Decimus Junius Juvenalis

Satirae , I,1, 1-6

 (...)£

Semper ego auditor tantum? numquamne reponam,

vexatus totiens rauci  Theseide Cordi?

Impune ergo mihi recitaverit ille togatas,

hic elegos? impune diem consumserit ingens

Telephus aut summi plena iam margine libri

Scriptus et in tergo necdum finitus Orestes?

 1  Uit mijn collegenotities: vertaling van het blad door prof. Paul van de Woestijne

Zal ik steeds slechts een toehoorder zijn? Zal ik me nooit wreken, ik die zo dikwijls ben gekweld geworden door de Theseus van de schorre Cordus? Zal ongestraft de ene mij togatae voordragen en de andere elegieën? Zal ongestraft een grote Elephus mijn dag in beslag nemen of een Orestes die al beschreven is op de keerzijde en niettemin nog niet voltooid,, terwijl de marge bovenaan het boek reeds vol is?  (...)

 2  Mijn vertaling, toegepast op onze tijd

Moet ik alles maar eeuwig over me heen laten komen? Mag ik zelf geen mening hebben,

dagelijks geërgerd en verveeld door media-prietpraat alom?

Kan het onbestraft blijven dat een of andere krantenminus

dagelijks lulkoek over me heen stort? Dat een of ander schermgenie

eindeloos emmerend mijn humeur en mijn avond verpest? Of een notoire nitwit

die tonnen papier verkwanselt met geschrijf dat niemand leest?

(...)

Juvenalis schreef en leefde in de 2^de eeuw in Rome. Hij had een scherp oog voor de decadente uitwassen in de Romeinse samenleving van zijn tijd. Gedreven door een soortement ‘heilige verontwaardiging’ schreef hij 16 satiren om die aan de kaak te stellen.Veel laat zich vandaag ook toepassen, mutatis mutandis, op onze westerse maatschappij.

Professor Paul van de Woestijne (1905-1963), jawel zoon van de Grote Karel (dichter) en neef van de nu meer vermaarde  Gustaaf (schilder), was mijn hoogleraar Latijn. Hij las met ons de satiren van Juvenalis. Zijn colleges waren gepland maandagmorgen,10.00 u. Een onmogelijke dag en een even onmogelijk uur voor studenten die toen nog vanuit heel Vlaanderen elke maandagochtend terugkeerden naar Gent. Maar er werd bijna niet ‘gebrost’. Slechts weinigen wilden zijn colleges missen. Het Grote Auditorium van de gloednieuwe gebouwen gelegen aan de Gentse Blandijnberg zat afgeladen vol: in die goede academische tijden moesten alle studenten Letteren en Wijsbegeerte in de propaedeuse nog Latijn volgen.

Hij gunde ons het academisch kwartier en betrad exact 15 minuten na het aanvangsuur de collegezaal. Hij controleerde dat even op het auditoriumuurwerk, vatte post achter zijn lezenaar, haalde een smetteloos en keurig gevouwen zakdoekje uit de rechterbinnenzak van zijn colbertjas, veegde zich gemaniëreerd mond en neus en begon dan met sonore stem aan de lectuur van Juvenalis: enkele Latijnse verzen, gevolgd door zijn instant vertaling. Dat was zijn aanvangsritueel, elk college opnieuw. Om het voor ons wat luchtiger te maken, onderbrak hij geregeld zijn vertaling om een grap of een anekdote te vertellen. Die goed getimede pauzes stonden keurig genoteerd in zijn Budé.

Wat een sinjeur, wat een aristocraat die van de Woestijne! Niet te vergelijken met wat nu in het academisch wereldje rondsloft...

Met bewondering en een warm hart: Vale Paule!

Bijlage:

Molière was een bewonderaar van Juvenalis. In een bijzonder grappige scene uit Le bourgeois gentilhomme (de les van de filosoof), brengt hij een eresaluut aan de Oude Satiricus, in vele opzichten zijn leermeester. Geniet ervan!

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=jJMuzRxE5sA   

Oratio In L. Catilinam 

In Senatu habita

I, 1

Marcus Tullius Cicero

Quo usque tandem abutere, Catilina, patienta nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium,  nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt? Patere tua consilia non sentis, constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consili ceperis quem nostrum ignorare arbitraris. O tempora,  o mores!

