Charles Baudelaire (1821-1867)

Correspondances

La nature est un temple où de vivants piliers

Laissent parfois sortir de confuses paroles;

L' homme y passe à travers des forets de symboles

Qui  l'obeservent avec  de regards familiers.

Comme de longs échos qui de loin se confondent

Dans une ténébreuse et profonde unité

Vaste comme la nuit et comme la clarté,

Les parfums, les couleurs et les sons se répondent.

Il est des parfums frais comme des chairs d'enfants,

Doux comme les hautbois,  verts comme les prairies,

-Et d'autres, corrompus, riches et triomphants,

Ayant l'expansion des choses infinies,

Comme l'ambre, le musc, le benjoin et l'encens,

Qui chantent des transports de l'esprit et des sens.

Gelijkenissen

De natuur is als een tempel met levende zuilen

waaruit vaag soms gezucht van woorden zijgt.

Mensen wandelen er midden een woud van symbolen

die hen met vertrouwde blikken begluren.

Als langgerekte echo�s die de verten versmelt

tot een duistere en diepe eenklank,

peilloos als nacht en ochtendklaarte,

vermengen zich geuren, kleuren en klanken.

Er zijn aromen fris en teer als kleutergeur,

zacht als klank van hobo�s, groen als weiden

andere verdorven, rijk en dominant, 

Die zich verbreiden in oneindigheid

als amber, muskus, benzo� en wierrook,

die vervoering bezingen van geest en van zinnen.

Ook dit gedicht werd mij in de �poesis� voorgeschoteld door mijn leraar Frans. Die noemde zich half-schertsend, half-ernstig soms wel eens �un honn�te homme�. Dat was ie ook, al weet vandaag in Vlaanderland geen hond meer wat hij daarmee bedoelde. De Franse lessen culmineerden in  de �retorica� met een cultuurreis naar Parijs onder zijn leiding. Wat een feest!werd dat!  Door mijn ouders rijkelijk voorzien van zakgeld kocht tijdens die Parijse paasreis bij een bouquiniste aan de Seine, de �Oeuvres Compl�tes van Charles Baudelaire. Nog steeds in gebruik. Maar ook Alphonse de la Martine (Les M�ditations en Joceleyn), Racine (Oeuvres Compl�tes), J.J. Rousseau, (Emile), en last but not least J.P. Sartres �Le S�questr�s d�Altona' (eerste editie!): in de Com�die Fran�aise probeerden we dit stuk met ons schoolfrans te volgen�

Ook al deed ik in zijn Franse lessen geen klap en maakte ik hem met enkele companen het lesgeven soms bijzonder moeilijk: hij zaaide, alvast  niet bij mij, op barre grond!  'Mer�i M'sieur!'

Bijlage: Correspondances van Ch. Baudelaire voorgedragen door Gilles-Claude Thi�rault

19-12-2015, 00:00 geschreven door Willy Schuermans  

Hors-d’oeuvre à la Française

Th. Gringoire –L. Saulnier

(…)

Un menu; … c’est le plus adorable poème:

C’est le plus délicat chef-d’oeuvre; c’est la fleur

Qui seule, unit à son parfum ensorceleur

La saveur idéale et la beauté suprême.

(…)

Voorgerecht op zijn Frans

Een menu: er bestaat geen mooier gedicht:

Geen delicater kunstwerk: een bloem

Die in haar hart vereent betoverende aromen

Gedroomde smaken en hoogste schoonheid.

'Cuisine Française'. In heel de wereld een begrip. Koken is een hoge kunst, tafelen een levenskunst van de eerste orde.

Bovenstaand vers komt uit 'Répertoire de la cuisine', van Gringoire en Saulnier, voor het eerst verschenen in 1913 en geregeld herdrukt. Het bevat een 7000- tal recepten samengevat in meestal twee of drie regels, geschreven in een bijzonder lapidaire stijl: alleen professionele koks en betere amateurs zullen er mee aan de slag kunnen.

Ik reken mij bij de laatstgenoemde categorie, hoewel: slechts op de onderste trede. Voortbrengselen van de natuur met respect voor hun aard veranderen in spijzen die meer de zintuigen dan de maag bevredigen is een vorm hogere magie. Wie ze geniet aan een smaakvol en feilloos gedekte tafel, die disgenoten vereent in een even esthetisch als gezellig kader, ze degusteert met gelijkgestemde intimi, ze kruidt met goede gesprekken en besprenkelt met een of ander edel nat, vertoeft in een hemel op aarde. Die is alvast aanlokkelijker en meer tastbaar dan de hemel met rijstebrij of jonge maagden waarin, helaas, nog al te veel simpele mensen geloven.

