Zondag 23 februari 2014. Een zonovergoten dag. Het is 10:30 en de temperatuur bedraagt 9°. De weerman voorspelt voor vanmiddag zelfs 13°. Als we buiten komen verrast de wind ons toch. Een koude snijdende wind. De gevoelstemperatuur zakt met minstens 5°.

Schoonselhof werd in 1911 aangekocht door Stad Antwerpen met als doel, niet alleen  een  begraafplaats, maar om er ook een mooi park met brede dreven en waterwegen aan te leggen. Waar het fijn kuieren is en waar men kan genieten van prachtige monumenten. In deze sfeervolle omgeving komt men tot rust. Een ideale locatie voor wie aan onthaasting toe is. Een begraafplaats als toeristische bestemming? Waarom niet? Voor de overledenen doet dat zeker geen afbreuk aan het respect dat ze verdienen. Op de begraafplaats is zoveel te ontdekken. Bij de ingang stuiten we al op onze eerste gedenksteen. “Ter nagedachtenis van Technicus Van Put Frans-Louis. Geboren te Wilrijk op 09 maart 1893 en overleden te Edegem op 02 januari 1945. Een slachtoffer van de V-bommen.”

Bij het kastje met beschermend plexiglas nemen we een boekje met de: “Beroemde wandeling door het Schoonselhof”. We gaan rechtsaf, de brede dreef in, tot bij de rotonde met een enorm monument in het midden. Het beeld is gemaakt voor Peter Benoit. De componist en eerste directeur van het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium. Dit monument stond oorspronkelijk op de Kielbegraafplaats. Het werd in 1939 naar deze plaats overgebracht.

We betreden het eerste perk “Z1” achter het monument van Peter Benoit. Het perk bestaat uit heel oude grafzerken. We blijven staan voor het graf van Camille Coquilhat. De ontdekkingsreiziger trok samen met Henry Stanley, in opdracht van koning Leopold II, door Afrika.  Camille Coquilhat werd vice-gouverneur van Kongo, waar Coquilhatstad naar hem werd genoemd. Hij stierf aan galkoorts.

Even verder rust Laurent Mathieu Brialmont. Hij werd geboren in 1789. Op 23 jarige leeftijd vertrok hij als sergeant-majoor naar Rusland. Daar werd hij tot onderluitenant bevorderd. Na Waterloo nam Brialmont dienst in het Nederlandse leger. Hij nam deel aan de schermutselingen van 1830. In 1836 werd hij militair bevelhebber in Antwerpen. Koning Leopold I bevorderde hem in 1850 tot minister van oorlog. Hij overleed in 1885.

Halverwege rij 10 pronk het mooie monument van de familie Bracht. De familie was van Duitse oorsprong en één van de eerste die hun stempel plaatsten op het economische leven in Antwerpen. Hij had een vooraanstaande functie in talloze Antwerpse firma’s, gespecialiseerd in verzekeringen, bankwezen, vastgoed, rubberplantages, leerhandel en wol. Ook was hij ereconsul van Oostenrijk. Baron Charles-Victor Bracht werd op 7 maart 1978 in een garage te Antwerpen ontvoerd door een zekere Marcel “Dexter” Van Tongelen. Hij vroeg losgeld in ruil voor de vrijlating van de baron, maar de rechercheurs herkenden Van Tongelens stem.  Een paar maanden later, op 10 april 1978, werd Charles-Victor vermoord terug gevonden.  Van Tongelen werd opgepakt en op 29 februari 1980 ter dood veroordeeld (wat volgens de Belgische wet destijds automatisch in levenslang werd omgezet).

Aan dit monument gaan we rechtsaf. Op het tussenstuk links zien we het monument van Gustave Royers. Als ingenieur ontwierp hij het TIR-gebouw in Hoboken. Ook het Kattendijk-, Lefebvre- Amerikadok en de alom bekende Royerssluis werden naar zijn ontwerp gerealiseerd. Hij overleed in 1923.

Het volgende perk is eeuwigdurige grond. Enkelen worden nog prachtig onderhouden. Te oude en gevaarlijke arduinen platen werden vervangen. Soms in zwart marmer. Naar de alleroudste zerken, met Frans opschrift, wordt niet meer naar omgekeken. Ons Rina is er niet over te spreken. Zerken overwoekerd met klimop. Wildgroei van bomen en struiken. Kleine monumenten die wegzakken. Het kost allemaal stukken van mensen. Misschien geen nabestaanden meer.