(…)

Hoelang nog, Catilina, ga je ons geduld blijven misbruiken? Hoelang nog gaat je driestheid ons voor de gek houden? Tot waar zal je vermetelheid reiken?  Heb je niet door dat de Palatijn ‘s nachts bewaakt wordt? Dat het volk angst heeft? Dat alle betrouwbare burgers de rangen sluiten? Dat de senaat alle nodige beveiligingsmaatregelen nam? Zie de gelaatsuitdrukkingen van de senatoren niet? Heb je niet in de gaten dat je samenzweringsplannen bekend zijn? Besef je echt niet dat je samenzwering nu al mislukt is, omdat wij allen op de hoogte zijn? Denk je nou echt dat niemand van ons weet wat je vorige nacht en die ervoor uitvrat, waar je was, wie je samenriep op je vergadering, en wat je daar zoal bedisselde?

In wat voor tijden leven we toch!

(…)

 © W. Schuermans

Griekse en Romeinse redenaars, helden van de Oude Retorica, bestudeerden we in de Retorica. Dat was de naam van de hoogste klas in de Grieks-Latijnse afdeling van de Athenea weleer. Dat zijn nu schaduwscholen, fabriekjes van middelmatigheid en vervlakking.

Cicero, politicus, redenaaar, filosoof, schreef het mooiste Latijnse proza. De aanhef van zijn Eerste Catilinarische Rede is nog altijd populair. Verdiend opgenomen in mijn geheugenpaleis.

Bijlage: voordracht van de Latijnse tekst

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=X4Ov-489eNw   

Aeneis

Boek I, 1-11

Publius Vergilius Maro

Arma virumque cano, Trojae qui primus ab oris

Italiam fato profugus Laviniaque venit

Litora, multum ille et terris jactatus et alto

Vi Superum, saevae memorem Junonis ob iram;

Multa  quoque et bello passus, dum conderet urbem,

Inferretque deos Latio, genus unde Latinum,

Albanique patres, atque altae moenia Romae.

Musa mihi causas memora, quo numine laeso,

Quidve dolens regina deum tot volvere casus

Insignem pietate virum tot adire labores

Impulerit. Tantaene animis caelestibus irae?

(...)

  Ik vertel over Aeneas en zijn wapenfeiten, een held op de vlucht,

Die als eerste in Italië belandde op de kust van Lavinia,

Nadat hij veel had meegemaakt te land en ter zee

Onder dwang van de Goden, omwille van Juno’s haat.

Veel oorlogsleed ook overkwam hem, tot hij de stad stichtte

Een thuis gaf aan zijn Goden in Latium, waaruit de Latijnen sproten

Het Albaanse voorgeslacht en Rome’s hoge muren.

Muzen herinner mij de oorzaken waarom de godin gekwetst werd

Waarom de godin zo vergramd was en zoveel onheil

Beschoor aan een man die altijd zijn plicht nakwam,

Kan er in de harten van goden zo veel haat zijn?

 (...)

 © W. Schuermans

Vergilius schreef de Aeneis, het nationale epos van de Romeinen. Hij ondersteunde zo de politiek van zijn beschermheer Princeps Octavianus, die de eretitel 'Augustus'  (doorluchtige) verleend werd en de grondlegger was van het Romeinse keizerschap. De Latijnse taal vindt in de Aeneis van Vergilius zijn hoogste poëtische uitdrukking.

Er was geen weg naast: alle leerlingen van de Latijnse afdeling moesten in de poësis deze elf regels uit het hoofd leren. Een ‘kteima eis aiei’ (bezit voor altijd) voor wie dat goed deed.

Bijlage: Aeneis I,1-11  voordracht met schermtekst

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=W21ptYzFcIY   

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=3REXw7ZH5jg   
http://www.youtube.com/watch?v=pc0qGKkn-I0   

Tityre

Meliboeus

Tityre, tu patulae recubans sub tegmine fagi,

Silvestrem tenui musam meditaris avena:

Nos patriae fines et dulcia linquimus arva;

Nos patriam fugimus: tu, Tityre, lentus in umbra,

Formosam resonare doces, Amaryllida silvas.

Tityrus

O, Meliboee, deus nobis haec otia fecit.

Namque erit ille semper deus: ilius aram

Saepe tener nostris ab ovilibus imbuet agnus.

Ille meas errare boves, ut cernis, et ipsum

Ludere quae vellem calamo permisit agresti.

(…)

 Tityre

Tityrus, jij ligt lui, languit onder het bladerdak van een eik,

Op een fluit van een cent een landwijsje te fantaseren,

Wij trokken weg uit onze streek en verlieten onze akkers,

Wij ontvluchtten ons vaderland, jij Tityrus, ligt in de schaduw,

En laat hier het bos weerschallen van je geliefde  Amaryllis.

