Stories that remain too often untold/ Histoires oubliées
31-12-2009
AFGHANISTAN - de prijs van een dode burger
"We hebben geen geduld meer. Ondanks alle beloften verandert er niets. Als het weer gebeurt, dan ruilen we onze pennen voor wapens." Dat waren de slogans die een paar honderd studenten tijdens een optocht in Jalalabad, Nahangar, scandeerden, afgewisseld met 'Weg met president Karzai' en 'Dood aan president Obama'. De studenten hekelden de tien doden die maandag vielen bij een VS-operatie in de oostelijke provincie Kunar. De NAVO-troepen in Afghanistan haastten zich te verklaren dat ze niet hadden deelgenomen aan deze raid, waarbij acht jongens van tussen 13 en 18 jaar oud omkwamen, alsook twee twintigers. Aan VS-zijde klonk het eerst dat het een gezamenlijke operatie met Afghaanse troepen betrof, maar het Afghaanse defensieministerie verklaarde dat het een louter Amerikaanse aanval was. Eerst werd ook volgehouden dat het om 'strijders' ging die werden uitgeschakeld maar gisteren concludeerde de presidentiële gezant Asadullah Wafa, die een onderzoek verrichtte, dat de doden stuk voor stuk burgers waren en in hoofdzaak kinderen. Het is de tweede keer deze maand dat er burgerdoden vallen bij raids van de VS- en de NAVO-troepen in Afghanistan. Op 8 december werden twaalf mensen vermoord in Mehtar Lam. Toen luttele dagen later voor het gebouw van de gouverneur van de provincie Laghman werd betoogd, opende de politie het vuur. Twee mensen stierven, er viel minstens één gewonde. Bij het gros van deze raids blijft onduidelijk hoe de vork in de steel zit en berichten in de trend van 'taliban gedood bij militair treffen' zijn vaak niet controleerbaar. Gisteren spraken verschillende journalisten evenwel met een tienjarige jongen, Rafiullah, wiens vader bij de raid in Laghman werd gedood. "De buitenlandse soldaten drongen ons huis binnen", vertelt de jongen. "Mijn vader vroeg wie ze waren en wat ze kwamen doen. Ze maakten hem met een kogel in het hoofd af en zeiden: 'Wees stil en toon ons waar de wapens zijn'."
Tien procent meer burgerdoden
In juni beloofde de nieuwe VS-opperbevelhebber voor Afghanistan, Stanley McChrystal, dat het vermijden van burgerdoden zijn allereerste doel zou zijn. Dat goede voornemen weerspiegelt zich voorlopig evenwel niet in de treurige statistieken. Volgens de VN vielen er in de eerste tien maanden van dit jaar 10 procent meer burgerdoden dan in diezelfde periode van vorig jaar: 2.034 versus 1.838 in 2008. In het hele vorig jaar vielen er 2.118 burgerdoden en dat was een toename met maar liefst 40 procent in vergelijking met 2007. Een derde daarvan was aan de NAVO en de VS toe te schrijven, zes op de tien mannen, vrouwen en kinderen stierven door aanvallen van de taliban, die steeds meer gebruikmaken van zelfgemaakte bommen.
De burgerdoden staan in schril contrast met het aantal buitenlandse soldaten dat sinds de VS-invasie in het najaar van 2001 in Afghanistan is overleden. Dat zijn er 1.557, minder in acht jaar tijd dan Afghaanse burgers in tien maanden. 941 van hen waren VS-soldaten, gevolgd door 244 gesneuvelde Britten. Dit jaar ging het wel behoorlijk hard: bijna een derde van de gesneuvelde militairen, stierf in 2009.
De gigantische onveiligheid voor de modale Afghaanse burger weerspiegelt zich ook in het almaar slinkende aantal terugkerende Afghaanse vluchtelingen uit de buurlanden. Sinds de Sovjetinvasie van 1979 deed de oorlog maar liefst 6 miljoen Afghanen vluchten. Meteen na de val van de taliban keerden 1,834 miljoen mensen terug. In 2008 waren dat er nog 278.000 en voor dit jaar had de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR de vrijwillige terugkeer van 210.000 mensen verwacht. Het zijn er uiteindelijk niet meer dan 54.000 geworden. Tot op heden leven 2,5 miljoen Afghanen, doorgaans in erg moeilijke omstandigheden, in beide landen, waarvan 1,7 miljoen in Pakistan.
Acht Amerikanen gedood
Tijdens een aanval in het oosten van Afghanistan zijn acht Amerikanen om het leven gekomen. Dat meldden de VS-ambassade en de NAVO in Kaboel. Waarschijnlijk gaat het om een zelfmoordaanslag, zei een westerse militaire functionaris die anoniem wou blijven. De aanval vond plaats in de provincie Khost. Volgens een woordvoerder van de door de NAVO geleide ISAF-macht zijn de slachtoffers geen militairen van de ISAF-troepen.
