Le fast-food de l'imaginaire

"Tu n'as rien oublié? Le bus nous attend." La touriste chinoise emboîte prestement le pas à son mari en nage. Elle le débarrasse des marchandises qu'ils viennent d'acheter puis ils se dépêchent ensemble derrière le groupe qui visite l'Europe en dix jours. Nous sommes mardi, donc nous sommes à Bruxelles.

Ils savent ce qu'il leur faut. C'est écrit noir sur blanc dans leur guide de voyage en chinois: chacune des rues de la ville fleure bon le chocolat. Et le guide poursuit: "Toutes les échoppes vendent cette friandise légendaire, souvent élevée au rang d'œuvre d'art. La palme de la popularité revient aux pralines, toutes sans exception fabriquées à la main. La Belgique produit 172.000 tonnes de chocolat par an. Même le plus petit village accueille une chocolaterie aux étalages garnis des pralines les plus raffinées."

En matière de tourisme, les Chinois débutent. Pendant trente ans, ils ne sont pas sortis de chez eux et il aura fallu attendre le début du XXI^e siècle pour qu'ils puissent obtenir facilement un visa Schengen. Handicapés par la muraille de Chine de la langue, ils voyagent désormais en groupes ressemblant à une procession fatiguée allant de merveille du monde en merveille du monde. D'une Tour Eiffel à l'autre. Jour après jour, insouciants: une photo par-ci, un souvenir par-là. Quoi? Où? Combien? Tout est expliqué dans le guide.

Quoique... Y est-il écrit que le Manneken-Pis se prénomme Julien, qu'il a près de quatre cents ans et qu'à l'origine, il s'agissait d'une curieuse fontaine à vin installée à la table de banquet du roi? Le guide rapporte-t-il que le petit bonhomme de la rue de l'Étuve n'est qu'une réplique de l'original, à l'abri dans un musée bruxellois? Associe-t-il Julien au bombardement qui, sur ordre de Louis XIV, ravagea un quart de la ville en 1695? Julien s'insurgea alors de manière toute personnelle et posa des actes que la statutaire évoque rarement. Écrire des lettres, par exemple, qui restèrent toutefois vaines.

Qu'importe, les touristes ne sont pas là pour apprendre ou découvrir. Après tout, c'est censé être des vacances. Bruxelles est la capitale de Julien et du chocolat et cela suffit aux touristes. Ajoutez l'Atomium et le circuit en bus au gré de quartiers emblématiques et voilà la journée pliée.

Dans le fast-food de l'imaginaire, le repas est servi prémâché. Encore que... C'est une question de prestige social, il s'agit d'apporter la preuve d'un lointain périple et, dès lors, d'étaler sa richesse.

Je ne peux pas m'empêcher de repenser au riche homme d'affaires qui, il y a quelque temps, avait partagé mon compartiment dans le train de nuit pour Shanghai. Bruxelles? Son visage s'était éclairé. Bien sûr, il y était allé. Avec sa femme, son enfant et les cinquante autres touristes du groupe. Il se souvient qu'il pleuvait, que la nourriture était mauvaise et que le café coûtait les yeux de la tête. "Des crottes de chien jonchaient les trottoirs", avait-il ajouté en riant. "On est mieux en Chine. Mais allez essayer d'expliquer ça à ma femme!"

15-05-2010 om 00:00 geschreven door Catherine Vuylsteke  

Bij en weg, niet bij te houden

Het rode en het groene mannetje. Ze obsederen hem, toch als zij niet thuis is. Naar de winkel gaat ze, retour vier mannetjes ver. Naar de bank. Twee maar. Naar hun vriendin, wel tien. Hij tuurt door het raam naar de wachtenden aan de bushalte. Zijn gerimpelde handen trillen. In gedachten is hij bij haar en bij de onvoorspelbaarheid van het mannetje:

De mannetjes zijn de bazen van de zebra’s. Die had je vroeger niet in Brussel. Er waren véél ratten, een decent aantal katten en honden, een hamster hier en daar en een enkele goudvis die de tocht van de kermis naar huis had overleefd. Maar geen zebra’s.

