Fietsknooppunten: 41-77-44-19-61-54-77-20-6-98-97-28-27-21-41.

Zondag 14 september 2014 vertrekken we vanuit Ekeren. Bij de afrit van Zemst slaan we linksaf. De boordcomputer geeft slechts 17° aan. De zon krijgt geen kans om door de dikke wolken te dringen. We hopen toch dat ze haar best zal doen en niet wacht tot vanmiddag, zoals gisteren. Toen was het eerst twaalf uur toen ze door het wolkendek heen brak. We kunnen alleen maar hopen. Vandaag fietsen we langs de ‘Dijlelinie fietsroute’. Op deze manier duiken we in de oorlogsgeschiedenis van de provincie Vlaams-Brabant. “Na de terugtrekking in de fortengordel rond Antwerpen gaf koning Albert het bevel om enkele uitvallen te doen en zo de druk op de Franse troepen rond Bergen te minderen. Bij de eerste uitval van 24 tot 26 augustus 1914 raakten de Belgen tot in Zemst, Wespelaar en Imde. Bij de tweede uitval van 9 tot 13 september 1914 baande het Belgische leger zich een weg tot Rotselaar en Aarschot”. De fietsroute is oorspronkelijk 91 kilometer lang. Wij maken er drie lussen van die ons langs bestaande knooppunten, door enkele gezellige gemeenten, loodst met informatieve buitenpanelen. Vandaag vertrekken we vanuit Boortmeerbeek dat tijdens WOI bezet werd door de Krefelder Landsturm. De Landsturm was een korps van reservesoldaten, die in het dagelijks leven gewone burgers waren. Omdat ze minder goed getraind waren dan de echte stoottroepen, en meestal ook wat ouder, werd er vaak de spot met hen gedreven. In Boortmeerbeek verbleven ze aan het station.

We parkeren op het dorpsplein. Boortmeerbeek ligt op de grens van de zuiderkempen en de Brabantse leemstreek. De natuurgebieden “Broek” en “Pikhakendonk” maken deel uit van deze gemeente. Het uniek landschap werd door de eeuwen heen door de Dijle gevormd. De Sint-Antoniuskerk werd heropgebouwd in 1924 nadat ulanen haar bij het begin van WOI afbranden. In de toren hangen drie klokken die net beginnen te luiden. Om 11:00u is er een eredienst en op deze manier weten de parochianen dat ze verwacht worden. De deur staat open, we kunnen het interieur nog bezoeken. De vele glas-in-loodramen dateren van 1925 en 1950. Ze maken de kerk te donker.

Vlak naast de kerk staat onze eerste infozuil, nr 26. Ik lees: “Op 18 augustus 1914 moest koning Albert zijn leger noodgedwongen terugtrekken naar Antwerpen. Hij wilde de Duitsers echter niet zomaar vrije doortocht verlenen, en vanuit Antwerpen viel hij ze tot twee keer toe in de flank aan. Telkens lag Boortmeerbeek in de vuurlijn. Tijdens de eerste uitval, eind augustus 1914, werd Boortmeerbeek zwaar beschoten door de Duitse en de Belgische artillerie. In de nasleep van de gevechten staken Duitse troepen het gemeentehuis in brand. Daarbij ging het archief in vlammen op. Na de oorlog werd het gemeentehuis heropgebouwd; het is nu het wijkbureau van de politie. Tijdens de tweede uitval, begin september, werd Boortmeerbeek opnieuw beschoten. Op 16 september staken Duitse troepen de St-Antoniuskerk in brand- een monument uit 1610, met een fraaie arduinen torenspits. De volgende dag bliezen ze de kerktoren op. Dat deden strijdende legers in die tijd wel vaker: zo wilden ze vermijden dat kerktorens door de vijand gebruikt werden als uitkijkpost, of als richtpunt voor artilleriebeschietingen”.         

Naast de kerk staat het monument voor de gesneuvelden. Dit monument herdenkt de inwoners van Boortmeerbeek die zijn omgekomen tijdens de beide Wereldoorlogen. Tegenover het plein staat een stijlvolle villa met een sierlijk torentje. Hier was het gemeentehuis gevestigd dat nu dienst doet als politiebureel. Het nieuwe administratieve centrum van 1988 staat op de plaats van de oude pastorie.

Als we willen vertrekken zie ik dat er een lange schoenveter rond het tandwiel van bomma’s fiets is gedraaid. Door aan de pedalen te draaien komt niet alleen de veter los maar ook de ketting draait van het tandwiel. Ik denk erover na om de VAB te laten komen. We zijn ervoor verzekerd. Maar dan moeten we misschien nog lang wachten. Ik probeer het zelf en het lukt me toch om de ketting terug op de as te krijgen. Dan zijn we echt vertrokken.  

We rijden naar het station van Boortmeerbeek. De bruin rood metalen zuil is een sober gedenkteken van staal en werd in 1993 opgericht. De drie handen staan symbool voor: Verzet, hoop en solidariteit. In het ‘verroeste’ monument werd een tekst gegraveerd in vier landstalen: Nederlands, Frans, Duits en het Jiddisch. Er staat: “Vriend voorbijganger, toon eerbied voor deze heldhaftige handen. Zij hebben hen gered, die door de krachten van het kwaad naar de hel werden gezonden”. Achteraan lezen we nog de tekst: “Dit monument is een symbool en een geheugenbaken in de strijd tegen elke volkerenmoord. Het is opgericht als eerbetoon aan Robert Maistriau, Georges Livschitz en Jean Franklemon die met onverzettelijke moed streden tegen de wreedheid en de barbaarsheid van de onverdraagzaamheid”.                   

