Koudere winter
De winter was kouder dan normaal in het Arctisch gebied, wat leidde tot een veralgemeende toename van het winterijs. Maar door de opwarming van de Aarde is de hoeveelheid "permanent" ijs ("perennial ice") dit jaar met 30 procent verminderd, tegen 40 procent vorig jaar, aldus het National Snow and Ice Data Center.

Kwetsbaar
Het "permanente" ijs, dat blijft wanneer het door de winterkou veroorzaakte ijs in warmere maanden afsmelt, maakt historisch 50 tot 60 procent uit van alle ijs op de Noordpool. Het is echter kwetsbaarder geworden, smelt en verwijdert zich van de Noordpool, aldus wetenschappers.

Het oudste ijs, dat minstens zes jaar blijft bestaan, maakte 6 procent uit van het totaal, tegen meer dan 20 procent in de jaren tachtig.

Noren ontdekken gestreepte ijsberg

Voor de kust van Antarctica hebben Noorse vorsers een merkwaardige ijsberg kunnen fotograferen. De ijsklomp was kleurrijk gestreept, als een Italiaanse ijscreem, met blauwe, bruine, groene en rode lijnen. Zee-onderzoeker Oyvind Tangen nam er een foto van en stuurde die door naar Hotnews.

Hoe dergelijke ijsbergen ontstaan is onbekend.

Gigantisch stuk ijs breekt af bij Antarctica

Bij Antarctica is een groot stuk gletsjerijs in relatief korte tijd in kleine stukken uiteengevallen. De desintegratie van het 415 vierkante kilometer grote stuk ijs aan de rand van de Wilkins shelf in het westen van Antarctica begon op 28 februari. Onderzoekers ontdekten het proces dat gaande was op satellietopnamen en richtten onmiddellijk satellietcamera's op het gebied om het te filmen.

"Het is iets wat we niet vaak te zien krijgen. Barsten vullen zich met water, waarna het ijs afbreekt en kantelt", aldus Ted Scambos van het National Snow and Ice Data Center in Boulder, Colorado. Grotere en dramatischere desintegraties hebben zich voorgedaan in 2002 en 1995. Geleerden verwachten dat de rest van de Wilkins shelf over een jaar of vijftien zal afbreken.

Nieuwe studie bevestigt sneller afsmelten ijskap Antarctica

Nieuw onderzoek geeft aan dat de ijskap van West-Antarctica veel sneller afsmelt dan de afgelopen millennia het geval was. Wetenschappers zijn verdeeld over de oorzaak van die dooi, maar de meeste geloven toch dat die een gevolg is van een klimaatwijziging.

Enorme ijsberg, afkomstig van de ijskap van Antarctica

De geboorte van een ijsberg
Het moet een geweldige knal hebben gegeven toen afgelopen herfst een gigantisch stuk ijs afbrak van de Pine Island Glacier in Antarctica. Bijna een jaar lang had het kreunen en kraken van de gletsjer de geboorte van een nieuwe, enorme ijsberg aangekondigd. Toen het gebeurde waren de gevolgen spectaculair: hier dreef een stuk ijs in zee met een omvang van 34 bij 20 km. Dat is een gebied bijna zo groot als de stad New York.

Een satellietfoto toont hoe een gigantisch stuk ijs zich losmaakt van een geltsjer op Antarctica >

Heel gewoon
Hoe dramatisch het ontstaan van de nieuwe ijsberg ook was, dergelijke voorvallen zijn de afgelopen jaren heel gewoon geworden. De gigantische ijsmassa die van op West-Antarctica de zee insteekt, is aan het afbrokkelen en stuurt in versneld tempo vreselijk grote ijsbergen in zee.

Tegelijkertijd groeit de ongerustheid bij wetenschappers. Want één ding is nu al duidelijk: wanneer de snelheid waarmee het poolijs smelt aanhoudt, of zelfs nog versnelt, dan zal de stijging van het zeeniveau catastrofaal zijn.

< Afgebroken ijsbergen drijven weg van de ijskap van Antarctica

Wat veroorzaakt dit?
Toch blijven er grote vragen, want welke krachten er precies achter het Grote Afsmelten schuil gaan, is niet helemaal duidelijk. Want terwijl het niet zo moeilijk is om de opwarming van de aarde, veroorzaakt door menselijke activiteiten, aan te duiden als de grote schuldige voor het smelten van de ijsmassa's rond de noordpool, ligt dat aan de zuidpool moeilijker: terwijl de westelijke kant van Antarctica dooit terwijl je erop staat te kijken, gebeurt er aan de oostelijke kant van het continent niks.

Weinig informatie
De oorzaken achter het afkalven van het ijs in Antarctica zijn het voorwerp van verhitte discussies, net als de vraag of een dergelijke desintegratie van het ijs écht zo ongewoon is. De metingen over de dikte van het poolijs gebeuren door satellieten en dat pas sinds de jaren tachtig. Er is weinig geweten over het gedrag en de ontwikkeling van de ijsmassa's in West-Antarctica tussen vandaag en de laatste ijstijd, 16.000 jaar geleden.

Speuren naar het verleden van de ijskap
Maar daar komt verandering in, want recent hebben wetenschappers voor het eerst gegeven gepubliceerd die een aanduiding geven over het verleden van de ijskap.

Joanne Johnson en Michael Bentley van de British Antarctic Survey, hebben samen met Karsten Gohl van het Duitse Alfred Wegener Instituut voor Poolonderzoek onderzoek gedaan op rotsen met het oog op het vinden van een isotoop van het element beryllium.