Ach, het geldt voor zoveel dingen. Voor metrolijnen, wolkenkrabbers, verkeersagressie, mp3-spelers, niet-Europese talen en mensen, nachtwinkels, internetcafés, uitzendkantoren en strijkcentrales. Er is zoveel bij, het is niet bij te houden. En nog meer is weg.

Het Brussel van haar jeugd werd dat van Europa. Onteigend. Er kwamen gaten in de stad, bouwputten waarin huizen en levens verdwenen. Met wat ervoor in de plaats kwam, kan ze niet veel.

Vroeger is weg, opgeborgen, ongrijpbaar. Er gaan geen mannetjes of zebra’s naartoe. Zo is het en niet anders, eerst gaan de levens haperen, daarna zelfs de herinneringen. snel groen, nog gauwer rood.

Ik zie haar aan de overkant van de straat. Ze kijkt op en aarzelt. Even gaat haar wandelstok de lucht in, ze schuifelt het asfalt op. Twee stapjes wit, twee niet. Geconcentreerd kijkt ze naar de grond en zwoegt voort. Ze heeft niet in de gaten dat het mannetje op rood is gesprongen tot er een discotheek op wielen nadert.

Ze mogen niet klagen, ze houdt het hem altijd weer voor. Maar het helpt niet. Bij en weg zijn een schier onmogelijke onderhandeling geworden. In zijn gestaag krimpende wereld is er geen centimeter vrij. Voor nieuwe woorden en dingen evenmin als voor de namen van oude fenomenen en liefdes. Alles wordt kleiner, zijn gestalte evengoed als zijn toekomst. Tussen de tafel, de sofa en het bed laveert hij, zijn levensdiameter gereduceerd tot enkele vierkante meter.

Alleen op zaterdag- en woensdagmiddag gaan ze samen de deur uit. Dan belt de taxichauffeur stipt om halfeen aan en vertrekken ze naar Chez Madeleine. Naar vroeger is dat, en naar bekende rituelen.

Bij het binnenkomen kussen ze de vaste gasten één voor één. Nog voor ze hun ereronde hebben beëindigd, staan de witte martini’s en zijn favoriete aperitiefkoekjes op tafel. Vervolgens komen de dagschotels, de glazen witte wijn, twee elk, en tot slot koffie met gebak. Op woensdag spelen ze met oude vrienden een partijtje kaart, op zaterdag danst zij met mannen die beter te been zijn dan haar echtgenoot.

Om een uur of vijf brengt de taxi het aangeschoten paar naar huis. We kunnen er weer tegen, zegt ze als afscheid tegen de chauffeur die haar man voorzichtig uit de auto helpt.

Ze mogen niet klagen. Op de Madeleine-dagen helemaal niet en tijdens de rest van de week evenmin. Ze zegt het vaker dan hij wil, ze wil dingen die hij niet kan. Over zijn heup en zijn geheugen dramt hij nogal door, over de mannetjes, de hoge euro-prijs van de dingen en de groeiende onveiligheid op straat.

Het wordt niet meer beter. Soms lijkt het of de scheurkalender van zijn leven bij de laatste rafelige blaadjes is aanbeland, maar de aan hem verknochte eigenaar laat hem nog even hangen. Hoelang nog?

Alles gaat voorbij, ze zegt het zuchtend. Bij en weg. Maar ze zijn gelukkig met elke dag die ze nog krijgen. Die met martini en die zonder. Die met elkaar.

14-05-2010 om 00:00 geschreven door Catherine Vuylsteke  

Coming and going, impossible to keep track

Little red man. Little green man. He is obsessed with them, at least when she isn’t home. She goes to the shop, there and back: that’s four little men. To the bank: just two. To her girlfriend’s: that’s ten. He peers out of the window at the people waiting by the bus stop. His wrinkled hands tremble. In his thoughts, he is with her, amidst the unpredictability of the little man: green before you know it and red even faster.