Een wegwijzer wijst richting spoorweg naar het “Dossin monument”. Dat zien we straks bij onze terugkomst. We volgen knppnt 41 door de Pastorijstraat. Voorbij de spoorweg staat ons knooppunt. We moeten knppnt 77 hebben en dat staat er niet bij. De fietsknooppunten zijn ondertussen alweer verandert. Ons plan erbij. We kunnen ons niet goed oriënteren. Niemand in de buurt om uitleg te vragen. Een klein bord vertelt dat de nummers 41, 77 en 44 verandert zijn, maar hoe we nu moeten rijden is niet duidelijk. Ons Rina stelt voor om gewoon rechtdoor te rijden tot we opnieuw een knooppunt-bord tegenkomen. Ik heb geen ander alternatief en volg. We rijden voorbij de begraafplaats en zien enkele zerken van soldaten. We stoppen en betreden de begraafplaats. We bezoeken het monument en Ereveld van de Veteranen van beide Wereldoorlogen. Op sommige zerken hebben familieleden een foto bijgezet van de overledene.  

We verlaten de begraafplaats en ik spreek een lokale burger aan die net de begraafplaats wil betreden. Volgens ons plan moeten we richting de “Dijle”. Dus: -“Rijden wij richting de “Dijle”, meneer”? Vraag ik hem en wijs naar links. Het antwoord is bevestigend en volle moed fietsen we verder. Plots vertelt een bord dat we “Rijmenam” binnen rijden. Terug ons plan ontplooien en dan zien we onze fout. Oke, mijn fout. Ik vroeg naar de “Dijle”, en dat was verkeerd. Inderdaad, de “Dijle ligt vlak voor ons, maar wij moeten bij het kanaal Leuven-Dijle zijn. Fietsen draaien en terug. Niets aan te doen. Terug naar knppnt 41, bij de spoorweg brug. Onder de brug door en zien dan een bord staan met knppnt 77. Eureka!

Aan de Leuvensesteenweg moeten we rechtsaf. Normaal is dat na het bord. We rijden dus wat verder, maar er is geen straat meer naar rechts. Terug dus en de eerste straat linksaf. We dwarsen het kanaal en vervolgen knppnt 44. Na de vele weilanden met alle soorten van runderen rijden we door het Steentjesbos. Een welgekomen afwisseling. Asfalt wordt kiezel dat onder onze wielen alle kanten opvliegt. Dorre bladeren liggen op ons fietspad. De herfst zet zich stillaan in. Een infobord legt uit: “Het steentjesbos ontleent haar naam aan de bospaden geplaveid met resterende stukken steen van een Gallo-Romeinse gebouwencomplex. In het Steentjesbos groeien vooral eiken. Voorjaarsbloeiers zoals bosanemonen en meiklokjes kleuren de bosbodem in de vroege lente. Soms hoor je de bonte specht lachen of met zijn snavel hameren op de bomen op zoek naar insecten. Het bos vormt een onmisbare schakel in een groter netwerk van bossen zoals het Hellebos-Rotbos, het Weisetterbos, het Schiplakenbos en het noordelijke Vriezenbroek. Binnenkort loopt hier een project om een groene corridor te ontwikkelen van Kampenhout tot Winksele. Spechten, eekhoorns en vleermuizen genieten van dit afwisselende gebied. Hopelijk krijgt ook de sleedoornpage, een gemeentelijke koestersoort, zijn plek in dit gebied”. Na de uitgesneden boomstam met vlinder en bosduif rijden we op een bospad tussen loofbomen. We worden meteen opgeslokt door een heerlijk stuk natuur. De lucht hangt nog vol vogelgeluiden. De bladeren zorgen straks voor schitterende herfstkleuren. Onbewust speur ik de grond af naar paddenstoelen.

Na het bos vinden we paneel 23 waarop we lezen: “Op 18 augustus 1914 besliste koning Albert het Belgische leger terug te trekken naar Antwerpen. Daar zat het voorlopig veilig achter een stevige fortengordel. Bovendien was Antwerpen de ideale uitvalsbasis om de Duitsers in de flank aan te vallen. Dat deden Belgische troepen twee keer. Bij de eerste aanval, op 25 en 26 augustus 1914, lag het Steentjesbos recht in de vuurlijn. Je kunt nog altijd zien waar het front die 25ste augustus liep: langs de zuidrand van de bossen van Schiplaken tot de meest noordwestelijke punt van het Steentjesbos. Over een afstand van 2,5 kilometer lagen zeven Belgische bataljons, maar in de chaos hadden die het contact met elkaar verloren. Bovendien botsten ze overal op hindernissen: het kanaal Mechelen-Leuven, drie waterlopen (de Zenne, de Dijle en de Barebeek), de spoorwegberm en de vijver van Hofstade. De volgende dag, 26 augustus, kreeg het 2de Regiment Karabiniers het bevel om de vijand aan te vallen. In de vroege ochtend marcheerden kolonel Biebuyck en zijn mannen naar het Steentjesbos. Om half zes raakten ze slaags met de Duitsers, die zich hadden ingegraven. Later die ochtend konden ze enkele tegenaanvallen afslaan, maar uiteindelijk moesten ze zich terugtrekken”. Een sierlijke houten zitbank van Natuurpunt ernaast nodigt uit voor een eerste kop koffie.

