Tempus Fugit

Gisteren was het de laatste avond dat we, met enkele buren, stipt op 20u buiten kwamen om te applaudisseren. Vanaf de woensdag volgend op 13 maart, ingang van de corona maatregelen, hebben we zonder onderbreking met applaus, fluitjes, pollepels en pannen of houten lepels en plankjes onze solidariteit betuigd met de verzorgende medemens.

Is de crisis nu voorbij? Nee, helemaal niet! Wel zie je de laatste week het verkeer flink toenemen, de lucht wordt terug meer en meer ontsiert door witte slierten en er komen meer mensen op straat. De ziekenhuizen liggen niet meer vol, het gewone leventje neemt terug een aanvang. Bijna wou ik schrijven “het normale” leven. Wellicht zal dat normale leven er in de toekomst toch enigszins anders uitzien.

Bij deze wil ik nogmaals hulde brengen aan ALLE verzorgenden, alle mensen die ervoor hebben gezorgd dat, ondanks het geklungel van de overheid, de maatschappij is blijven draaien en waarvoor vele mensen een ‘Dank U wel’ verdienen. (Ik vermoed echter dat er binnen enkele jaren Hooggeplaatste Luitjes tot bij de Koning zullen mogen komen om een medaille opgespeld te krijgen)

Het Arabische ied-oel-fitr betekent "feestdag ter gelegenheid van het breken (van het vasten)". Ied of eid betekent in het Arabisch feest. Het woord is afgeleid van aud (terugkeren). Fitr (ontbijten) en iftar staan in relatie tot het verbreken van het vasten. Hieraan zou id-oel-fitr te herleiden zijn. In de volksmond wordt dit feest ook wel vaak het Suikerfeest genoemd, al geeft deze benaming geen juiste betekenis aan de religieuze beleving van Ied al-Fitr.

De naam Suikerfeest is afkomstig uit de Marokkaanse en Turkse gemeenschap omdat er veel zoete spijzen worden genuttigd. In het Turks wordt hierom ook vaak de benaming ªeker Bayramı gebruikt, maar soms ook de benaming Ramadanfeest (Ramazan Bayramı), omdat de term Suikerfeest te veel de nadruk zou leggen op de zoete spijzen die tijdens het feest veel gegeten worden.

Viering : De eerste ochtend van Ied-al-Fitr bezoeken mannen en vrouwen de moskee voor het gezamenlijke speciale gebed voor deze feestdag. De gelovigen dienen eerst de verplichte zakat (aalmoes) te hebben voldaan. De hoogte van deze zakat is de prijs van een maaltijd. De rest van de dag gaat men zo mogelijk bij familie op bezoek.

Ter gelegenheid van de Ied-al-Fitr worden er feestelijke gerechten en (zoete) lekkernijen zoals lokum gegeten en geeft men elkaar en de armen cadeautjes. Veel vrouwen versieren hun handen met henna. Zowel de mannen als de vrouwen trekken meestal nieuwe kleren aan en het huis wordt extra netjes gemaakt voor deze feestdag. Daarna gaan de mensen naar de ontmoetingsplaats, een moskee of een zaal, en in warme landen een stuk open terrein, om daar naar de preek van de imam te luisteren, waarmee de Ramadan echt afgesloten wordt. Ook de vrouwen en kinderen zijn daarbij meestal aanwezig, zoals de profeet heeft aanbevolen. Dan omhelzen de mensen elkaar, en vergeven zij elkaar eventuele fouten uit het afgelopen jaar. Ze wensen elkaar een gezegend feest. Het feest duurt vaak meerdere dagen.

De Profeet zei in bij zijn aankomst in Medina: “Allah heeft jullie hiervoor twee betere dagen gegeven (als feestdagen): de dag van Al-Fitr en de dag van Al-Adha.”. Minder bedeelden krijgen vaak voedsel en soms kleding van de rijkere, ook is het een plicht om voor de armen te zorgen. Ook betalen ze het hele jaar door armenbelasting. Dat geld wordt dan uitgedeeld aan de armen.

Het Ros Beiaard van Dendermonde is een folkloristisch paard, dat zijn oorsprong vindt in de sage van de Vier Heemskinderen. Het is de hoofdfiguur in een tienjaarlijkse, middeleeuwse ommegang. Het Ros Beiaard van Dendermonde staat sinds 2005 op de Lijst van Meesterwerken van het Orale en Immateriële Erfgoed van de Mensheid van de Unesco.

Dit is de sage zoals ze in de Dendermondse overlevering bestaat. Aymon, heer van Dendermonde, leefde jarenlang in ruzie met Karel de Grote. Er kwam pas verzoening toen heer Aymon huwde met Adelheid, een nicht van Karel De Grote. Het echtpaar zette vier kloeke zonen op de wereld: Ritsaert, Writsaert, Adelaert en Reinout. Hun vader sloeg hen tot ridder en gaf ze elk een paard. Reinout was evenwel zo sterk dat hij zijn rijdier met één vuistslag velde. Een tweede paard werd hem aangeboden, maar reeds bij de eerste rit brak hij het de lenden. Omdat een ridder toch een paard moest hebben, bracht heer Aymon zijn zoon naar een burcht waarin het door iedereen gevreesde Ros Beiaard zat opgesloten. Na een heroïsch gevecht wist Reinout het dier aan zijn wil te onderwerpen.

