Stories that remain too often untold/ Histoires oubliées
21-10-2011
CHINA/ hoe de deugd werd vermoord
Het
tragische lot van een tweejarige is een pars pro toto voor het morele
failliet van China.
Miljoenen
mensen hebben het gruwelijke filmpje bekeken waarin een tweejarig
meisje door twee verschillende bestelwagens wordt aangereden, waarop
de chauffeurs vluchtmisdrijf plegen. Achttien mannen en vrouwen,
moeders met meisjes aan hun hand zelfs, lopen voorbij zonder de
zwaargewonde Yueyue te helpen. Tot een voddenverkoopster het kind van
de rijweg haalt en op zoek gaat naar de ouders, rurale migranten die
vlakbij een klein winkeltje uitbaten.
Hoe
kan een kind wiens bloed over de straat vloeit, worden genegeerd als
betrof het een platgereden duif? Sommigen reduceren de tragische
lotgevallen van het nu in een diepe coma verkerende meisje tot een
klassiek voorbeeld van het universele omstaanderseffect. Dat houdt in
dat de aanwezigheid van verschillende omstaanders zorgt voor een
verwatering van het individuele verantwoordelijkheidsgevoel met
collectieve inertie tot gevolg.
Omstaanderseffect,
misschien. Maar hoe komt het dan dat er zo veel Yueyues zijn in
China? Afgelopen weekend was er het internetfilmpje over een een
jonge, suïcidale vrouw die uit een Hangzhous meer wordt gered door
een Amerikaanse toeriste, terwijl geen enkele Chinese omstaander
ageert. En een dikke maand geleden lazen we over het tragische
overlijden van een hoogbejaarde die op de markt voorover viel en
anderhalf uur lang door nieuwsgierigen werd aangegaapt. Tegen de tijd
dat familie arriveerden, was de man nodeloos gestikt door een
bloedneus.
Nog
schokkender was de uitslag van twee opiniepeilingen die meteen daarna
werden gehouden. Die gaven aan dat acht op tien Chinezen het
schuldige verzuim jegens de bejaarde begrepen en dat ze, uit vrees
voor vervolging en compensatieclaims, zelf evenmin hulp zouden
bieden. Ze verwezen naar de in het hele land bekende malheuren van
een 26-jarige die in 2006 een gevallen oud besje naar het ziekenhuis
begeleidde, om vervolgens voor zijn samaritaanse daad te worden
beloond met een schadeclaim. Het zal niemand verwonderen dat ook
Yueyues tragische lot in verband wordt gebracht met die zaak. "Dat
een voddenverkoopster het kind wel hielp", zo meent een blogger,
"komt louter omdat ze geen kranten leest en niet beseft welk
risico ze daarmee nam". Dat kan, maar afdoende is die verklaring
niet.
Geen
hel
Anderen
schieten in hun zoektocht naar antwoorden op China's gebrek aan
religie als moreel richtsnoer. Maakt geloven in God ons tot betere
mensen? Psycholoog Ara Norenzayan van de universiteit van British
Columbia, gelooft dat ethisch handelen eerder met de hel te maken
heeft dan met de Heer. In zijn onderzoek naar sjoemelaars bij een
wiskunde-examen, stelt hij vast dat zij die bestraffing in het
hiernamaals vrezen veel minder spieken dan zij die niet geloven in
het bestaan van een godsoordeel.
Geen
hel, misschien is dat een punt. Een aantal westerlingen verklaart de
nalatigheid dan weer vanuit China's confucianistische tradities.
Toegegeven, naastenliefde is eerder een christelijk concept dan een
fundament van het klassieke Chinese denken. Maar schreef wijsgeer
Mencius niet dat "de armen voor zichzelf moeten zorgen, terwijl
het de taak van de rijken is om goedheid over de hele wereld te
verspreiden"? Niet kapitaal of afkomst maar deugdzaam gedrag
legitimeert de bevoorrechte status van de heersende klasse volgens
het confucianisme. En dat houdt ook in dat een teloorgang van het
ethisch handelen de omverwerping van de macht rechtvaardigt.
Kijk
bovendien naar Taiwan of Zuid-Korea, andere naties met
confucianistische wortels. Hoffelijkheid en fatsoen zijn er zonder
meer de norm.