Onze grindweg wordt een betonbaan. Links en rechts van ons wei- en landbouwgronden. De bloeiaren van de maïs is donkerbruin geworden. Er kan geoogst worden. Ook het loof van de aardappelen heeft een bruin rode kleur. Hectaren aardappelen kunnen gerooid worden. Na knppnt 19 rijden we terug over  een grindpad en duiken weer het bos in en houden halt bij een privaat-ingang. Er is een kleine kapel gebouwd in natuursteen. Het ziet groen van het sap van de bomen. Een kaarsje brandt. Rondom vinden we info over: “Vleermuizen staan regelmatig op postzegels!” Maar ook: “Een Australische legende. Toen de eerste man en vrouw geschapen waren, werd hen gezegd weg te blijven van een enorme vleermuis die in de opening van een grot hing. Met grote nieuwsgierigheid benaderde de vrouw de vleermuis.  Het dier schrok toen het de vrouw zag en vloog weg. Op die manier kwam de dood, die opgesloten zat in de grot en bewaakt werd door de vleermuis, vrij. Vanaf dat moment waren de mensen sterfelijk”. Als laatste info: “Mythen, legenden en bijgeloof. Het Chinese woord ‘Fu” betekent zowel vleermuis als geluk. Ook in landen als Bali, Japan en bij de Maya’s in Midden-Amerika zijn het gelukbrengers. In de oudheid werden ze aan deuren gespijkerd om het boze af te weren”. Aan groen geen gebrek. Het moet heerlijk zijn om hier te wandelen langsheen de rustige paden. We worden getroffen door de stilte die slechts onderbroken wordt door natuurlijke geluiden van de omgeving.

Bij het kasteel van Schiplaken staat infobord 24 met sprekende beelden. Ze tonen hoe het kasteel er uitzag voor en na WOI. Triestige foto’s. “Geplunderd en in puin geschoten”…. noemt het infobord, en verder: “Tot de eerste Wereldoorlog stond hier het kasteel van burggraaf Terlinden, procureur-generaal bij het Hof van Cassatie. Het was splinternieuw- de familie Terlinden had het pas in 1897 laten bouwen- maar het zou de eerste oorlogsdagen niet overleven. Op 26 augustus 1914 vielen Duitse soldaten het kasteel binnen. Ze stalen alles wat los en vast zat. Schapen, kippen, ezels, zelfs de pauwen werden geslacht en gebraden. Honderden flessen wijn werden uit de rijk gevulde kelders het terras opgesleept en daar in grote waskuipen gegoten. Zelfs flessen laxeermiddel gingen de kuipen in. Het mengsel werd met de pollepel opgedronken. Het gevolg liet zich raden: algauw lagen stomdronken officieren en schildwachten broederlijk naast elkaar op het gazon. Na de plundering diende burggraaf Terlinden een klacht in bij de Duitse bezettingsmacht. Gezien zijn hoge functie mocht hij in de Brusselse magazijnen van Thurn en Taxis gaan kijken of er geen spullen uit zijn kasteel klaarstonden voor transport naar Duitsland. Hij vond nog enkele schilderijen, maar de meubels en het zilverwerk waren spoorloos. Van 11 tot 13 september 1914 werd er opnieuw hevig gevochten in Schiplaken en omgeving. Het kasteel werd door de Duitsers in brand gestoken en in puin geschoten. Zelfs de fundamenten werden geraakt. Heropbouw was onmogelijk, en in 1920 werd een volledig nieuw kasteel in neoklassieke stijl opgetrokken. Alleen de dienstgebouwen dateren uit de 18de en 19de eeuw”.

Verder naar knppnt 61, We rijden door het Schiplakenbos met overwegend dennenbomen. Er liggen enkele gerooide bomen tegen de grond. Ontdaan van hun takken zijn ze klaar om opgeladen te worden. Het bos wordt uitgedund om overblijvende bomen meer licht te geven. Kruiden, struiken en jonge bomen krijgen daardoor meer kans om te groeien. Bij de kerk van Schiplaken staat paneel 25 met een triestige foto van de zwaar beschadigde kerk. We lezen: “Op de militaire begraafplaats, rechts van de kerk, liggen 90 Belgische militairen en officieren die tijdens de gevechten rond Schiplaken gesneuveld zijn. Het monument, van de hand van de Brusselse beeldhouwer Caillie, dateert uit 1920. De Heilige-Familiekerk is vanaf 1899 gebouwd in de toen populaire neogotische stijl. Amper vijftien jaar later werd ze door Duitse troepen in brand gestoken. Na de oorlog werd ze heropgebouwd. De kerk van Schiplaken was lang niet de enige die in 1914 werd vernield of in brand gestoken. De Duitsers deden dat naar eigen zeggen uit noodzaak: ze wilden niet dat de Belgen kerktorens zouden gebruiken als uitkijkpost voor hun artillerie of- wanneer de kerk in Duitse handen was- als richtpunt voor beschietingen. De gevechten in en rond Schiplaken kostten ook burgers het leven. Op 1 september werden zes inwoners gevangen genomen door Duitse soldaten. Het waren J.H. Van Rompuy (46), koster-organist van de kerk: de gebroeders Theofiel (16) en Edward (12) Vandenbrande, E. Van Horenbeeck (34), de 19 jarige Jan Verbinnen en 36-jarige Edward Vanderaerschot. Ze werden het laatst gezien toen ze de handen op de rug gebonden, via de Leuvensesteenweg werden weggeleid in de richting van Kampenhout. De lichamen van de burgers werden niet teruggevonden en in 1924 werden de zes mannen doodverklaard. In 1943, midden in de volgende wereldoorlog, werd aan het sas van Kampenhout een viaduct aangelegd. Bij graafwerken werden toen onder de dansvloer van een café zes geraamtes opgegraven. Een van hen bleek de sleutel van de kerk van Schiplaken op zak te hebben: dat was koster Van Rompuy. Meteen was duidelijk wie de vijf anderen waren. De zes lichamen liggen begraven langs de kerkhofmuur, schuin tegenover de militaire graven. De sleutel en enkele geldstukken zijn bewaard gebleven”.

