• Het werd gespeeld toen Lenin in 1917 met Duitse steun per trein in Sint-Petersburg aankwam (dus niet de Internationale zoals in sommige films te zien is). De Marseillaise werd toen trouwens voor korte tijd het volkslied van de bolsjewistische Sovjet-Unie.
• Maar het lied werd ook tijdens de Amerikaanse burgeroorlog door de zuiderlingen gezongen.
• In 1989 ( tweehonderdste verjaardag van de Franse revolutie) werd het in Peking door Chinese dissidenten op het plein van de Hemelse Vrede rond een vredesmonument in papier-maché gezongen.
• In Brussel is het lied dat van de Franstalige extremisten van het FDF.

Ondertussen is de Marseillaise steeds het Franse volkslied gebleven. Ook onder de regering Pétain tijdens WO II. Het werd toen zelfs gespeeld naar aanleiding van het vertrek van Franse vrijwilligers naar het oostfront.

Wel hebben de Fransen het moeten meemaken dat hun geliefde nationaal lied, voor een paar jaar, uitgefloten werd door een massa allochtonen van Algerijnse oorsprong, toen het uitgevoerd werd naar aanleiding van een voetbalwedstrijd Frankrijk - Algerije die in Parijs gespeeld werd. Dat zette toen veel kwaad bloed.

Tenslotte dit nog: de partituur van het lied werd in 1830 door Berlioz herschreven en ons moet ook nog van het hart dat indien Rouget de Lisle vandaag voor de eerste keer met de tekst van de Marseillaise voor de pinnen zou komen, hij ongetwijfeld last zou krijgen met het gerecht. De zeven strofen van zijn lied zijn immers niet alleen om ter bloeddorstigst maar in het refrein komt bovendien een vers voor dat bijzonder racistisch klinkt. Namelijk: qu’un sang impur abreuve nos sillons, in vertaling: dat een onrein bloed onze akkers bevloeie.

Lied der Deutschen

Het staat onbetwistbaar vast dat de Marseillaise in een sfeer van politieke respectabiliteit baadt. Dat is veel minder het geval met Das Lied der Deutschen of het Deutschlandlied of het Deutschland über alles zoals het Duitse volkslied ook nog genoemd wordt. Daar is voor de weldenkenden van alle slag een zeer verdacht geurtje aan. Ten onrechte zult u zien ook al heeft het ook een zeer bewogen geschiedenis achter de rug.

Haydn componeerde het in 1797 ter ere van de Habsburgse keizer Frans II op tekst van een zekere Haschka. De toondichter Haydn kwam toen uit Engeland terug en wou voor zijn keizer een lied maken zoals het God save the king dat de Britten bij elke plechtigheid voor hun koning zongen . Hij gebruikte de melodie trouwens ook voor zijn Keizerskwartet. Heel wat componisten, zoals onder meer Paganini, Tchaikovsky, Rossini, Smetana, Donizetti, en andere, zouden er later in eigen composities ook gebruik van maken. Het werd het volkslied van Oostenrijk-Hongarije en de oorspronkelijke Duitse versie werd dan ook vertaald in de verschillende talen van dit multicultureel rijk zoals bijvoorbeeld het Hongaars, het Kroatisch, het Italiaans (Venitiaans) etc.

Na 1918 verdween het samen met de Habsburger uit Oostenrijks. Toch werd het een paar jaar terug nog eens, naar aanleiding van de begrafenis van Otto von Habsburg, in de Stephansdom van Wenen uitgevoerd. Een massa mensen die buiten stond, zong mee.

Ondertussen had de geschiedenis in Duitsland ook niet stil gestaan. In de eerste jaren van de 19de eeuw was dat land door Napoleon onder de voet gelopen. Bonaparte was niet alleen tot bezetting overgegaan, hij was er ook in geslaagd zijn politiek aan de Duitsers op te dringen (de oprichting van de Rijnliga bijvoorbeeld) en had zelfs een aantal Duitse vorstendommen er toe kunnen verplichten legercontingenten te leveren om met zijn grande armée Rusland binnen te vallen.

