Chanson d’ Automne

Paul Verlaine (1844-1896)

Les sanglots longs

Des violons

         De l’automne

Blessent mon coeur

D’une langueur

          Monotone.

Tout suffocant

Et blême, quand

          Sonne l’heure

Je me souviens

Des jours anciens

           Et je pleure.

Et je m’en vais

Au vent mauvais

           Qui m’emporte

Decà, delà,

Pareil à la

            Feuille morte.

Langgerekt gesnik

Van de violen

van de herfst

verwonden mijn hart

met monotone loom.

Beklemd en bleek,

Als de klok klept,

Denk ik aan

De dagen van weleer

En ween.

Ik dwaal in kwade wind,

Die me meevoert,

Nu hierheen, dan daarheen,

Als een gevallen herfstblad.

Weemoedigheid, die ‘s avonds komt en niemand kan verklaren, dichtte Elsschot, is een basisgevoel dat niemand vreemd is. Het kan verschillende gevoelens opwekken. Verlaine geeft in dit beroemde gedicht op melodieuze wijze uiting aan droefheid die hem overvalt als hij zich op slag en stond bewust wordt van de vergankelijkheid, in de poëzie vaak met de Herfst (met hoofdletter) geassocieerd. 

Bijlagen

Van dit gedicht bestaan vele muzikale versies. Ik selecteer de interpretaties van drie Franse top chansonniers.

1  Léo Ferré

2  Georges Brassens 

3  Charles Trenet

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=1sXfEDW-PME   
http://www.youtube.com/watch?v=urCmYkowUoo   
http://www.youtube.com/watch?v=Wtx6o7o3-W0   

Aeneis

Boek I, 1-11

Publius Vergilius Maro

Arma virumque cano, Trojae qui primus ab oris

Italiam fato profugus Laviniaque venit

Litora, multum ille et terris jactatus et alto

Vi Superum, saevae memorem Junonis ob iram;

Multa  quoque et bello passus, dum conderet urbem,

Inferretque deos Latio, genus unde Latinum,

Albanique patres, atque altae moenia Romae.

Musa mihi causas memora, quo numine laeso,

Quidve dolens regina deum tot volvere casus

Insignem pietate virum tot adire labores

Impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?

(...)

  Ik vertel over Aeneas en zijn wapenfeiten, een held op de vlucht,

Die als eerste in Italië belandde op de kust van Lavinia,

Nadat hij veel had meegemaakt te land en ter zee

Onder dwang van de Goden, omwille van Juno’s haat.

Veel oorlogsleed ook overkwam hem, tot hij de stad stichtte

Een thuis gaf aan zijn Goden in Latium, waaruit de Latijnen sproten

Het Albaanse voorgeslacht en Rome’s hoge muren.

Muzen herinner mij de oorzaken waarom de godin gekwetst werd

Waarom de godin zo vergramd was en zoveel onheil

Beschoor aan een man die altijd zijn plicht nakwam,

Kan er in de harten van goden zo veel haat zijn?

 (...)

 © W. Schuermans

Vergilius schreef de Aeneis, het nationale epos van de Romeinen. Hij ondersteunde zo de politiek van zijn beschermheer Princeps Octavianus, die de eretitel 'Augustus'  (doorluchtige) verleend werd en de grondlegger was van het Romeinse keizerschap. De Latijnse taal vindt in de Aeneis van Vergilius zijn hoogste poëtische uitdrukking.

Er was geen weg naast: alle leerlingen van de Latijnse afdeling moesten in de poësis deze elf regels uit het hoofd leren. Een ‘kteima eis aiei’ (bezit voor altijd) voor wie dat goed deed.

Bijlage: Aeneis I,1-11  voordracht met schermtekst

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=W21ptYzFcIY   

De tuinman en de dood

P.N. Van Eyck

Een Perzisch Edelman

Van morgen ijlt mijn tuinman, wit van schrik,

Mijn woning in: ‘Heer, Heer een ogenblik!

Ginds, in de rooshof, snoeide ik loot na loot,

Toen keek ik achter mij. Daar stond de Dood.

Ik schrok, en haastte mij langs de andere kant,

Maar zag nog juist de dreiging van zijn hand.

Meester, uw paard, en laat mij spoorslags gaan,

Voor de avond nog bereik ik Ispahan!’ -

Van middag (lang reeds was hij heengespoed)

Heb ik in ’t cederpark de Dood ontmoet.

