Stories that remain too often untold/ Histoires oubliées
11-03-2009
Tibet - vijftig jaar na het vertrek van de Dalai Lama komt alle macht uit de loop van een geweer
Net een jaar geleden, op de 49ste verjaardag van de volksopstand van de Tibetanen (1959), die resulteerde in het definitieve vertrek in ballingschap van de dalai lama, begon een vreedzame betoging van monniken van het Drepungklooster in Lhasa. Ze eisten de vrijlating van hun in oktober 2007 opgepakte collegas die de uitreiking door het VS-Congres van een gouden medaille aan de dalai lama hadden gevierd en dat met detentie bekochten. Ze werden niet vrijgelaten en het aantal demonstraties nam vervolgens alleen toe. Mensenrechtenorganisaties registreerden in de dagen nadien meer dan 130 vreedzame protestmarsen in het gros van de etnisch Tibetaanse districten van China. In twee gevallen, op 14 maart in Lhasa en op 16 en 17 maart in Maqu, werd het protest gewelddadig en richtte het zich tegen Chinese burgers en hun bezittingen. Hoeveel slachtoffers er daar en elders vielen en hoe het de Tibetanen sindsdien verging, is gezien de totale afsluiting van Tibet en de omliggende regios moeilijk uit te maken.
Verdwenen
De International Campaign for Tibet (ICT), een overkoepelende organisatie van pro-Tibetaanse mensenrechtengroepen, stelt in haar nieuwe rapport dat er minstens 1.200 burgers verdwenen zijn, ook Human Rights Watch verwijst in zijn onderzoek naar honderden vermiste burgers. De Chinese overheid, dixit de ICT-rapportschrijvers, heeft een gigantische inspanning gedaan om de martelingen, moorden en verdwijningen in de doofpot te stoppen. Sindsdien zijn de Tibetanen het voorwerp van de meest stringente repressie in vele jaren en de gebruikte tactieken doen terugdenken aan de brutaliteit van de Culturele Revolutie (1966-76). Elke uitdrukking van Tibetaanse identiteit of cultuur die niet door de Chinese staat zelf wordt geïnitieerd, wordt als reactionair of separatistisch bestempeld en bestraft. Alle pogingen van journalisten om een bezoek te brengen aan de kloosters, die traditioneel oorden zijn van verzet tegen het Chinese bestuur, mislukten en Peking heeft voor de vijftigste verjaardag van de Opstand van Lhasa vandaag niets aan het toeval overgelaten. Dat kon evenwel niet verhinderen dat er zondagnacht twee zelfgemaakte bommen ontploften nabij een politieauto en een brandweerwagen in een Tibetaans district van de provincie Qinghai. Niemand raakte daarbij gewond. De voorbije weken werden grootschalige militaire versterkingen gestuurd naar alle Tibetaanse regios en gisteren meldden inwoners van Lhasa zelfs dat er op straat door politie en militairen werd gepatrouilleerd. Op 18 januari al werd een nieuwe Sla Hard-campagne gelanceerd, een van de antimisdaadcampagnes waarbij in enkele dagen tijd grote aantallen vermeende criminelen worden ingerekend. In Tibet en Xinjiang worden die vaak misbruikt om vermoedelijke opposanten te arresteren. Volgens de rapportschrijvers werden rond 18 januari in Lhasa zesduizend Tibetaanse migranten uit Qinghai en Sichuan bij nachtelijke razzias opgepakt. De autoriteiten geloven immers dat zij de grootste aanstokers waren van de rellen van vorig jaar. Tegelijk blijkt dat vele honderden monniken uit de kloosters in Drepung, Ganden en Sera zijn vertrokken om te studeren. Dat gebeurde tussen april en het einde van de Olympische Spelen vorig jaar ook al. Het gros van hen werd echter afgevoerd naar militaire gevangenissen in Golmud, in de steenwoestijn van de provincie Qinghai.
Verspreiden van geruchten
De repressie van het afgelopen jaar focuste overigens niet louter op mensen die betrokken waren bij de meer dan 130 betogingen. Dagen nadat Tibet TV in juni aankondigde dat er een nieuwe campagne kwam tegen het verspreiden van geruchten, werd bekend gemaakt dat tal van Tibetaanse intellectuelen tot jarenlange celstraffen waren veroordeeld, veelal voor het doorspelen van informatie aan buitenlanders. Zo werd een aidswerker die in Lhasa voor een Australische ngo werkte, tot levenslang veroordeeld wegens spionage. Een Tibetaanse functionaris die had gesproken over de toestand in de regio kreeg vijf jaar cel wegens het verspreiden van geruchten. Eenzelfde campagne werd in november herhaald. Een van de slachtoffers dan was een hoogbejaarde drukker die zeven jaar celstraf kreeg voor het maken van reactionair drukwerk. Ook een Tibetaanse tv-presentatrice die al dertig jaar in overheidsdienst is, werd dagen ondervraagd en op tal van plaatsen werden cds met boeddhistische teksten in beslag genomen.
