600 vierkante kilometer. Het regent er hoogstens tweemaal per jaar, dus is het niet echt een goed gebied voor de mens om te leven. Vroeger was dat anders, zegt Petraglia. Dat weten we dankzij satellietbeelden. Er was vroeger een netwerk van rivieren en we hebben er tot 10.000 oude meren geteld. Onze bezoeken aan die oude meren hebben aangetoond dat er ooit wel degelijk water in heeft gestaan en dat er leven was, zoals nijlpaarden, in die landschappen. Ook de Sahara, vandaag de grootste woestijn ter wereld, was ooit groen.
Volgens de onderzoekers gebeurde de trek van mensen naar Arabië in periodes waarin er meren, rivieren en grasvelden waren. Ze volgden dan wellicht de dieren die er om die reden naartoe trokken, aldus Petraglia.
Dit onderwerp blijft me fascineren. Nadat de Homo Sapiens Afrika verlaten had, is hij geconfronteerd geweest met heel wat andere ecologische situaties. Toen kregen ze ook te maken met seizoenen.
De professor stelt zich nog één grote vraag: Wat is er gebeurd met de mensen wanneer de woestijn opdroogde? Zijn ze er uitgestorven of massaal weggetrokken? Die vraag hopen we ooit te kunnen beantwoorden. We blijven zoeken.
Onderzoek naar âverdronken beschavingâ in Noordzee van start
Onderzoek naar verdronken beschaving in Noordzee van start
Waar nu de Noordzee stroomt, woonden ooit mensen. Een expeditie die op 10 april start wil de beschaving van toen traceren en reconstrueren.
Vissers halen met de regelmaat van de klok fossiel botmateriaal en prehistorische werktuigen boven uit de Noordzee. Dat toont aan dat er tijdens de ijstijden op die plek mensen woonden. Dat was mogelijk omdat de zeespiegel toen tientallen meters lager was en grote delen van wat nu de Noordzee is, gewoon land waren.
Onderzoekers van de universiteiten van Bradford en Gent gaan nu, in samenwerking met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en met het onderzoeksschip Belgica, een poging ondernemen om de oude landschappen die nu onder de zeebodem liggen, alsnog in kaart te brengen. Het project zal naar schatting twee jaar duren en vindt plaats in nauwe samenwerking het Britse project Lost Frontiers. Plek van het onderzoek is de Bruine Bank, onderdeel van het zogenaamde verdronken Doggerland.
De eerste expeditie gaat op 10 april van start en duurt 10 dagen. In een eerste fase zullen wetenschappers met dieptescans en geofysische technieken tot diep onder de huidige zeebodem kijken, om zo oude landschappen te traceren en reconstrueren. In een tweede fase willen ze er doelgerichte boringen doen, op zoek naar resten van menselijke bewoning.
Tussen de vondsten die tot nu gedaan werden, zit heel oud materiaal, zegt Tine Missiaen van het VLIZ, gedateerd in een zeer ruim tijdsframe tussen 700.000 en 20.000 jaar geleden. Het gaat onder meer om 7.000 fragmenten van mammoetenbeenderen. Meer recente beenderresten, waaronder zelfs menselijke botresten, dateren van net voor de stijging van de zeespiegel, op het einde van de laatste ijstijd, ergens tussen 10.000 en 8.000 jaar geleden.
Missiaen legt ook uit dat er gescand zal worden met verschillende frequenties en tot diep onder de zeebodem, zodat we zowel het ondiepe als het diepe pakket bodem in één keer kunnen onderzoeken en we een gedetailleerd beeld krijgen van de verschillende fasen van de landschapsvorming.
Terra incognita
In archeologische termen is Doggerland tot nu toe grotendeels terra incognita, zegt Professor Vincent Gaffney van de universiteit van Bradford. Het zou een grote doorbraak betekenen indien we een prehistorische nederzetting kunnen lokaliseren op de Bruine Bank.
Er is eerder al verkennend onderzoek gedaan ten zuiden van de Bruine Bank. Dat onderzoek werd naderhand verder gedetailleerd door wetenschappers van de universiteit van Gent. Zij vonden riviersystemen die op het einde van de laatste IJstijd de zuidelijke Noordzeevlakte vorm gaven, weet Missiaen. Op basis van die informatie konden ze een bepaald gebied ten westen van de Bruine Bank aanduiden waar mogelijk ooit een groot meer moet hebben gelegen. De oevers van dat meer zouden een geschikte locatie voor een nederzetting zijn geweest.
De bevestiging van de locatie van een prehistorisch meer nabij de Bruine Bank, en de karakterisering van het daarmee geassocieerde riviersysteem, zou een omwenteling betekenen. Dat zegt Dr. David Garcia Moreno van de Gentse universiteit. Een dergelijke ontdekking kan grote gevolgen hebben voor ons begrip van de evolutie van Noordwest-Europa sinds de laatste IJstijd.
http://www.standaard.be/cnt/dmf20180410_03455521
Op zoek naar een verdronken prehistorische beschaving in de Noordzee
Op zoek naar een verdronken prehistorische beschaving in de Noordzee
U kunt het zich allicht moeilijk voorstellen: wat heden ten dage volop de Noordzee is, was ooit voor een groot stuk land. Onderzoekers gaan nu op zoek naar prehistorische menselijke nederzettingen op de zeebodem. En die fascinerende blik op ons verleden, zal misschien ook een beeld op de toekomst werpen.
De laatste ijstijd dateert van zo'n 10.000 jaar geleden. Wat nu het water van de Noordzee is, zat toen grotendeels verpakt in ijsmassa's. De zeespiegel lag daardoor tot 100 meter lager en grote delen van de Noordzee waren gewoon land. "Het was zelfs een bijzonder boeiend land, met riviervalleien en interessante vegetaties. Er liepen mammoeten rond, wolharige neushoorns en mensen", zegt Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ).
Onderzoekers van de universiteiten van Bradford en Gent gaan in samenwerking met het VLIZ en met het onderzoeksschip Belgica de komende tien dagen een poging doen om oude nederzettingen in kaart te brengen. Nu al halen vissers met de regelmaat van de klok fossiel botmateriaal, waaronder soms ook menselijke botresten en prehistorische werktuigen boven uit de Noordzee. "Met deze expeditie willen we kijken waar menselijke nederzettingen zouden kunnen gevestigd zijn", aldus Seys.
"Geen naald in een hooiberg"
En het zal niet zoeken zijn naar een naald in een hooiberg. "Het landschap dat er toen was, kan namelijk gereconstrueerd worden. We kunnen dus heel gericht de meest aantrekkelijke plekken voor dat soort oermensen terugvinden", legt Jan Seys uit. Het gaat dan over rivieren en meren. "Net omdat ook toen mensen de omgeving van water opzochten om voedsel te vinden en om in de buurt daarvan een nederzetting te hebben."
De expeditie richt zich specifiek op de Bruine Bank, een zandbank die ruwweg halverwege tussen de Britse en Nederlandse kust ligt en onderdeel vormt van het zogenoemde Doggerland. "In archeologische termen is Doggerland tot nu toe grotendeels terra incognita", zegt professor Vincent Gaffney van de universiteit van Bradford. "Het zou een grote doorbraak betekenen indien we een prehistorische nederzetting kunnen lokaliseren op de Bruine Bank."
Er is eerder al verkennend onderzoek gedaan ten zuiden van de Bruine Bank. Dat onderzoek werd naderhand verder gedetailleerd door wetenschappers van de universiteit van Gent. "Zij vonden riviersystemen die op het einde van de laatste IJstijd de zuidelijke Noordzeevlakte vorm gaven", weet Tine Missiaen van het VLIZ. "Op basis van die informatie konden ze een bepaald gebied ten westen van de Bruine Bank aanduiden waar mogelijk ooit een groot meer moet hebben gelegen. De oevers van dat meer zouden een geschikte locatie voor een nederzetting zijn geweest."