Ondanks de vele internationale clementieverzoeken werd de als mentaal onstabiel omschreven Brit Akmal Shaikh gisterochtend in China terechtgesteld. Hij smokkelde vier kilo heroïne. De hoeveelste terechtstelling het dit jaar in China betrof, is niet te zeggen, want dergelijke statistieken zijn staatsgeheim. China executeert meer mensen dan welke andere staat ook ter wereld. Per hoofd van de bevolking gaat alleen Iran voor. Meer dan driekwart van de Chinezen is voor de doodstraf voor moordenaars, de helft ook in geval van drugsdelinquenten. Veel beklaagden krijgen evenwel geen eerlijk proces. Afgaande op de officieel in de media gemelde gevallen waren er volgens Amnesty in 2008 minstens 1.718 terechtstellingen in China, maar organisaties zoals Dui Hua geloven dat het er veel meer waren. In vergelijking met veel andere landen is de uitvoering van de doodstraf in China een behoorlijk gezwinde zaak. Nadat de Intermediaire Volksrechtbank een doodsvonnis uitspreekt, volgen twee vormen van beroep, een dat door de beklaagde kan worden aangespannen en een dat sinds 2007 automatisch plaatsvindt. Alle doodstraffen moeten nu door het Hooggerechtshof worden bekrachtigd, wat volgens een overheidsrapport resulteerde in een daling van het aantal doodstraffen met 15 procent. Korte tijd na deze twee beroepsvormen wordt de executie uitgevoerd. Ter dood veroordeelden krijgen de kogel of een dodelijke spuit en de terechtstelling wordt steeds uitgevoerd door een gedetacheerde van het leger. China hanteert tevens het systeem van doodstraf met opschorting: de rechtbank kan de beklaagde twee jaar de tijd geven om via goed gedrag een omzetting van de straf in levenslang te bewerkstellingen, wat volgens Human Rights Watch in een kwart van de gevallen gebeurt.
Culturele traditie
"We hebben een juridische en culturele traditie die zegt dat hij die moordt, zelf zal sterven", argumenteert Chen Xingliang in Destiny of the Death Penalty in China in the Contemporary Era. Al tweeënhalf millennium lang wordt het uitvoeren van de doodstraf 'redelijk' genoemd. Honderden misdaden konden je de kop kosten. Tijdens het eerste grote keizerrijk, de Han, (202 v. Chr-220 na Chr.) waren het er 409, tijdens het laatste, de Qing (1644-1911) zelfs 840. Uit het onderzoek dat Dietrich Oberwittler en Qi Shenghui eind 2007 in drie Chinese provincies deden, blijkt dat de redenering dat een moordenaar moet sterven, nog steeds door meer dan driekwart van de bevolking wordt onderschreven.
Volgens professor Chen evolueert China toch gaandeweg naar een afschaffing van de doodstraf, zij het dat het gros van de Chinese rechtsgeleerden vindt dat de tijd er niet rijp voor is. Ze roepen een laag algemeen onderwijsniveau in, een hoge criminaliteit alsook een falende sociale controle door armoede. Bovendien geloven ze dat de afschaffing het gevolg hoort te zijn van een gradueel proces, dat moet beginnen bij het beperken van het aantal halsmisdaden.
Dat de afschaffing van de doodstraf in het verschiet lag, werd al eerder gedacht. Toen de Keizerlijke Commissarissen voor Juridische Hervormingen, Wu Tingfang en Shen Jiaben, honderd jaar geleden een memorandum publiceerden dat het afhakken van ledematen, het onthoofden van ter dood veroordeelden en het verminken van lijken verbood, werd daarin een voorbode gezien van een liberalere wetgeving. Executie kon alleen nog door verhanging en in 1910 werd het aantal halsmisdrijven zelfs teruggebracht van 840 tot een luttele twintig. "Het is opmerkelijk", schrijft professor Chen, "dat de hervormingen van Shen en Wu de kloof tussen China en het Westen leken te dichten, terwijl het daarna weer de andere kant opging."
China's doodstrafbeleid maakte de voorbije decennia tal van bochten. In de eerste jaren van de Volksrepubliek waren terechtstellingen een belangrijk instrument voor de consolidatie van de macht. Volgens het in 1996 gepubliceerde onderzoek van het Researchcentrum voor Partijgeschiedenis van het Centraal Comité van de Chinese Communistische Partij werden tussen 1949 en 1952 1.157.600 mensen 'neergeslagen', wat voor meer dan 873.000 van hen betekende dat ze nooit meer opstonden.