Cynische
machteloosheid
Veel
meer dan in Confucius of het gebrek aan God of hel wortelt het
schuldig verzuim in de erfenis van het maoïstische tijdperk en in
het tot op heden gevoerde autoritaire bestuur. Keer op keer leren ze
's lands burgers dat morele verhevenheid en individuele
heldhaftigheid niet lonen.
Tijdens
Mao's politieke campagnes stierven tientallen miljoenen onschuldigen
en met hen werd de deugdzaamheid vermoord. Na zijn dood maakte
opvolger Deng Xiaoping er zich van af met de stelling dat zijn bewind
"voor 70 procent goed was en voor 30 procent slecht". De
bestraffing van Mao's beulen bleef uit. Sterker nog, de opportunisten
en sluwe hypocrieten die ondertussen een claim hadden gelegd op de
macht, konden die in de volgende decennia verzilveren als
bevoorrechte spelers in een meedogenloze versie van
wildwest-kapitalisme.
Leefden
in de jaren tachtig in veel Chinese harten de hoop dat de natie zowel
politiek, economisch als sociaal een nieuw begin kon maken, dan
bewees het Tiananmenbloedbad in 1989 dat de nieuwe leiders niet
fundamenteel verschillen van de oude. Andermaal werd de deugd
afgeslacht, dit keer in de studenten die een wissel op de toekomst
waren. Ook hun nabestaanden wachten tevergeefs op enige
genoegdoening.
Sindsdien
regeren achterdocht en machteloos cynisme. Li met de pet besloot
eieren voor zijn geld te kiezen, zich af te wenden van het
structurele onrecht dat hij aanschouwt en zich zo goed en zo kwaad
als dat gaat te concentreren op het verwezenlijken van zijn
materialistische dromen. En op gezette tijden herinneren de
lotgevallen van dwaze helden als Ai Weiwei, de nog steeds spoorloze
advocaat Gao Zhisheng of de thuis opgesloten blinde activist Chen
Guangcheng hem eraan dat Antigone spelen in het hedendaagse China
verregaande consequenties heeft. Of zoals één blogger het gisteren
stelde: "je geweten niet verraden is eigenlijk een soort van
spirituele luxe".
Achttien jaar lang in het absolute duister doorbrengen, in een kerker van de Marokkaanse koning Hassan II. Het was het lot van Aziz Binebine (66). De Belgische theaterregisseur Dahlia Pessemiers en het gezelschap Dunia maakten er de voorstelling Secret Gardens over, die Binebine in Antwerpen komt bekijken. Binebine is naar eigen zeggen aan zijn derde leven bezig, hij is drie personages die haast hermetisch van elkaar zijn afgesloten. De man van voor, die van tijdens en die van na Tazmamart. "Ik droomde ervan journalist te worden of cineast", zegt hij in de eerste regel van zijn autobiografische Tazmamort (2009), "maar ik werd militair. Ik was een rokkenjager maar eindigde als revolutionair in Tazmamart", na de mislukte staatsgreep van een aantal officieren tegen de Marokkaanse monarch in 1971. Waarom was Binebine daar? Hij heeft het zichzelf later vaak afgevraagd. "Net zoals de rest van de Marokkaanse bevolking walgde ik van het wanbestuur onder Hassan II. Maar wilde ik hem vermoorden? Ik kan nog geen kip slachten. Het feit dat ik onschuldig was, is een van de dingen die me hebben gered. Ik hoefde nergens spijt van te hebben. Spijt is dodelijk als je achttien jaar doorbrengt in een betonnen hol van twee op drie waarin je niet eens kan rechtstaan." En het gold voor nog wel meer dingen. Zij die haatten, schrijft Binebine, gingen het eerst dood. "Haat is een vergif, het vreet je aan. Zij die haatten, konden hun vijand niet loslaten en werden door hem omgebracht. De dood had nooit haast in Tazmamart. Zelfs zij die wilden sterven, moesten daar vaak weken of maanden op wachten. "Niet alleen spijt en haat zijn dodelijk, hoop is het al evenzeer. Wie hoopt, projecteert naar morgen, naar elders. Geen kat wist of we ooit weer de hemel zouden zien. Wellicht niet, van de 29 mensen in Gebouw Twee, overleefden er maar vier." "Ik hoopte niet, ik zag niet en deed er alles aan om te vergeten. Wie herinnert, martelt zichzelf. Alleen door een radicale streep te trekken onder vroeger en mezelf te beschouwen als herboren in deze kerker, kon ik mentaal overeind blijven." Maar hoe doe je dat? Binebine meent dat religie en cultuur hem uit de klauwen van de waanzin hebben gehouden. "De combinatie van westerse cultuur en oosters, islamitisch geloof. Ik was een jongeman met een enorme liefde voor westerse cultuur. Ik liep school in het Lycée Français en las vanaf mijn twaalfde het ene boek na het andere. Ik verslond Camus en Dostojevski. Ik was gek op Marlon Brando in A Streetcar Named Desire. Die dingen zijn me in Tazmamart ontzettend van pas gekomen. Daar ben ik verteller geworden: ik diste dag na dag verhalen op. Dat hielp de anderen, die net als ik eenzaam in hun cellen zaten, maar ook mezelf. Wie een verhaal wil vertellen, moet dat goed voorbereiden en ordenen. Zo bleef ik mentaal lucide." Onder de grond leerde Binebine de Koran vanbuiten, een achtste van een soera per dag. "Bovendien zei ik tegen mezelf dat ik veel in te halen had. Een kwarteeuw lang had ik verzaakt aan de dagelijkse vijf gebeden. Ik besloot elke dag voor zes dagen te bidden. Het gaf me een goed gevoel en was bovendien een soort van gymnastiek, fysiek en psychisch."