Bijlage: haute cuisine

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=B2Ofl8hLl0M   

Emile, ou de l 'Education

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)

Livre premier

Tout est bien sortant des mains de l' Auteur des choses, tout dégénère entre les mains de l' homme. Il force une terre à nourrir les productions d' une autre, un arbre à porter les fruits d’ un autre; il mêle et confond les climats, les éléments, les saisons; il mutile son chien, son cheval,  son esclave; il bouleverse tout, il défigure tout, il aime la difformité, les monstres; il ne veut rien tel que  l'a fait la nature, pas même l’ homme (…)

Emile, of over de Opvoeding

Boek I

Goed is al wat uit de handen komt van de Maker van alle dingen, in de handen van de mens degenereert alles. Hij dwingt de grond producten van een andere grond voort te brengen, een boom vruchten  te dragen van een andere boom; hij brengt geen respect op voor klimaten, elementen,  seizoenen; hij verminkt zijn hond, zijn paard, zijn slaaf; hij gooit alles overhoop, misvormt  alles, hij houdt van wat wanstaltig is, van monsters; hij wil niets zoals de natuur het gemaakt heeft, zelfs de mens niet  (…) 

De 18^de eeuwse Franse J.J. Rousseau, Verlicht Filosoof en jawel ook componist, is de volstrekte tegenpool van Voltaire, die andere ‘philosophe’, die vaak in één adem met hem vernoemd wordt. In de lessen geschiedenis, (mais oú est le neige d’ antan?) werd hij uitvoerig belicht. Jean-Jacques wekte mijn belangstelling op voor de filosofie, of was het die goeie ouwe leraar geschiedenis…?

In de Paasvakantie van 1960 was ik, en met mij de hele Retorikaklas, in Parijs. Op een vrij moment kocht ik op vrijdag 15 april Rousseau’s ‘Emile, ou de l' Education’. In de geelgekafte editie van de ‘Classiques Garnier’. Rousseau en ik bleven sedertdien goeie maatjes.

Bijlage:

Korte biografie van J.J. Rousseau (documentaire van Arte)

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=u0lXKbmmn8I   

Chanson d’ Automne

Paul Verlaine (1844-1896)

Les sanglots longs

Des violons

         De l’automne

Blessent mon coeur

D’une langueur

          Monotone.

Tout suffocant

Et blême, quand

          Sonne l’heure

Je me souviens

Des jours anciens

           Et je pleure.

Et je m’en vais

Au vent mauvais

           Qui m’emporte

Decà, delà,

Pareil à la

            Feuille morte.

Langgerekt gesnik

Van de violen

van de herfst

verwonden mijn hart

met monotone loom.

Beklemd en bleek,

Als de klok klept,

Denk ik aan

De dagen van weleer

En ween.

Ik dwaal in kwade wind,

Die me meevoert,

Nu hierheen, dan daarheen,

Als een gevallen herfstblad.

Weemoedigheid, die ‘s avonds komt en niemand kan verklaren, dichtte Elsschot, is een basisgevoel dat niemand vreemd is. Het kan verschillende gevoelens opwekken. Verlaine geeft in dit beroemde gedicht op melodieuze wijze uiting aan droefheid die hem overvalt als hij zich op slag en stond bewust wordt van de vergankelijkheid, in de poëzie vaak met de Herfst (met hoofdletter) geassocieerd. 

Bijlagen

Van dit gedicht bestaan vele muzikale versies. Ik selecteer de interpretaties van drie Franse top chansonniers.

1  Léo Ferré

2  Georges Brassens 

3  Charles Trenet

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=1sXfEDW-PME   
http://www.youtube.com/watch?v=urCmYkowUoo   
http://www.youtube.com/watch?v=Wtx6o7o3-W0   

Les  Essays  (I,28)

Michel de Montaigne

(…)

Au demeurant, ce que nous appelons ordinairement amis et amitiez, ce ne sont qu’ accoinctances et familiaritez nouées par quelque occasion et commodité, par le moyen de laquelle nos ames s’ s’entretiennent.  Et l’ amitié de quoy je parle, elles se meslent et confondent l’ une et l’ autre d’ un melange si  universel  qu’elles effacent et ne retrouvent plus la couture qui les a jointes.  Si on me presse pourquoy  je l’ aymois, je sens que cela ne peut s’exprmimer qu’en repondant:  ‘ Par ce que c’estoit luy, parce que c’estoit moy’

 (…)

Overigens, wat wij gewoonlijk vrienden en vriendschap noemen is niet meer dan kennissen en vertrouwdheid door een of andere  toeval en voordeel  ontstaan en die een band scheppen. De vriendschap waarover ik het hier heb, vermengt en versmelt beide zielen zo grondig, dat ze zich uitvlakken en de naad verdoezelen die ze bijeenbracht. Als iemand aandringt en  vraagt waarom ik van hem hield, dan heb ik het gevoel dat het niet anders kan gezegd worden dan: ‘Omdat hij het was, omdat ik het was.’