Nieuwe strafwet
Toen Deng in 1978 de Vier Moderniseringen lanceerde, werd een nieuwe strafwet van kracht. Voortaan stond op 28 misdrijven de doodstraf. Het executeren van minderjarigen en zwangere vrouwen werd verboden en de opschortingsregel van twee jaar werd ingevoerd. Sindsdien waren er nog vier wetswijzigingen: eerst steeg het aantal halsmisdaden in 1982-'83 tot 74, waarbij naast hooliganisme en souteneurschap ook bepaalde economische misdrijven in de dodelijke lijst werden opgenomen. In 1997 werden daar zes vergrijpen uit geschrapt, wat volgens professor Liu Renwen van de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen resulteerde in maar liefst een halvering van het aantal executies.
De discussie over de doodstraf is evenwel ook die over de billijke rechtsgang en precies daar wringt de schoen. De rechterlijke macht is in China niet onafhankelijk. Rechters worden door het partij of staatsapparaat benoemd. Bovendien worden veel bekentenissen onder foltering afgedwongen. Dat mag officieel niet maar aldus verkregen bewijsmateriaal bewijsmateriaal wordt wel aanvaard. De verdediging heeft veelal geen toegang tot alle bezwarende stukken en het contact met de cliënt is beperkt. Ook vinden veel rechtszaken achter gesloten deuren plaats. Bovendien zijn advocaten verplicht lid van de balie die hen 'adviseert' aangaande zaken die beter niet worden aangenomen. Zij moeten jaarlijks een nieuwe beroepsvergunning aanvragen en wie al te veel dergelijke raadgevingen in de wind slaat, krijgt geen nieuwe licentie.
De beelden van Iraanse jongeren met stenen in de handen of bebloede gezichten en van in brand staande motorfietsen van leden van de Basijimilitie, laten er weinig twijfel over bestaan: de Iraanse winter is er een van contestatie. Gisteren kwam het opnieuw tot onlusten, toen de politie traangas gebruikte tegen een menigte die rouwde om de dood, zondag, van de neef van oppositieleider Mousavi. Naar verluidt is het lijk van deze Ali Mousavi overigens spoorloos verdwenen.
Nog gisteren werden minstens tien oppositiefiguren opgepakt en in binnen- en buitenland werd het repressieve optreden van de overheid gehekeld.
Zoveel is zeker: miljoenen Iraniërs willen verandering en die verzuchting is niet eens nieuw. Als zeven op de tien kiezers Mohammad Khatami (1997-2005) tot achtste president hebben verkozen, dan was dat precies omdat ze hoopten dat hij het over een andere boeg zou gooien. Bovendien bleek in 2002 al uit een opiniepeiling dat niet minder dan driekwart van de burgers voorstander was van een poging tot heraanknoping van de diplomatieke betrekkingen met de VS, die sinds de Islamitische Revolutie van 1979 als aartsvijand gelden. Een ander onderzoek in diezelfde periode gaf aan dat 94 procent van de ondervraagden vond dat "Iran dringend nood had aan hervormingen" en dat 71 procent voorstander was van "een referendum over de verkieslijke vorm van bestuur voor het land". Klein detail: de onderzoekers die die peilingen uitvoerden, zaten een week na het bekend raken van de resultaten achter de tralies.
De zucht naar verandering is reëel, maar zullen de boegbeelden waarachter de demonstranten zich sinds de gewraakte stembusgang van juni scharen daar ook voor zorgen? De leiders van deze zogenaamde Groene Beweging worden al te makkelijk voor democratische alternatieven voor het huidige regime versleten. Maar het zijn stuk voor stuk establishmentfiguren. Twee van hen, Mehdi Karroubi en Mir Hossein Mousavi, waren kandidaat bij de verkiezingen. Tweeduizend mensen wilden eigenlijk meedingen naar de gunst van de kiezer maar slechts van vier, waaronder dit duo dus, werden de 'islamitische geloofsbrieven' acceptabel bevonden.
Je ziet het ook aan hun cv: Karroubi was parlementsvoorzitter tussen 2000 en 2004 en noemt zich 'een groot aanhanger van ayatollah Khomeini'. In de jaren negentig ageerde hij fel tegen de door toenmalig president Hashemi Rafsanjani (1989-1995) geplande introductie van markthervormingen. Mousavi profileerde zich aan het begin van zijn verkiezingscampagne resoluut als "een man van principes", die een terugkeer wilde naar "de echte waarden van de Islamitische Revolutie". Hij was vanaf 1981 acht jaar lang de premier van Khomeini. Toen die begin 1989 de executie van zo'n 6.000 opposanten gelastte die al jaren in de cel zaten, protesteerde Mousavi niet. Hij verschilde daarin sterk van Khomeini's gedoodverfde opvolger ayatollah Hossein-Ali Montazeri, die vorige zondag is overleden. Deze man bestempelde de terechtstellingen als 'onislamitisch' en sprak zich tevens uit tegen de fatwa tegen schrijver Salman Rushdie. Bijgevolg werd hij aan de kant geschoven.