Wortels van de Arabische Lente
Terwijl de maanden zich tot jaren aaneenregen, stierf de ene na de andere gevangene door honger, ziekte, waanzin en beten van ongedierte. Bovendien begon het chronische gebrek aan zuurstof zijn tol te eisen. Binebine voelde zijn geheugen en concentratie verzwakken. "In de laatste jaren waren de pas in 1981 gearriveerde broeders Bourruiqat de enigen die nog het woord voerden. Deze rijkeluiszonen kenden Parijs als hun broekzak en leidden ons dag na dag door de Franse hoofdstad. Toen ik later in Parijs was, wist ik welke straat we zouden kruisen, al was ik er nooit eerder geweest." Het einde van Binebines gevangenschap kwam even onopgemerkt als het begin. De overlevenden werden in een truck naar een medisch centrum gebracht, waar ze werden opgelapt om presentabel te zijn bij hun vrijlating. "Ik was dubbel toegevouwen en kon niet meer lopen. Schrijven lukte niet meer, lezen evenmin. In de eerste jaren na mijn vrijlating in 1991 had ik nog maar één doel: er fysiek weer bovenop komen. Het ergste was de mentale schade. Het heeft tien jaar geduurd voor ik mijn geheugen en concentratie terugvond." Binebine is eind vorige week van Marrakech naar Antwerpen gereisd om er Dahlia Pessemiers muzikaal theaterstuk Secret Gardens te zien, dat gebaseerd is op zijn levensverhaal. Voor Pessemiers en haar gezelschap Dunia was dit stuk "een kans om te tonen dat de wortels van de huidige Arabische Lente heel diep liggen. Het is al decennia geleden fout gegaan. Deze periode van omwentelingen is het aangewezen moment om met het verleden in het reine te komen. Ook wilden we tonen hoe louterend cultuur kan zijn, dat het soms wellicht het enige is waarover de mens nog beschikt in zijn strijd tegen het duister."
Secret Gardens wordt op 28 en 30 september opgevoerd in het Zuiderpershuis in Antwerpen, op 12 november in Espace Mag in Brussel en in februari in de Antwerpse Bourla.
Ze hebben vele levens achter de rug. Verhalen voor honderd jaar. Over al hun omzwervingen, vanuit hun thuislanden Koeweit, Algerije en Egypte. Maar hun blik staat op oneindig, achter de horizon ligt immers het beloofde land: Groot-Brittannië.
10 uur
Centrum Algemeen Welzijnswerk Oostende
Halverwege de smalle Sint-Sebastiaanstraat bevindt zich de enige plek aan de Belgische kust waar illegalen welkom zijn. De voordeur staat open.
Een lange, smalle gang leidt naar een binnenkoer, waar de rokers de laatste nieuwtjes uitwisselen. Ze vragen zich af hoe het gaat met de jonge Algerijn die hoopte uit de handen van de politie te blijven door uit de derde verdieping van een verlaten pand te springen, met een meervoudige armbreuk en kwetsuren aan de rug tot gevolg. De man logeert nu bij landgenoten in de stad.