(…)

 © W. Schuermans

Ik herinner het mij als gebeurde het gister. Le Périgord bereizend met mijn ega (†), flaneeerde ik op een zonnige voormiddag in 1989 door de oude straten van  Sarlat-la- Canéda . En bijna achteloos langs de woning van Etienne de la Boétie. Een Amerikaanse dame met een Montaigne in de hand monstert de woning. De vriendschap tussen Etienne en Michel was mij toen nog niet bekend. Maar die geletterde Amerikaanse dame (much obliged!) zette toen Montaigne definitief op mijn neus. Ik moest en zou, nu per direct, van Montaigne een Pléiade editie hebben, want er stond nog een bezoek aan zijn Tour op het reisprogramma (zie mijn vakantieschets boven). Helaas, helaas, die editie was toen in geen boekhandel in Sarlat te vinden….

Montaigne werd sedert dien mijn trouwe metgezel. Hij verknoopt filosofische levenswijsheid en Latijnse literatuur met de onvergelijkbare schoonheid van de Franse Taal. Verdiend opgenomen in mijn Palais de Mémoire.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=2CAZ-zu4GvY   

Een arme houthakker, heel en al bedekt met rijshout,

Onder de last van  het hakhout en van zijn jaren,

Diep zuchtend en krom,  liep met zware passen

En probeerde zijn berookte stulp te bereiken.

Toen hij niet meer kon van moeite en pijn,

Wierp hij zijn bussel af en dacht aan zijn miserie.

Had hij ooit eens plezier in zijn leven gekend ?

Is er iemand in de wereld die armer is ?

        Soms geen brood en nooit rust,

Zijn vrouw, de kinderen, soldaten, belastingen

             Schuldeisers en corvees:

 Een volmaakt portret van een sukkelaar.

Hij roept op de dood. Zonder dralen komt die

Vragen wat er van zijn dienst is.

‘Help, zegt hij, het hakhout weer mijn rug op;

Lang blijf je niet meer weg.’

          De dood  heelt alle kwalen,

          Maar, hou liever stand:

          Beter afzien dan sterven,

          Dat is het devies van mensen..

Ik las, halfwas, Lafontaines fabels in de vertaling van Jan Prins. Die waren uitgegeven in een Prisma-pocketje en geïllustreerd met pentekeningen van Gustave Doré. Wat ouder geworden, werden mij in de klas de originelen voorgeschoteld. Een fabel bleef kleven…

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=-dIC-KSDI2U   
http://www.youtube.com/watch?v=V8de2_7ymqI   

Les Conquérants

J.M. de Hérédia   (1842-1905)

Comme un vol de gerfauts hors du charnier natal,

Fatigués de porter leurs misères hautaines,

De Palos de Moguer, routiers et capitanes

Partaient, ivres d’un rêve héroique et brutal.

Ils allaient conquérir le fabuleux métal

Que Cipango mûrit dans ses mines lointaines,

Et les vents alizés inclinaient leurs antennes

Aux bords mystérieux du monde occidental.

Chaque soir, espérant des lendemains épiques,

L’azur phosphorescent de la mer des Tropiques

Enchantait leur sommeil d’un mirage doré;

Ou, penchés à l’avant des blanches caravelles,

Ils regardaient monter en un ciel ignoré

Du fond de l’Océan des étoiles nouvelles.

De veroveraars

Als een vlucht gieren die het knekelnest vlieden,

Niet langer bereid hun hoge miseries te torsen,

Vertrokken vanuit Palos en Moguer, avonturiers 

En kapiteins, vol van heroische en brutale dromen.

Ze gingen het fabelmetaal veroveren

Dat Cipango rijpte in zijn verre mijnen,

En passaatwinden dreven hun boegsprieten

Naar de mysterieuze randen van de westerse wereld.

Elke avond bracht hoop op epische ochtenden,

En het fosforazuur van de Tropische Zee

Betoverde hun slaap met vergulde waan.

Of , steunend op de reling van hun witte karvelen

Zagen ze oprijzen in nooit eerder geziene hemels,

Nieuwe sterren vanuit het diep van de Oceaan.

Bijlage: Les Conquérants

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=NIkfREBffho   

Sonnet 

Joachim du Bellay (1522-1560)

Heureux qui,  comme Ulysse, a fait un beau voyage,

Ou comme cestuy-là qui conquit la toison,

Et puis est retourné, plein d’usage et raison,

Vivre entre ses parents le reste de son âge!