‘Waarom,‘ zo vraag ik, want hij wacht en zwijgt,

‘Hebt gij van morgen vroeg mijn knecht gedreigd?’

Glimlachend antwoordt hij: ‘Geen dreiging was ’t,

Waarvoor uw tuinman vloot. Ik  was verrast,

Toen ‘k ’s morgens hier nog stil aan ‘t werk zag staan,

Die ‘k ‘s avonds halen moest in Ispahan.

Een van de bekendste gedichten uit onze literatuur. De dichter vertelt een oud verhaal: niemand kan zijn lot ontlopen, niemand kan de dans van Magere Hein ontspringen.

Ik was een eerstejaarsbroekje in de 'grote', secundaire, school. De Tuinman en de Dood is een van de eerste gedichten die ik in de lessen Nederlands van de heer van Genechten, die wij om evidente redenen Lambiek noemden, als huistaak uit het hoofd moest leren. Het is er, met dank aan deze opvoeder, sedertdien niet meer uitgeraakt. 

Bijlage: De tuinman en de dood, voordracht met schermtekst.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=33ssIyEVRvQ    

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=3REXw7ZH5jg   
http://www.youtube.com/watch?v=pc0qGKkn-I0   

Sonnet

P.C. Hooft (1581-1647)

Gezwinde grijsaard, die op wakk’re wieken staag

De dunne lucht doorsnijdt, en zonder zeil te strijken

Altijd vaart voor de wind, en ieder na laat kijken,

Doodvijand van rust, die woelt bij nacht bij daag.

Onachterhaalb’re Tijd, wiens hete honger graag

Verslokt, verslindt, verteert al wat er sterk mag lijken

En keert, en wendt, en stort staten en koninkrijken,

Voor iedereen te snel – hoe valt gij mij zo traag?

Mijn lief, sinds ik u mis, verdrijf ik met mishagen

De schoorvoetige tijd, en tob de lange dagen

Met arbeid avondwaarts. Uw afzijn valt te bang.

En mijn verlangen kan de Tijdgod niet bewegen;

Maar ’t schijnt, verlangen daar zijn naam van heeft gekregen

Dat ik de tijd, die ik verkorten wil, verlang.

Bijlage:

P.C. Hooft is op Youtube niet erg populair. Dan maar de video van het Letterkundig Museum (Amsterdam).

De Hollander, die op het einde van de video Hoofts sonnet afkraakt kon ik, helaas, niet wissen.

De Nederlandse taal is wonderzoet, als de keelzieke Hollander haar geen geweld aandoet…

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=5r9oExVAHGk   

Het Huwelijk

Willem Elsschot

Toen hij bespeurde hoe de nevel van de tijd

in d’ ogen van zijn vrouw de vonken uit kwam doven,

haar wangen had verweerd, haar voorhoofd had doorkloven,

toen wendde hij zich af en vrat zich op van spijt.

Hij vloekte en ging te keer en trok zich bij de baard

en mat haar met de blik, maar kon niet meer begeren,

hij zag de grootse zonde in duivelsplicht verkeren

en hoe ze tot hem opkeek als naar een stervend paard.

Maar sterven deed zij niet, al zoog zijn helse mond

het merg uit haar gebeente, dat haar tóch bleef dragen.

Zij dorst niet spreken meer, niet vragen of niet klagen,

en rilde waar ze stond, maar leefde en bleef gezond.

Hij dacht: ik sla haar dood en steek het huis in brand.

Ik moet de schimmel van mijn stramme voeten wassen

 en rennen door het vuur en door het water plassen

tot bij een ander lief in enig ander land.

Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad

staan wetten in de weg en praktische bezwaren,

en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren,

en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.

Zo gingen jaren heen. De kindren werden groot

en zagen dat de man die zij hun vader heetten,

bewegingsloos en zwijgend bij het vuur gezeten,

een godvergeten en vervaarlijke aanblik bood.

Rotterdam 1910

Het huwelijk, zoals wij het kennen, is een vinding van de Kerk die uiteindelijk bekrachtigd en gesteund werd door burgerlijke overheden. De aloude instelling vermemelde in de 20^ste eeuw. Andere vormen van samenleven ontstonden. Het burgerlijk huwelijk al of niet bekwispeld door de Kerk, blijft evenwel een fundament van de Europese samenleving. 

