Fidel Castro en het einde van het communistisch model op Cuba
De uitspraak zou zijn gedaan tijdens een interview dat verscheen
in The Atlantic. Het was de aanleiding voor een interview met
journalist Lode Delputte van De Morgen in het radioprogramma Nieuwe
feiten van 9 september 2010. Op de vraag van de journalist of het
Cubaanse model vandaag nog geëxporteerd kan worden, zou Fidel
geantwoord hebben dat het vandaag zelfs voor de Cubanen niet meer
werkt. Enkele bedenking daarbij:
1. Het is zeer de vraag of Fidel Castro die woorden ook effectief
uitgesproken heeft. Vooreerst, denkt men nu werkelijk dat Fidel Castro
zon levensbelangrijke boodschap mondeling eventjes terloops via een
journalist zou lanceren, waarvan hij bovendien dan nog de schriftelijke
neerslag niet kan controleren?
Daarnaast hebben Cubanen het nooit over hun model, maar wel over
hun maatschappelijk project. Fidel Castro heeft zich herhaaldelijk
expliciet uitgesproken tegen modellen, die dan zouden moeten nagevolgd
worden.
Elk land moet rekening houden met de eigen historische condities en
moet zelf zijn eigen weg uitstippelen, als Fidel. De interpretatie van
de journalist van The Atlantic, die zelf aangeeft dat hij de woorden
van Fidel Castro niet goed begreep, is op zijn beurt gebaseerd op de
interpretatie van een Cubakenner die hem vergezelde. Zij gaf aan dat
Fidel de ideeën van de revolutie niet verwierp, maar dat het volgens
haar te maken had met de te grote rol van de staat in de economie. Van
een breuk dus geen sprake, toch is het dat wat men ervan maakt en
katapulteert tot wereldnieuws.
Het zou niet de eerste keer zijn dat de woorden van Cubaanse
officials worden verdraaid of zelfs vervalst. Zo werd er recentelijk
nog in de mond van Mariela Castro, de dochter van Raúl Castro, woorden
gelegd die ze zelf niet had uitgesproken. De journalistieke deontologie
komt de laatste tijd steeds meer onder druk omwille van de
commercialisering, de hang naar scoops en spektakel, de versmachtende
greep van de eindredactie en de overbevraging van de individuele
journalist omwille van besparingen.
Desondanks trachten de eerlijke journalisten de algemeen gesproken
deontologie zoveel mogelijk te vrijwaren. Maar als het over Cuba gaat
dan worden de elementaire regels helaas regelmatig volledig met de
voeten getreden.
2. Onlangs heeft Fidel Castro in een interview de
verantwoordelijkheid opgenomen voor de fouten i.v.m. de aanpak van
homosexuelen in het begin van de jaren zestig. Journalist Lode Delputte
van De Morgen stelt het in het radioprogramma voor alsof de Cubaanse
leider op het einde van zijn leven zijn blazoen wil oppoetsen en nu een
mildere toon aanslaat dan vroeger.
Hier slaat hij de bal volledig mis. Ik raad Delputte aan de
interviews te lezen van Fidel Castro met bvb. Frei Betto (1985), Gianni
Miná (1988), Tomas Borge (1992); of de standaardbiografieën van Tad
Szulc of Bourne, allebei van 1986; of ook de vele discours van de jaren
zeventig en tachtig waarin hij zich zeer kritisch uitlaat over de
fouten uit het verleden en het heden, o.a. de homokwestie en de foute
behandeling van gelovigen in de jaren zestig.
Ik besef zeer goed dat Delputte op zijn eentje meer dan twintig
landen van Latijns-Amerika moet volgen en bespreken en dus geen tijd
heeft om zich grondig te verdiepen in het politiek gedachtengoed van de
Cubaanse leider, maar dan moet hij zich wel hoeden voor zulke stellige
uitspraken.
3. De tussenkomst van Delputte staat bol van veronderstellingen,
hypothesen en interpretaties, maar is niet gebaseerd op feiten. Zo zou
Fidel Castro met zijn uitspraak over het niet meer werken van het
model op dezelfde lijn staan als zijn broer Raúl. Hij zou daarmee de
boodschap geven aan de Cubaanse elite om de koers van zijn broer te
volgen.
Dat is een vreemde evolutie. Volgens de journalistieke interpretatie
wou Raúl Castro vier jaar geleden van Fidels ziekte gebruik maken om
de macht naar zich toe te trekken en een heel andere, meer liberale
koers te varen. Toen Fidel weer beter werd en opnieuw in het openbaar
begon op te treden zag men daar dan weer een poging in van Fidel om
zijn macht terug te grijpen. Ze zouden mekaar recentelijk in het
parlement zelfs geen blik gegund hebben. Maar nu zou Fidel dus oproepen
om zijn broer te volgen. Het heeft een hoog Disneygehalte, zij het dat
die sprookjes meestal logischer in elkaar zitten.
Feit is dat de meest ingrijpende en liberale maatregelen in Cuba
genomen werden in de eerste helft van de jaren negentig: uitbouw van
toerisme, toelaten van dollar, werken voor eigen rekening, aantrekken
van buitenlandse investeringen, enz. En dat was onder Fidel en niet
onder Raúl. Net zoals toen zijn de huidige economische maatregelen een
antwoord op de historische omstandigheden en geen breuk met een model
of het varen van een andere koers.
4. Het is al bij al wat merkwaardig. De minste zucht die de laatste
weken uit Cuba komt, wordt wereldnieuws, waarbij dan steevast het land
in een negatief daglicht wordt gesteld. Telkens er zich in het verleden
voor Cuba een opportuniteit aandiende voor betere internationale
relaties, was er in de aanloop daarvan een mediacampagne om dat te
proberen te verhinderen.
Vandaag denkt de Europese Unie eraan de harde houding ten aanzien
van het eiland (de zogenaamde Common Position) te versoepelen, terwijl
het in de VS gonst van geruchten over een mogelijke vrijlating van de
Cuban Five, de vijf politieke gevangen die op 12 september aanstaande
exact twaalf jaar onterecht zullen vastzitten in de VS. Toeval?
Marc Vandepitte is auteur van 'De gok van Fidel' (Epo, 1998), De
factor Fidel (Garant, 2009) en Ontmoetingen met Fidel Castro (Epo,
2009) (die laatste twee samen met Katrien Demuynck)