Quand reverrai-je, hélas! De mon petit village

Fumer la cheminée, et en quelle saison

Reverrai-je le clos de ma pauvre maison,

Qui m’ est une province et beaucoup davantage?

Plus me plaît le séjour qu’ont bâti mes aïeux,

Que des palais Romains le front audacieux:

Plus que le marbre dur me plâit l’ ardoise fine,

Plus  mon Loire Gaulois que le Tibre Latin,

Plus mon petit Liré que le mont Palatin,

Plus  que l’air marin la douceur Angevine.

Gelukkig, wie als Ulysses jaren zwierf,

Of zoals de held die won het Gulden Vlies,

En dan huiswaarts keert, wel ervaren en wijs,

Om met verwanten de rest van het leven te slijten. 

Wanneer zal ik, helaas! hoog boven de huisjes

Van mijn dorpje weer rook zien kringelen?

En wanneer keert de tijd dat ik eindelijk nog eens

Mijn ommuurde povere stulp zal kunnen zien,

Mij meer nog waard dan een hele provincie?

De simpele woonstee gebouwd door mijn geslacht,

Is mij veel liever dan een pronkerig Romeins paleis,

Meer dan van marmer hou ik van fijne grijze lei,

Meer min ik mijn Gallische Loire dan de Latijnse Tiber,

Meer mijn kleine Liré dan de Palatijnse heuvel,

Meer dan van zilte zeelucht hou ik van het zoet' Anjou.  

bijlage: Heureux qui comme Ulysse - gezongen interpretatie

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=fzvQXT2DQ-0   

Le beau tétin 

Clémant Marot

Tetin refaict,  plus blanc qu' un oeuf,

Tetin de satin blanc tout neuf,

Tetin qui fais honte àla Rose,

Tetin plus beau que nulle chose

Tetin dur, non pas Tetin, voyre,

Mais petite boule d' Ivoire,

Au milieu duquel est assise

Une Fraise ou une Cerise

Que nul ne veoit, ne touche aussi,

Mais je gage q’il est ainsi:

Tetin donc au petit bout rouge,

Tetin qui jamais ne se bouge,

Soit pour venir, soit pour aller,

Soit pour courir, soit pour baller:

Tetin gauche, Tetin mignon,

Tousjours loin de son compaignon,

Tetin qui portes tesmoignage

Du demourant du personnage,

Quand on te voit, il vient à maintz

Une envie dedans les mains

De te taster, de te tenir:

Mais il se fault bien contenir

D’en approcher, bon gré ma vie,

Car il viendroit une autre envie.

O  Tetin, ne grand ne petit,

Tetin meur, tetin d’appetit,

Tetin qui nuict et jour criez:

Mariez moy tost, mariez!

Tetin qui t’enfles, et repoulses,

Ton gorgias de deux bons poulses,

A bon droict heureux on dira

Celluy qui de laict t’emplira,

Faisant d’un Tetin de pucelle,

Tetin de femme entiere et belle.

Perfecte tiet, blanker dan een ei

Tiet, van fris en hagelwit satijn,

Tiet, die de  roos beschaamt

Tiet, mooier dan al wat bestaat

Harde tiet, wel nee, geen tiet,

Eerder een bol van wit ivoor

Met midden op een bes of  kers

Die niemand ziet of roert,

Maar weten die ik het wel heel zeker.

Tiet dus, met dat kleine roze eindje,

Tiet , roerloos, immer en altijd

zowel bij het lopen als bij het ballen.

Linker tiet, allerschattigste tiet,

Altijd ver van zijn gezellinnetje,

Tiet, sier voor heel het personage,

Wie je ziet krijgt op stond

Goesting in de vingers

Om je te betasten, te bevingeren:

Maar deksels, hou je toch maar in,

Een andere goesting komt dan snel!

Tiet, niet te groot, niet te klein

Rijpe tiet, appetijtelijke tiet,

Tiet die dag en nacht verzucht:

Huw me vlug! Huw me!  

Tiet, die al rijzende de borst

Ruim twee duim zwellen doet!

Noem terecht gelukkig, hij die

Haar met moedermelk beschenken zal,

En uit een jonge maagdentiet

Een vrouwentiet vormt, vol en mooi. 

© W. Schuermans

Een blason is een lofdicht over een deel van het vrouwelijk lichaam.  De Franse hofdichter Clément Marot (1496-1544) schreef er meerdere. Dit blazoen, hoeft het gezegd, bezingt de vrouwelijke borst.

Het gedicht werd op muziek gezet door Clément Janequin (1485-1558). Beluister bijlage.

Bijlagen:
http://www.youtube.com/watch?v=hZ0AtW1Y76g