In dit gedicht maakt Elsschot een röntgen van zijn huwelijk. Hij zat het uit met volharding. Al te goed besefte hij hoe deze instelling soms met de jaren degenereert tot een kerker waaruit moeilijk uitgebroken wordt.

Ik leerde dit gedicht uit het hoofd kort nadat ik huwde. Ik herkende er een grond van waarheid in. Waarschijnlijk omdat de smaak van de vrijheid toen nog aan mijn lippen kleefde.

 Bijlage:

1  W. Elsschot, Het huwelijk: versie 1 (het Letterenhuis, Antwerpen).

 2  W. Elsschot, Het huwelijk: versie 2 (voordracht kunstenaar Gerard Vermeersch)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=G7Dmvv0XFi8   
http://www.youtube.com/watch?v=kNFz6ClJFb8   

Divina commedia

Inferno, canto terzo, v. 1-18

Dante (1265-1321)

Per me si va nella città dolente,

per me si va nell’ eterno dolore,

per me si va tra la perduta gente.

Giustizia mosse il mio alto fattore:

fecemi la divina potestate,

la somma sapienza e il primo amore.

Dinanzi a me non fur cose create

se non eterne, ed io eterno duro:

lasciate ogni speranza, voi ch’entrate.

Queste parole di colore oscuro

vid’io scritte al sommo d’una porta;

per ch’io: ‘Maestro, il senso lor m’ e duro;’

Ed egli a me come persona accorta:

‘Qui si convien lasciare ogni sospetto;

ogni viltà convien che qui sia morta.

Noi siam venuti al luogo ov’io t’ho detto

che tu vedrai le genti dolorose

c’hanno perduto il ben de l'intelletto.’

(...)

Hel, III, v. 1-18

Door mij kom je in de tranenstad,

door mij kom je in land van eeuwige pijn,

door mij kom je bij het verdoemde volk.

Recht bewoog mijn machtige maker,

Gods almacht bracht mij tot stand,

voordien was geen enkel ding geschapen,

alleen het eeuwige was, en ook ik blijf duren:

laat alle hoop varen gij die binnentreedt.

Deze woorden aangebracht in donkere tint

zag ik geschreven staan boven een poort.

ik zei: ‘Meester, de betekenis is mij duister.’

en hij antwoordde mij zelfverzekerd:

‘Hier past het dat je elke vrees bant,

laat hier en nu ook elke lafheid varen,

we zijn in het oord waarover ik vertelde,

dat je massa’s miserabele zielen zal zien,

die het gebruik van hun verstand verloren.’

(…)

© W. Schuermans

Mijn belangstelling voor Dante was al op de middelbare school gewekt (zie Dante 1). Van mijn lievelingstante kreeg ik op een keer een stapeltje Franse boeken. Enkele  waren gebonden in halfleer en dateerden uit het einde van de 19^de eeuw.’ Le Dante’ was er een van. Mijn Frans was al stevig genoeg en mijn interesse des te steviger om mij aan de lectuur te wagen. Allighieri gooide in mijn geest zijn anker uit. Een ruime Dante bibliotheek en een handvol Dante-objecten (bustes in marmer en brons, klein-beeldhouwwerk, medailles) werden mijn deel. 

Bijlagen:

1  Inferno, canto- III : volledig en met Italiaanse tekst.

2  Inferno, canto III: voorgedragen door de beroemde Italiaanse acteur Vittorio Gassman

3  Inferno, canto III: geslaagde animatiefilm met Engelse ondertitels. Deel twee volgt, na aanklikken.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=cdNGHXs27mQ   
http://www.youtube.com/watch?v=gwj3KmG4Cdg   
http://www.youtube.com/watch?v=VsOPa4q6CIo    

Winterwald

Hans Leifhelm

Ich geh in einen Winterwald hinein,

Der Winterwald muss voller Wunder sein.

Die Tannen stehen enge angeschmiegt,

Soweit das Land in tiefer Schneelast liegt.

Und keine Spuren gehen durch den Wald

Als vom Getier – und die verwehen bald.

Und manchmal ist ein Seufzen in den Bäumen

Wie Kinder seufzen unter tiefen Träumen.

Der Snee liegt weiss so weit ich wandern will,

Da werden alle Menschenwünsche still.