Door de hoge omheining van struiken voelen we de koude niet meer. Een verademing. Ons volgende perk is nog indrukwekkender dan de vorige. Bij een groot monument staat de bronzen deur op een kier. Nieuwsgierig kijken we binnen. Twee kapotte antieke kerkstoelen staan voor een klein altaar in wit marmer. Bovenop staat een kleine terracotta vaas met verwelkte bloemen. Arduinen platen met de namen van de overledenen die hier in het familiegraf herdacht worden. Het is duidelijk dat er geen nabestaanden meer zijn.

Het grafmonument van de familie Donck is enorm groot. Tijdens de wandeling komen we er niet langs, maar het majestueuze gebouw trekt onze aandacht. Ook hier staat de deur uitnodigend open. Deze mini-kapel wordt nog onderhouden. Langs beide zijden komt licht binnen door de kleine gekleurde glasramen. Op en onder het altaar de verschillende naamstenen van de familie.

Links of rechts van de dreven zijn brede sloten met water. Verdorde planten rijzen nog hoog boven het water. De lisdodde is nog sterk aanwezig hier. Een zwerm eenden vliegt boven ons richting kasteelvijver. Bij de monumenten van Frans Hendrick-Mertens en Karel Lodewijck-Torfs zijn de grafopschriften door de ‘tand des tijds’ amper te lezen.

We worden naar het volgende perk geleidt via ons wandelboekje. Links en rechts van ons mooie artistieke grafzerken van schilders, dichters en schrijvers. Zoals: Karel Verlat(1824-1890). Hij was eveneens directeur van de Koninklijke Academie voor Schone kunsten. Henri De Braekeleer (1840-1888), Theodoor Verstraete (1850-1907). Theodoor van Rijswijck was tijdens de eerste helft van de 19^de eeuw een volksdichter. Hij stierf in 1849. Jan Baptist, zijn broer ligt aan de overzijde begraven. Hij was eveneens een dichter, volksredenaar en schrijver. Hij stierf 20 jaar later. Hij was de vader van burgemeester Jan Van Rijswijck.

In rij “C” vinden we nog enkele beroemde zerken van burgemeesters en schepenen. Jos Cauwenbergh was schepen van Financiën, provincieraadslid en gerant van de Antwerpse Volksbank. Hij stierf in 1909. Jan De Vos was burgemeester van Antwerpen van 1909 tot 1921. Tijdens zijn burgemeesterschap brak de Eerste Wereldoorlog uit.

We worden naar perk “X” geleidt waar we voor een muzikale grafzerk blijven staan. Voor ons ligt de zanger Robert Mosuse. Samen met zijn broer Ronny en Bart Peeters richten zij de bekende groep “The Radios” op. Rond zijn twintigste werd bij hem een hersentumor ontdekt. Als gevolg van zijn tumor leed hij aan epilepsie en uitputting. In de laatste maanden van zijn leven trok hij zich noodgedwongen terug omdat zijn ziekte alsmaar harder toesloeg. Op 20 april 2000 overleed hij te Wilrijk als gevolg van zijn ziekte. De uitvaart werd volledig gepland door Mosuse zelf. De plechtigheid vond plaats in de kathedraal van Antwerpen. Tijdens de begrafenis sprak Bart Peeters over Mosuse: Hij kon de sterren van de hemel zingen en sinds donderdagavond kent hij ze persoonlijk. De kist werd weggedragen op de tonen van Teardrops, ingezongen door hemzelf.

We keren terug en slaan rechtsaf. We wandelen alleen in de dreef. De zon schijnt nog wel, maar de wind doet ons iets sneller stappen. Honderd meter verder zien we rechts van ons nog meer schrijvers en dichters. Hendrik Conscience werd na zijn dood in 1883 begraven op de Kielbegraafplaats. Na de sluiting werd zijn monument hier geplaatst. Als schrijver is zijn bekendste werk ongetwijfeld: De Leeuw van Vlaanderen. Hij staat bekend als ‘de man die zijn volk leerde lezen’. Zijn monument kreeg in 2011 nog een uitgebreide opknapbeurt.