Nogal wiedes dat dit tot grote misnoegdheid heeft geleid. Zelfs die Duitsers die oorspronkelijk de ideeën van de Franse revolutie en ook Bonaparte genegen waren, werden nu anti-Frans (Beethoven gaf een andere naam aan zijn derde symfonie die oorspronkelijk ter ere van Napoleon geschreven was). Het ergerde de mensen vooral dat Duitsland dat groter is en meer inwoners telt dan Frankrijk tegen dat land de duimen had moeten leggen. Ze weten dit terecht aan het feit dat Duitsland in enkele honderden kleine vorstendommen verdeeld was en verweten dit aan de koningen, prinsen en andere hertogen die in plaats van zich om het lot van gans Duitsland te bekommeren er alleen maar zorgden dat hun alleenheerschappij in hun eigen gebied overeind bleef.. Meer en meer Duitsers begonnen dan ook te dromen van een eengemaakt democratisch Duitsland dat sterk genoeg zou zijn om in de toekomst de Fransen af te schrikken. Ze worden hier in gesteund door intellectuelen en filosofen zoals Herder en Fichte. Deze laatste zal bijvoorbeeld in 1806 in het bezette Berlijn zijn beroemde Rede an die Deutsche Nation houden, die zonder meer kan beschouwd worden als het eerste manifest van het Duitse nationalisme. Ook na de Franse nederlaag (Waterloo 1815) zullen deze ideeën zich verder verspreiden en meer en meer aanhang winnen. Zo zal bijvoorbeeld in 1832 in en rond het kasteel Schloss Hambach in de buurt van Neustadt an der Weinstrasse een manifestatie plaats vinden om zowel de democratiseringseis als die voor de eenmaking van Duitsland kracht bij te zetten. Er waren 30.000 deelnemers wat enorm was gezien het feit dat er behalve de postkoets nog geen openbaar vervoer was (de spoorweg bestond toen nog niet op het Europese vasteland)

Het is die brede volksbeweging die de radicale democraat en nationalist Hoffmann von Fallersleben wil ondersteunen wanneer hij in 1841 met vakantie op het eiland Helgoland (dat was toen Brits grondgebied) het Lied der Deutschen schrijft. Het is bedoeld als een soort alternatieve versie van het Oostenrijks volkslied omdat hij er de boodschap in wil laten klinken dat alle Duitstaligen samen horen en tegelijkertijd uiting geven aan zijn antipathie voor de Habsburgers. Dit laatste zowel omwille van zijn democratische opvattingen als omdat hij van menig is dat dit geslacht, net zoals alle andere Duitse vorsten uit die tijd, de eenmaking in de weg staat. Dat zijn politieke activiteiten hem door het regime kwalijk genomen worden, zal duidelijk blijken wanneer hij hier voor in 1842 afgedankt wordt door de universiteit van Breslau (1) waar hij professor is. Ondertussen werd zijn lied met de dag meer populair. In die mate zelfs dat het symbool stond voor de democratische en nationalistische revolutie van 1848 die echter mislukte. Over von Fallersleben moet ook nog verteld worden dat hij een grote vriend van Vlaanderen en Nederland was. Hij had onze gewesten bezocht en was begeesterd door de Middelnederlandse literatuur. In 1854 publiceerde hij een gedichtenbundel in die taal: Horae Belgicae (Nederlandse Uren) waarin het lied Vlaenderen dach en nacht denc ic aen u dat nog steeds op het Vlaams Nationaal Zangfeest wordt gezongen, is te vinden.