Winterwoud

Ik wandel een winterwoud in,

Een winterwoud vol wonderen.

De dennen neigen dichter naar elkaar

Zolang het land zware sneeuwlast torst.

 Geen ander sporen speur je in het woud

Als dat van dieren - en die verwaaien vlug.

Soms hoor je bomen zachtjes zuchten,

Zoals kinderen zuchten in hun slaap.

Blanke sneeuw, waar ik ook wandel,

Zuivert mij van elk verlangen.

© W. Schuermans

 Bijlage: een wandeling in een winterwoud, vol wonderen…

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=3hjaygJytzc   

Tityre

Meliboeus

Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi,

Silvestrem tenui musam meditaris avena:

Nos patriae fines et dulcia linquimus arva;

Nos patriam fugimus: tu, Tityre, lentus in umbra,

Formosam resonare doces, Amaryllida silvas.

Tityrus

O, Meliboee, deus nobis haec otia fecit.

Namque erit ille semper deus: ilius aram

Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.

Ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum

Ludere quae vellem calamo permisit agresti.

(…)

 Tityre

Tityrus, jij ligt lui, languit onder het bladerdak van een eik,

Op een fluit van een cent een landwijsje te fantaseren,

Wij trokken weg uit onze streek en verlieten onze akkers,

Wij ontvluchtten ons vaderland, jij Tityrus, ligt in de schaduw,

En laat hier het bos weerschallen van je geliefde  Amaryllis.

Tityrus

Wel, Meliboeus, mijn rust is een godsgeschenk,

Want mij zal hij altijd een god zijn: zijn altaar zal

Altijd vereerd worden met een van mijn lammetjes.

Mij rondhangende schaapjes hunt hij het sappige gras

En mij te spelen op mijn boerenfluit wat ik maar wil.

(…)

© W. Schuermans

 Ausgustus, Princeps, bracht na een wrede burgeroorlog (44 v.C.- 14 n.C.) vrede. Het zal een lange vrede worden. Eenvoudige mensen (als schaapherder Tityrus) varen  daar wel bij. Meliboeus is gevlucht voor geweld in zijn vaderland. Hij merkt, met enige afgunst, het verschil en stelt zich vagen. Anno 2015, helaas, nog altijd een bekend gegeven…

Vergilius, paladijn van Augustus, Vader van Europa (Th. Haecker), lazen we in het voorlaatste studiejaar van het Atheneum. Dat studiejaar heette toen nog, in de humanistische traditie, ‘ Poësis’ omdat er vooral dichters werden opgevoerd. Wij lazen toen, Vergilius in de klas van ene M.D, onzaliger nagedachtenis, want een erg middelmatige leraar, die op maandagen meer over voetbal sprak dan over Maro. Hoe dan ook, in mijn kop kreeg hij Vergilius niet kapot.

Zoals het een Virgiliaan-bibliomaan past, bezit ik vele Vergilius-edities: ze reiken van de 18^de eeuw tot in de 21^ste. In de lessen, als ik ze zo noemen mag, van M.D.,  lazen we Vergilius in de schooleditie van S.J. Gerebaert, van het schoolboekenfonds. Ik gebruikte stiekem mijn volwassen Teubner-editie. Die had ik voor enkele centen opgevist in het  Antiquariaat van Moorthaemers in de Antwerpse Rubensstraat, waar ik, om busritgeld te uit te sparen, geregeld naartoe fietste om er mijn zondagsgeld te verteren. Een tochtje vice-versa van 35 km. Dat had ik als 17-jarige graag over voor Maro.

De Vergilius, nog altijd mijn vreugde en troost, verblijft in mijn geheugenpaleis met twee fragmenten die ik in mijn middelbare schooltijd uit het hoofd moest leren.

Bijlage:

1  Animatiefilm: het borstbeeld van een Romeinse efeeb draagt de beginverzen van de eerste Ekloge voor. 

2  Een schitterende schoolfilm (meestal is dat soort video's op youtube het bekijken niet waard). Geproduceerd door het Liceo Classico Eugenio Montale in Venetie. Hartverwarmend te zien, hoe jongelui, goed begeleid, met een 2500-jarige dichter omspringen. 