Het zou een grote doorbraak betekenen indien we een prehistorische nederzetting kunnen lokaliseren op de Bruine Bank
(lees verder onder de foto:)
Tekening van Doggerland uit 1913
Speuren naar landschapsvormen op de zeebodem
Het is al langer bekend dat er mogelijk prehistorische nederzettingen kunnen gevonden worden op de bodem van de Noordzee. Waarom wordt nu pas zo'n expeditie ondernomen? "De technieken worden altijd maar verfijnder, waardoor het steeds beter mogelijk wordt om in detail onder de zeebodem te gaan speuren naar landschapsvormen."
Tijdens de eerste fase van de expeditie zal een soort 3D-kaart van het gebied gemaakt worden. "Dat dankzij geofysische technieken, waarbij geluidsgolven door de zeebodem worden gestuurd en waarvan de reflecties worden opgevangen." In een tweede fase willen de onderzoekers er doelgerichte boringen doen op zoek naar resten van menselijke bewoning.
"Op zich is het al fascinerend om je te realiseren dat nauwelijks 10.000 jaar geleden die Noordzee voor een groot deel droog stond, dat daar mensen rondliepen en dat daar een compleet andere fauna en flora was. En dan kan je ook reflecteren naar de toekomst. We spreken van de klimaatverandering en van het stijgen van de zeespiegel. Ook daar is het verleden kennen zeker geen overbodige luxe om bepaalde zaken te kunnen afleiden over wat we in de toekomst misschien wel mogen verwachten", aldus Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee.
Fascinerend dat nauwelijks 10.000 jaar geleden daar een compleet andere fauna en flora was. Maar het is ook reflecteren over de toekomst.
27-03-2018
150 jaar een âlegeâ sarcofaag, nu kan het de belangrijkste archeologische vondst ooit zijn
150 jaar een lege sarcofaag, nu kan het de belangrijkste archeologische vondst ooit zijn
Australische onderzoekers dachten 150 jaar lang dat ze een meer dan twee eeuwenoude, maar lege sarcofaag in hun bezit hadden. Eind vorig jaar tilden enkele nieuwe wetenschappers het deksel van de doodskist op en ontdekten gehavende overblijfselen van een mummie. De halfvergane resten zijn echter goed nieuws voor de wetenschap en kunnen helpen om de oeroude mysteries van de oudheid te onthullen.
De Australische universiteit in Sydney kreeg 150 jaar een sarcofaag in het bezit waarvan ze dachten dat het ding helemaal leeg was. De fout van de toenmalige onderzoekers kwam pas na meer dan anderhalve eeuw aan het licht toen het deksel voor de eerste keer in 2500 jaar werd verwijderd en de wetenschappers tot hun verbazing ontdekten dat er een prestigieuze mummie in rustte. Hoewel de mummie niet meer in goede staat is, is dat goed nieuws voor de universiteit en kan het halfvergane lijk unieke inzichten geven.
Mummies die intact worden gevonden, worden ook gaaf gehouden, waardoor er minder wetenschappelijk voordeel uit te halen is. Het feit dat de resten gehavend zijn, is op een vreemde manier bijna een unieke opportuniteit, aldus Jamie Frasier, curator van het Nicholson Museum van de universiteit. We kunnen de overblijfselen er nu uithalen, de beenderen aanraken en de intieme vragen stellen die we altijd al wilden weten. De wetenschappers hopen nu inzicht te krijgen in het leven 2500 jaar geleden: ziektes, levensstijl, voeding, hoe de mensen toen leefden en waarom ze stierven.
De hiëroglyfen op de sarcofaag onthullen daarenboven dat de mummificeerde vrouw niet van de minste was toen ze nog leefde. Het was hoogstwaarschijnlijk een vrouw die Mer-Neith-it-es heette en een hogepriesteres was in 600 voor Christus. Dat was de laatste periode dat de heersers van Egypte ook in het land zelf werden geboren. Al gaf Frasier toe dat die informatie nog niet helemaal zeker is, maar na 150 jaar kunnen researchers eindelijk aan de slag om het leven van Mer-Neith-it-es laag voor laag te onthullen.
Paaseiland, het beroemde eiland in de Stille Oceaan, dreigt te verdwijnen. Tegen 2100 zal de zeespiegel er met 180 centimeter stijgen waardoor grote delen onder water zullen komen te staan. De mysterieuze, grote, stenen beelden zijn daardoor bedreigd.
Paaseiland is een afgelegen eiland in de Stille Oceaan, dat in 1722 ontdekt werd door de Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen. Het eiland werd wereldberoemd door de vele beelden die overal verspreid staan.
Waarom de beelden er staan en hoe ze er precies gekomen zijn, is nog steeds niet duidelijk. Als het eiland onder de zeespiegel verdwijnt, is de kans klein dat we ooit de raadselachtige figuren zullen begrijpen.
Slaven
Op het eiland, dat een provincie is van Chili, staan 887 beelden van elk om en bij de 8 meter hoog. Ze werden waarschijnlijk gebouwd tussen de elfde en de zeventiende eeuw. De oorspronkelijke bevolking, de Rapa Nui, is nog steeds met ongeveer 2.300 aanwezig op Paaseiland. De Europeaen maakten veel van hen slaven en brachten ziektes mee waaraan veel inwoners stierven.
Wilde wolven dragen stukje honden-DNA
Honden stammen af van wolven, maar in de loop van de geschiedenis hebben beide diersoorten nog een paar keer met elkaar gekruist. Zoals dat gaat in de natuur.
De eerste hond die zich geen wolf meer hoefde te noemen, is zon dertigduizend jaar oud. In de periode daarvoor zijn wolven langzaam getemd door mensen of hebben zich op eigen initiatief steeds dichter aangesloten bij mensen. En misschien is dat een paar keer gebeurd, op verschillende plaatsen. Maar al te rechtlijnig, van wolf naar hond, is het niet gegaan. Britse, Italiaanse en Amerikaanse onderzoekers rapporteren alvast dat de Europese en Aziatische wilde wolven van vandaag, en in mindere mate de Amerikaanse, over de eeuwen heen geregeld gekruist moeten hebben met honden.
In zestig procent van de Euraziatische grijze wolven die ze onderzochten, vonden ze DNA van honden, melden ze in het vakblad Global Ecology and Biogeography. Niet voldoende om te zeggen dat die wolven geen echte wolven meer zijn een Golf met een Porsche-stuur is ook nog steeds een Golf maar wel voldoende om te zeggen dat er scheve schaatsen zijn gereden.
Paard en ezel
Kruising tussen twee naburige soorten, hybridisatie in het vakjargon, komt wel vaker voor. Denk maar aan paard en ezel, of paard en zebra. In dit specifieke geval zijn beide soorten al zo ver uit elkaar geëvolueerd dat het resultaat van de kruising onvruchtbaar is. Laat er nog een paar miljoen jaar overheen gaan en paarden en ezels staan zo ver uit elkaar dat het resultaat niet meer levensvatbaar is.
Equus mulus, met een merrie als moeder. Foto: fishhawk
Honden en wolven zijn nog zo recent uit elkaar gegaan dat ze nog vlot met elkaar kunnen paren vlotter dan een reusachtige deense dog en een minuscule chihuahua, die allebei honden zijn. Maar al zijn de onderlinge kruisingen nog vruchtbaar, genetisch verschillen hond en wolf intussen voldoende om als aparte biologische soorten te worden geteld.
Zo verteren honden tegenwoordig zetmeel mensenvoedsel. Ze zijn sterk gemotiveerd om sociaal contact te zoeken, waardoor ze een reeks sociale signalen van mensen zoals wijzen begrijpen; iets wat wolven niet lukt. Honden zijn aanhankelijker: ze hebben een stukje DNA van zon vijf miljoen letters dat zeer analoog is met een stukje menselijk DNA dat codeert voor een ziekte waarbij mensen overdreven lief en aanhankelijk zijn. Zo zijn er nog stukken DNA die wel bij honden voorkomen, maar niet bij wolven.