De Iraans-Amerikaanse onderzoeker Ray Takey stelde in een interview naar aanleiding van Montazeri's dood nog dat "zijn koppigheid hem wellicht noodlottig is geworden. Als hij in 1989 iets voorzichtiger was geweest en gewoon had afgewacht tot de hoogbejaarde, doodzieke Khomeini overleed en hij diens plaats als velayat-e-faqih of opperste leider kon innemen, had hij veel meer voor zijn land kunnen betekenen dan nu."
Robert Baer, een gewezen CIA-specialist voor het Midden-Oosten en auteur van The Devil We Know: Dealing with the New Iranian Superpower herinnerde zich onlangs in Time nog een ander aspect van het premierschap van Mousavi. "Hij was diegene die onder Khomeini's banier van de radicale, revolutionaire islam die naar de hele regio moet worden geëxporteerd verantwoordelijk was voor het netwerk van door Teheran gefinancierde terreurorganisaties die in Libanon evengoed als in Koeweit of Irak actief waren." Hij schreef dat hij de jongste tijd alarmerende e-mails kreeg van bevriende Libanese veiligheidsagenten. "Jullie moeten wel gek zijn om Mousavi te steunen", schreef een van hen,"ben je vergeten dat hij de patroon was van de in 1982 opgerichte Hezbollah?"
"Het is een goede zaak dat Mousavi zijn gewelddadige verleden achter zich heeft gelaten, maar laat ons zijn ver-van-democratische roots toch niet vergeten", aldus Baer. "Daarmee wil ik de andere presidentskandidaten niet ophemelen", vervolgt hij. "Mehdi Karroubi was net zo goed als Mousavi betrokken bij de perikelen in Libanon. Ahmadinejad zat bij de Revolutionaire Garde en Mohsen Rezaei (de vierde presidentskandidaat) was zijn commandant. Dit alles zou er ons minstens moeten aan herinneren dat er in termen van politieke leiders geen goede keuzes zijn in Iran."
De factor-Rafsanjani
Niets is wat het lijkt. Sommige experts menen dat de man achter de massa's op straat niemand minder is dan gewezen president Hashemi Rafsanjani. Zo zag Ahmadinejad het alvast tijdens een controversieel tv-debat een week voor de verkiezingen. "Vandaag sta ik hier niet alleen tegenover Mousavi maar evengoed tegenover ex-president Mohammad Khatami (1997-2005) en ex-president Rafsanjani." En wellicht had hij geen ongelijk. Waarnemers zijn het erover eens dat Mousavi alleen tot een dergelijke verbluffende verkiezingscampagne in staat was door de steun van beide gewezen staatshoofden. Van Rafsanjani kreeg hij de financiële middelen, een breed netwerk van erg verschillende sociale groepen die zich anders nooit achter één en dezelfde kandidaat zouden verenigen, alsook de nodige fora voor electorale meetings. Het was ook Rafsanjani, die in de jaren tachtig de 'haai' werd genoemd omdat hij zo'n meedogenloze politieke manipulator was, die Khatami wist te strikken voor het Mousaviproject.
Dat Rafsanjani zich uit de naad zou werken voor Mousavi is op het eerste gezicht merkwaardig. Toen hij in 1989 zijn job als parlementsvoorzitter inruilde voor die van president, was het aan de deur zetten van premier Mousavi net een van zijn eerste beleidsdaden. De weggestuurde eerste minister wijdde zich twintig jaar lang aan zijn andere liefde, het schilderen, tot hij dit voorjaar door diezelfde Rafsanjani weer uit zijn atelier werd gehaald.
De Haai heeft ervaring met dat soort manoeuvres. Hij deed het in 1997 ook al met Khatami en in beide gevallen betreft het een poging om de machtsstrijd binnen de top in zijn eigen voordeel te beslechten. Net zoals toen betreft het een oorlogsdaad tegen Ali Khamenei. Vroeger leken die twee nochtans nauwe bondgenoten. Toen Khomeini in juni 1989 overleed, werden beide mannen in de tandem van president en Opperste Leider naar voren geschoven om het roer over te nemen van een door de vete met Montazeri intern verzwakte elite. Professor Ali Ansari poneert in Iran under Ahmadinejad dat Khamenei met Rafsanjani's zegen Opperste Leider werd en dat hij er tevens voor ijverde dat die functie grondwettelijk met een absolute macht werd uitgerust, maar dat hij zich dat later erg beklaagde.