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=acZdl2kyVnI   
http://www.youtube.com/watch?v=WWVRymFjYpM   

Muskiete-jag

A.D. Keet

Jou vabond, wag, ek sal jou kry

Van jou sal net ’n bloedkol bly

Hier op my kamermure.

Deur jou vervloekte gonsery,

Door jouw gebijt en plagery,

Kon ik nie slaap vir ure.

Mag ik my voorstel, eer ons skei

Eer jy die doodslag van my kry-

Mijn naam is van der Merwe.

Muskiet, wees maar nie treurig nie,

Wees ook nie so kieskeurig nie.

Jy moet tog ééndag sterwe.

Verwekker van malaria,

Sing maar jou laaste aria-

Nog één minuut vir grasie.

Al soebat jy nou nog solang,

Al sê jy ook: ek is nie bang

Nooit sien jy weer jou nasie…

Hoe sedig sit hy, O, die kreng!

Sy kinders kan maar kranse breng,

Nóu ga die vabond sterwe…

Pardoef! Dis mis! Daar gaan hy weer!

Maar dood sal hy, sowaar, ek sweer-

Mijn naam is van der Merwe.

Dit is het eerste Afrikaanse gedicht dat ik las. In de kast van mijn vader vond ik het in een helaas al te lang zoek geraakt boek. In mijn pukkeljaren was ik een tijdlang erg begaan met de planten, diertjes, miertjes en piertjes: terraria, aquaria, herbaria… het kon niet op. Ik verzamelde ook insecten, die ik vakkundig ving, doodde en opzette in insectenkastjes. Zo won ik waardering en respect voor insecten.

insecten in nood kunnen nog altijd op mij rekenen, ook spinnen leerde ik respecteren…  Voor muggen en vliegen ken ik geen genade. Nachtelijke muggen-safari’s zijn mij (nog altijd) al te vertrouwd. Dit gedicht helpt mij jachtpartijen tot een goed einde te brengen.

Bijlage

Anneli van Rooyen zingt Muskiete-jag

www.youtube.com/watch?v=aS2ITFHZKl4

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=aS2ITFHZKl4   

Beatrijs

v. 328-368

Dus quamen si den telt gevaren

Smorgens aen een foreest

Daer die voghele hadden feest.

Si maecten soe groet ghescal,

Datment hoerde over al;

Elc sanc na der naturen sine.

Daer stonden scone bloemkine

Op dat groene velt ontploken

Die scone waren ende suete roken.

Die locht was claer ende scone.

Daer stonden vele rechte bome

Die ghelovert waren rike.

Die ionghelinc sach op die suverlike

Daer hi gestade minne toe droech.

Hi seide: ‘lief waert u ghevoech,

Wi souden beeten ende bloemen lesen,

Het dunct mi hier scone wesen,

Laet ons spelen der minnen spel.’

‘Wat segdi’, sprac si, ‘dorper fel’,

Soudic beeten op tvelt,

Ghelijck enen wive die wint ghelt

Dorperlijc met haren lichame?

Seker soe haddic cleine scame!

Dit en ware u niet ghesciet

Waerdi van dorpers aerde niet!

Ic mach mi bedinken onsochte.

Godsat hebdi diet sochte!

Swighet meer deser talen

Ende hoert die voghele inden dalen

Hoe si singhen ende hen vervroyen;

Die tijt sal u te min vernoyen,

Alsic bi u ben al naect

Op een bedde wel ghemaect

Soe doet al wat u ghenoecht

Ende  dat uwer herten voeght.

Ic hebs in mijn herten toren,

Dat ghijt mi heden leit te voren.’

Hi seide: ‘lief, en belghet u niet.

Het dede venus, diet mi riet.

God gheve mi scande ende plaghe

Ochtic u emmermeer ghewaghe.’

 (...)

(…)

Ze kwamen in telgang gereden

Vroeg in de morgen aan een bos,

Alle vogels hielden er feest

Hun gezang schalde zo luid,

Dat ze overal te horen waren;

Elke vogel zong zijn eigen lied.

Een zee van mooie bloemen

Bloeiden in een groene wei,

Mooi waren ze en geurig,

Geen wolkje aan de lucht,

Er stonden kaarsrechte bomen

Rijkelijk voorzien van lover.

De jongeling bekeek zijn frisse bruid

Die hij met oprechte liefde beminde,

Hij sprak:’ Lief, als het je zint,

We leggen ons hier, en plukken bloemen,

Ik vind het hier betoverend mooi…’

Laat ons het minnespel spelen.’