Meewarig schudden de omstanders het hoofd. "Straks gaat er hier nog iemand dood", mompelt een gedrongen man, terwijl hij nijdig een peuk uitduwt.
In de ontmoetingsruimte voorbij de douches en de op volle toeren draaiende wasmachines werken een paar mannen de enige warme maaltijd van de dag naar binnen. Anderen drinken koffie, spelen tafelvoetbal of schuiven aan bij de rij computers tegen de muur.
Achter het verste scherm zit Ali (35), een corpulente versie van George Clooney die in een gele kamerjas wacht tot hij zijn kleren weer kan aantrekken. Met behulp van Google Earth keert hij virtueel naar huis terug, naar het Koeweit van zijn geliefde.
"Honden hebben daar een beter leven dan wij", schampert hij, verwijzend naar het meer dan 100.000 zielen tellende bedoeïenenvolk dat in de kleine oliestaat van alle rechten verstoken blijft. Tal van mensenrechtenrapporten ten spijt zijn ze tweederangsburgers die geen paspoorten, geboorte- of overlijdensaktes krijgen en aan wie het recht op overheidsbanen en gratis onderwijs wordt ontzegd.
"Je kunt je niet voorstellen hoe het voelt om niemand te zijn, in het land waar je vader en grootvader zijn geboren. En wie daartegen protesteert, kan op keiharde repressie rekenen. Een van mijn beste vrienden ondervond het vorig jaar. Hij wilde een paspoort om naar het buitenland te vertrekken en kreeg alleen slaag en acht maanden opsluiting, zonder enige vorm van proces.
"Zo gaat het al tijden in Koeweit. Maar toen we in de buurlanden de Arabische Lente zagen aanbreken, gingen ook wij bedoeïenen vol goede moed de straat op. We hadden beter moeten weten. Mijn broer werd half maart opgepakt en zit nog altijd vast."
Ali vreesde dat ook hij zou worden gearresteerd en is op 20 maart clandestien uit Koeweit gevlucht, via Syrië, Turkije en Griekenland naar België. Het einddoel van deze 2.000 euro kostende trip is Groot-Brittannië, waar een grote boedoeïenengemeenschap leeft.
"Ik herinner me de zondagochtend van mijn vertrek nog precies. Mijn vader zei dat er niets anders op zat, mijn moeder huilde stilletjes. Toen we wegreden, voelde ik me als een bloem die uit de grond wordt gerukt."
Ali verbergt zijn hoofd in zijn handen. Even later tast hij onhandig naar de kruk onder zijn stoel. "Drie maanden al probeer ik naar de overkant te komen in de buik van een vrachtwagen. Ik had nooit gedacht dat het zo moeilijk was. Opgejaagd door de politie, niet weten waar je zult slapen, voor de regen schuilen in een winderig bushokje.
"En nu dit: bijna drie weken geleden heb ik mijn voet ernstig bezeerd bij een vluchtpoging. Ik smeer er zalf op, maar de zwelling blijft. En toch moet ik het zo gauw mogelijk weer proberen."
Verzwegen drama
Voor bedoeïenen is er in Koeweit geen plaats en voor een man als Ali geldt dat dubbel. Onder zijn verhaal van politieke uitsluiting schuilt immers nog een ander, verzwegen drama. Een holebi-versie van Romeo en Julia, die zowel in zijn geboorteland als in deze wereld van voornamelijk etnisch Arabische transitillegalen volstrekt taboe is.
Onlangs ondervond een jonge Algerijn het aan den lijve. Toen zijn seksuele identiteit uitlekte, werd de man door andere transitmigranten afgerost.
Als Ali zeker is dat niemand hem kan horen, vertelt hij dat hij en zijn vriend elkaar zes jaar geleden hebben leren kennen. Ze probeerden hun liefde verborgen te houden maar de machtige verwanten van zijn partner kregen er toch lucht van. Sindsdien wordt Ali bedreigd. "Op het einde zagen we maar één uitweg: ik zou als eerste naar Londen reizen, hij beloofde me zo snel mogelijk te volgen. Dat is nog steeds het plan. We dromen van een eenkamerflat in Londen. Klein en simpel, maar voor altijd de onze.
"Ik vraag me af of dat ooit zal lukken. Het enige wat me op de been houdt, zijn de Skypegesprekken met hem, op de sociale dienst voor vreemdelingen, een paar straten hier vandaan. Hij luistert naar me en spreekt me moed in. Zodat ik weer verder kan.