Kosmische straling
De isotoop wordt gevormd wanneer rotsen vrij komen vanonder het ijs en blootgesteld worden aan hoogenergetische kosmische straling. Op basis van de halveringstijd van de beryllium-10 isotoop kunnen vorsers vervolgens uitrekenen hoe lang de rotsen ijsvrij zijn. Dezelfde methode werd eerder toegepast om het terugtrekken van gletsjers elders op de planeet te documenteren.

''Ongewoon snel'' afkalven
Johnson en haar collega's analyseerden op die manier mineralen van de Smith-, de Pope- en Pine Islandgletsjers. In een publicatie van het maartnummer van het prestigieuze magazine ''Geology'' plaatsen de onderzoekers voor het eerst het massale afkalven van de ijskap van West-Antarctica op een tijdschaal van de voorbije duizenden jaren. En daaruit blijkt onomstotelijk wat wetenschappers al langer vrezen: dat de gletsjers kun ijsmassa's tegen een ''ongewoon snel'' tempo verliezen.

Erg versneld
De publicatie stipt ook aan de dikte van de gletsjer van Pine Island de afgelopen 4.700 jaar gemiddeld met 3,8 centimeter per jaar is geslonken. De Smith- en de Popegletsjers verloren gedurende de afgelopen 14.500 jaar gemiddeld 2,3 centimeter ijsdikte per jaar.

Maar satellietmetingen, genomen tussen 1992 en 1996 wijzen aan dat de Pine Islandgletjser in die vijf jaar liefst 1,6 meter per jaar aan ijsdikte verloor. Dat is 42 maal meer dan de gemiddelde afsmelting gedurende de jongste 4.700 jaar.

Toeval of klimaatsverandering?
De onderzoekers geven toe dat ze niet in staat waren om uit te maken of het versnelde afsmelten van de ijskap op West-Antarctica iets te maken heeft met een door mensen veroorzaakte klimaatverandering.

,,We konden alleen de gemiddelde waarden over de voorbij duizenden jaren meten. Onze metingen waren niet precies genoeg om de veranderingen in het ijs over korte periodes te meten'', vertelde researcher Gohl in een interview met Spiegel Online.

Meer onderzoek nodig
Om dezelfde reden konden de wetenschappers ook niet uitmaken of er na de laatste ijstijd gedurende korte tijd een grote dooi was ingetreden, vergelijkbaar met wat we op dit ogenblik in West-Antarctica zien. Gohl benadrukte dat daarvoor meer onderzoek nodig is.

Geen illusies
Het feit echter dat het versnelde afsmelten van het ijs aan de zuidpool samen valt met wat een door mensen veroorzaakte klimaatverandering kan zijn, geeft weinig aanleiding tot veel illusies. Zelfs Eric Rignot, van het NASA Jet Propulsion Laboratory, een van 's werelds meest gerenommeerde onderzoekers op gebied poolijsonderzoek via satelliet gelooft niet dat zulks een toeval is. ,,De versnelde afsmelting van die gletsjers is nog maar een paar decennia aan de gang'', benadrukt hij.

Hedendaagse invloeden
En dus heeft het er alle schijn van dat de studie van Johnson de hypothese dat de veranderingen van vandaag niet het gevolg zijn van het krimpen van de poolgletsjers over een lange termijnperiode, maar dat ze integendeel het gevolg zijn van hedendaagse invloeden, '' en klaar en duidelijk aan klimaatsverandering moeten worden gelinkt.''

Warmer poolwater
Waarom de gletsjers van West-Antarctica zo snel krimpen blijft dus een open vraag. Wat wel zeker is, is dat de wateren rond Antarctica warmer worden, zl blijft ook hier de vraag waarom dat zo is. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat een verhoging van de toevloed van zogenaamd ''circumpolair diep water'' -dat 1,5 graden Celcius warmer is dan oppervlaktewater rond de polen- verantwoordelijk is voor het versnelde afsmelten van de gletsjers.

Klimaatsverandering
Maar net zo goed kan de directe opwarming van het poolwater als gevolg van een klimaatverandering het gevolg zijn. Sneeuwval, het samenlopen van grote meren van smeltwater en vulkanische activiteit kunnen ook een belangrijke rol spelen.

Evenzeer is het nog niet duidelijk in hoeverre de dooi in Antarctica zal bijdragen aan een toename van het zeeniveau in de toekomst. Al staat het vast dat het effect er zal zijn.

3 mm per jaar
In maart 2007 schatten onderzoekers het totale verlies van ijsmassa in Groenland en op Antarctica in op 125 gigaton per jaar. Volgens wetenschappers is smeltend landijs in de poolregio's verantwoordelijk voor 10 procent van de vastgestelde verhoging van het zeeniveau, iets wat te herleiden is tot 3 millimeter per jaar.

,,Dit is nog maar een begin''
Maar dit is lang niet het volledige plaatje. Volgens onderzoeker Rignot duiden de meest recente satellietmetingen erop dat de versnelling van het afsmelten van de Zuidpoolgletsjers in 2006-2007 groter was dan ooit. ,,En onze modellen voorspellen dat dit nog maar een begin is', zegt Rignot. ,,Want de gletsjers kunnen de volgende jaren makkelijk met een verdubbelde snelheid afsmelten.''

Volgens Rignot beduidt de studie van Johnson en haar collega's ,,dat de toekomt nú is.''