Het Deutschlandlied wordt nochtans niet als nationaal hymne gekozen wanneer Bismarck in het kielzog van de Duitse overwinning op Frankrijk in de oorlog van 1870, eindelijk de eenheid bewerkstelligt en de koning van Pruisen tot keizer laat kronen. Het klonk waarschijnlijk te revolutionair in bepaalde oren. Er wordt in de plaats voor een loflied op de keizer gekozen: Heil dir im Siegerkranz dat merkwaardig genoeg op de melodie van het God save the King wordt gezongen (2). Het Lied der Deutschen had nochtans ondertussen een zekere mondiale bekendheid gehaald. Het werd onder andere bij wijze van anti-Britse provocatie door de Ierse rebellen van de Paasopstand gezongen toen ze in 1917 vrijgelaten werden en onder leiding van Collins in marskolonne hun gevangenis in Wales verlieten. Een paar jaar later zullen de Ieren zelfs een eigen versie van het lied als een ’rebelsong ‘ brengen.

Dat onder de Weimarrepubliek een loflied op de keizer niet langer het Duitse volkslied kon zijn, lag voor de hand. In 1922 werd het Heil dir im Siegerkranz dan ook op initiatief van een sociaaldemocratische regering vervangen door het Deutschlandlied. Dat Hitler tegen dit laatste een zeker wantrouwen koesterde, blijkt uit het feit dat hij het weliswaar niet afschafte maar dat hij er de eerste strofe van het Horst Wessellied – het officiële partijlied van zijn NSDAP – liet aan toevoegen. Zo kon het dat bij het huwelijk van de toekomstige koningin Juliana met Bernhard von Lippe-Bisterfeld bij de nationale liederen op het einde van de godsdienstige plechtigheid ook het Horst Wessellied in de kerk weerklonk. Bernhard was overigens ook een tijdje lid van de SS geweest.

Na de oorlog werd de uitvoering van het Deutschlandlied door de geallieerden verboden. Er is geprobeerd het door de Ode an die Freude van Beethoven te vervangen maar tevergeefs. In 1950 werd het dan ook op initiatief van Adenauer opnieuw als nationaal lied ingevoerd. Voortaan wordt echter alleen nog de derde strofe van het lied als zodanig beschouwd. Een korte tekstanalyse zal u doen begrijpen waarom.

De tekst

Laat ons eerst en vooral om elk misverstand te vermijden beklemtonen dat de woorden Deutschland über Alles in der Welt niet betekenen dat hier de wens zou geuit worden dat Duitsland over de wereld zou heersen. Het is alleen de bedoeling te stellen dat de bekommernis om gans Duitsland voorrang te laten krijgen op die met betrekking tot het eigen vorstendom (bv Beieren of Saksen) zoals dat in het verleden maar al te vaak het geval was geweest. Te vergelijken met de in de Vlaamse Beweging gekende oude slogan Vlaanderen eerst, wat betekende dat het algemeen Vlaams belang moest voorgaan op dat van de eigen partij of belangengroep.

Het echt probleem stelt zich voor de Bondsrepubliek in de geografische omschrijving die von Fallersleben van Duitsland geeft: Von der Maas bis an der Memel, von der Etsch bis an der Belt.

Dat is het Duitsland van toen, maar komt nu behoorlijk archaïsch over. Met name de Memel vormde in die tijd de noordoostelijke grens van Pruisen maar loopt nu door Wit-Rusland en Litouwen. De Etsch is de rivier die door de Italianen Adige genoemd wordt. Die stroomt door het Duitstalige Zuid-Tirol maar dat maakt nu deel van Italië uit. De Maas stoomt nu door Frankrijk, Nederland en België maar Nederlands Limburg maakte toen nog deel uit van de Duitse Bond en de Belt vormde destijds de grens tussen Denemarken en Duitsland maar ligt nu in dit laatste. Dit anachronisme kan moeilijk in een nationaal lied verantwoord worden en dus…

In de tweede strofe gaat het dan weer over: Deutsche Frauen, Deutsche Treue en Deutsche Wein. Leuk, maar geef toe: in een nationaal hymne…

Blijft dus maar alleen de derde over die de eenheid en de vrijheid bezingt.

Volgende keer is ons eigen Wilhelmus aan de beurt.