I see her across the road. She looks up and hesitates. She momentarily waves her walking stick in the air, and shuffles over the asphalt. Two steps of white. Two not. Concentrated, she looks at the ground and heaves herself forwards. She hasn’t realised the little man has turned red until a discotheque on wheels approaches.

The little men are boss of the zebras. They, too, are newcomers to Brussels. There were many rats, a decent number of cats and dogs, a hamster here and there and a few goldfish that had survived the trip from the fair back home. But no zebras.

Oh, I suppose the same goes for many things. For metro lines, skyscrapers, road rage, MP3 players, non-European languages and people, internet cafés and ironing centres. So much has come, you can’t keep track. And even more has gone.

The Brussels of her youth became the Brussels of Europe. Appropriated. Holes appeared in the city, construction sites that swallowed up whole houses and the lives that used to inhabit them. And the things that have come in their place make no sense to her.

The past is gone, packed up, out of reach. No little men or zebras lead there. That’s the way it is. First the lives disappear, then the memories.

They can’t complain, she constantly tells him. But it doesn’t help. Coming and going have become a nigh impossible negotiation. In his steadily shrinking world, there is not an inch of space. No room for new words or things, or even the names of things and loves gone by. Everything shrinks, his stature as much as his future. Between the table, the sofa and the bed, he sails. His world has been reduced to just a few square metres.

Only on Saturdays and Wednesday afternoons do they leave the house together. The taxi driver rings the bell at half past twelve without fail and they make their way to Chez Madeleine. To the past, that is, and a few familiar rituals.

They greet the regular guests with a kiss, one by one. Even before they’ve finished their lap of honour, the dry martinis and the man’s favourite snacks are on the table. Then come the dishes of the day, the glasses of white wine, two each, and to finish: coffee and cake. On Wednesdays, they play a round of cards with old friends, on Saturdays she dances with men more steady on their feet than her husband.

 At around five o’clock, the taxi brings the tipsy couple back home. That ought to keep us going, she says in parting with the driver, who helps her husband out of the car.

They can’t complain. Certainly not on Madeleine days and no more during the week. She says it a bit too often for his liking. She wants things he can’t do. He can rattle on a bit about his hip and his memories, about the little men, the price of things in euro and the growing insecurity on the streets.

Things don’t get better. Sometimes it’s as if the tear-off calendar of his life has reached its last few crumpled pages but continues to hang precariously from its hook.

Everything passes, she says with a sigh. Comes and goes. But they are happy with every day they are given. Those with and without martinis. Those with each other.

13-05-2010 om 00:00 geschreven door Catherine Vuylsteke  

Tv-journaals tonen een deerniswekkend Brussel. Kijkcijferaxioma’s en mentale vetzucht versmalden het beeld van de stad tot een oord van verloren jongeren, van metromoordenaars en schietgraag ongeregeld. Af en toe duikt zelfs een islamist voor de lens op, met sinterklaasbaard, witte tennissokken en een louter auxiliair persoon in niqab.

Ach, wat wil je, de zalige zomerterrassen, de prachtige pleinen met banken en oude bomen, de glooiende gazons van uitgestrekte parken, de onovertroffen kunstcollecties en het overdonderende aanbod van lekkernijen uit de hele wereld halen ook elders doorgaans het nieuws niet. Die van Brussel staan wel in een lijstje, of tenminste, ze verklaren de veertiende plaats van de stad in de index van meest aangename steden om te wonen. Net na Amsterdam maar 18 plaatsen hoger dan Parijs en 24 hoger dan Londen.

En toch is het geen eenvoudige liefde, die voor Brussel. Grimmig en gemoedelijk, chic en armoedig, grauw en groen, veelbelovend en deprimerend, deze stad is het allemaal.

Brussel laat zich lezen als een mozaiek van glassplinters die veel of minder licht weerkaatsen, naargelang je positie. Als toerist, forens of bewoner. Als dakloze, nobele of eurocraat. Hij die hier geboren werd, ziet het anders dan de migrant die van ver of van dicht kwam, in eerste, tweede of derde generatie.