Ja, we zijn twee verschillende soorten. Maar ja, we kunnen nog paren. Foto: rr
Of juister, die DNA-stukken komen bij de meeste wolven niet voor. De wolven die ze wel dragen, hebben een hond in hun recente voorvaderen gehad. Recent, want anders had die hond die typische hondengenen nog niet gehad. Langer geleden, en de hond was een wolf-op-weg-naar-hond.
Mensen richten wat aan in dierenland. De Australische wilde hond, de dingo, wordt nog als één soort geteld, maar de dingos die zich geregeld bevoorraden op menselijke stortplaatsen, hebben al stukken DNA die je niet ziet bij hun volledig wilde soortgenoten. Een eerste stap.
Canis lupus dingo, voorlopig nog één soort. Foto: Sam Fraser-Smith
Zwarte zwans
Soms worden twee dieren die nog vlot kunnen paren, toch tot een andere soort gerekend. Omdat ze elk in een ander territorium wonen en elkaar nooit ontmoeten. Zo komt de zwarte zwaan van nature enkel op het Australische continent voor, en de Canadese gans enkel op het Amerikaanse. Maar ze worden bij ons wel allebei als vijvervogel gehouden. Het resultaat wordt door biologen wel eens omschreven als zwarte zwans.
Nu de ijsberen hun exclusieve leefgebied, het ijs, steeds kleiner zien worden, komen ze noodgedwongen vaker aan land. Waar ze de beren ontmoeten waarvan ze al heel lang aan het weg-evolueren waren, genoeg om zich aparte soorten te mogen noemen. Maar beide soorten zijn nog niet ver genoeg uit elkaar om een ijzly onmogelijk te maken, een ijsbeergrizly. (In het Engels twijfelen ze nog tussen grolar bear en pizzly bear.)
Wit met bruine voeten? Dan ist een ijzly. Foto: Didji Ishalook
Omdat levende wezens nu eenmaal het resultaat zijn van evolutie, en soorten dus afstammen van andere soorten, is de grens tussen soorten arbitrairder dan de schoolmeesters graag zouden hebben. Ze wordt mettertijd scherper, maar een tijd lang blijft kruising mogelijk. Zoals het nieuwe onderzoek bij de wolven bewijst.
Dat van dat weg-evolueren gaat trouwens ook op voor ons, mensen. We zijn een half dozijn miljoen jaar geleden losgekomen van de chimpansees, maar vier miljoen jaar lang hebben de voorouders van de huidige mens en chimp nog af en toe vruchtbaar met elkaar gepaard, zo blijkt uit beider DNA. Vandaag lukt zon kruising absoluut niet meer. Die tussen moderne mens en neanderthaler zou hoogstwaarschijnlijk ook vandaag nog lukken, ware het niet dat de neanderthalers zon dertigduizend jaar geleden uitgestorven zijn. U dankt nog zon zes procent van uw DNA aan hen.
Varken en zwijn
Het verhaal van wolf en hond is parallel aan dat van varken en everzwijn. Met een beetje hulp van ons is uit een groep evers die wij gevangen namen of die vrijwillig in onze buurt gingen rondhangen een goedgezinde, snelgroeiende, afvalvretende spekleverancier zonder slagtanden en met veel biggen per worp ontstaan. Maar uit de analyse van hun DNA blijkt eveneens dat het allesbehalve om een rechtlijnige geschiedenis gaat: boerderijvarkens dragen in hun DNA de sporen mee van recente ontmoetingen met Europese wilde zwijnen, en oudere ontmoetingen met Aziatische wilde zwijnen.
Wij wilden meer spek en minder slagtanden. Zij leverden. Foto: rr
Net als bij hond en wolf hebben die geregelde kruisingen evenwel niet geleid tot een mengras en bleef het uiteengroeien doorgaan. De voortdurende bemoeienis van de mens, die goed wist welke eigenschappen hij wel wou in zijn huisdieren, en welke niet, zorgde ervoor dat oninteressante wilde genen weer snel uit de huisdieren verdwenen. Wij mensen stimuleerden het ontstaan van varkens. En van honden.
18-03-2018
Bouwen als een feest van samenhorigheid
Bouwen als een feest van samenhorigheid
door
Pieter Van Dooren
Volgens Britse historici was de bouw van Stonehenge een gelegenheid om mensen te laten samenkomen, socialiseren en vieren
Foto: English Heritage
Stonehenge was helemaal geen sterrenkundig observatorium, begraafplaats of cultusplaats. Het was een fuifplaats. Zeg dat Britse historici het gezegd hebben.
Niemand weet waarvoor Stonehenge nu eigenlijk diende behalve dan voor hippiefestivals in de jaren 70 en 80, en als vliegveld in de Eerste Wereldoorlog. Met wat verbeelding vind je altijd wel een paar stenen die naar een ster of een speciale zonsondergang zijn gericht. Termen als cultusplaats en magische rituelen zijn eufemismen voor ik weet het ook niet. Onderzoekers van de UGent vonden op hun scan van de ondergrond honderden verdwenen grafheuvels. Een begraafplaats dan maar?
We weten het nog altijd niet, maar historici van English Heritage, de dienst die talloze Britse historische monumenten beheert, denken nu dat het weleens vanwege de sociale samenhang kan zijn geweest. Niet het afgewerkte monument was belangrijk, maar de weg ernaartoe. De bouw was een gelegenheid om mensen te laten samenkomen, socialiseren en vieren. Een feestelijke uiting van samenhorigheid.
In de woorden van Susan Greaney, senior historica van English Heritage, die daarover sprak met The Guardian, de BBC en andere Britse media: In de westerse cultuur van vandaag willen we de dingen zo snel en efficiënt mogelijk fabriceren, maar we geloven dat dit in Stonehenge niet opging. Mensen van heinde en ver samenbrengen, hen feestelijk ontvangen en hen laten meebouwen was voor de mensen van Stonehenge een goede manier om de macht en glorie van hun gemeenschap te demonstreren.
Volgens Britse historici was de bouw van Stonehenge een gelegenheid om mensen te laten samenkomen, socialiseren en vieren
Foto: Belga
Neem je tijd
Eenmaal je het moderne vooroordeel laat vallen dat de steentijdmensen in Stonehenge zo efficiënt mogelijk wilden bouwen, klinkt het al minder gek dat de stenen van zo ver aangesleept werden. Stonehenge werd 4.500 jaar geleden gebouwd met stenen, soms vier ton zwaar, die 250 kilometer verderop in Wales werden uitgehakt en dan op de een of andere manier naar Stonehenge werden vervoerd.
In 2015 ontdekten archeologen twee steengroeven in Wales waarin de vorm van de voor Stonehenge uitgehakte stenen nog terug te vinden is. Die stenen werden echter driehonderd tot vijfhonderd jaar vóór de bouw van Stonehenge uitgehakt. Wat tot de veronderstelling leidde dat ze eerst ergens in Wales waren opgesteld, en dat Stonehenge een paar eeuwen later gebouwd was met tweedehands stenen.
Greaney heeft nu een andere verklaring voor het tijdverschil: voor ons, opgejaagde moderne mensen, klinkt het gek dat die stenen eeuwen onderweg zijn geweest, maar als Stonehenge gebouwd werd voor de lol, wordt die lange reis wel begrijpelijk.
Feestvarkens
Vorig jaar stelden onderzoekers vast dat sommige van de 38.000 tanden en botten van runderen en varkens die in de buurt van de steencirkel werden gevonden, uit Noordoost-Schotland kwamen, achthonderd kilometer verderop. Dat leerden ze uit de verhouding van de strontiumisotopen in het gebeente, die typerend is voor de geologie van het gebied waar het dier gegraasd heeft. Aan de slijtage op de varkenstanden was dan weer te zien dat de dieren in hun negende maand geslacht werden. Bij een geboorte in de lente is dat dus rond midwinter.
Volgens Susan Greaney kwamen de bouwers vanuit heel Brittannië, en brachten ze hun kudden mee voor de midwinter-feestelijkheden. Op midwinter, de kortste dag van het jaar, moet het wiel van de tijd door zijn dode punt, waarna de dagen weer kunnen lengen. Dat ging vanouds gepaard met grote feesten, met enorme vuren, om de terugkeer van het licht af te smeken. De Katholieke Kerk recupereerde dat feest van de wedergeboorte als Kerstmis.