‘Wat hoor ik’?, zei ze ,‘pummel!

Zal ik me in de weide neerleggen

Als een vrouw die in schande

Geld wint met haar lichaam?

Dan had ik wel kleine schaamte!

Dat had je vast niet gezegd,

Was je geen boerenpummel!

Ik kan nog van idee veranderen,

Dat is dan je verdiende straf.

Zwijg liever en luister eens

Naar de vele vogels in het dal

Hoe ze zingen en zich uitleven,

Je zal je des te minder vervelen

Al ik naakt bij je neerlig

Op een wel gedekt bed.

Doe dan al wat je maar wil

En al wat je hartje lust.

Ik voel boosheid in mijn hart,

Omdat je het mij nu voorstelt.’                                   

Hij zei: ‘Lief maak je maar niet boos

Het is de schuld van Venus;

God geve mij kommer en kwel

Als ik het je weerom vraag.’

(…)

 © W. Schuermans

Vlaamse medievisten moesten, dat spreekt, in vorige eeuw Latijn kennen én Middelnederlands. De ‘Nieuwe Universiteit’ acht dat niet meer nodig en gooide die ballast overboord… In de propedeuse las Neerlandicus Prof. Dr. Antonin van Elslander (RUG), een beminnelijk man, met ons de Beatrijs, een van de hoogtepunten van de Vlaamse Middelnederlandse literatuur. Daartoe gebruikten we een facsimile van het middeleeuwse manuscript. Een paleografische oefening die er bovenop kwam.

Beatrijs woont al een halve eeuw in mijn geheugenpaleis.

Bijlage: het verhaal van zuster Beatrijs, een korte animatiefilm.  

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=D0r6KBN0iPg   

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=Fkuq1MWfaWc   
http://www.youtube.com/watch?v=nccCi8de_Ig   

Les  Essays  (I,28)

Michel de Montaigne

(…)

Au demeurant, ce que nous appelons ordinairement amis et amitiez, ce ne sont qu’ accoinctances et familiaritez nouées par quelque occasion et commodité, par le moyen de laquelle nos ames s’ s’entretiennent.  Et l’ amitié de quoy je parle, elles se meslent et confondent l’ une et l’ autre d’ un melange si  universel  qu’elles effacent et ne retrouvent plus la couture qui les a jointes.  Si on me presse pourquoy  je l’ aymois, je sens que cela ne peut s’exprmimer qu’en repondant:  ‘ Par ce que c’estoit luy, parce que c’estoit moy’

 (…)

Overigens, wat wij gewoonlijk vrienden en vriendschap noemen is niet meer dan kennissen en vertrouwdheid door een of andere  toeval en voordeel  ontstaan en die een band scheppen. De vriendschap waarover ik het hier heb, vermengt en versmelt beide zielen zo grondig, dat ze zich uitvlakken en de naad verdoezelen die ze bijeenbracht. Als iemand aandringt en  vraagt waarom ik van hem hield, dan heb ik het gevoel dat het niet anders kan gezegd worden dan: ‘Omdat hij het was, omdat ik het was.’

(…)

 © W. Schuermans

Ik herinner het mij als gebeurde het gister. Le Périgord bereizend met mijn ega (†), flaneeerde ik op een zonnige voormiddag in 1989 door de oude straten van  Sarlat-la- Canéda . En bijna achteloos langs de woning van Etienne de la Boétie. Een Amerikaanse dame met een Montaigne in de hand monstert de woning. De vriendschap tussen Etienne en Michel was mij toen nog niet bekend. Maar die geletterde Amerikaanse dame (much obliged!) zette toen Montaigne definitief op mijn neus. Ik moest en zou, nu per direct, van Montaigne een Pléiade editie hebben, want er stond nog een bezoek aan zijn Tour op het reisprogramma (zie mijn vakantieschets boven). Helaas, helaas, die editie was toen in geen boekhandel in Sarlat te vinden….

