De graftombe of mastaba werd in 2010 al ontdekt. Het gaat om een gebouw van 14 op 6 meter. Enkele dagen geleden is dan een steen met een zegel en de naam Khaba ontdekt.

Die naam was bekend uit één van de koningslijsten, maar voor het overige was er tot nu toe vrijwel niets bekend over de koning. Wel was geweten dat hij behoorde tot de derde dynastie uit het Oude Rijk.

Khaba zou omstreeks 2670 voor Christus geregeerd hebben. Volgens sommige experten zou Khaba een andere naam geweest zijn van de meer bekende farao Huni, maar dat is niet zeker.

De opgravingen in de Nijldelta gaan intussen door en mogelijk komt er nog meer aan het licht over Khaba. De derde dynastie gaf de aanzet tot de bouw van trappenpiramides die in de volgende dynastie zouden evolueren tot de enorme piramides van Giza nabij Caïro.

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2313558

De oudste bekende stenen werktuigen tot nu toe werden gevonden in Gona in Ethiopië en gedateerd op 2,6 miljoen jaar oud. Ze behoren tot een techniek voor het maken van vuurstenen werktuigen die Oldowan genoemd wordt, omdat de eerste exemplaren in de Olduvaikloof in Tanzania gevonden werden, meer dan 80 jaar geleden door de beroemde paleoantropologen George en Mary Leaky.

Aangenomen wordt dat de Oldowanwerktuigen gemaakt en gebruikt werden door Homo rudolfensis, Homo habilis, Homo erectus en Homo ergaster, voorlopers van de moderne mens Homo sapiens.

In 2010 ontdekten onderzoekers die in Dikika in Ethiopië werkten, bovendien snijsporen op dierenbeenderen die 3,4 miljoen jaar oud waren, en ze stelden dat voorouders van de mens die werktuigen gebruikten, de rechte insnijdingen gemaakt hadden. Op de Dikika-site werden ook resten gevonden van een kind dat tot de australopithecinen behoorde, nog oudere voorlopers van de mens.

Hun stelling riep evenwel onmiddellijk controverse op, en andere geleerden beweerden dat wat er uitzag als snijsporen, in werkelijkheid het gevolg kon zijn van het feit dat mensen of dieren de beenderen vertrappeld hadden. Zolang de werktuigen die gebruikt zouden zijn om de snijsporen te maken, niet ontdekt werden, zag het naar uit dat de discussie eindeloos kon doorgaan zonder dat men tot een oplossing kwam.

Nu zijn die ontbrekende werktuigen mogelijk gevonden. In een lezing op de jaarvergadering van de Paleoanthropological Society in San Francisco, heeft archeoloog Sonia Harmand van de Stony Brook University in New York de vondst beschreven van talrijke zeer oude stenen werktuigen op de site Lomekwi 3. Lomekwi 3 ligt op zo'n 1.000 kilometer van de Olduvaikloof, iets ten westen van het Turkanameer in Kenia. In de buurt van het Turkanameer zijn talrijke fossielen gevonden van voorlopers van de mens, onder meer van Homo rudolfensis, Homo ergaster en ook van de oudere australopithecinen.

Het team van Harmand was in de onherbergzame streek op zoek naar de site waar in 1998 een omstreden verwant van de mens was gevonden, Kenyanthropus platyops. Kenyanthropus is omstreden omdat er slechts een gebarsten en vervormde schedel van gevonden is, en er bestaat discussie over of het echt een nieuwe soort is, of een "vroege Keniaanse variant" van Australopithecus afarensis.

De onderzoekers reden echter verkeerd en kwamen terecht in een ander deel van het gebied, dat Lomekwi genoemd wordt en dat niet ver ligt van de plaats waar Kenyanthropus gevonden was. De wetenschappers merkten dat er op het oppervlak van het zanderige landschap "onmiskenbare stenen werktuigen" lagen, zoals Harmand ze noemde, en begonnen onmiddellijk met een kleine opgraving.

Onder de grond ontdekten ze nog meer werktuigen, waaronder ook zogenoemde kernen waar onze voorouders scherpe scherven afsloegen. Het team was zelfs in staat een van de scherven terug te passen op de oorspronkelijke kern, wat toonde dat een mensachtige ter plaatse de scherf had afgeslagen van de kern en dan beide had laten liggen.