Bij normale opgravingen vindt men botten die grondig afgeknaagd werden, maar dat was in Stonehenge duidelijk niet het geval. Ze werden weggegooid met nog heel wat vlees eraan. Sommige varkenstanden vertoonden gaatjes, wat suggereert dat de dieren gevet werden met honing en graan. Feestvarkens, zeg maar.
Afgelopen weekend organiseerde English Heritage zijn eigen bouwfeest, waarbij bezoekers mochten helpen om met boomstammen en touwen een steen van vier ton van Stonehenge-formaat te vervoeren en rechtop te zetten. Niet om wetenschappelijk iets bij te leren over hoe je dat doet dat weten we maar om te kijken hoe verbindend zon gemeenschappelijke ervaring is.
Moderne mens vermengde zich twee keer met de mysterieuze denisova-mens
Moderne mens vermengde zich twee keer met de mysterieuze denisova-mens
Homo sapiens, de moderne mens, heeft zich niet alleen gekruist met de neanderthaler, maar ook met een andere soort van archaïsche mens, de mysterieuze denisova-mens. Een nieuwe studie beschrijft nu hoe onderzoekers onverwacht ontdekt hebben dat er twee afzonderlijke episodes van genetische vermenging met de denisova's geweest zijn. Dat doet veronderstellen dat de genetische geschiedenis tussen de denisova-mensen en de moderne mensen gevarieerder is geweest dan tot nog toe werd gedacht.
Terwijl ze een nieuwe methode voor genoomanalyse aan het ontwikkelen waren om hele genomen te vergelijken tussen moderne mensen en denisova-populaties, stelden onderzoekers van de University of Washington in Seattle onverwacht vast dat de genomen van twee groepen moderne mensen met denisova-voorouders op een opmerkelijke manier van elkaar verschillen, wat aantoont dat er twee aparte episodes van vermenging met de denisova-mens zijn geweest. Het gaat om de genomen - het geheel van de genetische informatie - van individuen uit Oceanië en uit Oost-Azië.
"Het was al geweten dat individuen uit Oceanië, en met name individuen uit Papoea, in aanzienlijke mate van denisova-mensen afstammen. De genomen van moderne Papoea-individuen bevatten bij benadering zo'n vijf procent genetisch materiaal van denisova's", zo zei Sharon Browning aan Science Daily. Browning is professor biostatistiek aan de University of Washington School of Public Health, en de belangrijkste auteur van de nieuwe studie.
Onderzoekers wisten ook al dat het voorouderschap van de denisova-mens in mindere mate aanwezig is doorheen Azië. Aangenomen werd dat dit voorouderschap in Azië bereikt werd door migratie, en dus afkomstig was van Oceanische populaties. "Maar in dit nieuwe werk met Oost-Aziaten, vinden we een tweede set van denisova-voorouderschap, die we niet terugvinden bij de Zuid-Aziaten en de Papoea's", zei Browning. "Dit denisova-voorouderschap bij de Oost-Aziaten lijkt iets te zijn dat ze zelf verworven hebben."
Illustratie toont twee golven van vermenging met denisova-mensen.
Illustratie: Browning et al./Cell
5.600 genomen
Nadat ze meer dan 5.600 sequenties van het hele genoom van individuen uit Europa, Azië, Amerika, en Oceanië bestudeerd hadden en vergeleken met het denisova-genoom, stelden Browning en haar collega's vast dat het denisova-genoom nauwer verwant is met de moderne Oost-Aziatische populatie dan met de moderne Papoea's.
"We analyseerden al de genomen op zoek naar secties van DNA die er uitzagen alsof ze van denisova's kwamen" zei Browning. "Toen we stukken DNA van de Papoea's vergeleken met het denisova-genoom, bleken vele sequenties gelijkaardig genoeg om een "match" te zijn, maar een aantal van de DNA-sequenties bij de Oost-Aziaten, meer bepaald bij Han-Chinezen, Chinese Dai en Japanners, leken nog veel sterker op die van de denisova."
Browning en haar team deden beroep op genetische informatie van het UK10K-project,het 1000 Genomes Project en het Simons Genome Diversity Project.
Vingerbeentje
Al wat we weten over het voorouderschap van de denisova-mens komt van een enkele reeks van fossielen van archaïsche mensen, die in de Denisova-grot in de Altaï-bergen in Siberië gevonden zijn. Het gaat om drie kiezen en een vingerbeentje van vier verschillende individuen. In het vingerbeentje, dat vernietigd is om het DNA te kunnen sequencen, bleek het DNA uitzonderlijk goed bewaard, en in 2010 werd het genoom van dat individu, een jonge vrouw, gepubliceerd. Andere onderzoekers identificeerden al snel segmenten van het denisova-voorouderschap in verschillende nu levende populaties, voornamelijk bij individuen uit Oceanië, maar ook bij mensen uit Oost- en Zuid-Azië.
"We nemen aan dat de vermenging met de denisova-mensen vrij snel gebeurd is nadat mensen Afrika uit getrokken zijn, zo'n 50.000 jaar geleden, maar we weten niet op welke locatie het gebeurd is", zei Browning. Ze stelt de theorie voorop dat mogelijk de voorouders van de Oceaniërs zich met een zuidelijke groep denisova-mensen vermengd hebben, terwijl de voorouders van de Oost-Aziaten zich met een noordelijke groep gemengd kunnen hebben.
In de toekomst zijn de onderzoekers van plan om meer Aziatische en andere populaties wereldwijd te bestuderen, onder wie ook Indianen en Afrikanen. "We willen in heel de wereld gaan kijken of we aanwijzingen kunnen vinden voor kruisingen met andere archaïsche mensen", zei Browning. "Er zijn indicaties dat vermenging met archaïsche mensen in Afrika voorkwam, maar gezien het warmere klimaat heeft tot nu toe nog niemand archaïsche Afrikaanse menselijke fossielen kunnen vinden met genoeg DNA om het te kunnen sequencen."
Oudste tatoeage ter wereld gevonden op meer dan 5.000 jaar oude Egyptische mummie
Oudste tatoeage ter wereld gevonden op meer dan 5.000 jaar oude Egyptische mummie
Wetenschappers hebben s werelds oudste tattoo ontdekt. Die zat verborgen op een oude Egyptische mummie die al 100 jaar in het British Museum te zien is. Terwijl zelfs de bezoekers wel al vage vlekken hadden gezien op de arm van de man, werd nu pas duidelijk dat het in werkelijkheid om tatoeages gaat. Volgens de onderzoekers waren de tekeningen ruim 5.000 jaar geleden een teken van mannelijkheid en zou de mummie wel eens een macho kunnen geweest zijn.
Pas na recent infraroodonderzoek werd duidelijk dat de donkere, vage plekken op de rechterarm van de gemummificeerde man eigenlijk oeroude tattoos zijn. Het zijn tekeningen van twee dieren: een gigantische wilde stier en een wild Noord-Afrikaans geitachtig wezen.
Tot voor kort werd aangenomen dat de abstracte groepen stippen op het lichaam van de Alpen-mummie, ook wel gekend als Ijsman, de oudste tatoeages waren. Maar door de nieuwe studie wordt duidelijk dat de 5.200 jaar oude Egyptenaar wel degelijk de eerste gevonden tatoeages heeft onder de vorm die wij kennen.
Macho stier
De grootste van de twee tekeningen stelt een oeros voor, een soort van gigantische stier die nu uitgestorven is. De dieren werden gevreesd, maar ook bewonderd en zelfs aanbeden in verschillende delen van de toenmalige wereld. Ze staan aan de oorsprong van vele legendes uit de oudheid, zo doet het verhaal van de Griekse Minotaurus misschien wel een belletje rinkelen. Maar ook het sterrenbeeld stier, de Taurus, klinkt velen erg bekend in de oren.