De rellen in Lhasa veranderden voorgoed het leven van de Tibetaanse toeristengids Dhundup (°1976). Precies een jaar geleden leidde hij nog Duitsers rond, nu leeft hij als erkend politiek vluchteling in België. Eigenlijk was het mijn droom om monnik te worden, zoals mijn drie broers, zo vertelt Dhundup, de zoon van een Tibetaanse boer met negen kinderen, die opgroeide in een dorp op 80 kilometer van Lhasa. Maar vanaf de rellen van 1989, die mijn broer drie jaar celstraf opleverden, werd het erg moeilijk. Je moest partijconnecties hebben om te worden toegelaten, veeleer dan een verwant die als dissident bekend stond. Monnik werd Dhundup niet, ingenieur of dokter evenmin, al behaalde hij erg goede schoolresultaten. Ik kwam op zich in aanmerking voor een opleiding elders in China, maar toen de kinderen van een partijkader slecht bleken te scoren, werden onze resultaten verwisseld. En zo vertrokken zij en bleef ik thuis. Als jongeman hing Dhundup veel in Lhasa rond, waar hij begreep dat een goede kennis van de Engelse taal erg veel voordelen kon hebben. Hij schreef zich in voor een avondcursus, maakte vrienden onder de uit India teruggekeerde Tibetaanse jongeren en begon op zijn achttiende als toeristische gids te werken. Drie jaar later, in 1997, wordt de jaarlijkse vernieuwing van de gidsenlicenties evenwel herzien. Peking vermoedt dat de uit het Indiase Dharamsala afkomstige gidsen pro-dalai lamapropaganda verkondigden in hun uiteenzettingen aan toeristen en verstrekt hen bijgevolg niet langer een vergunning. Ik kon bewijzen dat ik uit een dorp in de buurt van Lhasa kwam, maar omdat de Indiase Tibetanen mijn vrienden waren, zag ik mijn licentie evengoed ingetrokken. Het enige wat we toen nog konden doen, was mensen op bergtochten vergezellen, daar wordt je vergunning immers niet gecontroleerd. Op die manier een inkomen bijeenharken blijkt evenwel moeilijk en als een vriend in 2002 voor hem een baantje weet te versieren in Peking, aarzelt Dhundup niet. Wat me het meest opviel tijdens de vijf jaar die ik in de Chinese hoofdstad doorbracht, was de gigantisch vrijheid. Mensen waren niet bang om grappen te maken over hun leiders, niemand was ongerust over agenten in burger die conversaties meevolgden in restaurants, wat in Lhasa systematisch gebeurde. Aanvankelijk vond ik dat erg vreemd en vaak was ik er zelfs van overtuigd dat mensen me probeerden te provoceren met linke uitspraken. Ik kende immers voldoende vrienden in Lhasa die op die manier in de gevangenis waren beland. Bovendien begreep ik niet dat de kraampjes rond de Tibetaanse lamatempel in Peking fotos verkochten van de dalai lama, terwijl het bezit daarvan in heel Tibet met detentie wordt bestraft. Ik kon alleen maar concluderen dat Peking en Lhasa niet in hetzelfde land lagen. Dhundup kan in een erg vervuilde, hyperdrukke stad als Peking evenwel niet echt aarden en hij besluit in 2007 naar de Himalaya van zijn jeugd terug te keren. De eigenaar van een klein reisbureau neemt hem als niet-officiële gids en tolk in dienst. Het had iets subversiefs, je kon aan westerlingen in het Engels uitleggen wat je volk was overkomen, zonder te hoeven vrezen voor de Chinese politie. Die is immers niet meertalig. In maart van vorig jaar was Dhundup met drie Duitse toeristen op rondreis door Tibet, ze komen aan de vooravond van de rellen terug in Lhasa aan. Toen ik ze de volgende dag in hun hotel wilde ophalen, zeiden vrienden me dat iedereen binnen moest blijven. Ik logeerde bij kennissen, vrienden zeiden dat er overal werd geschoten en ik hoorde de tanks door de straten denderen. Op de ochtend van 17 maart belde mijn vriendin met het nieuws dat mijn huurkamertje door de politie was doorzocht. Ze hadden de fotos van de dalai lama gevonden en de kopieën van in India gemaakte Tibetaanse films. Je kunt beter wegblijven, zei ze, de agenten wilden dat je je bij het bureau voor Publieke Veiligheid meldde. Ik zou dus worden gearresteerd, of ik had meegedaan aan de rellen of niet, speelde schijnbaar geen rol. Vijf dagen later ben ik per bus naar een stad in de provincie Gansu gereisd, van waar ik de trein nam naar Peking. Twee maanden lang, tot hij erin slaagde om naar België te vertrekken, logeerde Dhundup in de Chinese hoofdstad bij vrienden. Hij had in alle kleine hotels geïnformeerd, maar ze namen geen Tibetaanse gasten op wegens veiligheidsproblemen. Ik vroeg hen of ik dan geen gewone inwoner van de Volksrepubliek was? Dhundup zegt dat hij nu al droomt van de dag dat hij terug naar huis kan, om er opnieuw toeristen rond te leiden. En om mijn moeder te zien, zegt hij met een zucht. Ze denkt dat ik in Peking een baan heb gevonden.