Het volgende jaar kwamen de onderzoekers terug om nog meer opgravingen te verrichten, en intussen hebben ze bijna 20 goed bewaarde scherven en kernen opgegraven, en ook aambeelden, die gebruikt werden om de kern op te plaatsen terwijl men er scherven afsloeg. Al die voorwerpen zaten in sedimenten die een betrouwbare datering toelieten. Aan het oppervlak in de buurt vonden ze daarnaast nog 130 andere werktuigen.

"De artefacten waren duidelijk afgeslagen, en niet het resultaat van het per ongeluk breken van de steen", zei Harmand in haar lezing, waarvan een verslag staat in het tijdschrift "Science". Analyse van de werktuigen toonde aan dat ze rondgedraaid werden, terwijl de scherven er afgeslagen werden, wat ook bij de Oldowan-werktuigen de werkwijze was. De Lomekwi-werktuigen waren echter wat groter dan de gemiddelde Oldowan-werktuigen.

De datering van de sedimenten waarin de werktuigen gevonden werden, geeft hen een ouderdom van 3,3 miljoen jaar. De sedimenten werden gedateerd aan de hand van paleomagnetisme, waarbij men de omkeringen van het magnetisch veld van de aarde gebruikt. Die methode wordt vaak toegepast op de vondsten van mensachtigen uit het gebied rond het Turkanameer.

Hoewel recent onderzoek de oorsprong van het genus of geslacht Homo nu teruggedrongen heeft tot wel 2,8 miljoen jaar geleden, zijn de werktuigen te oud om gemaakt te kunnen zijn door de eerste volledig ontwikkelde mensen, zei Harmand. De meest voor de hand liggende verklaring, zo besloot ze, is dat de voorwerpen ofwel gemaakt zijn door een Australopithecus zoals "Lucy", of door Kenyanthropus. Hoe dan ook begon het maken van werktuigen blijkbaar voor het ontstaan van ons genus, Homo.

Harmand en haar collega's stellen voor om de nieuw ontdekte werktuigen "Lomekwian" te noemen, omdat ze te oud zijn en te veel verschillen van de Oldowan-werktuigen om tot dezelfde technologie gerekend te kunnen worden.

Onderzoekers die persoonlijk de werktuigen gezien hebben, zijn enthousiast over de vondst.

De ontdekkingen zijn "zeer opwindend", zei Alison Brooks, een antropoloog aan de George Washington University in Washington D.C. "Ze kunnen niet ontstaan zijn door natuurlijke krachten, en de gegevens voor de datering zijn behoorlijk solide", zo zei ze.

Brooks is het er mee eens dat de werktuigen te oud zijn om gemaakt te kunnen zijn door Homo, wat erop wijst "dat technologie een uiterst belangrijke rol gespeeld heeft in het ontstaan van ons genus".

Ook paleoantropoloog Zeresenay Alemseged van de California Academy of Sciences vindt dat de bevindingen van Harmand er zeer goed uitzien. Alemseged was de leider van het team dat de snijsporen gevonden heeft op de beenderen uit de Dikika-site. "Met de snijsporen van Dikika hadden we het 'slachtoffer' van de stenen werktuigen", zo zei hij. "De ontdekking van Harmand geeft ons nu het wapen."

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/wetenschap/1.2308137

Dat is gebleken uit onderzoek van de Scaloria-grot, een met stalactieten gevulde grot in de Tavoliere-regio in het zuidoosten van Italië. Een team van de universiteit van Cambridge heeft daar de rondgestrooide beenderen onderzocht van minstens 22 mensen, onder wie veel kinderen, uit het neolithicum of de nieuwe steentijd. De mensen zijn gestorven zo'n 7.200 tot 7.500 jaar geleden, en hun overblijfselen werden begraven in de Scaloria-grot.

"Ontvlezing is iets dat je terugvindt in begrafenisrituelen van over de hele wereld, maar dat we nog niet kenden in prehistorisch Europa", zei John Robb, een archeoloog aan de universiteit van Cambridge en de leider van het onderzoek.

De grot is afgesloten gebleven tot haar ontdekking in 1931 en daardoor zijn de menselijke resten, die op een willekeurige manier gemengd waren met beenderen van dieren, gebroken aardewerk en stenen werktuigen, zeer goed bewaard gebleven, wat ongebruikelijk is.

Neolithische gemeenschappen begroeven hun doden meestal onder of naast hun huizen, of aan de rand van hun nederzettingen. In dit geval echter, hebben boeren uit dorpjes van wel 15 tot 20 kilometer ver de ontvleesde beenderen van hun doden in de bovenste kamer van de Scaloria-grot komen strooien.