Aanvankelijk leek het onderstutten van Khamenei noodzakelijk: de man was geen ayatollah, hij genoot weinig steun onder de religieuze elite en beschikte niet over een eigen machtsbasis. De bedoeling was dat de Opperste Leider een soort van religieus monument van het systeem werd. En ondertussen kon Rafsanjani zijn macht als president uitbouwen, waardoor hij het machtigste staatshoofd sinds de revolutie van 1979 werd.
Alleen pakte het in verschillende opzichten slecht uit. De president maakte zich binnen de verschillende facties van de macht erg onpopulair met zijn economisch beleid, dat vooral zorgde voor een oplopende inflatie en een gapende welvaartskloof. En Khamenei zelf was niet van plan een religieuze mascotte te blijven. Het machtsblok van de harde lijn zag in hem een koevoet om Rafsanjani's macht te breken en moedigde hem aan om zich te profileren als de erfgenaam van de charismatische macht van Khomeini.
Rafsanjani sloeg in 1997 terug door Khatami te lanceren als presidentskandidaat. Hij bleek een goede keuze: zijn religieuze credentials waren meer dan behoorlijk, hij beschikte over een groot charisma en was voorstander van een secularisering van het regime. Khatami werd ook voor een tweede ambtstermijn herkozen, maar de aanhoudende pogingen van het conservatieve blok om zijn beleid te ondermijnen eisten hun tol. Teleurgesteld keerde het electoraat zich tijdelijk van de politiek af.
De conservatieven sloegen in 2005 terug met de kandidatuur van Ahmadinejad, die overtuigde met populistische oplossingen, een onwaarschijnlijk optimisme en grote hoeveelheden petrodollars. Het Khameneiblok maakte van Ahmadinejads bewind handig gebruik om Rafsanjani zoveel mogelijk te raken, met name in het hart van zijn economische belangen. Bijgevolg besloot de gewezen president andermaal zijn kans te wagen, dit keer met Mousavi. Sinds het met de verkiezingsuitslag misging, hult de Haai zich in stilzwijgen.
Khamenei kop van Jut
Opvallend is dat het mikpunt van het protest in de voorbije maanden is verschoven van Ahmadinejad naar Khamenei, die tegelijk oppermachtig, omnipresent en (in het Westen) nauwelijks bekend is. Nochtans, weinig leiders beschikken over zoveel macht als deze man: hij benoemt de hoofden van het gerecht, het leger, de Islamitische Revolutionaire Garde, de politie, de tv en de radio en kan eigenhandig de oorlog of vrede verklaren. Bovendien stelt hij persoonlijk de helft van de leden van de Raad van Wachters aan, die op hun beurt kandidaturen voor presidents- en parlementsverkiezingen goed- of afkeuren en hun veto stellen tegen 'foute' parlementsbeslissingen.
Evenmin onbelangrijk is dat deze bebrilde geestelijke aan de kassa zit. Meer dan elke andere leider kan hij beslissen wat er met de Iraanse petrodollars gebeurt. Khamenei bestiert daarnaast een schimmig net van steenrijke bonyads of liefdadige stichtingen en heeft de beschikking over de inkomsten van de vele religieuze schrijnen in het land, waar devote burgers fortuinen aan schenken.
En toch gelooft de in Nederland wonende Iraanse politieke vluchteling en schrijver David Danish dat Khameneis macht tanend is. "De man is erg ziek en heeft ook tal van geestelijke klachten. Er doen al geruime tijd geruchten de ronde dat hij niet lang meer zal leven. Dat stelde Ahmadinejad in staat om zijn greep te verstevigen. Vroeger was hij de schoothond van de Opperste Leider, nu niet meer. Je zag het ook bij zijn bekrachtiging als president: tot eenieders verwondering kuste hij Khameneis hand niet, wat erg veelzeggend is, maar wel zijn schouder. Ahmadinejad weet zich verzekerd van de steun van het leger, en dat is waar het op aankomt. Als de huidige confrontatie te lang duurt, dan komt er een militaire coup en dat is in het voordeel van de president.
"Oorlog zou Ahmadinejad ook helpen. Daarom is hij zo compromisloos in het hele nucleaire debacle met het Westen: als er een externe vijand kan worden gecreëerd, ontstaat er binnenlandse solidariteit. Het is dan legitiem dat het leger de touwtjes in handen heeft en dat je genadeloos tegen elke vorm van tegenstand optreedt."