"Als ik in Koeweit was gebleven, was ik onderhand dood. Vermoord door de politie of door zijn familie. Misschien was dat be@ter, want hier sterf ik elke dag opnieuw."
16 uur
Bushokje tussen station en Maria Hendrikapark
Hamid (25) pulkt lusteloos aan het traliewerk van de bank. Op zijn voorhoofd zit een dikke rimpel, waardoor hij veel ouder lijkt dan hij is. "Mijn hoofd is moe, zo moe", zegt hij met een stille zucht. Beschut tegen de harde wind wacht de Algerijn hier met een paar vrienden op het donker. De voedselpakketten die Papa Noel elke dag aan de ingang van het park uitdeelt, zijn soldaat gemaakt. De jongemannen zijn klaar om hun kans te wagen. Misschien komen ze vannacht naar de overkant van de zee.
"Tal van vrienden zijn al vertrokken. Mij is het bijna gelukt, tot twee keer toe. Maar we werden in het laadruim van de vrachtwagen ontdekt door de Britse politie, die ons prompt terugstuurde. Pas de chance, quoi.
"Het is een kwestie van volhouden, ik moet de oversteek maken. Mijn zus woont al een jaar of tien in Londen, zie je. We bellen elke week, ze garandeert me dat haar man een job voor me zal vinden in een of andere garage. Ik ben een ervaren automecanicien."
Zijn vriend Ahmed port hem lachend in de zij. "Werken, geld verdienen, de familie thuis onderhouden. Iemand zijn, dat kan toch niet te veel zijn gevraagd?" Hamid buigt het hoofd. Hij vertelt dat hij het slachtoffer werd van de economische crisis in Spanje. "Twee jaar lang heb ik in Barcelona gewerkt, tot de garage op de fles ging en we de huur van onze kamer niet meer konden betalen.
"Barcelona is het beste wat me in mijn leven is overkomen. Ik begrijp niet waarom het Spaanse systeem geen navolging vindt in de rest van Europa. Je hoeft er niet op sociale zekerheid of uitkeringen te rekenen, maar wie een job vindt en in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien, mag werken en blijven. Zo scheid je meteen het kaf van het koren."
Van Spanje is Hamid naar Brussel getrokken. Een oude vriend vertelde hem dat er vast een baantje te ritselen viel. "Zes maanden heb ik bij de Naamsepoort in Brussel gewoond. Met twee landgenoten in een kelderkamer, voor 450 euro per maand. We werkten in een garage in Molenbeek. Het loon was laag, maar dat deerde me niet."
Aan Hamids Brusselse leven is door de arbeidsinspectie een einde gekomen. "De baas zei dat ik het moest begrijpen, hem werd een gigantische boete opgelegd. Maar als ik wilde, kon ik over een maand of twee weer bij hem aan de slag. Alleen, hoe moest ik die tijd overbruggen?"
Een week of vier geleden is de jonge Algerijn naar Oostende gekomen. "Het valt me ontzettend zwaar. Ik voel me uitgespuwd, nagekeken en verwenst, als was ik een straatboef.
"Alle dagen hier zijn donker, de ene nog meer dan de andere. Laatst hoorde ik over die onfortuinlijke landgenoot van ons, die een jaar of wat geleden even verderop van de brug sprong. Hij kwam terecht op het dak van de vrachtwagen die eronder stond, maar wankelde en viel bij het zien van een naderende politiecombi. In comateuze toestand werd hij naar het ziekenhuis gebracht, waar hij maandenlang verbleef. Naar verluidt is hij blijvend verlamd. Het verhaal heeft zich in me vastgehaakt. Hoe moet het verder met hem, en met ons? Alleen de wetenschap dat er thuis geen toekomst wacht, doet me volhouden. Londen, Londen, alsjeblief vannacht nog."
18 uur
Maria Hendrikapark
In een ander leven zou Hassan (29) een vlotte verkoper van dameskledij kunnen zijn, een kerel die met succes dure horloges aan de man brengt of een populaire kelner in een hip restaurant. De jonge Algerijn heeft er de looks voor en maakte van zijn lichaamsverzorging en outfit zijn corebusiness. Zorgvuldig geschoren kin en wangen, leuke jeans, gympjes in een gedurfde kleur en een shirt dat zijn aantrekkelijke lijf goed doet uitkomen. Een absolute prestatie voor een man zonder vast adres.