Aan ons volgende rondpunt slaan we linksaf en betreden we perk “R”. Nog een ereperk voor kunstenaars. Hier vinden we: Jan Broeckx (1880-1966), Amand de Lattin (1880-1959), jeugdauteur van: De wonderlijke lotgevallen van Jan zonder Vrees, en Constant De Kinder (1863-1943). Op rij 5 vinden we de zerk van Armand Preud’homme. De componist heeft enorm veel gedaan voor de erkenning van het Vlaamse volkslied. Wij kennen van hem nog het ‘Kempenland’ en ‘Op de purperen heide’ hij stierf in 1986.

We houden halt bij de grafzerk van Bob Davidse. Bij onze generatie beter bekend als Nonkel Bob. Hij was in de jaren vijftig en zestig de presentator van kinderprogramma’s van de toenmalige BRT. Bob Davidse overleed op 89-jarige leeftijd na een korte ziekte, in het Erasmusziekenhuis te Borgerhout, waar hij drie weken eerder was geopereerd. Enkele zerken verder, is de laatste rustplaats van de geestelijke vader van Jommeke, Jef Nys. Geboren te Berchem op 30 januari 1927 en overleden te Wilrijk op 20 oktober 2009. Een getekend profiel van Jommeke en zijn papegaai versieren de grafzerk.

Ook de bekende acteur Julien Schoenaerts ligt hier in de rij van de Bekende Vlamingen. Na een theateropleiding speelde Julien in de Koninklijke Nederlandse Schouwburg van Antwerpen. Zijn bekendste filmrol was die van bisschop Antoon Stillemans in Daens. Hij stierf in 2006 op 71 jarige leeftijd. In 2008 werd in Antwerpen een beeld van Julien Schoenaerts onthuld.

We verlaten perk “R” naar rechts en komen bij het grafmonument van de gewezen burge-meester van Antwerpen, Leopold De Wael. Deze man realiseerde veel voor de koekenstad. Vooral de dokken en kaaien werden voltooid waardoor de Antwerpse haven sterk kon worden uitgebreid. Enkele grote gebouwen, het Museum voor Schone Kunsten, het Stuivenbergziekenhuis en de Nationale Bank werden tijdens zijn ambtsperiode opgericht.

Perk “N” is het ereperk van de stad Antwerpen. We wandelen voorbij het graf van Gerard Walschap. De schrijver overleed in 1990. Pol De Mont, schrijver, dichter en conservator van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. Hij leefde en werkte van zijn geboorte in 1857 tot zijn dood in 1931. Jef van Hoof, Jos Van Eynde en Gaston Burssens. Stuk voor stuk waren dit mensen met een uitgesproken verleden. Iets verderop aan de linkerkant, het graf van Floris Jespers. Schilder en beeldhouwer, geboren in een kunstenaarsgezin. Samen met zijn vader en broer vormden ze samen met enkele anderen een groep jonge Antwerpse kunstenaars.

In de uiterste hoek van het ereperk zien we Frans Van Cauwelaert (1880-1961). Burgemeester van Antwerpen van 1921-1932. Onder zijn bestuur kwamen de eerste Scheldetunnels. Ook zijn dochter ligt, bijna, naast hem begraven. Mia Van Cauwelaert was schepen van de stad Antwerpen en realiseerde de Rubensmarkt, de Groothandelsmarkt en het Sint-Annabos. Tussen de Van Cauwelaerts ligt Paul Willem Segers, schepen en minister. Leo Delwaide (1897-1978), waarnemend burgemeester en schepen. Lode Craeybeckx (1897-1976), burgemeester van Antwerpen tot aan zijn dood in 1976. Frans Detiège was eveneens burgemeester, schepen, volksvertegenwoordiger en vader van ex-burgemeester Leona Detiège. Als laatste van de rij ligt Camille Huysmans tweevoudig burgemeester, minister en eerste minister. Hij was in 1910 een van de drie kraaiende hanen in de strijd voor de vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit. Hij stierf op late leeftijd van 97 jaar in 1968. Minder bekend is wellicht Willem Eekelers. Hij was naast directeur van de Volksgazet ook schepen, minister en waarnemend burgemeester van Antwerpen, van 1946-1947). In het midden van het volgende perk rust Rika De Backer (1923-2002). Zij was de eerste vrouw die een volwaardig ministerambt bekleedde.