De mollahs en het volk
Niets is wat het lijkt. Een oppervlakkige beschouwing van de Iraanse burger die naar vrijheid snakt laat hem of haar makkelijk frontaal crashen op het schild van de dogmatische godsvrucht van een monolitische theocratie. Het hierboven al aangestipte verhaal van ayatollah Montazeri, wiens beeltenis zondag overigens door velen werd gedragen, geeft al aan dat deze voorstelling niet klopt. En Montazeri mocht dan de meest gerespecteerde en bekendste van alle antiregeringsstemmen binnen het religieuze establishment zijn, de enige was hij geenszins.
Ayatollah Jallaledin Taheri, die in 2002 ontslag nam als leider van het Vrijdagsgebed in Isfahan uit onvrede met het overheidsbeleid, noemde de gehekelde herverkiezing van Ahmadinejad in juli 'onwettig' en 'tiranniek'. Toen de man afgelopen week een herdenking voor Montazeri wilde leiden, werd hem dat door de politie verhinderd. Zijn huis werd omsingeld door de Basijimilitie en toen de menigte daarvan op de hoogte raakte, begaven honderden mensen zich naar Taheri's huis. 'Dood aan Khamenei' werd er gescandeerd, 'zijn macht is leeg'.
"Met uitzondering van een paar geestelijken die nauwe banden hebben met het regime, heeft niemand zijn steun uitgedrukt voor Ahmadinejad noch zijn zege erkend", zo stelde Hojatoleslam Mohammad Ali Ayazi enige tijd geleden in een interview met Radio Free Europe. "Ayatollah Safi, Ayatollah Makarem Shirazi, Ayatollah Zanjani en anderen hebben expliciet of impliciet hun verzet geuit." En toen Ayazi werd gevraagd of hij dacht dat de geestelijken hun woorden zouden inslikken nu duidelijk was dat Ahmadinejads zege niet wordt herroepen, zei de man dat "zoiets voor mensen in een dergelijke functie niet gebruikelijk is". Volgens hem gaat de onvrede met het regime overigens veel verder terug dan de huidige verkiezingen. Hij vertelt dat ze in de laatste twee jaar van Ahmadinejads eerste ambtstermijn niet meer met hem wilden vergaderen.
De breuk tussen de regering en het religieuze establishment werd in september nog pijnlijk duidelijk, toen Khamenei verordonneerde dat het Eidfeest, dat de ramadan afsluit, op 20 september zou vallen. De ayatollahs in de heilige stad Qom opteerden evenwel voor 21 september en die datum werd door het gros van de bevolking gerespecteerd.
De zes maanden durende twisten gaan niet tussen democraten en autoritaire leiders maar is een machtsstrijd tussen twee blokken van het establishment. De in hoofdzaak jonge demonstranten worden gewoon gebruikt in die krachtmeting.
Lange tijd hebben Irankenners geargumenteerd dat het regime in Teheran precies door zijn hybride aard - met een onwrikbare viceregent van God als baas en onbenullige kantoorhulpen die rechtstreeks zijn verkozen door het volk - al dertig jaar standhoudt. De zweem van democratie die verkiezingen altijd verstrekken, vormde een periodieke uitlaatklep voor groeiend populair ongenoegen. En zodra dat schouwspel achter de rug was, werd het weer business as usual.
Niet zo dit keer: de herverkiezing van president Ahmedinejad ligt onderhand zes maanden achter ons en nog komen duizenden mensen op straat om de legitimiteit van zijn zege en ondertussen van het hele regime te hekelen.
Dat heeft evenwel meer te maken met de breuk binnen het establishment van de Islamitische Republiek en de daaruit voortvloeiende machtsstrijd dan met een reële zucht naar politieke verandering bij individuen als Mir Hossein Mousavi of Mehdi Karroubi, om maar twee van de boegbeelden van de zogenaamde Groene Beweging te noemen. Het valt zelfs te vrezen dat zij het sterke ongenoegen van de jonge, stedelijke middenklasse bovenal als een middel gebruiken om hun eigen objectieven te realiseren. Ze willen vooral zelf de touwtjes in handen krijgen, zonder dat daar een radicaal andere maatschappelijke koers aan wordt gekoppeld. Mousavi zei het van bij het begin van de kiescampagne al herhaaldelijk: hij wil terug naar de "echte waarden van de revolutie", Karroubi ziet zich als "een trouw aanhanger van Khomeini".
