We zijn nog moe van gisteren. We slapen uit en doen alles in slow-motion. Na het middagmaal rijden we met de auto naar Zillebeke, vlakbij Ieper. Op de Rijselsestraat (N336)  houden we halt bij het Bedford House Cemetery. We zijn de enige bezoekers. Hier worden soldaten herdacht van beide wereldoorlogen in een oase van groen. De bomen en struiken geven het gevoel in een park te wandelen. Deze begraafplaats net buiten Ieper, is een van de grootste Britse begraafplaatsen in de Westhoek. De tuinarchitectuur maakt van Bedford House Cemetery een unieke WO I site. De begraafplaats ligt op het voormalige domein van het kasteel Rosendael. Het kasteel deed tijdens Wereldoorlog één dienst als medische post en hoofdkwartier. In de kasteeltuin ontstonden verschillende kleine begraafplaatsen. De begraafplaats is genoemd naar Bedford House of Woodcote House, de naam die de Engelsen gaven aan het voormalige Kasteel Rosendael. Vooraan ligt een perk dat omgeven wordt door een brede diepe gracht met gele waterlelies. Hier bevinden zich de restanten van het vroegere kasteel. Tijdens de hele duur van de Eerste Wereldoorlog bleef het domein achter het front en kwam dus niet in Duitse handen, maar toch raakte het uiteindelijk vernield door artillerie.  

In de loop van de oorlog werden op het domein begraafplaatsen aangelegd. Op het einde van de oorlog telde het terrein vijf zogenaamde "enclosures". Na de wapenstilstand werden de graven van "Enclosure No. 1" overgebracht naar White House Cemetery in Sint-Jan. "Enclosure No. 2" werd gebruikt van december 1915 tot oktober 1918. Hier kwamen na de wapenstilstand nog eens 437 graven bij. Op vier na, waren deze overgebracht van de in Ieper gelegen Ecole de Bienfaisance Cemetery en Asylum Britsh Cemetery. De kleine "Enclosure No. 3" was van februari 1915 tot december 1916 in gebruik. Het grootste deel is "Enclosure No. 4", dat men van juni 1916 tot februari 1918 gebruikte. Soldaat Frederick Turner werd wegens desertie gefusilleerd op 23 oktober 1917. Hij was 31 jaar.

Na de oorlog werden hier 3324 graven bijgezet voor gesneuvelden die waren overgebracht van andere begraafplaatsen of gevonden op het slagveld. Een groot deel hiervan was niet geïdentificeerd, zoals de twee onbekende Indische zerken. Er staan ook een aantal speciale gedenktekens voor een aantal gesneuvelden waarvan men vermoed dat ze hier begraven liggen, maar geen grafsteen bestaat, en voor een aantal gesneuvelden van andere begraafplaatsen waarvan het graf vernield is in de oorlog. Het Cross of Sacrifice toornt hoog boven de zerken uit. Achteraan links en rechts een schuilkoepel in Franse steen. Rond de Stone of Remembrance liggen de gesneuvelden waarvan men denkt dat ze elders begraven zijn.

De graven van "Enclosure No. 5" werden na de oorlog naar het Aeroplane Cemetery in Ieper overgebracht. "Enclosure No. 6", vooraan, werd na de oorlog (1930-1939) aangelegd met stoffelijke resten uit het voormalige slagveld. Later werden hier ook nog 69 soldaten begraven die omkwamen in WOI. Deze soldaten sneuvelden tevergeefs tijdens een poging van het Britse Expeditieleger en haar geallieerden om de opmars van het Duitse leger door Noord-Europa tegen te houden. Ieper dat tijdens WOI een belangrijk symbool van het verzet vormde, lag tijdens een groot deel van WOII in het bezette Europa.  

We rijden naar Hill 60 in de Zwarteleenstraat te Zillebeke. Een parking is niet voorzien, maar als alternatief is er parkeerplaats bij het restaurant-tea room iets verderop. Op en rond de heuvel, bestaat het landschap uit een origineel oorlogslandschap met loopgravenstructuren, mijnkraters en diverse betonconstructies. Er werden diverse gedenktekens geplaatst, zoals: het gedenkteken voor de "Queen Victoria Rifles" bovenaan de heuvel, de witte gedenksteen voor de opeenvolgende troepenbewegingen voor de heuvel. Rechts van de heuvel het gedenkteken voor de "1st Australian Tunnelling Company", ernaast het gedenkteken voor de "14th Light Division". Naast dit monument staat nog een kleine gedenksteen voor 2 slachtoffers uit WOII.