Tityrus

Wel, Meliboeus, mijn rust is een godsgeschenk,

Want mij zal hij altijd een god zijn: zijn altaar zal

Altijd vereerd worden met een van mijn lammetjes.

Mij rondhangende schaapjes hunt hij het sappige gras

En mij te spelen op mijn boerenfluit wat ik maar wil.

(…)

© W. Schuermans

 Ausgustus, Princeps, bracht na een wrede burgeroorlog (44 v.C.- 14 n.C.) vrede. Het zal een lange vrede worden. Eenvoudige mensen (als schaapherder Tityrus) varen  daar wel bij. Meliboeus is gevlucht voor geweld in zijn vaderland. Hij merkt, met enige afgunst, het verschil en stelt zich vagen. Anno 2015, helaas, nog altijd een bekend gegeven…

Vergilius, paladijn van Augustus, Vader van Europa (Th. Haecker), lazen we in het voorlaatste studiejaar van het Atheneum. Dat studiejaar heette toen nog, in de humanistische traditie, ‘ Poësis’ omdat er vooral dichters werden opgevoerd. Wij lazen toen, Vergilius in de klas van ene M.D, onzaliger nagedachtenis, want een erg middelmatige leraar, die op maandagen meer over voetbal sprak dan over Maro. Hoe dan ook, in mijn kop kreeg hij Vergilius niet kapot.

Zoals het een Virgiliaan-bibliomaan past, bezit ik vele Vergilius-edities: ze reiken van de 18^de eeuw tot in de 21^ste. In de lessen, als ik ze zo noemen mag, van M.D.,  lazen we Vergilius in de schooleditie van S.J. Gerebaert, van het schoolboekenfonds. Ik gebruikte stiekem mijn volwassen Teubner-editie. Die had ik voor enkele centen opgevist in het  Antiquariaat van Moorthaemers in de Antwerpse Rubensstraat, waar ik, om busritgeld te uit te sparen, geregeld naartoe fietste om er mijn zondagsgeld te verteren. Een tochtje vice-versa van 35 km. Dat had ik als 17-jarige graag over voor Maro.

De Vergilius, nog altijd mijn vreugde en troost, verblijft in mijn geheugenpaleis met twee fragmenten die ik in mijn middelbare schooltijd uit het hoofd moest leren.

Bijlage:

1  Animatiefilm: het borstbeeld van een Romeinse efeeb draagt de beginverzen van de eerste Ekloge voor. 

2  Een schitterende schoolfilm (meestal is dat soort video's op youtube het bekijken niet waard). Geproduceerd door het Liceo Classico Eugenio Montale in Venetie. Hartverwarmend te zien, hoe jongelui, goed begeleid, met een 2500-jarige dichter omspringen. 

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=acZdl2kyVnI   
http://www.youtube.com/watch?v=WWVRymFjYpM   

De Bello Gallico

Caius Julius Caesar (100-44 v.C.)

(1-4)

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus  inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis  Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos pertinent important, proximique sunt Germanis qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. (…)

De Gallische Oorlog

Gallië is in zijn geheel genomen, verdeeld in drie delen. Een deel ervan wordt bewoond door Belgen, een ander door Aquitaniërs, en een derde door een volk dat zich Kelten noemt en in onze taal Galliërs genoemd worden. Ze verschillen allen van elkaar door taal, instellingen en wetten. De Galliërs worden van de Aquitaniërs gescheiden door de Garonne rivier, van de Belgen door de Matrona en de Sequana. De Belgen * zijn de dappersten, omdat ze het verst verwijderd zijn van de beschaving van de Provence, omdat kooplieden bij hen niet erg vaak langs komen om er dingen te slijten die hun strijdlust verslapt, en omdat ze het dichtst bij de Germanen wonen, waarmee ze voortdurend oorlog voeren.

 (…)

© W. Schuermans

* eilaas, eilaas, dreiwerf eilaas: niet dat synthetisch volkje dat zich nu 'Belgen' noemt...

Veertien, of daaromtrent, was ik toen op school Cesar in mijn leven stapte. Een strenge, nogal onberekenbare leraar Latijn, die met harde hand eindeloze reeksen Latijnse woorden en, erger nog, Latijnse stamtijden in mijn onwillige kop heide. Cesar las met zijn bende ook Caesar. Wie, in heel de wereld, kan zeggen dat hij aan het handje van Cesar zelf Caesars’ Gallische oorlog las?

De beginzinnen van de Bello Gallico moesten we uit het hoofd leren. Beide Cesaren hebben de basis gelegd voor mijn passie voor de SPQR (Senatus Populusque Romanus) en hun taal.