De kans dat de duizenden jongeren die hun leven riskeren in het treffen met de agressieve Basiji-militie inderdaad verlangen naar een restauratie van de Khomeini-ideologie pur et dur, is behoorlijk klein. Ze zijn wars van de revolutionaire, politieke islam die zoveel mogelijk geëxporteerd moet worden naar de buurlanden, zodat ook daar het 'dar es islam' of huis van de islam kan worden gecreëerd. Evenmin hebben ze de 'uitvoering van Gods wil met de sharia als richtsnoer' voor ogen, om nog maar te zwijgen van Khomeini's opvattingen over het leiderschap. De geestelijke zag zichzelf als de perfecte man zonder zonde, vol wijsheid en kennis van het goddelijke, kortom de viceregent van God op aarde.
Die overtuigingen staan haaks op de resultaten van de opiniepeilingen die voor de sluiting van het enige onafhankelijke peilingsbureau in 2002 werden verricht. Daaruit bleek dat een meerderheid van de bevolking voorstander was van een seculiere, moderne staat die de diplomatieke relaties met de VS herstelt en die democratische hervormingen doorvoert. Waarom zoveel mensen zich dan toch achter die Groene Beweging van Mousavi en Karroubi scharen? Bij gebrek aan alternatieven, vrees ik, het verhaal van de eenoog in het land der blinden.
Veel slaagkansen geven velen hen overigens niet. Zolang Ahmedinejad kan rekenen op het leger en het repressie-apparaat, kan hij in het zadel blijven en voorlopig zijn er geen tekenen dat die gaan twijfelen aan de legitimiteit van hun optreden. Sterker nog, verschillende waarnemers menen dat aanhoudende twist wellicht in een heuse militaire coup zal resulteren, gevolgd door een nieuwe vlaag van stringente repressie.
Gesteld dat de ordediensten, zoals bij de omverwerping van de sjah in de lente van 1979, zich alsnog afzijdig houden en daarmee het politieke lot bezegelen van Ahmedinejad en Khamenei, dan nog is de kans op een happy end niet echt groot.
De vreemde mengvorm van dit regime heeft namelijk niet alleen voordelen, ze is tegelijk de achillespees van het systeem: de velayat-e-faqih of Opperste Leider heeft het eerste en het laatste woord. Graduele hervorming van binnenuit is door die constitutionele dwangbuis niet mogelijk. En dus is er geen alternatief voor een of andere vorm van revolutie.
Bloedige jaren zeventig en tachtig
Net op dat punt schuilt een gigantisch gevaar in de demografische samenstelling van de bevolking. Zestig procent van de Iraniërs is jonger dan dertig en heeft bijgevolg de erg bloedige jaren zeventig en tachtig niet bewust meegemaakt. Ze kennen de verhalen van ideologisch linkse ooms en tantes die stierven in de handen van de geheime politie van de sjah alleen van derden. Hetzelfde geldt voor die van hun alweer linkse familieleden die net voor Khomeini's dood op zijn bevel werden geëxecuteerd na jaren van eenzame opsluiting.
Velen zullen door de huidige impasse worden verleid tot revolutionaire dromen, deels omdat ze geenszins beseffen welke hoge prijs daarvoor kan worden betaald. Het regime van zijn kant heeft de voorbije zes maanden andermaal bewezen dat het er niet voor zal terugschrikken om het bloed van de eigen burgers te laten vloeien.
De Nigeriaanse bladen berichten er in alle toonaarden over. Wat bezielt een jongen uit een fenomenaal rijke en machtige familie om zijn toekomst te vergooien met een pak explosieven? Had Umar Farouk Abdulmutallab niet alle kansen van de wereld gekregen, waren zijn privileges niet weergaloos? En wie kan zich de impact van Abdulmutallabs mislukte poging voorstellen op het al niet smetteloze imago van Nigeria? "Als er vier landgenoten voor heroïnesmokkel bij de kraag worden gevat, dan gelden we collectief als drugskoeriers, maken een paar mensen zich schuldig aan frauduleuze e-mailspaarschema's, dan krijgen we nationaal het etiket van financiële sjoemelaars opgeplakt, wie weet welke rampspoed ons nu wacht", schrijft een columnist in This Day. De man besluit met zijn sympathiebetuiging voor Abdulmutallabs vader, de gewezen minister van Economie onder president Obasanjo die tot begin deze maand First Bank Nigeria leidde, een van de grootste financiële banken van het land. "Hij verdient onze sympathie", schrijft hij, "al was het maar omdat hij mislukt is als vader". De biografische details over Abdulmutallab blijven schaars. Duidelijk is wel dat de jongeman zijn reis naar het paradijs waar 72 houris zouden wachten, drie dagen na zijn drieëntwintigste verjaardag had gepland. Hij had zich met iets meer dan 2.000 dollar cash op 16 december een ticket naar Amsterdam en dan Detroit aangeschaft en moest officieel op 8 januari terug in Lagos, Nigeria aankomen. Abdulmutallab werd geboren in een Haussa-familie in het Noord-Nigeriaanse Katsina, een van de deelstaten met een duidelijke islamitisch fundamentalistische kern. Toen hij vijf was, braken in Katsina grootschalige interreligieuze rellen uit, waarbij tal van doden te betreuren waren. In 2000 werd in de deelstaat de sharia ingevoerd voor het strafrecht. En aldus kon de ongehuwde jonge moeder Amina Nawal er twee jaar later worden bedreigd met de doodstraf door steniging wegens overspel, een lot waar ze door grote internationale druk nog aan ontsnapte. In 2006 haalde Katsina andermaal het wereldnieuws, toen de boosheid om de Mohammed-cartoons daar in de dood van twee mensen resulteerde.