In de oude Egyptische religie waren er drie stierengoden die elk symbool staan voor vruchtbaarheid of oorlog. Het is dan ook waarschijnlijk dat de man deze tatoeage droeg om een beeld van kracht en mannelijkheid uit te stralen. Volgens de wetenschappers kan de mummie wel eens een typische macho geweest zijn in de oudheid.
De tatoeages van de oude Egyptenaar.
Foto: TRUSTES OF THE BRITISH MUSEUM
Berberse geit
De tweede, kleinere tatoeage is een geitachtig wezen dat gelinkt wordt aan een schaap uit Barbarije. Dat was van de 16e tot 19e eeuw de benaming voor de kustgebieden van Noord-Afrika. Ook achter de tekening van dit dier zit vermoedelijk een boodschap van mannelijkheid verscholen. Gedurende een groot deel van de oudheid werden geitachtige wezens vaak geassocieerd met mannelijke seksualiteit. Zo vind je in de Griekse mythologie de ram Pam, god van het wild, en ook wel bekend om zijn erotische avonturen.
Ook in het oude Egypte werd de ram aanzien als een oerkracht gekoppeld aan voortplanting. Er waren drie schaapachtige goden die of voor vruchtbaarheid of voor schepping staan.
De tekeningen werden volgens het onderzoek zon 5.200 jaar geleden op het lichaam van de Egyptische man gezet. Hij leefde met andere woorden in een tijd waar het hiërogliefenschrift nog niet tot stand was gekomen. Om die reden is er nergens schriftelijk bewijs te vinden van zijn precieze beweegredenen. Latere goed gedocumenteerde Egyptische mythologieën wijzen wel in die richting.
Oudste vrouw met tatoeages
De wetenschappers van het Britse museum hebben ook een tweede Egyptenaar met tatoeages uit de oudheid ontdekt. Het gaat deze keer om een vrouw met meer abstracte ontwerpen: een reeks kleine S-vormige tekeningen op haar rechterschouders en een gebogen lijn aan het uiteinde van haar rechterarm. Dat motief symboliseerde vaak de staf van een kantoor en zou kunnen duiden op een teken van autoriteit. Bewezen is dat natuurlijk niet. Wel is ze de oudste vrouw ter wereld die tot nu toe is ontdekt met tatoeages op de huid.
Zowel de man als de vrouw waren bij vondst al van nature gemummificeerd als gevolg van de extreem droge klimatologische omstandigheden.
Verder onderzoek
Er zijn nog minstens 14 heel oude, natuurlijk gemummificeerde personen uit het oude Egypte verspreid in musea in Egypte, Canda en Italië. Naar alle waarschijnlijkheid zullen ook zij nu opnieuw onderzocht worden met de infraroodapparatuur. Wie weet worden dan nog meer tatoeages ontdekt en kan er een link gelegd worden.
Meer dan eens in de prehisterie werd Europa door vreemde volkeren overspoeld. En bepaald niet tot zijn nadeel, leert DNA-analyse van zeshonderd voorhistorische skeletten. HILDE VAN DEN EYNDE
Ooit konden wetenschappers de prehistorie slechts reconstrueren aan de hand van potscherven en restanten van oude nederzettingen. Maar die tijd is voorbij. Sinds archeologen hebben geleerd om de genetische code van prehistorische skeletten uit te lezen, hebben ze het begin van onze geschreven geschiedenis een eind naar voren opgeschoven. Twee artikelen die vandaag in vakblad Nature verschijnen, verdubbelen het aantal bekende DNA-blauwdrukken van prehistorische mensen. Het zijn er inmiddels al 1.336 tegen slechts 10 in 2014.
De nieuwe stroom genetische informatie zet oude archeologische dogmas over de Steentijd en de Kopertijd op hun kop, zegt hoofdauteur David Reich van de Harvard Medical School in een persbericht dat werd uitgebracht door zijn universiteit. Telkens als we nieuwe gegevens aankrijgen, stoten we op verrassingen.
Adieu Stonehengecultuur
De voornaamste boodschap die het voorhistorische DNA brengt, is dat onze voorouders lang niet zo honkvast waren als werd gedacht. Archeologen dachten dat migratie uiterst zeldzaam was, legt Reich uit. Het voorhistorische DNA doet anders vermoeden. De aanname dat mensen rechtstreeks afstammen van mensen die altijd in hetzelfde gebied hebben geleefd, is bijna voor elke plek in Europa verkeerd.
Volkeren lijken net voortdurend in beweging te zijn geweest, en bezig geweest zich met elkaar te vermengen. In een van de artikelen focussen Reich en zijn medewerkers op de verspreiding van de oude klokbekercultuur, vernoemd naar een type aardewerk dat vaag aan een omgekeerde kerkklok doet denken. Die verspreidde zich ongeveer 4.700 jaar geleden van het Iberisch Schiereiland naar Midden-Europa. Door DNA van honderden menselijke botten uit die periode te analyseren, kon het onderzoeksteam aantonen dat in eerste instantie alleen de cultuur niet de mensen die haar hadden voortgebracht de verhuizing maakte. Midden-Europeanen bleven genetisch even hard verschillen van de Iberische bevolking, terwijl ze wél hun karakteristieke potten begonnen te gebruiken.
Maar toen de klokbekercultuur zich zon 4.500 jaar geleden verspreidde naar Groot-Brittannië, verandert het verhaal. Dit keer wordt hij in persoon afgeleverd, door migranten die de oorspronkelijke bewoners van Britse eilanden bijna volledig verdringen. De mysterieuze cultuur die Stonehenge heeft gebouwd, verdwijnt binnen een paar honderd jaar. De oorspronkelijke bevolking van Groot-Brittannië werd genetisch weggevaagd, zegt Reich. Het was een bijna complete vervanging. Bij de genetische aardverschuiving werden de genen voor een blekere huid en lichtere ogen geïntroduceerd. De genen om melksuiker te verteren maakten de oversteek iets later.
Voor archeologen zijn de recente bevindingen niet makkelijk te slikken, volgens archeoloog Barry Cunliffe, emeritus hoogleraar van de Universiteit van Oxford. Er zullen mensen van streek raken, maar dat is deel van de opwinding, zei hij aan de persdienst van Harvard.
De aanname dat mensen rechtstreeks afstammen van mensen die altijd in hetzelfde gebied hebben geleefd, is bijna voor elke plek in Europa verkeerd
Neem de onverwachte massaverhuizing van mensen die op de steppen van Midden-Azië leefden. Zon 5.300 jaar geleden werden jagers-verzamelaars er op veel plaatsen vervangen door nomadische herders, de Jamna. Deze laatsten konden snel terrein winnen doordat ze paarden hadden en een nieuwe uitvinding karren. Ze lieten grote, rijke begraafplaatsen achter.
Archeologen weten al langer dat technologie uit de Jamna-cultuur ook tot Europa doordrong. Maar anders dan gedacht, verhuisden de Jamna volgens het prehistorische DNA met hun technologie mee tot aan de Atlantische kust van Europa. De enorme volksverhuizing resulteerde in heel Europa in een aanrijking van jagers-verzamelaars-DNA met steppe-DNA en in de verspreiding van Indo-Europese talen. Cunliffe: Geen enkele archeoloog had, zelfs in zijn wildste dromen, in het derde millennium voor Christus niet zon fors aandeel steppegenen verwacht in het bloed van mensen uit Noord-Europa.
Golven van boeren
Het tweede artikel in Nature gaat over de genetische geschiedenis van Zuidoost-Europa en over de introductie van de landbouw in Europa. De eerste boeren bereikten Europa vanuit Anatolië, ruim 7.000 jaar voor Christus. Vanop de Balkan rukte de landbouw vervolgens op naar het westen en het noorden van het continent, net als de Anatolische boerengenen.