We wandelen terug en achter de beplanting gaan we linksaf. Aan onze linkerzijde het graf van Willem Elsschot. Hij werd geboren als Alfons de Ridder in een bakkersgezin. Toen hij zijn carrière begon als schrijver nam hij het pseudoniem aan van Willem Elsschot. Hij werd samen met zijn echtgenote, die een dag later overleed, hier begraven in 1960. Op het Mechelseplein in Antwerpen staat een bronzen standbeeld van de schrijver. We passeren nog een aantal schrijvers en dichters. Paul van Ostaijen. Een beroemd en berucht dichter en schrijver. Hij stierf in 1928 op 32-jarige leeftijd, aan tuberculose, in de Ardennen. In 1952 werd hij naar hier overgebracht en vindt hij rust onder het kunstwerk van Oscar Jespers “De Luisterende Engel”. Op dezelfde rij rusten ook; August Van Cauwelaert (1885-1945), Lode Zielens (1901-1944), Emiel Vloors (1871-1952) en Lodewijk Mortelmans (1868-1952). In de hoek van het ereperk ligt dichter en schrijver Marnix Gijsen. Hij werkte ook voor het gemeentebestuur van Antwerpen en in New York als Belgisch Commissaris voor Informatie. Hij werd plechtig begraven in 1984. Ernaast rust Jan Van Rijswijck (1853-1906), burgemeester van Antwerpen en overtuigend flamingant in een tijd dat het Nederlands nog niet evident was. Iets verder aan de rechter zijde, rust onder een grafsteen Hugo Schiltz. Gemeenteraadslid, volksvertegenwoordiger en voorzitter van de Volksunie.

We verlaten het ereperk en wandelen rechtsaf. Aan het volgende kruispunt slaan we de volgende wandelweg in en belanden bij perk C en D. hier rust sinds 1933 Alice Nahon. Een verpleegster en dichteres. Ze komt uit een strenggelovig gezin van 11 kinderen. Ze is bekend geworden met één van haar gedichten: “’t is goed in ’t eigen hert te kijken, nog even voor het slapen gaan…” Van haar dichtbundels werden meer dan 250 000 exemplaren verkocht. De oudste bekende ligt achteraan. Pierre Bourla (1783-1866). Hij was stadsarchitect van 1819-1861. Hij werd in Parijs geboren en nam deel aan de veldslagen van Napoleon in Duitsland, Spanje en Portugal. Eenmaal in België was zijn belangrijkste werk het neoclassicistisch Théatre Royal Francais op de Komedieplaats, beter bekend als de Bourlaschouwburg.

Na de wandeling komen we voorbij de achterzijde van het kasteel. Richting de Belgische vlag voor de Militaire ereperken van de beide Wereldoorlogen. Nog voor de officiële ingebruikname van de begraafplaats Schoonselhof werd in 1914 een perk aangelegd voor gesneuvelde soldaten.
Op 29 augustus 1914 vond hier de eerste militaire teraardebestelling plaats van Otto Frocke, een Duits soldaat. In 1928 werd een begraafplaats voor de Duitse soldaten aangelegd met een groot houten kruis. In 1943 werd perk 1 op bevel van de Duitse bezetter vergroot om alle Duitse gesneuvelden te kunnen ontvangen. In hetzelfde jaar werd een Duits gedenkteken opgericht. Tussen 13 en 24 mei 1949 werden 1032 stoffelijke overschotten van gesneuvelden uit de Tweede Wereldoorlog hier ontgraven en overgebracht naar Lommel. Op 20 juni 1956 werden 612 Duitse stoffelijke overschotten ontgraven. De geïdentificeerde soldaten werden overgebracht naar Vladslo, de overige naar het “kameradengraf” van Langemark.

Perk 4 is te betreden langs de ons welbekende toegangshekken. Volledig aangelegd voor Britten en Canadezen die gesneuveld zijn tijdens WOII. De begraafplaats wordt onderhouden door de Commonwealth War Graves Commission. Naast de ingang, links van ons, werd op 12 januari 1945 een stemmige kapel ingericht. We treffen hier ook de Stone of Remembrance, geplaatst op dodenakkers met meer dan 400 graven, een ontwerp van Edwin Luytens aan. Het Cross of Sacrifice, witte steen met bronzen zwaard, is een ontwerp van Reginald Blomfield. Vandaag doet de kapel dienst als schuiloord tegen de wind. Hier is tevens het  register kastje. Alles gebouwd in witte natuursteen, geflankeerd door urnen. Links een schuine tafel met de tekst van de bevrijding van België en Nederland. Van september 1944 tot mei 1945. 1473 gesneuvelde soldaten hebben hier hun laatste rustplaats gevonden. Vlak ervoor staat het Kruis van opoffering.