Het borstbeeld van Burggraaf Terlinden (1851-1947) staat op zijn sokkel bovenop een vierkant verhoog van oude kasseien. We betreden de begraafplaats, rechts naast de kerk, tegen de zijmuur is de herdenkingsmuur van gesneuvelde Helden van Schiplaken. Van de 90 Belgische soldaten van WOI zijn er 14 onbekenden, 47 Karabiniers, gesneuveld op 25/26 augustus 1914. Achter de kerk staat de Calvarieberg, omgeven door oude en nieuwe graven. Opvallend zijn de arduinen zerken van de familie Terlinden. 

Nabij de begraafplaats is een zitbank waar we onze meegebrachte boterhammekes nuttigen. Een kopje koffie gaat er ook wel in. Van zon is nog steeds geen sprake. Het is nochtans 12:00u. Vanaf knppnt 54 rijden we langs het 30 km lange kanaal Leuven-Dijle. Gebouwd in 1750 van Leuven via Mechelen tot aan het Zennegat. Vanaf 12:30u breekt dan toch de zon door. Maar het blijft fris naast het water. Onze jas is nog geen luxe. Rechtsaf over het kanaal voor knppnt 77, dan linksaf langs het kanaal. 3,4 km ver tot knppnt 20. We houden even halt bij de Boortmeerbeeksluis van het kanaal. De dubbele schutsluis is van de 18de- eeuw en één van de vijf schutsluizen van het kanaal. Een infobord vertelt: “De stad Leuven kende vanaf de 16de-eeuw onder meer door de verzanding van de Dijle een terugval van haar economie. Daarom werd tussen 1750 en 1753 een alternatieve transportroute aangelegd: het Kanaal Leuven –Dijle. De ‘Leuvense Vaart’ maakt(e) het binnenland ver oostwaarts bereikbaar via het water en zorgde er zo mee voor dat België kon uitgroeien tot hét doorvoerland bij uitstek. Behalve op het vlak van transport bekleedt het eveneens een recreatieve, sociale en ecologische rol, zodat het een grote meerwaarde creëert voor de omringende regio. Het vervoer via de waterwegen wordt vandaag gepromoot als volwaardig alternatief voor het wegvervoer. En met reden: een gemiddeld binnenschip kan in één reis de lading van tientallen vrachtwagens vervoeren. De scheepvaart levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de oplossing van het fileprobleem en het vergroten van de verkeersveiligheid op onze wegen. Daarenboven verbruikt een schip van alle transportmodi de minste brandstof en heeft het laagste CO-uitstoot. Samengevat is de scheepvaart dus efficiënt en milieuvriendelijk. Vervoeren per schip is vandaag dan ook meer dan ooit hip!”

Even klimmen en we vervolgen onze weg over het jaagpad. Voorbij de sluis van Kampenhout bevindt zich een kleine jachtclub “Het Sas”. Er zijn een tiental pleziervaartuigen aangemeerd. De laatste jaren kent de pleziervaart steeds meer succes. “Tijdens WOI woedde in deze streek hevige gevechten tussen het Duitse invasieleger en de Belgische strijdkrachten. De vijand herstelde de brug en staken het kanaal over om de Belgen terug te dringen. Alle huizen in de omgeving van Kampenhout-Sas waren verwoest en het gehucht Relst werd totaal van de kaart geveegd”. Bij knppnt 20 wijken we af naar knppnt 06. Een stuk door het centrum van Kampenhout. De O.L.Vrouwkapel, op de hoek van de Terloonstraat en de Aarschotsebaan, is overwoekerd met klimop. Het vensterglas is uit de deur. Het interieur is echter onderhouden. Bij de kerk van Relst vinden we paneel 21. “Duitsers in het dorp”. “De kerk van het gehucht Relst is een stille getuige van de doortocht van de Duitse troepen in 1914. Vrijdag 21 augustus hoorden de mensen van Relst dat de Duitsers langs de Haachtsesteenweg naar Brussel marcheerden. Wie kon, vluchtte naar veiliger oorden. Zowat tweehonderd vluchtelingen werden door ulanen (Duitse lansiers te paard) in de kraag gevat en opgesloten in het kasteel van Wilder. Vier dagen later viel het Belgische leger het Duitse aan, tijdens de zogeheten eerste uitval uit Antwerpen. De Duitsers koelden hun woede op de plaatselijke bevolking. In Relst staken ze 80 huizen in brand, waarvan ongeveer 25 op het gehucht de Vierstraten. Al wie nog niet gevlucht was, werd naar de zusterschool van Buken gebracht. Twee van hen, de neven Gustaaf (31) en Corneel Heers (18), werden de volgende dag terechtgesteld. 250 anderen werden afgevoerd naar Leuven. Op 7 september meenden de Duitsers dat er vanuit de kerktoren lichtsignalen gegeven werden naar oprukkende Belgische troepen. Ze dwongen de pastoor om alle vensters en galmgaten te dichten en staken de inboedel in brand. De sacristie brandde uit. Vier dagen later, tijdens een nieuwe Belgische aanval, gaf admiraal von Schröder het bevel om de hele kerk in brand te steken. De pastoor en enkele burgers werden gegijzeld en moesten machteloos toezien hoe hun gloednieuwe kerk in vlammen opging”. Op de kerkmuur is een gedenkplaat aangebracht van WOI. “Aan onze Helden. Ter nagedachtenis van de oorlogsslachtoffers van de parochie St-Jozef Relst”. De glasramen laten veel licht binnen. Een orgel boven het portaal en een kleiner naast het altaar. “Binnen in de kerk kunnen we twee tastbare overblijfselen van de oorlog zien: twee met houtskool geschreven teksten die daar waarschijnlijk in 1914 zijn aangebracht door een Pruisische officier. Op de achterkant van de eerste pilaar links staat: ‘Ein’ feste Burg ist unser Gott’ (‘Een vaste burcht is onze God’ –een citaat van Luther dat ook op de Duitse soldatengespen stond’). Op de achterkant van de eerste pilaar rechts staat: ‘Wir Deutsche fürchten Gott. Sonst nichts auf dieser Welt’ (‘Wij Duitsers vrezen God, en verder niets op deze wereld’)”.