Montaigne werd sedert dien mijn trouwe metgezel. Hij verknoopt filosofische levenswijsheid en Latijnse literatuur met de onvergelijkbare schoonheid van de Franse Taal. Verdiend opgenomen in mijn Palais de Mémoire.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=2CAZ-zu4GvY   

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=teiYMej1sWU   

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=Yo1CafpwhNo   

Bijlagen:
http://    
http://www.youtube.com/watch?v=3vko0q5Bxek   
http://www.youtube.com/watch?v=DQFCWzPeK0w   

Julius Caesar

William Shakespeare (1564-1616)

Antony’s oration  (Act 3, sc.2)

Friends, Romans, countrymen, lend me your ears;

I come to bury Caesar, not to praise him.

The evil that men do lives after them,

The good is oft interred with their bones;

So let it be with Caesar. The noble Brutus

Hath told you Caesar was ambitious;

If it were so, it was a grievous fault,

And grievously hath Caesar answer’d it.

Here, under leave of Brutus and the rest, -

For Brutus is an honourable man;

So are they all, all honourable men,-

Come I to speak in Caesar’s funeral.

He was my friend, faithful and just to me:

But Brutus said he was ambitious;

And Brutus is an honourable man.

He hath brought many captives home to Rome,

Whose ransoms did the general’s coffers fill:

Did this in Caesar seems ambitious?

When that the poor have cried, Caesar hath wept;

Ambition should be made of sterner stuff:

Yet Brutus says he was ambitious;

And Brutus is an honourable man.

You all did see that on the Lupercal

I thrice presented him  a kingly krown,

Which he did thrice refuse: was this ambition?

Yet Brutus says he was ambitious;

And, sure, he is an hounourable man.

I speak not to disprove what Brutus spoke,

But here I am to speak what I do know.

You all did love him once, not without cause:

What cause withholds you than to mourn for him?

O judgement! thou art fled to brutish beasts,

And men have lost there reason. Bear with me;

My heart is in the coffin there with Caesar,

And I must pause till it come back to me

(...)

De toespraak van Antonius

Vrienden, Romeinen, burgers, hoor mij aan,

Begraven kom ik Caesar, niet hem prijzen.

De kwade kanten van een mens overleven,

Het goede gaat gewoonlijk mee in de kist,

Zo weze het met Caesar. De edele Brutus

Heeft u verteld dat Caesar heerszuchtig was,

Als dat zo was, dan was dit een vreselijke fout,

En hij betaalde er een vreselijke prijs voor.

Hier, met instemming van Brutus en de rest,-

Want Brutus is een eerbaar man;

Dat zijn ze allen, allen eerbare mannen, -

Spreek ik U hier toe op Caesars uitvaart.

Hij was een trouwe vriend en altijd eerlijk tegen mij:

Tal van gevangenen voerde hij naar Rome,

Hun losgeld vulde rijkelijk de schatkist:

Lijkt dat in Caesar op heerszucht?

Hadden de armen miserie, dan treurde Caesar;

Heerszucht is wel gemaakt uit hardere materie:

Toch zegt Brutus dat hij heerszuchtig was;

En, zeker, Brutus is een eerbaar man.

Iedereen zag dat ik hem op het Lupercalfeest

Driemaal een koningskroon aanbood,

Driemaal  weigerde hij die: was dat heerszucht?

Toch beweert Brutus dat hij heerszuchtig was;

En zeker, Brutus is een eerbaar man.

Ik spreek hier niet om Brutus af te keuren,

Maar ik ben hier om te zeggen wat ik weet.

Jullie allen hielden ooit van hem, niet zonder reden:

Is er dan een reden om niet te rouwen?

Het geweten verschuilt zich nu in brute beesten,  

En mensen hebben hun verstand verloren. Geduld.

Mijn hart verwijlt in de kist daar bij Caesar,

Even wachten tot het naar me weerkeert.

(...)

© W. Schuermans

Toen de Golden Sixties hun kop aan de deur staken,  bezocht ik nog het Koninklijk Atheneum in mijn vaderstad. Dat was in die dagen nog echt Koninklijk en bovenal toen ook nog een echt Atheneum, een school waar Pallas Athena zichtbaar aanwezig was, in het curriculum en in de persoon van een aantal bevlogen, erudiete leraren die zich inspanden om hun pupillen humanior te maken.  In de Engelse les werd ruim aandacht besteed aan Engelse literatuur. De dikke bloemlezing die we gebruikten, droeg de titel Highways. Daarin sprak ook Antonius ons toe.