Om te weten te komen waarom ze dat deden, en wat het ons vertelt over hun visie op leven en dood, onderzochten Robb en zijn team nauwgezet de overblijfselen, die voor het eerst opgegraven zijn in 1978 en die de universiteit van Cambridge nu te leen heeft gekregen van het Archeological National Museum in Manfredonia.

Het onderzoek toonde aan dat er slechts weinig volledige skeletten in de grot aanwezig waren, meestal werden maar een beperkt aantal beenderen uitgekozen om in de grot geplaatst te worden.

Een aantal beenderen vertonen ook enkel oppervlakkige snijsporen, wat er op wijst dat er bij de ontvlezing slechts weinig spierweefsel weggehaald moest worden. Dat betekent dat de overblijfselen waarschijnlijk in de grot geplaatst werden een jaar na het overlijden.

De beenderen vertonen slecht oppervlakkige snijsporen (foto: University of Cambridge).

Robb en zijn team gaan er dan ook van uit dat de ontvlezing een onderdeel was van een lang begrafenisritueel dat uit verschillende delen bestond. Het is niet geweten wat er in de eerste fasen van het ritueel met de stoffelijke resten gebeurde, maar het ontbreken van bijtsporen van dieren op de beenderen wijst erop dat de overblijfselen niet blootgesteld werden aan de elementen. Dat betekent dat ze ofwel ergens veilig weggeborgen werden of diep in de grond begraven werden.

Wat wel duidelijk is, is dat het ritueel zowat een jaar later eindigde, met het ontvlezen van een aantal beenderen die dan in de grot gelegd werden. Waarschijnlijk markeerde dat het einde van het rouwproces, en konden de familieleden dan de overblijfselen tussen andere weggegooide dingen plaatsen, zoals beenderen van dieren en gebroken potten. Misschien was dat een symbolisch gebaar, dat aantoonde dat de overgang van het leven naar de dood nu volledig afgerond was.

Robb stelde dat in contrast met onze hedendaagse rouwrituelen: "De dood is een cultureel taboe voor ons. Mensen in onze cultuur hebben de neiging de dood te schuwen, en ze proberen korte, eens-en-voor-altijd interacties te hebben met de doden. Maar in vele culturen hadden mensen lange interacties met de doden, ofwel door lange begrafenisrituelen in verschillende fases zoals hier, of omdat de doden aanwezig bleven als voorouders, krachtige relikwieën, als geesten of als sterke herinneringen."

Robb en zijn team denken voorts dat de beenderen mogelijk beschouwd werden als het equivalent van de stalactieten, omdat ze daar wel wat op lijken. Er zijn ook beenderen gevonden die vermengd waren met afgebroken stalactieten.

De neolithische Italianen, die blijkbaar het verband legden tussen het water dat van het plafond van de grot drupte en de vorming van stalactieten, plaatsten overigens kruiken onder de stalactieten om het er af druppelende water op te vangen. Mogelijk dachten ze dat het water een spirituele kracht bezat omdat het in staat was om "stenen beenderen" te vormen.

Het is dan ook mogelijk, zo stellen ze, dat het proces van het schoonmaken en het in de grot plaatsen van de beenderen, een manier was voor de levenden om de beenderen terug te doen keren naar hun steenachtige oorsprong, en op die manier een cyclus van incarnatie te vervolledigen.

"We weten dat grotten een groot ritueel belang hadden in de Italiaanse prehistorie, en vooral dan het water dat van de stalactieten afdruppelt", zei Mark Pearce, een archeoloog aan de University of Nottingham, die niet betrokken was bij de studie. "De Scaloria-grot, met haar moeilijk te bereiken onderste kamer, was duidelijk een speciale plaats voor de mensen van de Tavoliere-regio, en we kunnen ons voorstellen dat het dan ook een geschikte plaats was voor de laatste begrafenisrituelen."

"Het is mogelijk dat ze dachten dat het leven ontsproot uit krachten of substanties van onder de grond", zei Martin Smith, een biologische antropoloog aan de Bournemouth University, die evenmin aan de studie heeft deelgenomen. "Of ze kunnen geloofd hebben dat de ziel na de dood naar ondergrondse plaatsen ging. Hoe dan ook geeft het ons een inzicht in wat mensen in de steentijd geloofden, dat we normaal niet gehad zouden hebben."

Het onderzoek is gepubliceerd in het laatste nummer van "Antiquity".