Gebaseerd op DNA-analyse van 255 mensen die tussen 14.000 en 2.500 jaar geleden op diverse plekken in Europa leefden, concluderen de onderzoekers dat er niet één, maar meerdere golven boeren vanuit Anatolië Europa binnenkwamen, die zich vervolgens over het continent hebben verspreid. In Noord-Europa hielden de boeren halt op een breedtegraad waar hun gewassen niet goed meer groeiden. De mannen dan toch, want in het DNA van Noord-Europese jagers-verzamelaars verschijnt op een gegeven moment boerinnen-DNA, terwijl er geen typisch mannelijke genen worden geïntroduceerd. Reich speculeert dat er in het grensgebied tussen nieuw-gearriveerde boeren en oude jagers-verzamelaars een sociale dynamiek heeft gespeeld waarbij boerenmeisjes wel introuwden in jagers-verzamelaarsgemeenschappen, maar boerenjongens niet.
http://www.standaard.be/cnt/dmf20180221_03370666
04-02-2018
Laserstralen onthullen verborgen Maya-ruïnes in de jungle van Guatemala
Wetenschappers hebben met behulp van een nieuwe lasertechnologie tienduizenden Maya-ruïnes ontdekt in de jungle van Guatemala. Huizen, paleizen, aquaducten, verdedigingswerken... Allemaal al eeuwenlang overwoekerd door het regenwoud. "Ik kreeg de tranen in mijn ogen toen ik de beelden zag", zegt archeoloog Stephen Houston.
De Maya-beschaving ontstond ongeveer 2.000 jaar voor Christus en strekte zich uit over Honduras, Belize, Guatemala, El Salvador en Mexico. De meeste steden beleefden hun bloeiperiode tussen 250 en 900 na Christus en vielen op door hun hoge graad van ontwikkeling in kunst, cultuur, architectuur, astronomie... Wat nog van die oude cultuur rest, zijn ruïnes in de jungle van Centraal-Amerika.
Maar heel wat van die restanten blijven tot op de dag van vandaag onbekend. Een groep internationale wetenschappers wilde daar met behulp van een nieuwe, geavanceerde lasertechnologie verandering in brengen. Die technologie luistert naar de naam LIDAR (Light Detection and Ranging). Daarmee sturen vlieguigen of helikopters elke vier seconden miljoenen laserstralen naar het aardoppervlak. De "echo's" die ze terugkrijgen worden gebruikt om een gedetailleerd driedimensionaal beeld te maken.
Archeologen zetten LIDAR in om 2.100 vierkante kilometer jungle onder handen te nemen in Petén, een departement in het noorden van Guatemala, in de buurt van al eerder bekende Maya-steden. Het resultaat was op zijn zachtst gezegd verbluffend. De 3D-beelden onthulden maar liefst 60.000 nieuwe structuren, al eeuwenlang overwoekerd door de jungle.
(lees verder onder de foto's)
WILD BLUE MEDIA/NATIONAL GEOGRAPHIC
WILD BLUE MEDIA/NATIONAL GEOGRAPHIC
"Ik had tranen in mijn ogen"
De meeste structuren zijn vermoedelijk stenen platformen die de traditionele paal-en-rietwoningen van de Maya's moesten ondersteunen. Maar de wetenschappers konden ook heel wat paleizen, aquaducten en verdedigingswerken onderscheiden.
"Adembenemend", vond Stephen Houston, professor archeologie en antropologie aan Brown University in de Verenigde Staten. "Ik weet dat het wat overdreven klinkt, maar toen ik de beelden zag, sprongen de tranen me in de ogen. Dit is méér dan verbazingwekkend. Het is zonder meer een van de grootste sprongen vooruit in meer dan 150 jaar onderzoek."
De wetenschappers vermoeden dat de Maya-cultuur in Centraal-Amerika nog veel verfijnder was dan tot nu aangenomen wordt, en plaatsen ze op dezelfde hoogte als de oude Griekse en Chinese beschavingen. De omvang van de steden en van de bevolkingsaantallen zou drie tot vier keer groter dan gedacht. "LIDAR-technologie zal de manier waarop we de oude Maya's bekijken, compleet veranderen", zegt Houston.
Archeologen ontdekken menselijk fossiel dat de geschiedenis van de moderne mens kan herschrijven
Archeologen ontdekken menselijk fossiel dat de geschiedenis van de moderne mens kan herschrijven
Wetenschappers hebben in een grot in Israël een fossiel van het kaakbeen van een mens teruggevonden. Volgens de archeologen zijn de resten tussen 177.000 en de 194.000 jaar oud. Dat maakte het onderzoeksteam van Israel Hershkovitz van de Universiteit van Tel Aviv donderdag bekend in het wetenschappelijk magazine Science. Als die datering klopt, dan kan de opmerkelijke vondst de geschiedenis herschrijven.
In een ingestorte grot in het Karmelgebergte bij Haifa in Israël is een bovenkaak gevonden met zes intacte tanden en één gebroken snijtand. Het bot lag tussen duizenden dierenbeenderen van gazelles en damherten. Bij de bovenkaak waren ook enkele stenen werktuigen te vinden, die geassocieerd worden met de Tabun-D-cultuur. Verder zijn er ook resten van planten teruggevonden, die zo in de lengte waren gestructureerd dat de archeologen vermoeden dat het een soort grasmatras was, het oudste bed ter wereld.
De Misliya-grot in het Karmelgebergte.
Foto: AFP
Maar het meest opmerkelijke was de datering van de vondst. De kaak uit de Misliya-grot was afkomstig van een jongvolwassene, die leefde tussen 194.000 en 177.000 jaar geleden. Als dat klopt, wil dat zeggen dat er al veel eerder dan oorspronkelijk gedacht homo sapiens in andere continenten te vinden waren.
Expansie uit Afrika
Vorige opgravingen overtuigden archeologen ervan dat de eerste moderne mens zon 200.000 jaar geleden in Ethiopië rondliep. De zogenaamde Omo-fossielen waren daar het bewijs van. Lange tijd zouden de primaten zich voornamelijk binnen Afrika verplaatsen, pas tussen 120.000 en 90.000 jaar geleden zouden ze voor het eerst voet zetten in het Midden-Oosten. Deze nieuwe vondst suggereert echter dat de tijdlijn ongeveer 75.000 jaar moet opschuiven: de homo sapiens was veel vroeger te vinden in Israël zo bewijst deze bovenkaak.
De andere continenten zouden pas 70.000 jaar geleden aan de beurt komen. Die theorie is nog niet weerlegd.
Gelijkenissen met de moderne mens
In het academisch magazine Science schreef het onderzoeksteam de details over hun vondst neer. Volgens de wetenschappers zijn er enkele opvallende gelijkenissen met de anatomie van de huidige mensen. De oeroude bovenkaak heeft vormelijk meer gelijkenissen met die van ons dan met Neanderthalers, zegt professor Jean-Jacques Hublin van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Duitsland.
Dat wil niet zeggen dat de primaat DNA doorgaf aan de huidige populatie. Het zou immers goed mogelijk zijn dat het kaakbeen deel was van een hiervoor onbekende populatie van homo sapiens, die vertrokken zijn uit Afrika en later uitgestorven zijn, aldus Hublin.
Hertekening van geschiedenis
Wat me zelf zo verbaasde, is dat onze ontdekking helemaal past in het plaatje dat er recent aan het opkomen is: de evolutie en verspreiding van de homo sapiens gebeurde anders dan we hiervoor dachten, zegt Julia Galway-Witham van het Natuurhistorisch Museum van Londen. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen of de expansietheorie hertekend moet worden.
http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20180125_03321707
18-01-2018
Eerste oorlog om water ligt mogelijk op de loer aan oevers van de Nijl
Eerste oorlog om water ligt mogelijk op de loer aan oevers van de Nijl
Hoe verdelen we het water van de Nijl? Dat was het belangrijkste gespreksthema vandaag tussen de leiders van Egypte en Ethiopië in Caïro. De hele regio keek reikhalzend uit naar het resultaat van dat gesprek, want een nieuw regionaal conflict, misschien wel de eerste oorlog om water, ligt op de loer. Een militaire confrontatie is voorlopig afgewend, maar een oplossing is nog niet in zicht.