Tijdens een hoog oplopende discussie aan het hof van Karel de Grote onthoofdde Reinout met één slag van zijn zwaard Karels zoon Lodewijk. De Vier Heemskinderen (verbastering van Aymonskinderen), gezeten op Beiaard, sloegen op de vlucht. Vanuit hun sterke burcht verdedigden de vier ridders zich tegen de steeds aanvallende legerbenden van Karel de Grote. De vier broers zagen echter de ongelijke strijd in en Beiaard bracht hen terug naar het ouderlijk verblijf in Dendermonde. Ze troffen er hun rouwende moeder aan. Heer Aymon was namelijk in de handen van Karel de Grote gevallen. Karel wilde enkel vrede sluiten als het duivelse Ros Beiaard aan hem werd uitgeleverd. Reinout weigerde op dit voorstel in te gaan. Uiteindelijk zwichtte hij onder de smeekbede van zijn moeder.

Het Ros werd naar de Dendermonding (Schelde) gebracht, kreeg een aantal zware molenstenen rond de nek en werd in het water gestort. Het Ros verbrijzelde tot tweemaal toe de stenen en zwom hinnikend naar de oever waar Reinout stond. Het tragische schouwspel werd hem te machtig en hij wendde het hoofd af. Het Ros Beiaard dat voor een derde keer boven water kwam, dacht dat zijn meester hem verloochende en verdronk.

Het Ros Beiaard, de drie gildereuzen en het folkloristisch patrimonium vinden hun oorsprong in de religieuze processies die in de Middeleeuwen door de straten van Dendermonde trokken. Sinds de 15e eeuw werden aan deze processies steeds meer wereldse elementen toegevoegd, waaronder reuzenfiguren. Doorheen de tijd groeide het Ros Beiaard uit tot de hoofdrolspeler van zijn eigen ommegang. Elke 10 jaar wordt het Ros Beiaard uit Dendermonde onder massale belangstelling door de stad gedragen.

Het Ros Beiaard wordt voorafgegaan door een middeleeuwse ommegang met honderden figuranten, acrobaten en praalwagens dat ook de sage van Ros Beiaard verteld. Het Ros Beiaard is het onovertroffen symbool van Dendermonde en de trots van elke Dendermondenaar. Wanneer er zich een ommegang aankondigt stijgt de spanning en nervositeit in de stad en leeft elke inwoner in extase naar de ommegang van het Ros Beiaard toe. Met vele nevenactiviteiten wordt er dan ook maandenlang uitgekeken naar de dag van de ommegang. Het zien voorbijkomen van het Ros Beiaard doet veel Dendermondenaars een traantje wegpinken, wat door buitenstaanders vaak op hoongelach onthaal wordt. Doch wordt het opzwepende, bijna bovenzinnelijke effect van die passage van het Paard vaak onderschat. Daarnaast speelt de duurtijd van 10 jaar tussen twee ommegangen ook op de emotionele snaar van de inwoners, op 10 jaar verandert er immers heel wat in een mensenleven. Vooral op latere leeftijd komt het besef dat het misschien de laatste keer is dat er samen met de ouders naar de ommegang gekeken wordt, dat mensen er zelf voor de de eerste keer met eigen kinderen naar kijken of beseffen oudere mensen dat het misschien de laatste keer is dat ze hun Paard hebben kunnen aanschouwen. Zo vormt het Ros Beiaard ook een, emotionele geladen, baken in de tijd.

Van op de grond tot het hoogste gedeelte van het hoofd meet het Ros Beiaard 4,85 meter. Rekent men daar nog de sierpluim bij, dan bereikt het een hoogte van 5,8 meter. Van de neus tot de staart is het Ros 5,2 meter lang. De breedte bedraagt precies 2 meter. De kop van het Ros Beiaard is van eikenhout, 120 centimeter lang, van oor tot bovenlip, en zijdelings 50 centimeter breed, van oog naar keel. De kop is hol en bestaat vooral uit twee wangen die door zwaluwstaarten verbonden zijn op schedel en bovenkaakbeen. Het paard weegt 800 kg, zonder Heemskinderen.

Het houten geraamte bevat drie ruimtes en biedt plaats voor 12 dragers of Pijnders die binnenin worden aangevoerd door hun ploegleider. Het zadelkleed is bordeauxkleurig en aan de boorden voorzien van een fijne goud- en zilverdraad. Hierboven ligt een purperen dekkleed waarop men de wapens van de stad en van de gilden kan terugvinden. Tijdens de ommegang wordt het hoofd versierd met een sierpluim bestaande uit struisvogelveren in de stadskleuren van de stad.