We moeten niet terug. Een wegwijzer met een klaproos brengt ons langs een pad tussen weilanden. Eigenlijk geen fietsroutenetwerk, maar het lukt. Soms is ons pad zo breed als onze fietsbanden. Links en rechts staan de netels een meter hoog. Hopelijk krijgen we geen tegenliggers. We horen en zien regelmatig vliegtuigen boven onze hoofden opstijgen of landen. Zaventem is niet veraf. De temperatuur is ondertussen gestegen. Onze jassen worden in de fietszakken opgeborgen. Ons pad eindigt in de Wildersedreef bij het kasteel van Wilder waarvan reeds sprake was in de 14de-eeuw. Omringd door een ruim park met enkele zeldzame boomsoorten wordt het kasteel momenteel bewoond door de familie de Broqueville. De oude hoeve op het domein werd sinds 1990 omgevormd tot secretariaat, cafetaria en lokalen voor de uitbating van een golfclub. De mooie Wilderdreef werd in 1687 aangelegd door graaf de Cruyckenburg. Tegen de witgekalkte tuinmuur werd een O.L.Vrouwekapel aangebracht.

Linksaf richting knppnt 98 en infopaneel 20. We hebben ondertussen 25 km gereden. We lezen: “Het kasteel van Wilder speelde in augustus 1914 een kleine maar tragische rol in de Duitse opmars door België. Het bood onderdak aan tweehonderd vluchtelingen, en even aan een dubbele moord die zelfs na honderd jaar nog altijd choqueert. Op 20 augustus ’14 leidden Duitse soldaten een groep burgers uit Buken en het gehucht Vierstraten naar het kasteel van Wilder. Daar wilden ze hen een tijdlang vasthouden – je wist maar nooit of het geen francs-tireurs waren. Toen de stoet in Wilder kwam, gebeurde daar wat eerder al in Buken was gebeurd: de mensen werden uit hun huizen gehaald en moesten mee. Judocus Hendrickx, een slechtziende zeventiger, had net bezoek van Jan Hendrik Volkaerts, een man met een mentale handicap. Ook zij werden meegenomen, maar algauw bleek dat ze niet in staat waren om het marstempo te volgen. Ter hoogte van het kasteel van Wilder werden ze uit de groep gehaald en na een kort schijnproces in een veldje geëxecuteerd.

De soldaten keken niet om naar de lijken”.  “Het kasteel van Wilder is eigendom van de familie de Broqueville. De bekendste telg van de familie, Charles de Broqueville, was in 1914 minister van Oorlog en regeringsleider. Een jaar eerder had hij de algemene dienstplicht ingevoerd- een beslissing met vérstrekkende gevolgen, zo bleek toen het oorlog was. In oktober ’14 volgde de Broqueville koning Albert en de rest van het leger naar de Westhoek. Omdat het zo dicht achter het front niet veilig werd geacht, of toch niet voor ministers, verhuisden hij en zijn regering naar Frankrijk. Tijdens de oorlogsjaren werd zijn functie steeds belangrijker, tot hij een echte eerste minister werd, de allereerste uit de vaderlandse geschiedenis. Charles de Broqueville overleed in September 1940: hij maakte dus nog net het begin van de volgende wereldoorlog mee”.

De Stokstraat is een smalle asfaltbaan die slingert tussen de maïsvelden. Een lust om hier te fietsen. Alleen de auto’s maken het gevaarlijk. Zonder te vertragen scheren ze ons voorbij. We houden halt bij een hoge kapel met brede ingangsdeur. Op de hoek van de Tweelindenstraat en de Stokstraat. Slechts één lindenboom overschaduwd de kapel. De stronk van de tweede boom moet nog uitgeboord worden. Er staan behoorlijk wat heiligenbeelden in de kapel. De drie Heilige maagden, met hun moeder, staan rechts van het Heilig hart op de grond. De Heilige Antonius met kind op een smal altaar erboven. Plastieken bloemen sieren het geheel op. We rijden weer tussen de maïs. Er is geen zuchtje wind. Hier is het zalig fietsen, en ik hoop stiekem dat het eindeloos mag duren.