Stijn Vercruysse
De Egyptische president Abdul Fatah al-Sisi zei na afloop van zijn ontmoeting met de Ethiopische premier Hailemariam Desalegn "extreem bezorgd" te zijn over de voortgang van de gesprekken over het Nijlwater. Maar hij voegde eraan toe dat Egypte geen oorlog wil met Ethiopië en Soedan.
Wat is het probleem met de Nijl?
De Nijl is dé levensader van Egypte. Het voortbestaan van het land hangt ervan af. 95 procent van de bevolking woont aan de Nijl en
is er volledig afhankelijk van.
Maar Ethiopië is stroomopwaarts in de Nijl een gigantische dam aan het bouwen: de Grand Renaissance Dam. Als die af is, wordt Ethiopië in één klap de belangrijkste elektriciteitsproducent van Afrika. De dam zal een enorme boost betekenen voor zijn economie.
De bouw van de Grand Renaissance Dam in Ethiopië
Vóór de dam komt er een stuwmeer met een volume van 63 miljard
kubieke meter water. Egypte vreest dat er 25 procent minder water door de Nijl zal stromen als Ethiopië begint met het vullen van dat stuwmeer.
Daarover zochten beide regeringsleiders vandaag tevergeefs een akkoord. Egypte heeft altijd het leeuwendeel van het Nijlwater opgeëist, maar Ethiopië één van de sterkst groeiende economieën van Afrika is intussen een belangrijke geopolitieke speler geworden. Het vindt dat het ook recht heeft op zijn deel van het Nijlwater.
Soedan kiest nieuwe vrienden
Soedan ligt tussen Egypte en Ethiopië in en kiest resoluut de kant van Ethiopië. Soedan hoopt te profiteren van de dam: in de eerste plaats voor zijn elektriciteitsvoorziening, maar ook om overstromingen van de Nijl in Soedan te voorkomen.
Soedan en Ethiopië hebben afgesproken om een gezamenlijke
militaire legermacht te ontplooien langs hun gemeenschappelijke grens om de Renaissancedam te beschermen tegen eventuele aanvallen. Dat maakt Egypte nerveus.
De Turkse president Erdogan op bezoek bij de Soedanese president Bashir
Gerommel aan de Rode Zee
Tussen Egypte en Soedan - niet zo lang geleden nog bondgenoten - zijn de spanningen de laatste weken snel opgelopen, en niet alleen om de Renaissancedam.
Net voor Kerstmis schoffeerde de Soedanese president Bashir de Egyptische president Sisi nog door een deal te sluiten met de Turkse president Erdogan over de historische havenstad Suakin, een klein eilandje in de strategisch belangrijke Rode Zee. Turkije krijgt die stad in bruikleen en Egypte is bang dat Turkije daar een militaire basis wil vestigen.
Bashir is bovendien het oude dispuut over de Hala'ib-driehoek aan het oprakelen. Zowel Egypte als Soedan claimen dat gebied. Bashir zou zich door de Turkse aanwezigheid aan de Rode Zee wel eens gesterkt kunnen voelen in dat conflict, zo vreest Sisi.
Turkije roert zich
De nieuwe vriendschap tussen Soedan en Turkije wakkert de onrust in de regio verder aan. De relatie tussen Egypte en Turkije is jaren geleden al fel verslechterd, sinds Turkije de Moslimbroederschap en de afgezette president Morsi steunt.
De Turkse aanwezigheid in de Rode Zee maakt ook Saudi-Arabië nerveus. Des te meer omdat beide landen lijnrecht tegenover elkaar staan in de Golfregio. Turkije werkt er samen met Qatar, aartsvijand van Saudi-Arabië.
Dreigt er een oorlog?
Egypte heeft intussen ook troepen ontplooid in Eritrea, aartsvijand van Ethiopië. Soedan, de nieuwe vriend van Ethiopië, reageerde daarop door zijn grens met Eritrea te sluiten en duizenden extra militairen naar het grensgebied te sturen. Bashir riep zn ambassadeur terug uit Caïro.
De Egyptische president Sisi probeerde maandag de escalatie van al dat spierballengerol te stoppen door live op televisie te verklaren dat hij geen oorlog wil met Ethiopië en Soedan. Iets wat hij vandaag herhaald heeft.
Maar een akkoord over de verdeling van het Nijlwater is er niet. En als dat er niet komt vóór het stuwmeer bij de Renaissancedam wordt gevuld, dreigt een eerste groot conflict om water.
President Sisi (Egypte) en premier Desalegn (Ethiopië) bij gesprekken over de Nijl in 2015
10-12-2017
Nieuwe grafkamers met mummies geven hun geheim prijs in Egypte
Nieuwe grafkamers met mummies geven hun geheim prijs in Egypte
Egyptische archeologen hebben in de stad Luxor twee oude grafkamers uitgegraven. "De zowat 3.500 jaar oude grafkamers bevatten onder meer mummies, beelden, aardewerk, kleurrijke inscripties en grafzegels", zegt de Egyptische minister voor Oudheid Khaled al-Enani.
De Egyptische minister voor Oudheid Khaled al-Enani heeft de ontdekking van twee oude grafkamers in de stad Luxor voorgesteld. De archeologen hebben onder meer mummies, beelden, aardewerk, kleurrijke inscripties en grafzegels gevonden.Volgens Khaled al-Enani zullen er in de nabije toekomst nieuwe ontdekkingen gedaan worden in Luxor.Het voorbije jaar zijn er al verschillende archeologische vondsten gedaan in Egypte. In maart ontdekten archeologen een bijzonder groot beeld in een achterbuurt van Caïro. Dat beeld is waarschijnlijk een afbeelding van koning Psammetichus. In april vonden archeologen acht mummies in een andere grafkamer in Luxor.
Iedereen kent het dodenmasker van Toetanchamon, maar de ware blingbling was zijn dolk. Die was namelijk van ijzer. Een directe gift van de goden, recht uit de hemel.PIETER VAN DOOREN
Vorig jaar bevestigden chemici wat al langer was vermoed: de dolk van Toetanchamon was van hemelijzer, ijzer uit een meteoriet, ook wel hemelsteen genaamd. Toen Howard Carter in 1922 het graf van Toetanchamon opende, en een onbelangrijk faraootje de beroemdste farao ooit werd, ontdekte hij tussen de windsels van de farao een dolk. Van ijzer, zo te zien, maar dan wel ijzer dat na al die eeuwen nog steeds niet verroest was. Roestvrij ijzer, dat moest wel een farao waardig zijn geweest, temeer daar hij het voorwerp op zijn lichaam droeg. Dat klopt, bevestigt een Frans onderzoeker nu.
Hemelijzer
Maar desondanks kent bijna niemand die dolk. Al dat goud stak veel meer de ogen uit, en hoe kunstzinnig ook, de dolk viel voor moderne mensen niet op tussen al die andere, ook kunstzinnige, grafgiften. Evenmin trouwens als het ijzeren amulet aan zijn gouden armband. Alleen de specialisten vonden die dingen wel boeiend: Toetanchamon werd in 1327 voor onze jaartelling begraven, terwijl de Egyptenaren pas in 650 voor onze jaartelling leerden hoe ze ijzer moesten maken.
Hoe kwam Koning Toet dan aan zijn ijzer? Ingevoerd van plaatsen waar men wel al aan ijzerbewerking toe was? Niemand wist welke dat dan wel zouden moeten zijn. De oudste bekende plaatsen waar men ijzer uit zijn ertsen leerde halen, liggen in Anatolië en de Kaukasus, maar die dateren van ruim honderd jaar na Toetanchamon. Waren de Egyptenaren technisch geavanceerder dan we dachten? Of was die dolk misschien van meteorietijzer?