Bijlage: Caesar begint in zijn legertent aan zijn gedenkschriften...

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=DTQxQvyoi7o   

Mosella  (v. 23-30)

Decimus Magnus Ausonius  (310-395)

(…)

salve, amnis, laudate agris, laudate colonis,

dignata imperio debent cui moenia Belgae,

amnis odorifero iuga vitea consite Baccho,

consite gramineas, amnis viridissime, ripas!

naviger ut pelagus, devexas pronus in undas

ut fluvius, vitreoque lacus imitate profundo,

et rivos trepido potes aequiperare meatu

et liquido gelidos fontes praecellere potu;

(…)

Ik groet je stroom, geloofd door akkers en boeren

aan wie de Belgae de keizerlijke muren van Trier danken.

Je flanken zijn bedekt met geurige wijnranken,

stroom die je oevers siert met het allergroenste gras!

Als een zee draag je schepen, verder en verder golvend

als een stroom, even helder ben je als een diep meer,

je lichtgolvend water roept het beeld op van een beek

en je drijvende dronk smaakt beter dan koel fonteinwater (…)

© W. Schuermans

Ausonius was in zijn tijd als dichter behoorlijk populair. Toch wordt hij nu algemeen beschouwd als een dichter van het ‘tweede schap’. Hij is mij dierbaar omwille van zijn verzen over de Moezel, een stroom die me nauw aan het hart ligt. Daar zijn goede redenen voor: de Moezelvallei, een millennia oud cultuurlandschap, vergast bezoekers op uniek landschappelijk schoon en exquisiete wijnen.

Als ik naar de Moezel trek, reist in mijn hoofd Ausonius mee.

Bijlage:  wijnoogst in Cohem aan de Moezel

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=87o1K4QyCEY   

Funus passeris

Catullus (84-54 v.C.)

III

Lugete, O Veneres Cupidinesque,

Et quantum est hominum venustiorum!

Passer mortuus est meae puellae,

Passer deliciae meae puellae,

Quam plus illa oculis suis amabat.

Nam mellitus erat, suamque norat

Ipsam tam bene, quam puella matrem:

Nec sese a gremio illius movebat;

Sed circumsiliens modo huc, modo illuc,

Ad solam dominam usque pipilabat:

Qui nunc it per iter tenebricosum

Illuc, unde negant redire quemquam.

At vobis male sit, malae tenebrae

Orci, quae omnia bellia devoratis,

Tam bellum mihi passerem abstulistis.

O factum male! O miselle passer!

Tua nunc opera meae puellae

Flendo turgiduli rubent ocelli.

Dood van een musje

Gezellen van Venus en van Cupido

En alle andere nog aanminniger mensen:

Het musje van mijn liefje is dood

Het musje, de oogappel van mijn liefje,

Dat ze meer nog dan haar ogen minde

Een honing-zoet  musje was het, dat haar

Baasje kende als een meisje haar moeder

Het vloog niet weg uit haar schoot,

Fladderde wat rond, nu hier, dan daar

En tsjilpte alleen naar haar baasje:

Nu reist het langs duistere wegen

Naar een plek vanwaar nooit iemand keert.

Slecht bekome het u, vervloekte duisternis

Van de Orcus, die al wat mooi is afpakt!

Wat een mooi musje heb je me ontstolen!

O  doffe ellende! o arm, arm musje!

Door jouw schuld zijn mijn liefjes ogen

Van ‘t wenen rood en gezwollen.

 © W. Schuermans

De jong gestorven Romeinse dichter Catullus liet ons een verzameling na van 116 gedichten. De thema’s die hij behandelde en vooral de toon van zijn verzen maken hem tot een van de meest leesbare Romeinse dichters. Omdat zijn verzen soms expliciet erotisch, zelfs obsceen zijn, werd Catullus op school nauwelijks gelezen. Dit onschuldig, romantisch- sentimenteel gedicht, mocht ons wèl worden opgelepeld. Het stond afgedrukt in een bloemlezing die gebruikt werd om Latinisten vertaal- huistaken te bezorgen. 

Mijn vertaal- en zwoegwerk van die dagen, was een opstapje om vele jaren later de verzen in mijn geheugen vast te klikken. 

Bijlagen:

1  O lugete, ...Latijnse versie (voordracht)

2  O lugete,... voordracht (animatiefilmpje)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=CiT8blFemCg   
http://www.youtube.com/watch?v=IGjuIbKiZYo   

18-05-2015, 00:00 geschreven door Willy Schuermans