Bij de neobarokke St-Antoniuskerk van Buken dateert van 1842-44 en de toren van omstreeks 1700. Sint-Antonius, afgebeeld met varken, wordt vereerd tegen besmettelijke ziekte bij mens en dier. De kerk en haar interieur werden tijdens WOI volledig verwoest. We kunnen niet verder dan het portaal. Door het glasraam kunnen we het interieur bewonderen. Infobord 19 vertelt: “Buken werd zwaar getroffen tijdens de begindagen van WOI. Huizen werden leeggeroofd en platgebrand: onschuldige burgers werden gearresteerd en terechtgesteld omdat ze op de Duitsers geschoten zou hebben. Er vielen vele burgerslachtoffers. Hun namen staan vermeld op de herdenkingsmuur, rechts van de kerk”. “De Duitse soldaten in België waren doodsbang van francs-tireurs: gewapende burgers van wie gefluisterd werd dat ze op Duitsers schoten. In hun angst namen ze gruwelijke represailles. Ze hadden het vooral gemunt op priesters: die jutten volgens hen de bevolking op. Twee geestelijken uit Buken werden het slachtoffer van die geruchten. Pastoor De Clerck was oud en ziekelijk, maar volgens de Duitsers zou hij in de kerktoren geklommen zijn en schoten hebben gelost. Hij en onderpastoor Sombroek – nota bene een burger van het neutrale Nederland – werden zwaar mishandeld. Volgens een getuige was de pastoor ‘gansch beslijkt, overstampt en overslagen’. Na een lange lijdensweg werden ze allebei doodgeschoten. We hebben het lijk van de pastoor opgegraven te Relst-Kampenhout,’ herinnerde zijn huishoudster zich achteraf. ‘Ik heb zijn aangezicht gewassen, en ik heb geen oren meer gezien’ “.

De herdenkingsmuur is in rode baksteen gemetst. De zwarte plaatjes met de namen van burgerslachtoffers werden mee in de muur gemetst rond een arduinen monument. Een infobord verklaart: “Op 20 augustus viel het Duitse leger met zijn ‘Doodskop-Uhlanen’ Buken binnen. Als gevolg hiervan stonden binnen enkele dagen de St-Antoniuskerk, pastorie, school en andere woningen in brand. Dit was een vergelding voor de vertraagde opmars van het Duitse offensief, maar ook een reactie op de valselijke betichting dat Bukenaars vanuit de kerktoren op de Duitsers zouden geschoten hebben. Op 26 augustus 1914 werd de toenmalige pater Sombroek, helper van pastoor De Clerck, samen met 10 andere dorpelingen, neergeschoten tegen de muur van het kasteel ‘de Meulenaere. Op 8 mei 1988 werd tussen kerk en pastorie een licht gebogen gedenkmuur opgericht. Deze symboliseert de muur van het kasteel. De namen van al de Bukense gesneuvelden uit beide wereldoorlogen werden hierop aangebracht in ‘marbrieten’ plaatjes, met centraal de grafplaten van pastoor De Clerck (gefusilleerd op 2 augustus 1914 nabij Kampenhout-Sas) en pater Sombroeck. Het initiatief tot oprichting van dit monument kwam van het feestcomité ‘Tres Secula Bukenholt’ oftewel ‘3 eeuwen Buken’, gesticht om de 300ste verjaardag van Buken te vieren”. Het kasteel is verbouwd tot enkele appartementswoningen.

We rijden verder tot knppnt 97. We rijden terug langs het kanaal voor 1,5km tot knppnt 28. Weer afwijken. We rijden naar het centrum van Tildonk. Aan de brug is het heel druk. Al van ver zien we mensen van de brug afspringen. Zelfgemaakte vlotten worden door Chiro-jongeren bestuurt en pikken de waaghalzen op. Ook kano’s peddelen op het water. Bij de St-Jan de Doperkerk van Tildonk stallen we de fietsen. De kerk groeide op vanaf de 13de-eeuw en de Westertoren van witte zandsteen is van de 14de-eeuw. We kunnen de kerk niet bezoeken maar wel het ommuurde kerkhof. Hier werd pastoor J. Lambertz begraven (1785-1869). Stichter van de Ursulinen van Tildonk. Eveneens rusten hier twee bemanningsleden van een Engelse bommenwerper die in 1942 boven Tildonk werd neergehaald. De muurhaken in de pastorie geven het jaartal 1761 aan. Het verwijst naar een restauratie, het gebouw is ouder. In Tildonk is het vandaag ‘Dijlelanddag. We wandelen te voet langs de kraampjes met straffe streekgerechten en artisanale bieren, escargots, warme wafels, Hagelandse wijnen, etc. We brengen een exclusief bezoek aan het Belevingscentrum ’14-’18. We kunnen over de koppen lopen. Langs  de enorme mensenmassa. We weten niet waar we moeten zijn. We volgen een groep mensen die naar het klooster afzakken. Het is nu een school. Maar het klooster is groter en complexer dan ik dacht. We mogen vandaag gratis het Belevingscentrum binnen. We bevinden ons in het voormalige Ursulineklooster uit de 19de-eeuw. In augustus en september 1914 was hier het hoofdkwartier gevestigd van de Duitse generaal von Beseler. Van hieruit leidde hij het beleg van Antwerpen. De voorbereidende besprekingen voor de overgave van Antwerpen hadden hier plaats. De kloostergebouwen werden fel beschadigd door de Belgische artillerie. Huizen werden platgebrand en de Duitsers vermoorden dertien inwoners, waaronder zeven Valckenaers. Een bronzen gedenkplaat werd aan de kerk bevestigd met daarop de namen van gesneuvelde soldaten en gemartelde burgers van ‘Thildonck. Op de benedenverdieping is de tentoonstelling van WOI. Foto’s tonen ons het leven van de bewoners die moesten samenleven met de bezetter. Hoe het klooster werd bezet, het leven van de dorpelingen aan het front…etc.

De twee infopanelen (15 en 16) vinden we niet. Wegens de werken naast het gebouw werden ze niet geplaatst. De zon in en weg van de drukte. Er staat ondertussen een lange rij aan te schuiven bij de ingang. Allen wachten op een gids. Volgens mij hebben de inrichters het allemaal wat onderschat. Om deze mensen rond te leiden zijn wel enkele gidsen nodig. Het is tamelijk warm geworden ondertussen. Wij drinken een Kartuisbiertje bij een kraam. 