Josée De Ceulaer, eminent Timmermanskenner en publicist liet ons de toesspraak uit het hoofd leren. Ik werd overhoord en moest voor de klas in de schoenen staan van Marcus Antonius. Een goed cijfer en een compliment voor mijn voordracht waren mijn deel. Mijnheer de Ceulaer maakte van mij een Shakespearean.

Dankjewel Josée en het ga je goed, daar aan de overkant!

Bijlage:

Antony's oration, vertolkt door Marlon Brando

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=7X9C55TkUP8   

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=ofSOul1NB8Q   
http://www.youtube.com/watch?v=T7zR3IDEHrM   

Spijt

Willem Elsschot (1882-1960)

Dat in gemelijke grillen

ik mijn dagen kon verspillen,

dat ik haar voorbijgegaan

of een steen daar had gestaan.

Dat ik heel mijn zondig leven

heb gekregen zonder geven,

dat mij alles heeft gesmaakt,

dat ik niets heb uitgebraakt,

dat ik niet kan herbeginnen

haar te dienen, haar te minnen,

dat zij heen is en voorbij,

bitter, bitter grieft het mij.

Maar de jaren zijn verstreken

en de kansen zijn verkeken.

Moest die kist weer opengaan

geen stuk vlees zat er nog aan.

Priesters zalven en beloven,

maar ik kan het niet geloven.

Neen, er is geen wenden aan:

als we dood zijn is ’t gedaan.

Ja, gedaan. Wat helpt mijn klagen?

Wat mijn roepen, wat mijn vragen?

Wat ik bulder, wat ik zweer?

De echo zendt mij alles weer.

(…)

Willem Elsschot (ps. Alfons de Ridder), nog altijd ongenaakbare top van onze Vlaamse literatuur, vandaag, helaas, bezet door levende literaire doden.

In 1957 verscheen de eerste editie van zijn Verzamelde Werken. Een literair evenement van eerste orde. Hij stond met Tjip/De leeuwentemmer in een populaire editie in de boekenkast van mijn vader. Ik kende hem dus. Op kerstdag 1960, nog niet helemaal droog achter de oren, beschonk ik mezelf met de vierde druk van die Verzamelde Werken. Verslond ze in één ruk en wist meteen wat schrijven was, wat literatuur. Weg was ik van Willem: ik tekende uit pure bewondering met mijn bescheiden tekentalent een portret van deze Vlaamse Titaan (zie foto boven).

Ik leef met enkele van zijn gedichten, Spijt is er een van. Elsschotiaan voor het leven

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=SDF5pd6kARw   

De Bello Gallico

Caius Julius Caesar (100-44 v.C.)

(1-4)

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus  inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis  Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. (…)

De Gallische Oorlog

Gallië is in zijn geheel genomen, verdeeld in drie delen. Een deel ervan wordt bewoond door Belgen, een ander door Aquitaniërs, en een derde door een volk dat zich Kelten noemt en in onze taal Galliërs genoemd worden. Ze verschillen allen van elkaar door taal, instellingen en wetten. De Galliërs worden van de Aquitaniërs gescheiden door de Garonne rivier, van de Belgen door de Matrona en de Sequana. De Belgen * zijn de dappersten, omdat ze het verst verwijderd zijn van de beschaving van de Provence, omdat kooplieden bij hen niet erg vaak langs komen om er dingen te slijten die hun strijdlust verslapt, en omdat ze het dichtst bij de Germanen wonen, waarmee ze voortdurend oorlog voeren.

 (…)

© W. Schuermans

* eilaas, eilaas, dreiwerf eilaas: niet dat synthetisch volkje dat zich nu 'Belgen' noemt...

Veertien, of daaromtrent, was ik toen op school Cesar in mijn leven stapte. Een strenge, nogal onberekenbare leraar Latijn, die met harde hand eindeloze reeksen Latijnse woorden en, erger nog, Latijnse stamtijden in mijn onwillige kop heide. Cesar las met zijn bende ook Caesar. Wie, in heel de wereld, kan zeggen dat hij aan het handje van Cesar zelf Caesars’ Gallische oorlog las?

De beginzinnen van de Bello Gallico moesten we uit het hoofd leren. Beide Cesaren hebben de basis gelegd voor mijn passie voor de SPQR (Senatus Populusque Romanus) en hun taal.

Bijlage: Caesar begint in zijn legertent aan zijn gedenkschriften...

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=DTQxQvyoi7o