We verlaten perk 4 en houden even halt bij de zuilen. Deze twee zuilen, voor de Franse soldaten, stonden oorspronkelijk op het Sint Laurentiuskerkhof. De eerste obelisk herdenkt de gekwetsten van de veldslag van Belfort, nabij de Vogezen, in 1870-1871 die naar Antwerpse hospitalen werden overgebracht. Het monument bevat een hommage van de hand van Victor Hugo.

De tweede obelisk herdenkt de gevallen Franse soldaten tijdens het beleg van de Antwerpse citadel in november-december van 1832. Het monument “Honneur et Patrie” werd opgericht in 1905 op het Sint Laurentiuskerkhof en brengt hulde aan de Franse maarschalk Gérard die in 1832 België ter hulp kwam en de Hollandse bezetter van het Zuidkasteel generaal Chassé tot overgave dwong. Beide obelisken werden in 1930 naar hier overgebracht.
De Franse gesneuvelden kregen een ereperk op 19 februari 1930 en een monument van de hand van architect Max Winders.

We betreden perk 3. Nog voor de definitieve aanleg werden, in 1919, de stoffelijke resten van 23 gefusilleerde burgers hier begraven onder een eenvoudig houten kruis. Ook werd een gedenksteen opgericht.

Vanaf 1924 werden de kruisjes vervangen door het befaamde “kleerkastmodel”. Zij dragen de naam, voornamen, rang, regiment of eenheid, geboorteplaats en geboortedatum en aan de onderzijde “Stierf voor België” of “Mort pour la Belgique”, de overlijdensplaats en overlijdensdatum en afbeeldingen van eretekens. De driekleur bevat een kruis of een leeuw. 42 Italianen die sneuvelden tussen 1915 en 1918 liggen hier onder arduinen kruisjes opgericht in september 1930. Op 4 november 1936 werd een monument “a nostri glorios mort 1915-1918” opgericht. Het was een pijler met een helm op een krans van eikenbladeren. Tijdens WOII werd hier fascistische symboliek aangebracht. Die werd onmiddellijk na de bevrijding verwijderd. Hier liggen zeven Portugezen die werden ingezet in het Noorden van Frankrijk waarbij, tussen 9 en 29 april 1918, niet minder dan 398 Portugezen gedood werden. De arduinen stèles voor deze onbekende soldaten dragen het opschrift “desconhecido militar” en ze werden opgericht in mei 1928. Het arduinen monument met twee bronzen mannen werd opgericht in januari 1934. Het monument draagt de naamloze resten van de slachtoffers van de V-bommen, die oorspronkelijk over een aantal perken verspreid lagen, werden in 1972 nabij de vrijgekomen plaats waar eerder Duitse soldaten begraven waren verzameld. Het beeld “Solidariteit” van de hand van Ernest Denis werd eerst elders geplaatst en in 1975 naar hier verplaatst. Voor dit monument stonden twee brandweermannen model.

Een perk werd voorbehouden voor politiek gevangenen. De Belgische vlag wappert in de wind bij de obelisk die opgericht werd door de Stad Antwerpen. Ter ere aan de Militaire en Burgerslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

Het ereperk met gesneuvelden van 14-18 en 40-45 zijn niet minder dan vier lange rijen van de Royal Air Force. De meesten zijn gesneuveld op 19 december 1944. Rechtsaf komen we bij de gesneuvelden van WOI. Grafzerken verwijzen naar februari 1918. Gestorven tijdens de strijdt of van ontbering. Dat wordt niet vermeldt. Tegen een verdorde haag liggen 13 Russische krijgsgevangenen die van ontbering omkwamen in de Eerste Wereldoorlog.

Hier stopt onze leerrijke wandeling door het Schoonselhof. We zijn er erg van onder de indruk. Dit is niet de Westhoek waar honderden geallieerde slachtoffers rusten. Dit zijn mensen die gestorven zijn voor de bevrijding van Antwerpen. Deze slachtoffers staan dichter bij ons, dan wie ook. Tot schrijfs.