Als we het centrum van Tildonk verlaten hebben fietsen we door een schilderachtig landschap. In de verte een grote hoeve met bijhorende stallen. Een infobord verklaard:   “Het ‘kasteeltje’, een mottesite met woonhuis en landschuur, was de voormalige zetel van een kleine heerlijkheid (Ter Borcht, 1401; Nieuwenborg, 1684). De kern van het blokhuis gaat terug tot de 15de eeuw, het huidige gebouw dateert uit 1642 (jaartal vereeuwigd in de muurankers). De bakstenen langsschuur is van ca. 1850. Hier resideerden in de 12de-eeuw waarschijnlijk de ridders van Tildonk. In de 17de – 19de-eeuw waren heerlijkheid en kasteeltje in bezit van de adellijke families Archier en de Lalaing, graven van Tildonk. Het ‘kasteeltje’ en de onmiddellijke omgeving werden wettelijk beschermd in 2002”.

Tegen de zijgevel van een hoeve staat infobord 17. Een aangrijpend verhaal: “Hoeves in de vuurlijn. Op 26 augustus, tijdens de eerste uitval, rukte een eenheid vanuit Wakkerzeel op in de richting van Tildonk. Op hun weg lagen twee grote boerderijen, aan weerszijden van de spoorweg: de Dormaalhoeve, waar we nu staan, en hoeve ‘Het Kasteeltje’, een paar honderd meter terug richting Tildonk. Daar botsten ze op hevig Duits verzet. Bij het kasteeltje werden ze teruggeslagen. De vaart in Tildonk zouden ze nooit bereiken”. Een zwart wit foto toont het gezin Valckenaers, vlak voor de oorlog. we lezen verder: "Dicht bij de Dormaalhoeve vond één van de gruwelijkste moordpartijen van de zomer van 1914 plaats. In de Hambosstraat, een paar honderd meter ten oosten van hier, stonden twee inmiddels verdwenen hoevetjes. Daar woonden twee broers, Eduard en Isidoor Valckenaers. In de vroege ochtend van 26 augustus 1914 kreeg Eduard bezoek van Belgische soldaten. Die openden het vuur op een eenheid Duitsers, wat verderop. Toen de Belgen zich moesten terugtrekken, namen de Duitsers wraak op de familie Valckenaers, die ze ervan verdachten de Belgen geholpen te hebben. Frans (20), Juul (17) en Jozef (14), drie zonen van Eduard, werden doodgeschoten. Eduard zelf kon zich verstoppen in een beerput, waar hij de hele dag zou blijven zitten.

De vrouwen en kinderen kregen het bevel naar de tuin te gaan. Josephine, de vrouw van Isidoor, herinnerde zich achteraf: ‘Na een paar minuten vroeg een Duitser ons waar alle mannen waren. Wij zeiden dat die vertrokken waren, en smeekten hem ons te laten leven. ‘Niemand zal u kwaad doen,’ zei hij, ‘maar ge moet een witte vlag hijsen.’ Dat deden we, maar meteen klonken er schoten. Mijn dochtertje Vitorine van 2, die bij mij op de arm zat, werd geraakt door drie kogels. Haar zussen Louise van 19 en Hortense van 17 waren op slag dood. Jeanne van 6 werd zwaargewond naar het klooster van Tildonk gebracht, waar ze drie dagen later overleed. Ikzelf kreeg een kogel in het gezicht en verloor een oog”.

We fietsen langs weilanden met betonnen bunkers. Hier staat een infobord met fietsroute “Bunkers Binnenste Buiten”. De route is 30 km lang en loopt door de gemeenten Haacht, Herent en Kampenhout. Het vertrekpunt is aan het station van Wespelaar. De route heeft geen eigen bewegwijzering. Een brochure is bij de Toeristische diensten van gemeenten te koop. Lijkt ons ook interessant.

Twintig minuten later arriveren we te Wespelaar. Ook hier is het ‘Open Monumentendag’. Het is echter al na 17:00u en de kerk is reeds afgesloten. De oorsprong van de Parochiale Sint-Luciakerk gaat terug tot het begin van de veertiende eeuw. Uit die periode bleven alleen de zandstenen westertoren over. In 1860 werden de neogotische zijbeuken aangebouwd. Rond de kerk herinneren vele relieken aan de vroegere bewoners en eigenaars van het parkkasteel. Vlakbij de kerk staat paneel 18 waarop we lezen: “Alles namen ze mee, eeuwenlang stond oorlog gelijk aan roof en plundering. Het was vrijwel onmogelijk om een rondtrekkend leger te bevoorraden, en dus moesten soldaten hun kostje zelf maar bij elkaar stelen. In 1914 was de Duitse bevoorrading beter geregeld, maar kennelijk had de mentaliteit van de soldaten zich nog niet aangepast. Toen ze op 13 september het kasteeldomein van Wespelaar bereikten, sloegen ze dan ook enthousiast aan het plunderen”. Onder deze tekst werd een zwart wit foto geplaatst van burggraaf de Spoelberch. Hij hield tijdens WOI een dagboek bij waarvan een korte anekdote werd afgedrukt: “Dekens, linnen, zilverwerk, wijn, alles namen ze mee. Ze doodden de kippen en de schapen en visten de kasteelvijver leeg. Nadat ze de kolenvoorraad en het hout hadden opgestookt, vonden ze niets meer om zich te verwarmen; toen hebben ze de meubelen maar in brand gestoken. In de rest van het dorp is ook veel geplunderd. De salons van leegstaande huizen dienden als paardenstal, en de kerk ook”. We lezen ook nog: “Het kasteeldomein van de brouwersfamilie de Spoelberch gaat terug tot de 12de eeuw. Het huidige hoofdgebouw dateert uit 1954, maar voor die tijd stond er een ouder kasteel in neorenaissancestijl. Dat kasteel kreeg in 1914 twee keer Duitse troepen over de vloer. Wespelaar en het domein de Spoelberch werden op 20 augustus door de Duitsers bezet. Tijdens de tweede uitval, van 9 tot 13 september, werden dorp en domein bezet door het 11de Linieregiment. Twee keer bereikten de Belgen via het domein de vaart Leuven –Mechelen, maar ze slaagden er nooit in die over te steken. Bij de gevechten sneuvelden tientallen Belgische en Duitse soldaten. De Duitsers maakten ook 21 burgerslachtoffers”. Even verder werd in 1956 een gedenksteen opgericht, als hulde aan de manschappen van het Elfde Linieregiment, die van 9 tot 12 september 1914 in Wespelaar een bloedige slag uitvochten tegen de bezetter.