Hassan parkeert zijn geleende fiets tegen een boom. Een week of twee geleden heeft hij hem op de kop getikt, op aanraden van lotgenoten, die zeiden dat de politie scherpere acties plande en dat het zaak was snel te kunnen ontkomen.
"Ik heb beslist om hier te blijven", zegt hij via zijn vriend, die voor hem vertaalt. Hassans kennis van het Frans is minimaal, zijn Engelse woordenschat beperkt zich tot een zin of drie en zijn Nederlands bestaat voorlopig alleen uit tussenwerpsels à la 'amai' en 'jaja'.
"Al te lang was ik onderweg. Naar nergens", zegt hij met een verlegen glimlach. De jongeman vertrok uit Algerije toen hij vijfentwintig was en plukte in Spanje anderhalf jaar lang citrusvruchten, tot de economische malaise hem naar het noorden dreef. Na een korte stop in Brussel en een verblijf van enige weken in Oostende arriveerde hij op het beloofde eiland. Lang heeft hij het er evenwel niet uitgezongen. Na enkele maanden kreeg hij een enkeltje naar zijn geboorteland.
"Terug naar af, ja. Maar slechts voor even. Een dikke maand na mijn thuiskomst ben ik andermaal vertrokken. Naar Europa, naar de toekomst. Aanvankelijk was het plan om weer naar Groot-Brittannië te gaan. Dat voornemen heb ik onderhand laten varen. Daar is niet beter dan hier, waarom zou ik mijn leven opnieuw riskeren om de zee over te komen?"
Hassan heeft andere plannen. Hij wil een vrouw zoeken, trouwen en een gezin stichten. "Eerst dacht ik dat een stad als Brussel de beste plek was om een geschikte partner te vinden. Maar dat is niet zo. Je kunt beter opteren voor een oord als Brugge of Oostende. Die steden zijn kleiner, er is minder concurrentie, je kunt er makkelijker mensen ontmoeten. In een Brugse dancing heb ik verschillende leuke vrouwen leren kennen. Ze zijn doorgaans iets ouder dan ik, maar dat is geen probleem. Eerst was ik met een Poolse. Zij was lief, maar iets te veeleisend. Een Belgische zou geschikter zijn, vrouwen van hier zijn zelfstandiger. Ze verwachten veel minder dat je alles voor ze regelt."
Boy meets girl als overlevingsstrategie. Hassan is er fysiek perfect voor uitgerust maar zijn linguïstische talenten zijn ondermaats. "De taal die hij het beste spreekt", meent zijn vertaler, "is die van de liefde. Een vrouw versieren is voor hem een koud kunstje." Of dat talent binnen afzienbare tijd ook naar de trouwzaal van een Belgisch gemeentehuis zal leiden, valt nog te bezien. "Misschien lukt het wel", beweert zijn kompaan. "En als hij een vriendin heeft, hoeft Hassan zich geen zorgen meer te maken over onderdak en eten. Dat is een goed begin. Wie weet kan hij hier en daar klusjes opknappen of een taalcursus volgen. En aldus..."
Hassan speelt met zijn mobieltje en knikt instemmend. "Ik geloof dat het me zal lukken. En ik ben niet gehaast."
20 uur
Verlaten scheepswerf in het havengebied
Een plek met boten die voorlopig nergens heen gaan, dat is de tijdelijke woonst van jongens als Mohannad (22). Vier hoog slaapt hij, in een klein, donker kamertje boven aan de ijzeren trappen. "Niet geweldig, maar best oké", zegt de jonge Egyptenaar schouderophalend. "Of tenminste, tot eergisteren was het acceptabel. Toen de politie in het holst van de nacht binnenviel, vernielden ze de oude ijskast die we hadden weten aan te sluiten. De spiegel ging aan diggelen en mijn zaklampje werd kapotgetrapt. Waarom eigenlijk?"
Vijf jaar al is de jongen uit Mansoura onderweg, sinds zijn vader overleed en hij als oudste zoon moest helpen om in het levensonderhoud van zijn moeder en broertjes en zusjes te voorzien. "We hoorden van vrienden dat ze goed verdienden in Groot-Brittannië. Als ik kwam, mocht ik met hen in het restaurant werken. Dat vond mijn moeder een goed plan."