Volgens sommigen werd het hoofd gebeeldhouwd in 1754, andere bronnen verklaren dat het in de 15e eeuw werd vervaardigd. De Dendermondse traditie wil dat het nog steeds dezelfde kop is, die eens werd gebeiteld door Lieven Van de Velde. Die Dendermondse kunstenaar bracht veel van zijn tijd door in herbergen en was verslaafd aan alcohol en verwaarloosde zijn gezin. Toen zijn geld opraakte, smeedde hij plannen om een jonge man te overvallen en zijn geld te roven. Helaas bleek hij het verkeerde slachtoffer te hebben uitgekozen en werd hij opgesloten en veroordeeld tot de strop. Ondertussen werd het nieuws bekendgemaakt dat het Ros Beiaard opnieuw zijn ronde zou maken in de stad van Dendermonde. Er was echter een probleem: de kop van het beroemde Ros Beiaard was door houtwormen herleid tot brandhout. Er bleek maar één kunstenaar in de stad te zijn die op een korte tijd een nieuwe kop kon beitelen, met name Van de Velde. In ruil voor zijn vrijlating zou hij de nieuwe kop vervaardigen, waarna Van de Velde, nog steeds volgens de overlevering, nog een voorbeeldig leven leidde.

Geheel volgens de sage nemen bij elke ommegang vier jeugdige broers uit Dendermonde, de Vier Heemskinderen, op het Paard plaats, getooid in volledige ridderuitrusting. Hun fysieke prestatie is al even bewonderenswaardig als die van de Pijnders (dragers), gezien hun positie op de brede rug van het paard en de duurtijd van de ommegang. Bij de tienjaarlijkse ommegang heeft de keuze van de Vier Heemskinderen (Aymons kinderen) heel wat voeten in de aarde.

De Heemskinderen wacht tijdens de ommegang een zware taak. Zij moeten op de zeer brede rug van het paard plaatsnemen gedurende enkele uren. Dit geeft een grote belasting voor de beenspieren, het bekken, de liezen en de onderrug. De Heemskinderen worden, gedurende enkele maanden, voorafgaand aan de ommegang begeleid door een kinesist om hun spieren en pezen te rekken tot een zo groot mogelijke spreidstand.

Het pijndersambacht, ontstaan in de 14e eeuw, had het monopolie over lossen en laden van schepen en kelderen van wijn en bier. Vandaag zijn de Pijnders de exclusieve dragers van het Ros Beiaard in de Ommegangen. De leden zijn verenigd in de gilde der Vrije Pijnders en kent zo'n 60-tal leden waaruit drie groepen van twaalf dragers en enkele reservedragers geselecteerd worden. De zware taak om het Ros Beiaard door de stad te dragen is niet te onderschatten waardoor de Pijnders een cruciale rol hebben. Zij hebben niet alleen de verantwoordelijkheid over de veiligheid van het Ros en de Vier Heemskinderen, maar de bewegingen van het Paard moeten ook gesynchroniseerd gebeuren met de regie-aanwijzingen. Tempo en aangepaste snelheid zijn van hoofdbelang en worden voor elke ommegang ingestudeerd. Zo wordt elke ploeg van dragers langs buiten aangevoerd door de gildedeken en van binnenuit door een ploegleider die de cadans bepaalt en het bevel geeft om te steigeren, te groeten of te wijken.

Voor elke ommegang wordt er maandenlang geoefend aan de kazerne, waar het Paard zijn rustplaats heeft. Het dragen van het Paard is fysiek zeer zwaar daar elke Pijnder meer dan 85 kg moet torsen. Daarbij komend dat de verschillende manoeuvres, zoals het steigeren van het Paard en het lopen over een niet altijd even stabiele ondergrond, er voor zorgt dat de lasten niet altijd gelijk verdeeld zijn. Zo moeten bij het steigeren de Pijnders vooraan in het Paard heffen terwijl de achterste dragers door de knieën gaan.

De rivaliteit tussen Aalst en Dendermonde is vermoedelijk ontstaan rond 1195. De heer van Dendermonde zou té hoge tolrechten op de Dendervaart hebben gevraagd aan de Aalstenaars. Wanneer de Aalstenaars hiervoor een klacht indienden bij de Graaf van Vlaanderen en in hun gelijk werden gesteld kwam het tot een hele reeks plagerijen, spotliedjes en spotnamen tussen de twee steden. Logischer wijze is ook het Dendermondse Ros Beiaard een doorn in het oog van de Aalstenaars. Ze vinden het nogal een pathetisch schouwspel dat er zoveel ophef wordt gemaakt over een Paard dat één keer om de zoveel tijd op "basketsloefen" rondjes maakt en daarbij heel wat volk tot tranen toe beweegt.

Als ludiek antwoord rijdt er ieder jaar met carnaval het Ros Balatum door de straten van Aalst en is het een traditie geworden om - vooral tijdens de Aalsterse carnavalsperiode of in aanloop van de Ros Beiaardommegang - de spot te drijven met het Ros Beiaard, tot grote verontwaardiging van de Dendermondenaars.