Afghanistan - interview met Goncourt-winnaar Atiq Rahimi
Atiq Rahimi, de zoon van de ex-provinciegouverneur van Pansjir, verliet Afghanistan in 1984, om na een jaar in Pakistan politiek asiel te krijgen in Frankrijk. Marguerite Duras Hiroshima mon amour verleidde hem tot een filmstudie aan de Sorbonne en anno 2009 heeft hij tal van documentaires en een film op zijn naam staan, alsook vier romans, waaronder het gelauwerde Syngué Sabour, dat binnenkort ook in het Nederlands verschijnt. Zijn eerste twee romans werden al vertaald. Sinds 2002 gaat Rahimi geregeld terug naar zijn geboorteland. Hij verfilmde er zijn debuut en geeft nu literatuur- en filmlessen aan studenten, met wie hij ook de soap De geheimen van dit huis maakte. Die is erg populair en inmiddels aan haar zestigste aflevering toe. In juli 2008 was hij er voor het laatst. Wat hij van de plannen vindt die Barack Obama dit weekend onthulde om met gematigde taliban te willen praten? Wat zijn taliban, en meer nog, wat zijn gematigde taliban?, vraagt Rahimi. Ik geloof dat het een louter politiek manoeuvre is om te verkopen dat de VS nu onderhandelen met diegenen die ze tegen december 2001 hadden verjaagd. Heeft het zin? Ach, het is natuurlijk niet met je vriend maar met je vijand dat je vrede sluit. Dialoog is beter dan oorlog. Alleen werden in het recente verleden al te veel kansen verkeken. Toen de taliban onttroond werden, was er bij de Afghaanse bevolking een erg positieve houding tegenover de westerse interventiemacht, in tegenstelling tot in Irak. Men hoopte echt dat ze voor ontwapening, demobilisatie en reïntegratie zouden zorgen en tegelijk was er het bewustzijn dat daar een externe macht voor nodig was in een land dat al sinds 1979 permanent in staat van burgeroorlog verkeerde. Aanvankelijk werden evenwel erg weinig troepen gestuurd, louter om Kaboel te beveiligen, alsook om te jagen op zogenaamde Al-Qaidaleiders. Bovendien werden allianties gesloten met krijgsheren van wie het verleden verdronk in meren van bloed. Die werden herbewapend, ze kregen nieuwe legitimiteit. In 2001-2002 beschikten we nochtans al over tal van rapporten die aangaven dat dit de foute strategie was en die tegelijk aangaven wat wel moest gebeuren. Daar kwam nog bij dat de VS inzetten op de foute man, Hamid Karzai, wiens bewind in het beste geval chaotisch genoemd kan worden. In plaats van werk te maken van een sociaal, cultureel en educatief programma voor het land concentreerde hij zich op een politiek programma en werd al te veel gekibbeld over de vraag of deze of gene partij bij de regering moest worden betrokken. En ondertussen was er geen geld voor de oorlogsweduwen, de weeskinderen, de gewezen strijders... Er kwam geen sociaal stelsel en we bleven met het familiale en clangebonden systeem zitten, dat zelfs werd versterkt. Als Obama daar wat wil aan doen, is dat een goede zaak, maar met de puinhoop die hij van Bush erft, wordt het niet makkelijk.
Geheim blunderrapport
Tegelijk blijkt nu uit een geheim rapport van de Rand Corporation dat er ook militair gigantisch werd geblunderd. De Nederlandse militairen bijvoorbeeld kregen opdracht om te bombarderen maar mochten vervolgens van hun Amerikaanse collegas de beelden niet zien van de gevolgen daarvan. Het rapport heeft het ook over operaties in dorpen, waarbij de deuren van de huizen worden opgeblazen en burgers nodeloos sterven, terwijl even aankloppen eigenlijk voldoende was geweest.