Hill 60 is een kunstmatige heuvel uit 1850 en is zo’n 60 meter hoog, vandaar de naam. Hill 60 was aan het begin van de oorlog strategisch eigenlijk niet zo belangrijk, totdat bleek dat de heuvel een ideale uitkijkpost vormde voor de Duitsers, vanwaar ze de Britse stellingen richting Ieper konden observeren. Vandaar dat hier fel gevochten werd om deze heuvel.     De heuvel ligt nabij de spoorweg Ieper-Kortrijk. Eigenlijk is deze heuvel opgebouwd uit grond die vrijkwam bij de aanleg van 'de' spoorweg. De oorlogssite van Hill 60 is bewaard gebleven en kan vrij bezocht worden. Vanaf de heuvel hebben we mooie panoramazichten op Ieper en zijn omgeving. Hier tegenover was het Hill 60 museum gevestigd in een typisch Belgisch café, dit museum/café is nu gesloopt en er is een restaurant voor in de plaats gekomen. Hill 60 is onderdeel van de zogenaamde Hoogte van Wijtschate-Zillebeke waar ook de Helling van Mesen, Helling van Wijtschate en Hill 62 deel van uitmaken.

Op 10 december 1914 werd Hill 60 veroverd door het Duitse leger. De Britse 171e Tunneling Company begon echter in februari 1915 tunnels onder de Hill te graven. In april 1915 waren de tunnels klaar en waren zes mijnen geplaatst onder de Duitse posities. Op 17 april 1915 om 19.05 uur werden de mijnen tot ontploffing gebracht. De explosies duurden ongeveer tien seconden en verwoestten de verdedigingswerken van de Duitsers. Een Britse soldaat die boven de borstwering keek werd gedood door rondvliegend puin. De Britten konden Hill 60 innemen, zij verloren hierbij zeven man. De overwinning was echter van korte duur, op 18 april werden de Britten na een nachtelijke Duitse aanval weer verdreven van de heuvel. Britse versterkingen zorgden voor een nieuw offensief, en met succes: de heuvel kwam weer in Britse handen.

Op de hoek van de Komenstraat-Blauwepoortstraat is een demarcatiepaal nr 18. De verste Duitse opmars tussen de Noordzee en de Zwitserse grens werd in de jaren 1922-1925 aangeduid met 'demarcatiepalen' op de belangrijkste punten. Het zijn granieten zuiltjes van ongeveer een meter hoog, met bovenaan een helm op een lauwerkrans met de naam van de frontsector, op drie zijden een zin (Frans, Nederlands, Engels), met links een veldfles en rechts een gasmasker en op de hoeken een handgranaat en een lauwertak. De noordelijkste demarcatiepaal van het westfront is te vinden in Nieuwpoort-bad nabij de linkeroever van de havengeul. De zuidelijkste demarcatiepaal van de Westhoek bevindt zich in Loker. Op de meeste plaatsen werd de oorspronkelijke zin "Hier werd de overweldiger tot staan gebracht" (ev. vertaling) door de Duitse bezetter tijdens de tweede wereldoorlog verwijderd. Dit is een demarcatiepaal van het Britse type. Op de voorzijde staat bovenaan de naam "Ypres", versierd met een lauwerkrans en onderaan "Erected by the Ypres League". Het ontwerp van deze demarcatiepalen is van de Franse beeldhouwer en oud-strijder Paul Moreau-Vauthier.