De stad is meervoud. Mijn pas gearriveerde Algerijnse homovriend Ali woont in een ander Brussel dan ik. Hij vertelt over de blikken en de verwensingen die zijn fleurige bermuda in zijn Kuregemse wijk opleverde en over het jonge buurmeisje uit Luik, wiens eeuwige glimlach door de omwonenden als hoerigheid wordt uitgelegd.

Hier wil ik wonen, zegt hij, de voetgangers op het zebrapad van de Elsense buurt Ma Campagne nakijkend. Tienermeisjes in hotpants en felgekleurde kousen bespreken de recente conversaties met hun liefjes, een Afrikaanse oma schuifelt moeizaam de straat over en aan de overkant staat de uitbater van een alternatief restaurant te flirten met een vriendje.

Als een eilandenarchipel omschrijft deze nieuwe Brusselaar zijn stad, als een cluster van gemeenschappen waartussen veel water vloeit en weinig bruggen bestaan. Dat zijn oordeel te hard, te snel, te simpel is, probeer ik hem uit te leggen, met het verhaal van een Haïtiaans geadopteerd meisje van elf. Ze volgde een week lang stage in de Brusselse Rand. Pas op de voorlaatste dag, verzekerde ze ons, ging de homogeen blanke groep normaal met haar om. In mijn Brussel, poneerde ze met grote stelligheid, gebeuren zulke dingen niet. Daar weten ze dat zwart niet de kleur is van je hart.

Haar Brussel is het mijne, de stad die is en die wordt. Gemaakt door de moeders en de vaders, de opa’s en oma’s, de leraren, de automobilisten, de vuilnismannen, de tram-, bus- en metrobestuurders, de stemplichtigen én de mensen zonder papieren. Met onze armoede, onze blindheid, onze arrogantie, onze tirannie. En met het tegendeel van dit alles.

12-05-2010 om 16:43 geschreven door Catherine Vuylsteke  

TV news shows depict a pitiful side of Brussels. Ratings axioms and mental laziness have reduced the city to a conglomeration of troubled youth, lawless murderers and trigger-happy gangsters. Now and then we see a Muslim extremist appear before the camera, sporting a Santa Claus beard, white tennis socks and a purely auxiliary person dressed in niqab.

Oh well. What do you expect? The glorious summer terraces, the beautiful squares with benches and ancient trees, the glowing lawns of wide-spread parks, the renowned art collections and the overwhelming array of culinary delicacies from all over the world are not newsworthy anywhere else either. Those highlights of Brussels however, do explain why the city comes in fourteenth in the list of the most agreeable cities to live in. Just under Amsterdam but 18 positions higher than Paris and 24 above London. And yet, it is no easy love affair. Grim yet grand, posh yet poor, grey and green, delightful and depressing, this city is all that.

Brussels is like a mosaic of shards of glass, each reflecting varying degrees of light, depending on how you look at it. As a tourist, commuter or resident. As homeless, aristocrat or eurocrat. Those born here look at things differently than migrants - from near and far - of first, second or third generation.

The city is plural. My newly arrived gay Algerian boyfriend Ali lives in a different Brussels than me. He tells of the looks and insults his colourful shorts inspire in Kuregem and of the young girl next door from Liège whose smile is interpreted by neighbours as whorishness.

This is where I want to live, he says, while watching the pedestrians on the zebra crossing in Ma Campagne in Elsene. Teenage girls in hot pants and brightly coloured stockings discuss recent conversations with lovers, an African grandmother shuffles laboriously across the street and the owner of an alternative restaurant is flirting with a friend.

This new Bruxellois describes his city as an archipelago, a cluster of island communities surrounded by lots of water but few bridges. I try to explain that his judgement is too hard, too quick, too simple. I recount the story of an 11 year old adopted Haitian girl. She followed a week-long course on the outskirts of Brussels. Only on the second last day, she assured us, did the group of otherwise entirely white people treat her normally. In my Brussels, she claimed with absolute certainty, such things do not happen. There, they know that black is not the colour of your heart.