Welke impact heeft dat volgens u? Ik merk dat de jongeren met wie ik in de literatuur- en filmlessen werk, geen referentiekader hebben, ze geloven nergens concreet in, en zijn ontzettend teleurgesteld in het Westen. Ze zien hoe er fortuinen worden verkwanseld terwijl er voor hen weinig verbetert. Neem de hulp: van elke 100 dollar die er voor Afghanistan wordt uitgetrokken, worden er maximaal 15 gespendeerd aan de heropbouw. De rest vloeit naar het donorland terug, verdwijnt in de zakken van corrupte functionarissen of wordt verdonkeremaand. En kijk naar wat de Afghaanse oorlog het regime in Pakistan heeft opgeleverd: ze kregen 4 miljard dollar per jaar van Washington. Wie verrijkte zich op die manier? Ik geloof overigens dat de huidige wereldwijde crisis ook daarmee te maken heeft, het is tijd dat we ons bezinnen over wat we doen met de beschikbare middelen en hoe. Alleen vrees ik dat de stijgende werkloosheid in het Westen ervoor zal zorgen dat de aandacht afgeleid raakt van de oorlog in Afghanistan, Pakistan en Irak, terwijl de hele wereld voor de slechte reacties op die conflicten al een hoge prijs heeft betaald.
Is het een goed idee om, zoals VS-minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton suggereerde, ook Iran bij overleg te betrekken over Afghanistan? Zeker, want de hele regio is erbij betrokken. Wel vraag ik me af of er niet meer met de Golfstaten zou moeten worden onderhandeld. Zij zijn het immers die het radicale islamisme exporteren en financieren.
Obama stuurde al 5.000 extra troepen en wil in totaal 17.000 extra manschappen naar Afghanistan. Steunt u dat plan? Het hangt ervan af wat hun opdracht en mandaat is. Als het is om in Kaboel te gaan zitten, dan niet. En nogmaals, eind 2001 lagen de kaarten echt een stuk eenvoudiger.
Oog om oog, dat is waar het de Iraanse Ameneh Bahrami om gaat. Letterlijk. De man die haar bij een zuuraanval vijf jaar geleden blind maakte, verliest binnenkort ook zelf het zicht.
Het verhaal van deze Iraanse vrouw die in Spanje medische hulp kreeg, begint in 2002, toen ze elektronica studeerde aan de universiteit. Een van haar medestudenten werd verliefd op haar maar Bahrami voelde niets voor de man en zelfs toen hij haar begon te bedreigen bleef ze volhouden dat ze nooit met hem zou trouwen. Op een middag in november 2004 was ze na haar werk bij een medisch bedrijf op weg naar de bushalte, toen ze merkte dat ze werd gevolgd. Toen ze zich omdraaide, kreeg ze zuur in het gezicht gegooid door afgewezen aanbidder Majid Movahedi. Bahrami verloor er het zicht door en raakte zwaar gewond. Ze onderging al meer dan tien operaties en er volgen er nog verschillende. Haar aanvaller Movahedi gaf zichzelf een maand na de feiten aan. Hij heeft nergens spijt van, hij deed het uit liefde. Bahrami kon voor zijn bestraffing kiezen tussen compensatie of zogenaamde qisa-rechtspraak, waarbij de dader hetzelfde letsel wordt toegebracht als zijn slachtoffer. Bahrami koos resoluut voor die laatste optie. Alleen zijn vrouwen maar half zoveel waard als mannen in Iran, het zag er dus naar uit dat de man het zicht in slechts één oog zou verliezen, tenzij Bahrami ook de compensatie van 20.000 euro liet vallen, wat ze prompt deed. Movahedi ging tegen de uitspraak in beroep, maar de rechter herbevestigde die. Bijgevolg is het nu nog een kwestie van dagen of weken voor de man zuurdruppels in beide ogen krijgt en permanent blind wordt. Bahrami zegt dat het haar niet om wraak te doen is, maar dat ze wil dat er geen nieuwe slachtoffers vallen. Ze gelooft dat de bestraffing van een man voor een dergelijk misdrijf potentiële geweldenaars twee keer zal doen nadenken. Op de Iraanse internetsites kon ze evenwel niet altijd op evenveel begrip rekenen. Vooral mensenrechtenactivisten stellen zich grote vragen bij de bestraffing van Movahedi. Dat een staat zijn burgers dergelijke barbaarse dingen kan aandoen en nog zegt legitiem te handelen, is totale waanzin, aldus een blogger. Bahrami wil evenwel niet terugkomen op haar beslissing. Ze wijst erop dat hij louter in de ogen druppels krijgt, terwijl zij permanent verminkt is.