Tegenover de kerk bevindt zich het kasteelpark dat sinds de 19de eeuw in het bezit kwam van de familie de Spoelbergh. Langs een typische koetspoort, in 1923 opgericht door burggraaf Guillaume de Spoelberch, betreden we het domein. Links van ons is de vroegere hoeve van het kasteel en de koetsierswoning. Ook voor de wandeling naar het arboretum zijn we te laat. We lopen een verzameling van aangeplante boomsoorten mis. Verspreidt over een oppervlakte van 20 ha. Het levenswerk van burggraaf Philippe de Spoelberch.  Op het landgoed bevinden zich nog twee kastelen. De Herkenrode en Bosveld.   

Vanaf Wespelaar fietsen we naast de spoorweg op de Elfde Linielaan. In Heike rechts afslaan voor het monument van gesneuvelden van beide wereldoorlogen op de gemeentelijke begraafplaats van Wespelaar. Een cirkelvormig monument in baksteen, daarboven een witte sierband met de bekende woorden: “Hier liggen hun lijken als zaden in ’t zand, hoop op de oogst o vaderland”. Een bronzen siervaas staat op het altaar.

Op een blauw bord met witte letters, geplaatst naast de weg, nabij een spoorweg overgang lezen we: “De enige plaats in Europa waar een jodentransport door de weerstand gestopt werd om ontsnappingen mogelijk te maken op 19 april 1943”. Bij de spooroverweg, van Mechelen naar Leuven, staat paneel 27, ons laatste infobord. Enkele foto’s en de tekst vertellen ons: “je staat hier bij de spoorweg tussen Mechelen en Leuven, een centrale as van het Belgische spoornet. Dat was in 1914 ook al zo: via deze spoorlijn brachten de Duitsers hun enorme 420 mm-kanonnen naar het front. De Belgen wilden dat verhinderen, en op 27 september 1914 deden ze een gewaagde zet. Vanuit Muizen, het grote rangeerstation nabij Mechelen, stuurden ze drie onbemande, met zand geladen locomotieven in de richting van Leuven. De spooktrein reed hier in Boortmeerbeek in op een Duitse legertrein. Dat gebeurde op amper een paar honderd meter van de plek waar de Duitsers een kanon in stelling hadden gebracht.              

De Belgische stunt kon de Duitsers niet lang tegenhouden: die legden snel een parallel stuk spoorlijn aan om de hindernis te ontwijken”. Onder een foto van een Duits officier staat de tekst: “De Belgen doen alles om ons weg te krijgen. Zondagmorgen vroeg lieten ze drie treinen achter elkaar op onze trein los, waaruit we net de 420 mm-kanonnen stonden uit te laden. De drie treinen reden tegen een aarden wal die we uit voorzorg vlak voor onze posities hadden opgetrokken. Het spoor ligt nu vol brokstukken, maar onze specialisten hebben inmiddels al een noodspoor aangelegd, zodat we verder kunnen met ons werk”. (Otto Wolfien, pionier bij een artillerieregiment van het IIIde reservekorps, in een brief aan zijn vrouw). Ook een in België wonende Noorse dame schreef in een brief aan een vriendin in Oslo deze brief: “Langs de volledige lengte van de spoorweg Mechelen-Leuven zagen wij het ene graf na het andere. Platgetrapte akkers, grote gapende bomtrechters, een echte chaos. Al de huizen aan weerszijden van de spoorweg zijn vernield, en de bossen zijn gekapt”.

Nog 1,4 km fietsen tot de kerk van Boortmeerbeek en onze auto. Naast de overweg aan het station staat het Dossin monument dat in 1993 werd onthuld. Vanuit de voormalige Dossin- kazerne te Mechelen werden tussen 4 augustus 1942 en 31 juli 1944 over deze spoorlijn 24.906 joden en 351 zigeuners vervoerd door de nazi’s naar Auschwitz. 1.205 overleefden het konvooi. Op 19 maart 1943 hielden drie verzetslieden het 20ste konvooi tegen. Er zaten 1.631 mensen op de trein. Door hun hulp konden die dag 231 gedeporteerden uit de trein ontsnappen. 205 hervonden hun vrijheid en 26 lieten- als vrije mens- hierbij het leven. De zon werpt reeds lange schaduwen op de grond. Het is 18:30u. Tijd voor de terugtocht.                                                               Tot schrijfs. Tekst: Luc Verschooten    Foto’s: Rina Meurs.

Hallo 

Het veslag en de foto s zijn goed voor in een boek neer te pennen

Groetjes

25-03-2015 om 21:00 geschreven door Gilbert