Mohannad ging via Libië naar het Italiaanse Lampedusa, en zette vandaar zijn reis voort naar Sengatte. Hij stak het kanaal over en zwoegde twee jaar lang in de keuken van een restaurant in Cambridge. "Eenvoudig was het niet maar ik kon geregeld geld naar huis sturen. Dat gaf me een geweldig gevoel. Ik herinner me mijn moeder aan de telefoon nadat ze de eerste centen had ontvangen. Die trots en dankbaarheid in haar stem.. Bij het afscheid zei ze dat ik in Europa een man zou worden. Ik wist niet goed wat ze bedoelde, maar onderhand besef ik dat ze helemaal gelijk had."
En toch. De verantwoordelijke oudste zoon doubleerde bij wijlen als onbezonnen jongeling. Toen een paar Algerijnen hem op een avond in het station van Cambridge beledigden, ging hij zonder aarzelen met hen op de vuist. De knokpartij had verstrekkende gevolgen. "De politie kwam tussenbeide, achterhaalde dat ik illegaal in het land was en een maand later werd ik in een vliegtuig naar Rome gezet", zegt Mohannad grinnikend. "Sindsdien heb ik in zekere zin aan toerisme gedaan. Helemaal gratis. Dat is niet voor iedereen weggelegd, toch?"
Van de Italiaanse hoofdstad ging het naar Amsterdam, waar zijn oom al een jaar of tien van een uitkering leefde. Toen hij enige tijd later aangeschoten door de straten zwierf, werd hij door de politie opgepakt. "Tweede gratis vliegtuigreisje, andermaal met bestemming Rome."
Zeven dagen lang doolde de jongen rond op de luchthaven. Hij ontdekte dat de vluchten uit Zwitserland veel chic volk aan boord hadden en besloot daar zijn kans te wagen. "Ik had gauw door dat je daar beter asiel kunt aanvragen. Als Palestijn bijvoorbeeld. En aldus kreeg ik een flat voor zes maanden en een bescheiden uitkering. Je kon er niet van leven maar in een stad als Zürich kun je makkelijk je inkomen bijspijkeren met de verkoop van hasj. Alleen wist ik dat dit niet kon blijven duren."
De maanden die volgen, werden getekend door instabiliteit en negatieve ontmoetingen met de overheid. Mohannad ritselde hier en daar wat en besloot op een bepaald moment dat de vakantie lang genoeg had geduurd. "Het is welletjes geweest. Ik moest maar eens terugkeren naar mijn baantje in Groot-Brittannië. Daarom ben ik nu hier en ik hoop de overtocht binnen twee weken te kunnen maken. Het wordt immers al flink koud. De nachten buiten of in oorden als dit doorbrengen is geen pretje."
Mohannads toekomst ligt thuis, daar is hij van overtuigd. Hij zegt nog maximaal twee jaar in Groot-Brittannië te willen werken. Er moet zo'n 5.000 euro worden gespaard, als startkapitaal voor een nieuw leven. "Misschien open ik een eigen zaak in Mansoura, ik zie wel. Mijn moeder heeft vast ook ideeën. Wat zal het fijn zijn om mijn familie terug te zien.
"Ik hoorde overigens dat de Internationale Organisatie voor Migratie in Groot-Brittannië een veel hogere startpremie verstrekt aan mensen die vrijwillig naar hun land terugkeren dan hier. Het gaat om enige duizenden euro's, plus een vliegtuigticket natuurlijk. Dat zou mooi zijn."
5 uur 's morgens, dezelfde verlaten scheepswerf
Ali schrikt wakker, hij ziet mannen rennen met zaklampen en hoort luide stappen op de trappen van het verlaten complex. Politie. Ontsnappen is geen optie. Waar moet een man met een gekwetst been heen?
Hij en vier anderen worden door de agenten meegenomen naar het politiebureau en twaalf uur lang vast gehouden. Ze krijgen eten en drinken, maar Ali krijgt geen hap door zijn keel. Hij denkt aan Londen en aan zijn geliefde, aan dingen die nu verder af lijken dan ooit.
"Ach, het gaat wel. Ze hebben ons laten gaan. Voorlopig toch. Maar waar zullen we voortaan slapen? Hoe lang duurt het vooraleer we opnieuw opgepakt worden? Ik bid dat we vandaag nog kunnen de oversteek maken. Dat is het enige waaraan ik nog denk."