De 23-jarige Nigeriaan komt met andere woorden niet meteen uit een liberale omgeving. Hoewel, de realiteit van Katsina werd hem grotendeels bespaard. Abdulmutallab zat namelijk in het Togolese Lomé op school, op de erg elitaire Britse School nog wel.
Godvruchtig
Daar had hij onder meer les van ene Mike Rimmer, die zich nu Abdulmutallabs reactie op 11 september herinnert. Korte tijd na de aanslagen in New York vertrok de leraar met Abdulmutallab en diens klas op schoolreis naar Londen en de groep had het vaak over de gebeurtenis. Abdulmutallab, wie Rimmer omschrijft als erg verstandig en vriendelijk, was de enige die de taliban verdedigde. De leraar geschiedenis dacht dat hij gewoon advocaat van de duivel speelde maar hij ontkent niet dat de toen 15-jarige jongen bijzonder godvruchtig was. "Hij had het met zijn medeleerlingen vaak over de islam, bad zeer geregeld en hield er een strikte visie op na", aldus Rimmer. Maar tegelijk was zijn beste vriend een christen en dus dacht de leraar, en velen met hem, dat het een kwestie van jeugdig extremisme was dat er met de tijd wel zou uitgroeien. Waar die ideologische beïnvloeding vandaan kwam, is overigens nog niet duidelijk.
In 2005 ging Abdulmutallab studeren aan het Londense University College, waar hij een ingenieursstudie volgde. Medeleerlingen uit die tijd herinneren zich dat hij erg gelovig was, hield van hip hop en er waarschijnlijk geen vriendinnetje op nahield. Abdulmutallab woonde er in het familie-optrekje in centraal-Londen, in Mansfield Road, vlakbij Oxford Street. Het pand waarin hij resideerde had zo'n 2 miljoen pond gekost.
Troebele familierelaties
Abdulmutallab bleef tot november 2008 in Londen en toen hij vertrok had hij een meerjarig, multipe-entry-visum voor de VS op zak. In mei van dit jaar probeerde hij terug te keren naar Londen, zogenaamd om een nieuwe studie aan te vatten. De Britse autoriteiten hechtten aan het studeerplan weinig geloof en weigerden hem een nieuw visum. Sinds die tijd heeft hij zich in Egypte en Dubai opgehouden en misschien ook wel in Jemen, al wordt dat nog onderzocht. Een anonieme verwant zegt dat hij er inderdaad heenging. Opmerkelijk was dat niet, een van de vrouwen van zijn vader was immers Jemenitische, zij het dat niet vaststaat of dat Abdulmutallabs moeder is.
De relaties met de familie waren al enige tijd vertroebeld. Volgens zijn broer kregen de gezinsleden het over zijn visie op de islam met hem aan de stok. "Toen we hoorden van de opstand van Boko Haram in juli, vreesden we dat hij er iets mee te maken had", aldus een familielid. Boko Haram (letterlijk: boeken zijn zondig) is een in 2002 in Noord-Nigeria opgerichte islamistische beweging die de invoering van de sharia voor het strafrecht nastreefde in alle noordelijke deelstaten. Toen in juli geruchten de ronde deden dat de activisten zich bewapenden, greep de politie in. Bij het bloedbad dat volgde, lieten meer dan 700 mensen het leven. Of Abdulmutallab ook maar van verre uitstaans had met Boko Haram, is nergens bevestigd. Wel eindigde het ermee dat vader Umaru Abdulmutallab de VS-ambassade in Lagos alarmeerde over de zienswijzen van zijn spruit. Dat die toch nog het vliegtuig naar de VS mocht nemen, vindt de vader opmerkelijk. De jongste tijd had hij geen contact meer met de familie. Hij had zijn vader laten weten geen uitstaans meer met hem te willen.