Naderhand brengt onze wagen ons naar het Birr Cross Rouds Cemetery. Zillebekedorp en het grootste deel van de toenmalige gemeente bleven tot eind april 1918 in Britse handen. Het dorp werd door het II Corps heroverd op 8 september 1918. Birr Cross Roads (genoemd naar een depot van het 1st Leinsters, Ierland) lag op de Meenseweg, bij het kruispunt met het wegje 'Cambridge Road' dat liep van Wieltje naar Zillebekedorp. In augustus 1917 werd met de aanleg ervan gestart. Ze werd gebruikt als een 'Dressing Station cemetery' vóór en ná de Duitse opmars in het voorjaar 1918. Op het einde van de oorlog waren er negen onregelmatige rijen graven die nu gedeeltelijk Plot I vormen. Na de wapenstilstand werd de begraafplaats uitgebreid met teruggevonden stoffelijke resten uit de nabije omgeving en door de ontruiming van enkele kleinere begraafplaatsen. In totaal worden hier 834 soldaten herdacht, waarvan er 336 niet geïdentificeerd konden worden, waaronder 1 Zuid-Afrikaan en 1 Belg. Het gaat om een Belgische tolk, die op een Franstalige gedenksteen wordt herdacht ('A la mémoire de…'). 9 andere 'special memorials' herdenken slachtoffers waarvan er aangenomen wordt dat ze onder de naamloze graven begraven liggen. Andere 'special memorials' herdenken 18 slachtoffers die in 'Birr Cross Roads Cemetery No. 2' en in 'The Union Street Graveyards' begraven lagen, maar wiens graf vernield raakte door artillerievuur. Dit staat vermeld op een zogenaamde 'duhallow block'.            De begraafplaats is door een lage bakstenen muur omsloten. 

Sanctuary Wood Cemetery is een begraafplaats die anderhalve kilometer ten oosten van het dorpscentrum ligt, op een hellend terrein nabij Hill 62. Ze werd ontworpen door Edwin Lutyens en heeft een grondplan in de vorm van een cirkelsegment met een oppervlakte van ongeveer 7000 m². De begraafplaats is omgeven door een natuurstenen muur en de toegang bestaat uit een poortgebouw met een loggia. Centraal op het terrein staat de Stone of Remembrance, in de zuidwesthoek het Cross of Sacrifice. De begraafplaats wordt net als de anderen onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission.

Er worden 1990 doden herdacht, waarvan 1353 niet meer geïdentificeerd konden worden. Ten noordoosten van de begraafplaats ligt een bos, dat door de Engelsen Sanctuary Wood werd genoemd. Tijdens de Eerste Slag om Ieper, eind 1914, konden de militairen hier immers uitrusten. In de loop van 1915 schoof de frontlijn echter dichter naar het bos toe. De Duitsers bevonden zich ten oosten, de Fransen en Britten ten westen. In de periode mei/augustus ontstonden er drie kleine Britse begraafplaatsen, twee aan de westkant, één aan de oostkant. Begin juni 1916 was het bos het centrum van zware gevechten bij de Slag om Mount Sorrel waar de 1st en de 3rd Canadian Divisions hevig strijd leverden. De drie begraafplaatsen werden vernield, enkel van de tweede restten nog sporen waarvan de graven in perk I de basis vormden voor de huidige begraafplaats. Tegen het eind van de oorlog lagen er 137 slachtoffers, waarvan men er 88 niet meer lokaliseren. Zij worden met Special Memorials herdacht. De begraafplaats werd in de periode 1927-1932 uitgebreid met graven die vanuit de omgeving rond Ieper werden overgebracht.

Naast het Sanctuary Wood Cemetery bevindt zich museum Hill 62. De grote kanonnen dateren uit WOII. We treden binnen langs het café en overvolle shop. We schrikken van de inkomprijs. €1O? Per persoon? Alles staat wanordelijk door elkaar.       Stoffig, vuil en vies. Het “museum” heeft diverse gebruiksvoorwerpen uit WOI tentoongesteld. Het is er haast allemaal. Uitrustingsstukken en wapens. Kijkkastjes in verschillende maten tonen foto’s van WOI in de slagvelden. De wanden zijn versiert met fotokaders. Vele Duitse helmen in de uitstalkasten. Geweren, sabels, obussen en beeldjes in brons. Buiten vinden we een aantal loopgraven en granaatkraters in de tuin. Een groep jongeren gebruikt de loopgraven als speelplaats. Er is geen onderhoud.  Het is een rommeltje. De loopgraven liggen er modderig bij. Wij hebben onze sandalen aan en kunnen niet in de tunnels. Neen dit is het niet.

