A.N.T.I.-E.L.I.T.E.

In het Nederlandse weekblad De Groene Amsterdammer van 13 februari is een tijd geleden een opmerkelijk essay verschenen van de Italiaanse schrijver Alessandro Baricco. Het stond een week later in de zaterdagkrant van De Morgen. Het bevatte een striemende aanklacht tegen de elite, maar is geruisloos gepasseerd zoals stervelingen die bang zijn van hun eigen schaduw. Waarover gaat dit stuk van Baricco. Kort samengevat : we breken ons het hoofd over de vraag waarom de burger wereldwijd zo boos is. Eén ding staat vast : de gewone man en vrouw willen zich bevrijden van de elites. Maar wat komt daarna?

De elite, dat zijn die mannen en vrouwen die de dingen bedisselen die ons leven bepalen : de media, de politiek en de economie. De machtselite dus. Daar kunnen ook artiesten bij zitten. Alicja Gescinkaen Stefan Hertmansvoelden zich aangesproken (DS weekblad van 24 augustus). Gescinka maakt er een karikatuur van. Hertmans van zijn kant meent dat je de creatievelingen in de kunstensector, “die genereus, warm en open van geest zijn” niet zomaar op één hoop mag vegen met dé elite. Je kan dit de creatieve elite noemen. Daar is inderdaad niks mis mee. Ook Baricco maakt er als schrijver en intellectueel deel van uit.

Hermans gaat in een soort verdediging die overbodig is. Zoals een deel van de kunstenscène tot de machtselite behoort – een minderheid weliswaar; zo behoort stellig een deel van die eerstgenoemde elite – mensen die door afkomst, opleiding en maatschappelijke positie tot het establishment behoren – niet tot de machtselite, waar zij zich van afgekeerd hebben. De wereld is niet zwart-wit. Mensen zijn niet geconditioneerd. Er bestaat nog altijd een vrije keuze.

En dat is de kern van het betoog van Baricco. Die vrije keuze wordt uitgehold. De elite waartegen hij ten aanval trekt predikt de status quo, zweert bij het dogma van “there is no alternative”, er is geen alternatief. Ze bezetten het overgrote deel van de posten waar macht bij hoort : een rijke en zeer machtige minderheid.

Inmiddels is sinds de oliecrisis en de bankencrisissen het sociaal pact, gebaseerd op een compromis tussen kapitaal en arbeid en een redelijke herverdeling, gesneuveld. De elite is van gedaante verwisseld. Ze slaagt er niet langer in sociale rechtvaardigheid te genereren.

“Anti-Europees betekent vandaag meer dan wat dan ook anti-elite”

De mensen die zich bedrogen voelen hebben zich bijvoorbeeld tegen Europa gekeerd. “Valt te beweren,” aldus Baricco, “dat de mensen tegen Europa zijn? Nee,” luidt zijn antwoord, “dat kunnen we niet echtzeggen. Ze zijn tegen ditEuropa, tegen dit symbool van het primaat van de elites, dat zeker. Anti-Europees betekent vandaag meer dan wat dan ook anti-elite.”

Hier komt  het populisme om de hoek kijken. Populisme als de grote boeman. Daar heeft een deel van de goegemeente – een ander woord voor elite? –, die zich niet noodzakelijk vereenzelvigt met het bestaande systeem, het moeilijk mee. Daarmee bedoel ik die mensen die potentieel tot de machtselite behoren, maar het (misschien) niet zijn, of nog niet zijn, of erger nog : die het ontkennen. Daar heeft Baricco wel een punt. Baricco is licht van de tongriem gesneden omdat hij het scherp wil krijgen, omdat hij de elite, in het bijzonder de “creatievelingen”, om het woord van Hertmans te gebruiken, wil uitdagen.

Baricco klaagt het gemak aan waarbij de reactie – in het stemhokje, op sociale media, op straat – in de hoek van het populisme of het nationalisme en zelfs het fascisme wordt gedreven. Het baart hem wel zorgen : “Het enige wat nu telt is het botvieren van de boosheid. (…) Wat ik dus zie, wat mij zo overduidelijk lijkt, is dat de mensen iedere dag wakker worden met de missie om het fort van de elites te bestormen; en hoe meer ze het doen, en hoe meer ze winnen, hoe meer ze zichzelf beschadigen.” Hoe is het zover kunnen komen? De vrije keuze wordt evenzeer uitgehold door de opstandelingen die uit zijn op de pure en simpele afrekening. Dit legt een zware hypotheek op de toekomst, op de hoop ook om het tij echt te keren.

“Iedere dag die voorbij gaat wordt de proviand minder : de kracht, de schoonheid, het respect, de menselijkheid, en zelfs het humorisme.”

Wat Baricco betreft, moeten we “toegeven dat de mensen gelijk hebben. Het contact met de realiteit herstellen en de enorme puinzooi die we ervan hebben gemaakt onder ogen zien. Onmiddellijk aan de slag gaan om de rijkdom beter, gelijker te verdelen. Sociale rechtvaardigheid weer als het hoofdpunt zien dat het ooit was en is.”

(…)

“De intelligenties bevrijden die in staat zijn om ons buiten de ijzeren rails van ‘there is no alternative’ te leiden. Ophouden met de politiek het waanzinnige, overdreven, onterechte belang toe te kennen dat we nu doen. Ons geluk komt niet via de politiek. Het vertrouwen herstellen in hen die dingen echt weten, want die zijn er. De getallen, criteria en meetmethodes waarin we de wereld nu uitdrukken in de prullenmand smijten (voorop dat absurde bruto nationaal product) en nieuwe criteria en meetmethodes opstellen die de ware realiteit van onze levens weergeven.”

“Het gaat om het vinden van de wilskracht, het geduld en de moed.”

Ik zou het niet beter kunnen verwoorden.

Filip Delmotte

Alessandro Baricco, ‘The Game’. Uitgeverij De Bezige Bij