Her Brussels is mine. The city that is and the city that becomes. The city made by mothers and fathers, grandmothers and grandfathers, teachers, rubbish collectors, tram, bus and metro drivers, citizens and people without papers. With ourpoverty, our blindness, our arrogance, our tyranny. And with the opposite of all this.

11-05-2010 om 22:26 geschreven door Catherine Vuylsteke  

Les JT dressent un portrait navrant de Bruxelles. Les chiffres d’audience et la paresse mentale ont rabaissé l’image de la ville à un lieu peuplé de jeunes désœuvrés, d’assassins de métro et de petites frappes à la gâchette facile. Parfois, un islamiste est mis sous le feu des projecteurs, avec sa barbe de saint Nicolas, ses chaussettes de tennis blanches et son ombre en niqab.

 Que voulez-vous, les terrasses ensoleillées où il fait bon s’attabler, les jolies places garnies de bancs et d’arbres centenaires, les pentes gazonnées des immenses parcs, les collections d’art célèbres dans le monde entier et l’étalage infini de gourmandises venues des quatre coins du monde, ailleurs, on n’en parle pas non plus dans les médias. Les atouts de Bruxelles sont nombreux. Ils expliquent notamment sa quatorzième place dans l’indice des villes les plus agréables à vivre. Juste après Amsterdam, mais 18 places plus haut que Paris et 24 plus haut que Londres.

Pourtant, aimer Bruxelles n’est pas si simple. Tantôt exécrable, tantôt bon enfant. Tantôt chic, tantôt pauvre. Tantôt grise, tantôt verte. Tantôt euphorique, tantôt déprimante. Cette ville est tout à la fois. Bruxelles est comme un kaléidoscope qui laisse entrevoir quelque chose de différent selon la position où on se trouve. Qu’on soit touriste, banlieusard ou habitant. Sans-abri, noble ou eurocrate. Celui qui est né ici voit les choses autrement que l’immigré qui est venu de loin ou de près, représentant de la première, de la deuxième ou de la troisième génération.

Cette ville est plurielle. Ali, mon copain homo algérien fraîchement débarqué dans la capitale, habite un autre Bruxelles que moi. Il me parle des regards et des imprécations que son bermuda fleuri suscite dans son quartier de Cureghem et de la jeune voisine liégeoise dont l’éternel sourire est interprété par les gens du quartier comme une incitation à la débauche. Je veux habiter ici, me confie-t-il, en regardant passer les piétons sur le passage clouté de Ma Campagne à Ixelles. Des jeunes filles en mini-shorts et bas de couleurs vives qui évoquent les conversations récentes avec leurs petits amis, une mama africaine qui traverse péniblement la rue ou le tenancier du restaurant alternatif d’en face qui fait du plat à une amie.

Ce nouveau Bruxellois décrit sa ville comme un archipel, un conglomérat de communautés où beaucoup d’eau passe sous trop peu de ponts. J’essaie de lui faire comprendre que son jugement est trop acerbe, trop rapide et trop simpliste en lui relatant l’histoire d’une petite fille haïtienne adoptée de onze ans. Une semaine durant, elle a suivi un stage en périphérie bruxelloise. Elle nous a confié qu’il a fallu attendre l’avant-dernier jour pour que le groupe homogène de blancs l’aborde enfin normalement. Dans mon Bruxelles à moi, martela-t-elle, ça ne se passe pas comme ça. Là, on sait que votre cœur n’est pas de couleur noire. Son Bruxelles est le mien, une ville qui est et qui devient. Forgée par les mères et les pères, les grands-pères et les grands-mères, les enseignants, les automobilistes, les éboueurs, les conducteurs de tram, de bus et de métro, les électeurs et les sans-papiers. Avec sa pauvreté, sa cécité, son arrogance et sa tyrannie. Et avec tout son contraire.

11-05-2010 om 22:26 geschreven door Catherine Vuylsteke