Op het hoogste punt van Hill 62, een paar honderd meter verder, staat het monument voor de Canadezen op het vroegere “Sanctuary Wood”. Ondanks de geringe hoogteverschillen was het een goede plaats om als observatiepunt te dienen.                    De  geallieerde troepen konden vanaf hier de Duitse linies overzien. De linies in deze omgeving worden bemand door de Canadezen. Op 2 juni 1916 vanaf 8 uur in de ochtend bestookt de Duitse artillerie de Canadezen tot net na het middaguur, daarna worden ondergrondse mijnen tot ontploffing gebracht en volgt de aanval van de Duitse infanterie. De Canadezen worden over een linie van circa 1.200 meter compleet teruggeslagen, vanaf Hill 62 tot Mount Sorrel, een stuk zuidwaarts van Hill 62. In totaal weten de Duitsers ruim een halve kilometer terreinwinst te boeken. De dag erna, 3 juni, wordt een tegenaanval uitgevoerd. Deze levert nauwelijks terreinwinst op. Enige nut is dat de Canadezen de eigen linies beter kunnen versterken tegen een nieuwe Duitse aanval, welke echter uitblijft. Op 13 juni wordt na hevig geallieerd artillerievuur Hill 62 terugveroverd op de Duitsers. Hill 62 is onderdeel van de zogenaamde Hoogte van Wijtschate-Zillebeke waar ook de Helling van Mesen, Helling van Wijtschate en Hill 60 deel van uitmaken. Na de oorlog werd de omgeving beplant met ahornen en esdoorns, ter herinnering aan de vele Canadezen die hier sneuvelden. Op de heuveltop ligt het door sierheesters en rozenstruiken omringde Canadese gedenkteken. Om deze heuvel werd in juni 1916 verbeten gevochten. Nu genieten toeristen van een prachtig panorama op Ieper en begrijpen we het strategische belang van Hill 62.

Na het bezoek rijden we naar de Hooge Crater Museum in de Meenseweg 467 op het grondgebied van Ieper. Heel wat beter dan het vorige museum. In het nieuwe deel van het museum is er een originele film te zien, opgenomen in 1917 op het Hooge en de Meenseweg. Er werd hard gewerkt aan de nieuwe tentoonstelling: " van 't Hooge tot de Hel". Een glas-in-loodraam stelt de brandende belforttoren voor van 22 november 1914. In het café wordt een indrukwekkende collectie getoond van bewerkte hulzen. Ook grote oorlogsstukken zijn te bewonderen. Zoals de Britse Ford T ziekenwagen van 1916. In de naastgelegen gerestaureerde kapel staan vitrinekasten bewaart men zeldzame militaire kledij van de troepen die in de Ieperboog hebben gevochten, ook worden met behulp van levensgrote taferelen het leven tijdens de Eerste Wereldoorlog zo natuurgetrouw mogelijk weergegeven. De taferelen gaan van Duitse bunkers naar Britse loopgraven en levensgrote paarden bereden door cavalerietroepen. Bovenop een vitrinekast staat een indrukwekkend replica van een Fokker DR1 vliegtuig. De kapel waar het museum in gevestigd is, dateert van 1927 en de school werd in 1920 gebouwd. In de jaren 1992-1993 werd de kapel en de bijliggende wijkschool gekocht door de familie De Smul - Ceuninck, en werden van verdere verval gered door een grondige renovatie. De vroegere wijkschool doet nu dienst als thema-café. Het museum 'Hooge Crater' opende voor het eerst zijn deuren op Pasen 1994. Vanaf 1 januari 2009 werd het museum eigendom van Niek en Ilse Benoot-Watteyne. Het is een privaat oorlogsmuseum die tal van unieke verzamelingen van de Eerste Wereldoorlog in een mooi kader tentoonstelt. De uitbaters kunnen meer dan 50 zitplaatsen buiten op het terras culinair verwennen. Men heeft een uitgebreide keuze aan bieren, frisdranken en ijscrème. Je kan er ook genieten van heerlijke gerechten, waarvan de vleesgerechten huisbereid zijn. Wij kiezen voor de boerenboterham met paté en kaas. Een koel biertje van Passchendaele mag met dit weer.