Dolk van Toetanchamon: echt ijzer! ijzer. petrie museum
Om ijzer uit zijn ertsen vrij te maken moet je die ertsen niet alleen heel hoog verhitten, maar bovendien ook nog eens in zuurstofarme omstandigheden, zodat de ijzeroxiden ontroest worden (gereduceerd, zeggen chemici) tot metallisch ijzer. Dat vergt complexe ovens, waar men in de bronstijd, ten tijde van Toetanchamon, nog niet aan toe was. Maar meteorieten bevatten kant-en-klaar metallisch ijzer, dat je alleen maar hoeft te smelten. Dat kan bij veel lagere, in de bronstijd wél bereikbare temperaturen. Bovendien is dat ijzer roestvrij, wegens het hoge percentage nikkel en kobalt in meteorieten.
Pas vorig jaar legden chemici dat debat stil: de dolk van Toetanchamon bevatte bij analyse zon elf procent nikkel, en ook aardig wat kobalt. Hemelijzer, geen twijfel mogelijk.
Nog meer ijzer
Daarmee was één debat beslecht, maar hoe zat het met de andere ijzeren voorwerpen uit de bronstijd? Die zijn hoogst zeldzaam, maar ze bestaan wel. Excalibur, het zwaard van Koning Arthur, mogen we tot het rijk van de legenden rekenen, maar er zijn ook echte vondsten. De parels van Gerzeh in Egypte, 5.200 jaar oud. De dolk van Alace Höyük in Turkije, 4.500 jaar oud. De hanger van Umm el-Marra in Syrië, 4.300 jaar oud. De bijl uit het eveneens Syrische Ugarit, 3.400 jaar oud. Verschillende bijlen uit de Shang-dynastie in China, zon 3.400 jaar oud. Allemaal meteorietijzer, of had hier en daar toch een snuggerling ijzererts gereduceerd gekregen?
De dolk van Toetanchamon bevatte bij analyse zon elf procent nikkel, en ook aardig wat kobalt. Hemelijzer, geen twijfel mogelijk
Uit: De Standaard - 9/12/2017
Albert Jambon, van het lab voor mineralogie en kosmochemie van het Franse onderzoeksinstituut CNRS, bedacht een handige oplossing voor dat debat: een draagbare röntgenfluorescentiescanner. Het ziet er pure sciencefiction uit: een soort pistool waarmee je naar het voorwerp in kwestie wijst, en het ding vertelt je waaruit het bestaat. In feite is het gewoon een geavanceerde versie van een toestel dat al een kleine eeuw bestaat. Als je een stof bestraalt met voldoende sterke röntgenstralen, gaat ze opgloeien en zelf ook röntgenstralen uitsturen, met een golflengte die afhangt van het atoom dat je bestraalt. Nu nog die straling opvangen en splitsen in haar golflengten, en je ziet meteen of er ijzer in je voorwerp zat, of calcium, of vanadium, of noem maar op. Intussen is men zover dat zowel de stralingsbron, de optiek en de analysator voldoende klein en krachtig gebouwd kunnen worden om in een pistool te passen.
Jambon kon al de al genoemde voorwerpen uit de bronstijd bekijken, plus nog een paar. Allemaal duidelijk dure luxeproducten. En allemaal waren ze van meteorietijzer. Maar zodra de IJzertijd doorbrak, was ijzer geen luxeproduct meer, en nam niemand nog de moeite om het uit zeldzame meteorieten te betrekken, zegt Jambon in hetJournal of Archaeological Science.
Jurassic Park in het echt? Dat lijkt wel wat wetenschappers aangetroffen hebben in de Noord-Chinese regio Xinjiang Uygur. Ze vonden er fossielen van volwassen en jonge pterosaurussen en volgens hen meer dan 300 eieren. Dit is het paradijs, reageert een van de wetenschappers in vakblad Science.
De pterosaurus leefde 120 miljoen jaar geleden op aarde. Het was het eerste vliegende gewervelde dier op aarde en voedde zich met vis. Het ging de geschiedenisboeken ook in als een van de grootste vliegende dieren die ooit op onze planeet geleefd heeft.
Foto: REUTERS
De vondst die paleontologen in de Chinese regio Xinjing Uygur deden, wordt dan ook omschreven als een pterosaurusparadijs, aldus paleontoloog Shunxing Jiang van de Chinese Universiteit waar er onderzoek naar gedaan wordt.
Jiang en zijn vele collegas waren er de voorbije jaren meermaals in geslaagd om in eigen land en in Zuid-Amerika eieren van het reptiel te vinden. Maar wat ze nu aantroffen, was veel spectaculairder. Niet alleen door het aantal eieren - de wetenschappers denken dat er meer dan 300 eieren aanwezig zijn - maar ook door het feit dat voor het eerst perfect bewaarde embryos in een zestiental eieren zitten.
Die geven een ongeziene inkijk op hoe jonge pterosaurussen eruit zagen. Door ze te bestuderen, zien ze bijvoorbeeld dat ze niet meteen konden vliegen. Sommige vogels vliegen op de dag waarop ze uit het ei komen, anderen hebben eerst een lange periode zorg nodig van hun ouders, zegt Alexander Kellner van het Museu Nacional in Rio de Janeiro. Onze conclusie hier is dat een pasgeboren pterosaurus wel kon stappen, maar niet kon vliegen.
Volgens hen zijn de fossielen en de eieren van een kolonie pterosaurussen die in de buurt van een groot meer leefde, waar de vrouwtjes hun eieren gezamenlijk legden en er geregeld terugkwamen. Ze zouden daarna allemaal weggespoeld zijn. In het meer kunnen ze dan gefossiliseerd zijn.
Een detailopname van de slangenhuid die bewaard is gebleven in 99 miljoen jaar oud amber. (Foto: Ryan McKellar, Royal Saskatchewan Museum)
De ruggenwervels van het slangetje zijn duidelijk te zien, en ze tonen aan dat het om een zeer jong dier gaat. (Foto: Lida Xing, China University of Geosciences Beijing)
Een roodstaartcylinderslang uit Azië. Een pas geboren jong van deze slang is ongeveer even groot als het nu in amber gevonden babyslangetje. (Foto: W.A. Djatmiko (Wie146)/Wikimedia Commons)
Een voorstelling van Xiaophis myanmarensis-slangetjes die uit het ei komen op de bodem van een bos. Het hars dat boven hen hangt, is al een voorafspiegeling van wat hun lot zal worden. (Illustratie: Yi Liu)
De onderzoekers gebruikten röntgen-micro-CT-beeldvorming om een gedetailleerd beeld te vormen van het bewaard gebleven skelet en de zachte weefsels van het babyslangetje. (Illustratie:Ming Bai, Chinese Academy of Sciences)
De 92 tabletten werden verleden zomer gevonden in een kruik, in de ruïnes van een paleis.
Foto: Peter Pfälzner/University of Tübingen
Bassetki, het moderne stadje in de buurt van de ruïnes van Mardaman, ligt in het uiterste noorden van Irak, in Iraaks Koerdistan. (Illustratie: Google Maps)
Tijdens de opgravingen werden er verschillende aardewerken kruiken gevonden. (Foto: Peter Pfälzner/University of Tübingen)
Het "Bassetki-beeld" dat in de jaren 60 gevonden werd bij werkzaamheden aan een weg.
Onderzoekers conserveren een fragment van een Dode Zee-rol in het laboratorium van de IAA.
Israel Antiquity Authority
De "Grote Psalmenrol" met het nieuw gevonden fragmentje dat Psalm 147:1 bevat.
Israel Antiquities Authority © 2017
Grot 4 in Qumran, waar de meeste Dode Zee-rollen gevonden zijn (foto: Effi Schweizer/Wikimedia Commons).
Tekening van Doggerland uit 1913
Illustratie toont twee golven van vermenging met denisova-mensen.
Illustratie: Browning et al./Cell
WILD BLUE MEDIA/NATIONAL GEOGRAPHIC
WILD BLUE MEDIA/NATIONAL GEOGRAPHIC
De bouw van de Grand Renaissance Dam in Ethiopië
De Turkse president Erdogan op bezoek bij de Soedanese president Bashir
President Sisi (Egypte) en premier Desalegn (Ethiopië) bij gesprekken over de Nijl in 2015
AFP or licensors
AFP or licensors