Hooge Crater Cemetery ligt langs de drukke Meenseweg, tegen de heuvelflank van “’t Hoge”. Er worden 5.923 doden herdacht, waarvan er 3578 niet geïdentificeerd konden worden. Er liggen tot zes onbekende onder één zerk. De omgeving van Hooge was gedurende de hele oorlog het toneel van felle strijd omwille van zijn hoogte- en strategische ligging. Vlakbij stond het kasteel van de familie de Vinck, door de Britten "Hooge Chateau" genoemd. Bij een artillerieaanval op het kasteel op 31 oktober 1914 kwam bijna de hele staf van de Britse 1ste en 2de visie om het leven.  Voortaan werd het "White Chateau", dichter bij Ieper, gebruikt als geallieerd hoofdkwartier. Vanaf 1915 ging het kasteel en zijn omgeving meermaals over naar de andere partij. Eind mei konden de kasteelruïnes nog verdedigd worden, begin juni werden ze door de Duitsers bezet. De stellingen van beide partijen lagen nu op nauwelijks 50 meter van elkaar. De Britten planden een tegenaanval halverwege juli, maar lieten eerst een mijnlading van 2200 kg ontploffen, tot dan toe de grootste mijnlading van de oorlog. Er ontstond een krater met een doorsnede van veertig meter en een diepte van zes meter met een vijf meter hoge kraterwand van opgeworpen aarde. De Britten raakten daarna bij de aanval echter niet veel verder dan deze ontstane krater, die voor beide partijen een gegeerde schuilplaats was. De Duitsers zetten bij de tegenaanval een nieuw wapen in, de vlammenwerper, en veroverden op 30 juli het kasteel. Op 9 augustus konden de Britten de krater en het kasteel weer heroveren.

Van 6 juni 1916 tot 31 juli 1917 kwam de omgeving weer in Duitse handen. Op initiatief van de "burial officer" van de 7de divisie begonnen de Britten in oktober 1917 met de aanleg van de begraafplaats. Oorspronkelijk waren er 76 graven. In april 1918 ging het Hooge bij het Duitse Lenteoffensief echter weer naar de Duitsers. Bij het geallieerd eindoffensief werd de locatie definitief bevrijd op 28 augustus 1918. Na de oorlog werd de begraafplaats uitgebreid met graven uit de slagvelden en uit verschillende kleinere begraafplaatsen die werden ontruimd. Er zijn Special Memorials (speciale gedenkstenen) opgericht voor 31 doden uit het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. Zij bevinden zich vermoedelijk onder de niet geïdentificeerde doden. Met 14 Special Memorials en een Duhallow Block worden 12 Britten herdacht, die op La Chappelle Farm begraven lagen, maar waar hun graf niet meer teruggevonden werd en twee Britten, wiens graf verloren ging op Kruiseecke German Cemetery. De Stone of Remembrance staat in een cirkelvormige diepte die verwijst naar de mijnkraters. Op de kasteelsite werd een nieuw landhuis gebouwd. In de jaren 20 werd de krater gevuld. Het kasteelpark ging later voor het grootste deel naar het pretpark Bellewaerde. 

150 meter verder ligt het domein van kasteel Hooge. Nu een drie sterren hotel met de nieuwe naam, “hotel kasteel T’ Hooge” met in de tuin mijnkraters uit 1916, twee Duitse betonconstructies en een opgegraven loopgraaf. Het kasteel ‘Hooge’ werd na de oorlog heropgebouwd op de plaats van de vooroorlogse stallingen. Het kasteelpark is bijna volledig in handen gekomen van het pretpark ‘Bellewaerde’. De kraters in de tuin van het in Engelse cottage-stijl heropgebouwde landhuis dateren van 6 juni 1916, toen de Duitsers ondergrondse mijnladingen tot ontploffing lieten brengen. De loopgraaf zou de eigenaar laten uitgraven door de Brit Mark Horner vanaf november 1994.

Wanneer we terug naar ons vakantie verblijf rijden worden we onderweg geconfronteerd met kleurige ‘plastieken’ wielrenners. Ze staan uitgestald op een rotonde. Daarna is het de beurt aan hectaren hopplantages. Tot morgen.

Tekst: Luc Verschooten          Foto’s: Rina Meurs                  Bron: Wikipedia